Орта мектептің деректер қорын құру
КІРІСПЕ
I. ЕСЕПТІК ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Деректер қорын жобалау, жалпы түсінік
1.2. Деректер моделі және түрлері
1.3. Кестелерді байланыстыру және байланыс түрлері
1.4. Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) ақпараттарды кестелік өңдеу.
I. ЕСЕПТІК. ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
2.1. Орта мектептің деректер қорын құру
2.2. Кесте құру
2.3 Сұраныс (Запросы) құру
2.4. Форма құру.
2.5. Есептер (Отчеты) жасау
2.6. Макрокомандалар құру
2.7. Borland Delphі ортасының интерфейсі
III. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ӨМІРТІРШІЛІК КАУІПСІЗДІГІ
3.1. Техникалық кауіпсіздік
3.2. Желдету жүйесінің есептеулері
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
I. ЕСЕПТІК ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Деректер қорын жобалау, жалпы түсінік
1.2. Деректер моделі және түрлері
1.3. Кестелерді байланыстыру және байланыс түрлері
1.4. Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) ақпараттарды кестелік өңдеу.
I. ЕСЕПТІК. ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
2.1. Орта мектептің деректер қорын құру
2.2. Кесте құру
2.3 Сұраныс (Запросы) құру
2.4. Форма құру.
2.5. Есептер (Отчеты) жасау
2.6. Макрокомандалар құру
2.7. Borland Delphі ортасының интерфейсі
III. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ӨМІРТІРШІЛІК КАУІПСІЗДІГІ
3.1. Техникалық кауіпсіздік
3.2. Желдету жүйесінің есептеулері
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Мемлекет басшысы өз сөзінде қазақстандық жолдың жаңа кезеңі – ол экономиканы нығайтудағы, халықтың әл-ауқатын арттырудағы жаңа міндеттер екенін атап өтті. Қазіргі әлемде бұл әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың негізгі мәселесі. Бұл Қазақстанның таяу онжылдықтағы дамуының басты бағыты.
Халыққа мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттыру. Электронды үкіметті дамытып, әкімшілік кедергілерді қысқартып, халықтың компьютерлік сауатын арттыру қажет.
Халыққа мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттыру. Электронды үкіметті дамытып, әкімшілік кедергілерді қысқартып, халықтың компьютерлік сауатын арттыру қажет.
1. Острейковский В.А. Информатика.- Москва: Выс.Шк., 2001.
2. Симонович С.В., Евсеев Г.А. Общая информатика.- Москва. Инфорком пресс и АСТ пресс – 2000г.
3. Архангельский А.Я. Язык SQL в Delphi5.– Москва: ЗАО «Издательство Бином», 2000.
4. Бобровский С. В. Delphi5.- Учебный курс – Санкт-Петербург: Питер, 2001г.
5. Купрова Т.А. «Создание программирования баз данных средствами СУБД».М:Мир, 1991
6. Диго С.М. «Проектирование баз данных».М:Финансы и статистика, 1998ж
7. Савельев А. и другие «Создание и использование баз данных», М: 1991ж
8. Голицына О.Л., Максимова Н.В., Попова И.И. «Базы данных», М: 2003ж
2. Симонович С.В., Евсеев Г.А. Общая информатика.- Москва. Инфорком пресс и АСТ пресс – 2000г.
3. Архангельский А.Я. Язык SQL в Delphi5.– Москва: ЗАО «Издательство Бином», 2000.
4. Бобровский С. В. Delphi5.- Учебный курс – Санкт-Петербург: Питер, 2001г.
5. Купрова Т.А. «Создание программирования баз данных средствами СУБД».М:Мир, 1991
6. Диго С.М. «Проектирование баз данных».М:Финансы и статистика, 1998ж
7. Савельев А. и другие «Создание и использование баз данных», М: 1991ж
8. Голицына О.Л., Максимова Н.В., Попова И.И. «Базы данных», М: 2003ж
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Мемлекет басшысы өз сөзінде қазақстандық жолдың жаңа кезеңі - ол экономиканы нығайтудағы, халықтың әл-ауқатын арттырудағы жаңа міндеттер екенін атап өтті. Қазіргі әлемде бұл әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың негізгі мәселесі. Бұл Қазақстанның таяу онжылдықтағы дамуының басты бағыты.
Халыққа мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттыру. Электронды үкіметті дамытып, әкімшілік кедергілерді қысқартып, халықтың компьютерлік сауатын арттыру қажет.
Microsoft Access жүйесініңдеректер қорын жобалауға да және оны пайдалануға да ыңғайлы жақсы мүмкіндіктері бар.Access-ті қолданбалы программалар ішіндегі қолдануға арналған ең қолайлы құрал болып табылады.
Деректер қорының маңыздылығы ол мәліметтер қорын енгізіп, сол мәліметтерден керекті мәліметтерді тез және оңай алу үшін қолданады. Бұл жұмыста Орта мектеп қосымшасытуралы деректер қоры құрылған.
Орта мектептің деректер қорын құру қосымшасын құру негізінде деректер қорын басқару жүйесінің қолдану аясы кең, оның мәнінің жоғары болуын және қазіргі кезде мәліметтерді сақтау және өңдеу жұмыстарын соңғы жылдарда шыққан программалық өнімдер арқылы жылдам әрі тиімді ұйымдастыруға болатынын анықтау. Бұл дипломдық жұмыстың өзектілігін көрсетеді.
Access терезесіменжұмыс істеуіне бағытталған, өте қолайлы программа болып табылады. Access кестелері, формалар, сұраныстар, есептер, макростар және модульдер сияқты мәліметтер базасының объектілерімен жұмыс істейді.
Орта мектептің деректер қорын құру курстық жұмыстың мақсаты: Орта мектептің деректер қорын құру қосымшасын құру және деректер қорымен жұмыс істеу кезінде орта мектептің жұмыс барысын жеңілдету. Осының негізінде деректер қорының басқа да салаларда қолданысын мүмкін екендігіне көз жеткізу. Осы мақсатқа жетудегі негізгі міндеттері төмендегідей:
1) Деректер қорын басқару жүйесінің негізін ашу;
2) Деректер қоры теориясымен танысу және ДҚБЖ түрлерін қарастырып, олардың ішінен жүйе құру үшін ең тиімді болып табылатынын таңдап алу;
3) Microsoft Access деректер қорын басқару жүйесінде Орта мектептің деректер қорын құру қосымшасы бойынша мәліметтер қарастыру;
4) Microsoft Access - те кестелер, сұраныстар, формалар, арқылы ақпараттық жүйе құру
I. ЕСЕПТІК ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Деректер қорын жобалау, жалпы түсінік
Деректер қоры-ақпараттық жүйелердің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ақпараттық жүйе өз алдына басқару функциясын орындау үшін әр алуан денгейдегі жұмыстарды ақпаратпен жабдықтаған объект туралы ақпаратты жинау, тасымалдау, қайта өңдеу бойынша қатынас жүйесін білдіреді.
Деректер қоры деп-компьютер жадында сақтайтын, арнайы түрде ұйымдасқан, өзара байланысқан мәліметтер жиынтығын айтамыз.
Ақпараттық жүйелердің мысалына: банктік жүйелер, кәсіпорындарда, автаматты түрде басқару жүйелері, авияция немесе темір жол билеттерін, мейрамхана номерлерін алдын ала белгілеу және тағы басқа жатады.
Пайдалану облысы бойынша келесі класстарды бөліп айтуға болады:
1)Ғылыми зерттеуге арналған;
2)Автоматталған жобаларға арналған;
3)Ұйымдастырушы басқарудағы ақпараттық жүйелер;
4)Техналогиялық процессорды баспаға арналған.
Деректер қорын басқару жүйесін көптеген қолданушылар деректер қорын құру, енгізу, бірлесіп пайдалану және програмалау құралдардың жиынтығын айтады.
Деректер қоры дегеніміз - мәліметтерді сақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Бұл деректер қорының құрылымына ақпаратпен қатар, оларды ұйымдастыруға, қолдануға арналған тәсілдер мен әдістер кіреді [1].
Деректер қоры деректер қорын басқару жүйесімен (ДҚБЖ) тығыз байланысты. Бұл программалық құрылымдар кешені жаңа қордың құрылымын құруға, оны деректермен толтыруға, мазмұнын редактрлеуге және ақпаратты визуалдандыруға арналған. Қор ақпараттарын визуалдау дегеніміз берілген критерий бойынша экранға шығаратын мәліметтерді таңдап, оларды белгілі бір ретке келтіріп, безендіріп артынан баспаға немесе байланыс каналдарына беруді айтамыз. Әлемде деректер қорын басқаратын көптеген жүйелер бар.
1.2. Деректер моделі және түрлері
1. Иерархиялық модель - мәліметтер арасындағы байланысты реттелген графтар арқылы сипаттауға болады. Қандайда бір программалау тілінде иерархиялық деректер қоры құрылымын есептеу үшін тармақ мәліметтер типі пайдалынылады.
2. Желілік модель - мәліметтердің элементтерінің еркін графтар түріндегі өзара байланысын білдіреді. Желілік деректер қорының схемасын сипаттауға екі тип пайдалынылады: жазба және байланыс.
3. Реляциялық модель - мәліметтердің реляциялық моделін JBM фирмасының қызметкері Эдгар Код ұсынған және ол қатынас ұғымына негізделеді.
Қатынас деп - картеж деп аталатын элементтер жиынын айтады, қатынасты бейнелеудің көрнекті формасы екі өлшемді кесте болып табылады.
4. Постреляциялық модель - мәліметтердің постреляциялық моделі кестенің жазбаларында сақталған мәліметтердің бөлімбеушілік шектеуін алып тастайтын кеңейтілген реляциялық моделі болып табылады. Постреляциялық модель көп мәнді, яғни мәндерді ішкі мәліметтерден құралған өрістерден тұрады.
5. Көп өлшемді модель - ол көп жүйелерге талдау жүргізу және шешім қабылдау үшін ақпаратты жедел өңдеуге мүмкіндік береді.
Қордағы мәліметтерді қарастыратын көп өлшемді тәсілі реляциялық деректер қорын пайдаланылады. Көп өлшемді жүйелерге талдау жүргізу және шешім қабылдау үшін ақпараттық желі өңдеуге мүмкіндік береді. Обьектіге бағытталған деректер қоры құрамына тармақ түрінде берілген мәліметтер. Бұл деректер қорының логикалық құрамының сырттай иерархиялық деректер қоры ұсынылады [2].
6. Объектіге бағытталған модель - объектіге бағытталған модель тармақталған түрінде беріледі.Объектіге бағытталған деректер қорының логикалық құрылымы сырттай иерархиялы деректер қорына ұқсас.
1.3. Кестелерді байланыстыру және байланыс түрлері
Кестелерді байланыстырудың негізгі және қосымша кестелері болады. Негізгі және қосымша кестелердің байланыс өрістері қалай анықталуына тәуелді. Жалпы жағдайда екі кесте арасында келесі 4 негізгі байланыстар түрі орнатылуы мүмкін:
1:1 - негізгі және қосымша кестелердің өрістері кілтті болған жолдарда құрылады және мұндай екі кестенің кілттік өрістің мәндері қайталанылады;
1:К - негізгі кестенің бір жазбасы қосымша жазбаның бірнеше жазбаға сәйкес келген кезде орындалады;
К:1 - бір немесе бірнеше негізгі кестенің жазбаларының бір жазбасы сәйкес келсе, оны бірдің көпке байланысы деп атайды;
К:К - негізгі кестенің бірнеше жазбалары қосымша кестенің бірнеше жазбаларына сәйкес келгенде орындалады [3].
Деректер қорын үйлестіру
Реляциялық деректер қорын басқару жүйесінде қатынастарға амалдар орындау үшін екі топ пайдаланылады:
1)Реляциялық алгебра
2)Реляциялық есептеу
Қатынастарға орындалатын амалдарды топқа бөледі:
1)Жиындарға қолданылатын амалдар,олар біріктіру, қиылыстыру, бөлу, декарттық көбейту;
2) Қолданатын арнайы амалдар, олар жобалау, біріктіру және таңдау. Осы амалдардың жиынтығы толық қатынастардың алгебрасын береді.
Реляциялық алгебра барлық әрекеттердің нәтижелерінің қатынастары болып табылады. Реляциялық алгебра тілі процедуралық болып табылады, ал реляциялық есептердің негізі матеметиклық логикалық бөлігі болып табылады. Реляциялық алгебрада процедуралық емес тіл болып табылады. Реляциялық алгебрада процедуралық емес тіл болып табылады.
Деректер қорының объектілері:
1. кестелер (таблицы)
2. сұраныстар (запросы)
3. үлгілер (формы)
4. есептер (отчеты)
5. беттер (страницы)
6. макростар
7. модульдар
Деректер қорын жобалау технологиясын жаңа түрде келтіру
Сұраныс - сақталынған мәліметтерді өшіру немесе түрлендіру, таңдау бойынша амалдарды анықтайтын, арнайы түрде сипатталатын қажетті құрал болып табылады. Сұраныстарды орындау нәтижесі жауап деп аталатын жаңа кесте немесе жаңартылған кесте болып табылады. SQL сұраныстар тілі айнымалы реляциялық есептеулерге негізделген. SQL -тілі кестелерге амалдар қолдануға (құру, өшіру, құрылымын өзгерту) және кесте мәліметтеріне (таңдау, қосу, өшіру, өзгерту) амалдарын орындауға арналған. SQL тілі процедуралық емес тіл болып табылады. Сондықтан ішкі программадағы ұйымдастыру, енгізу- шығаруды басқару операциялары қамтылмайды. SQL-ді пайдаланудың екі әдісі бар:
1) Статистикалық
2) Динамикалық
Бұл тілдің негізгі міндеті: сұраныстарды даярлау мен орындау болып табылады.
Деректер қорын жобалау техникасы жүйесінің тиімділігі.
Ақпараттық жүйелердің тиімді жұмыс жасауы олардың архитектурасына байланысты. Қазіргі уақытта клиент -сервер архитектурасы пайдаланылады.
Архитектура коорпоративті деректер қоры және дербес деректер қорын қосатын компьютерлік желі. Соған қатысты бұл архитектура таратылған деректер қорының мәліметтерін талап коорпоративті деректер қоры копьютер серверінде орналасады, ал дербес деректер қоры коорпоративті деректер қоры клиенті болып табылады. Ақпараттық жүйелердің клиент-сервер архитектурасы бойынша ұйымдастырудың артықшылығы орталықтардан сақтау, қызмет көрсету үйлесімдігі, жалпы коорпоративты ақпарат ұйымы болып табылады [4].
1.4. Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) ақпараттарды кестелік өңдеу.
Деректер қоры (ДҚ) - aқпараттық жүйелердің өңделетін обьектісі, қоршаған ортаның белгілі бір саласының немесе бір пән аймағының нақты обьектілері жайлы берілген мәліметтер жиыны. Екі өлшемді кестелерден, яғни жолдар мен бағаналардан тұратын мәліметтер базасы реляциялық база болып саналады.
Деректер қорын басқару жйесі (ДҚЖ)-көлемді мәліметтер жиынын тұтынушыларға ыңғайлы түрде бейнелеп, белгілі бір форматта сақтап қана қоймай, оны ары қарай өңдеуге арналған программалар кешені.
Microsoft Access-Windows ортасында жұмыс істейтін 32-разрядты, реляциялық МББЖ, мұнда бір мезетте бірнеше мәліметтер базасының кестелерімен қатар жұмыс істей беруге болады. Реляциялық мәліметтер құрылымын қарапайым етіп құрастырып, жұмыс істеуді жеңілдетуге мүмкіндік береді. Accessкестесін басқа компьютердегі немесе сервердегі мәліметермен байланыстыруға және де мұнда Paradox немесе Dbase МББЖ-лерінда жасалған мәліметтерді пайдалана беруге болады. Access мәліметтеріExcel кестелермен де оңай мәлімет алмаса алады [5].
Access Windows-технологияның барлық мүмкіндіктерін сүйемелдейді және оның тұтынушысының жұмыс істеуіне қолайлы графикалық интерфейсі бар.
1) Кестелер - мәліметтерді сақтау үшін жасалған, өрістерден (бағаналардан) және жазбалардан (қатарлардан) тұратын мәліметтер.
Кесте(Tables) - мәліметтер базасымен жұмыс істеуге арналған негізгі объект, мәліметтер жиыны. Ол өрістер (поля) мен жазбалардан (записи)тұрады.
Жазба(Record) - кестенің бір қатары, яғни жолы. Ол СУБД мәліметтерін сақтайтын негізгі блок болып табылады. Жазба сипатталатын бір объект туралы толық мәлімет береді.
Өріс(Field) - кестедегі бағана немесе тік жол. Access-те өріс мәліметтерін сипаттайтын оның бірсыпыра қасиеттері болады. Енгізу өрісі деп басқару элементі ретінде мәлімет енгізілетін бір бағанадағы жолды айтады, оған пернелер арқылы мәндер енгізіледі [6].
Санауыш - кестедегі жазбалардың реттік нөмерлері орналасатын өріс.
2) Сұраныс(Queries) - жұмыс істеуші адамның керекті мәліметерді бір немесе бірнеше кестеден белгіленген шарттарға байланысты таңдап алу тәсілі. Таңдап алу жолымен сұраныс беру арқылы кестедегі мәліметтерді жаңартуға, жоюға, көбейтуге немесе бұрынғы кестелер негізінде жаңа (виртуальды) кестелер құруға болады. Access-те сұраныстардың бірнеше түрі бар.
3) Форма(Forms) - мәліметтерді экранда бейнелеу жолы немесе оларды басқару мүмкіндіктері, яғни өзара байланысқан мәліметтерді тұтынушыға ыңғайлы түрде бейнелеуге, қарауға немесе енгізуге арналған тәсілдер.
4) Есептер (Отчеты) - мәліметтерді баспаға шығарып қағазда бейнелеу тәсілі, яғни қағазға басып шығаруға арналған тәтижелік құжаттар.
Конструктор - мәліметтер базасы обьектінің (кестелер, сұраныстар, формалар, басылымдар, макростар, модульдер) қасиеттерін анықтау режимі.
Шебер(Wizards-Мастер) - белгілі бір мақсатта шектеулі әрекеттержиынын біртіндеп орындайтын программа. Шеберлер оны орындайтын адаммен сұхбаттасу (диалог) ісін атқара отырып, қойылған мәліметтерді программаға енгізуді қамтамасыз етеді.
5) Макростар(Modules) - Visual Basic for Application (VBA) тіліндегі программалар сақталады және олар қолданбалы программаларды құру кезінде стандартты емес процедураларды іске асыру үшін жасалады.
Access-те тұтынушыға өз есептерін ойдағыдай шағаруға мүмкіндік беретін әртүрлі диалогтық құралдар бар, оларға меню командалары, саймандар тақтасындағы батармалар, суырылып шығатын түсініктемелік сөздер, Конструктор (Design), Шебер(Wizards)программалары жатады.
Access деректер қорын басқару жүйесімен жұмыс істеу тәсілдері Windows ортасындағы графикалық объектілермен (терезе, тізім, ауыстырып қосқыш, жалауыша, батырма, тағы сол сияқты), жұмыс істеу тәрізді орындалады
Кесте аралық байланыстың схемасы
Тапсырыстар кестесіндегі кілт өрісі - тапсырыстар коды болады. Онда кім, қашан, қандай бағаға нені тапсырғаны туралы айтылады. Бұнда тағы да қай жұмысшы тапсырманы іске асырғаны туралы білуге болады. Бір жұмысшы көп тапсырманы қабылдай алмағандықтан тапсырыстар кестесінде қызметкер коды өрісі не бірегей, не кілт өрісі бола алмайды, бірақ та қызметкер кестесінде бұл өріс бірегей болады. Мұндай кестелерді реляциялық қатынасты байланысқан кестелер деп аталады. Сәйкесінше, байланысқан кестелермен жұмыс жасай алатын басқару жүйелерін реляциондық ДҚБЖ деп атайды, ал деректер схемасын техникалық әдебиеттерде реляциондық қатынасты схема деп атайды
Деректер схемасын жасап болғаннан кейін, техникалық тапсырманың қағаздық кезеңі бітеді. Бұл схеманы жұмыстың тапсырушысымен ақылдасып келістіру керек, содан кейін барып деректер қорын құруға кірісуге болады. Бірақ мынаны ұмытпау керек, жобаны жасау барысында жұмысты тапсырушының басына жаңа идеялар келіп отырады. Жобалаудың барлық кезеңінде ел бір жүйеге мекеменің барлық жаңа бөлімдері мен қызмет ету орындарын кіргізуге тырысады. Тапсырушының барлық тілектерін орындау мүмкіндігі көбінде деректер қорын жасаушының мамандық дәрежесімен анықталады. Егер деректер схемасы дұрыс болса, қорға жаңа кестелерді қосу қиын емес. Ал егер қордың құрылымы тиімсіз болса, жобалаушы қиын сынақтан өтіп, тапсырушымен қайшылыққа ұшырайды. Орындаушы мен тапсырушының арасындағы қайшылық әрқашан орындаушының мамандық дәрежесінің төмендігін көрсетеді. Сондықтан деректер қорын алдын ала жобалау кезеңін негізгі кезең деп санау керек. Оның табысты болуынан, деректер қорының қаншалықты ыңғайлы болатыны және қолданушылар онымен жұмыс істеуі тәуелді болады. Егер қолданушылардың оған сұранысы болмаса, бұл олардың төмен дәрежелі қолданушылар болғаны емес, қорды жобалаушының мамандық дәрежесінің төмен болуының айғағы [9].
Кестелер арасындағы байланыс келесі мүмкіндіктерді береді:
Кілт өрісіндегі мәліметтердің өшірілу немесе өзгеру мүмкіндігін болдырмау, егер онымен басқа кестелердің кез келген өрістері байланысты болса;
Негізгі кестенің кілт өрісіндегі мәліметтерді өшіргенде немесе өзгерткенде онымен байланысқан кестелердің өрістерінде сәйкес мәліметтердің өшірілуі немесе өзгеруі автоматты түрде болады;
Байланыс қасиеттерін орнату үшін деректердің схемасы терезесінде екі кестенің өрістерін қосатын сызықты ерекшелеп алу керек, оның үстінде оң батырмамен басып ашылған контекстік менюде байланыстардың өзгеру терезесі ашылады. Онда байланысқан кестелердің аттары және байланысқа қатысатын өрістердің аттары, сонымен қоса мәліметтердің тұтас болу шартын қамтамасыз ететін басқару элементтері көрсетілген;
Егер мәліметтердің тұтастығын қамтамасыз етуде ғана жалауша қойылса, онда негізгі кестенің кілт өрісінде мәліметтерді өшіруге болмайды;
Егер онымен қоса байланысқан өрістерді каскадты жаңарту және байланысқан жазбаларды каскадты өшіруде жалаушалар қойылса, онда сәйкесінше негізгі кестенің кілт өрісінде өшіру және өзгерту операцияларына рұқсат етіледі, бірақ ол автоматты түрде байланысқан кестеде өтеді. Осылайша, кестелер арасындағы реляциондық байланысты құру бір жағынан мәліметтерді қорғауын, ал екінші бір кестеге өзгерту енгізгенде, бірнеше кестелердің автоматты өзгеруін береді [10].
Деректер қорын алдын ала жобалау осы кезеңде аяқталады және келесі кезеңде оны тікелей компьютерде іске асыру басталады. Осы кезден ДҚБЖ - мен жұмыс жасау басталады. Біздің мысалымызда біз Microsoft Access 2002 ДҚБЖ - н қарастырамыз.
I. ЕСЕПТІК- ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Орта мектептің деректер қорын құру
Орта мектептің деректер қорын құру атты деректер қоры бөліміне арналған мәліметер қоры құрылады, осы құрылған деректер қоры туралы айтып өтсем.
Пуск--Программалар--Microsoft Accessкомандалрымен орындалады немесе жұмыс үстеліндегі Access белгішесін екі рет шерту қажет. 2.1-суретте мәліметтер базасын ашуға мүмкіндік беретін терезе көрсетілген.
2.1 сурет.Microsoft Access-ті ашу
Осы терезедегі "Жаңа деректер қорын"(Новая базаданных) деген мәліметтерді "Деректер қорын ашу"(Открыть базу даны) пунктін таңдау қажет.Оны бір рет шертеміз
2.2 сурет.Деректер қорын ашу терезесі
Негізгі меню ағымындағы жұмыс режиміне байланысты өзгеріп отырады, оның құрамында келесі пункттер болуы мүмкін: Файл(File), түзету(Edit), түр(view), кірістіру(Insert), сервис(Tools), терезе(Window), пішім(Format), жазбалар(Records), сұраныстар (Query),іске қосу(Run), байланыстар (Relationships), сүзгі(Filter), анықтама? (Help). Меню пунктін Alt пернесімен бірге команда атының асты сызылған әріпті бір мезетте қатар басу жолымен немесе тышқанның сол жақ батырмасын шерту арқылы таңдауға болады
2.3 сурет. Accessтерезесінде жалпы көрініс
2.2. Кесте құру
Мәліметер терезесі ашылады. Сол терезеден Кестелер батырмасын басып мәліметтерді енгізуге болатын, конструктор режимін таңдаймыз.Осы конструктор режимін екі рет шерткен кезде кесте шығады. Бұл кестеге мәліметтер бағаналарын енгіземіз. Енгізіп болғаннан кейін деректер қоры ашылады. Осы деректер қорына өзіміздің мәліметтерімізді енгізем.
Кесте режимінтаңдағаннан кейінгі бірінші жолда өріс атауын беріп, ал төменірек әрбір өрістің мәліметтерін енгізе отырып, кесте құру мүмкіндігіне ие болады. Кестеде 20-ға дейін өріс болуы мүмкін.
2.4 сурет.Деректер қорының базасын құру режимін таңдау терезесі
Төменде деректер қорын құрудағы кестелердің жалпы көрінісі:
0.5 сурет. Қажетті кестелер
5.3 Сұраныс (Запросы) құру
Кестелерді сұраныс арқылы байланыстырамыз. Ол үшін сұраныс батырмасын басып сұраныс конструктор режимінде құрубатырмасын басу арқылы немесе сұранысты шебер режиміндеқұруға болады.
2.6 сурет. Сұраныс құру
Конструктор режимін құрамыз. Ол үшін сұраныс конструктор режимін құрубатырмасын екі рет шертіледі. Сол кезде таблица қосу терезесі ашылады. Бұл терезе енгізген мәліметердің тақырыбын таңдалады және қосу (добавить) батырмасын басамыз.
2.7 сурет. Конструктор режимінде сұраныс құру
Бұл сұраныс атын Бейнекарта деп, оның таңдау шартына және немесе деген өрістеріне қалауымызша тік жақшалар орналастырамыз. Ол таңдауды жеке терезешеге енгізуді және сол арқылы жұмысымызды жеңілдетеді.
2.8 сурет. "Бейнекарта" сұранысын құру
Екіншіден, сұранысты шебер (мастер) көмегімен құрамыз. Осы сұраныс режимінде сұраныс құру үшін осыған арналған Шебер іске қосылады, өрістерін таңдап алу негізінде жасалады.
Шебер көмегімен сұраныс құру мысалын қарастыралық. 2.9-суретте сұраныс құру кезіндегі сұхбаттасудың бірінші қадамы көрсетілген. Мұндағы өрістер Ноутбук бағасы кестесінен алынады.. Бұл терезеден бірінші беттегі мәліметтерді екінші беттерге батырмаларын басу арқылы көшіреді.
2.9 сурет. Сұраныс үшін өрістер таңдау
Көшіріп болғаннан кейін келесі (Далее)батырмасын басамыз. Сол кезде сұраныстың түрін таңдау терезесі шығады.
2.10 сурет. Сұраныс түрін таңдау
Сұхбаттасудың екінші қадамында (2.12-сурет) сұраныстың қандай болатыны - жазбалардың барлығы шығарылатын толық (подробный) па, әлде нәтижелік (итоговый) пе, сол көрсетіледі. Содан подробный батырмасын басып Келесі (Делее)түймешігін басу керек.Басқаннан кейін сұранысқа ат беру терезесі шығады.
2.11 сурет. Сұранысқа ат беру
Сұхбаттасудың үшінші қадамында сұраныстың аты енгізілген. Сұхбаттасудың үшінші қадамында сұраныстың аты енгізіледі. 2.13-суретте қарастырылып отырған сұраныс негізінде Ноутбуктар бағасы деген ат енгізіп Дайын (Гатово) түймешігін басу қажет. Осыдан кейін біздің сұранысымыз шығады.
2.12 сурет. Орта білімді мұғалімдер сұранысы
2.4. Форма құру.
Сұраныстар құрылғаннан кейін форма жасалынады. Оны құру үшін Формабатырмасын басып қалаған режимінде құруға болады. Олар шебер көмегімен құру режимі және конструктор көмегімен құру режимідері бар.
Ең алдымен біз конструктор режимімен құрамыз. Ол үшін конструктор көмегімен құрубатырмасын басып, Құру (создать) түймешігін басқанда келесі терезе ашылады.
2.13 сурет. Конструктор режимінде форма құру
Бұл терезеден қай кестеге форма құратынымызды таңдаймыз. Таңдағаннан кейін форма терезесі ашылады. Сол терезеге кестенің батырмаларын көшіреміз. Ол үшін тышқанды басып тұрып кестедегі бағанды көтеріп форма қою қажет. Қойып болғаннан кейін саймандар терезесінен батырмалар енгізу қажет. Орнатылып болғаннан кейін жауып сақтау керек. Сақталған терезені ашқанда, мына терезе экранға пайда болады.
2.14 сурет. Конструктор режиміндегі форма құру
Бұл конструктор режимінде құрылған форма. Екіншісі шебер көмегімен құрылған форма. Ол үшін шебер көмегімен құрубатырмасы басылғаннан мына терезе пайда болады.
2.15 сурет. Форма жасауда өрістерді таңдау терезесі.
Мәліметтер бағанасын бірінші бетінен екінші бетіне көшіру керек. Көшіргеннен кейін Келесі (Далее) батырмасын басу керек. Батырманы басқаннан кейін Форманың сыртқы пішінін таңдау терезесі шығады.
2.16 сурет. Форма түрін таңдау терезесі
Осы терезеден қалаған сыртқы пішін көрінісін таңдауға болады. Таңдалғаннан кейін Келесі (Далее)басу керек. Осыдан келесі терезе ашылады, ол терезеде форманың стилін таңдаймыз.
2.17 сурет. Форманың стилін таңдау терезесі
Таңдалғаннан кейін Келесі (Далее) батырмасын басамыз. Келесі терезеде формаға ат беру терезесі шығады. Сол терезеге қалаған атыңызды беріп сақтау керек.
2.18 сурет. Формаға ат қою терезесі
Сақталған форманы ашқанда экранда мына терезе пайда болады
2.19 сурет. Шебер көмегімен құрылған форма
2.5. Есептер (Отчеты) жасау
Форма құрылғаннан кейін ендігі кезекте есептер жасалынады. Есептердің де екі режимі бар: Конструктор режиміжәне Шебер режимі көмегімен. Есептерді шебер көмегімен жасайық. Ол үшін шебер көмегімен жасау режиімі батырмасын басамыз. Есептер терезесі пайда болады, ол терезеден бірінші беттен екінші бетке көшіру керек. Ол үшін терезеден бірінші беттегі мәліметтерді екінші беттерге батырмаларын басу арқылы жүргізіледі.
2.20 сурет. Шебер режиміндегі отчетті құру
Көшіргенен кейін Келесі(Далее) түймешігін басу керек. Түймешік басылғаннан кейін топтастыру терезесі ашылады
2.21 сурет. Топтастыру терезесі
Топтастырғаннан кейін Келесі (Далее) түймешігін басамыз. Келесі терезеде сұрыптау тәртібін таңдау терезесі ашады .
2.22 сурет. Сұрыптау тәртібін орналастыру терезесі
Тәртібін таңдағаннан кейін Келесі (Далее) түймешігін басамыз. Осыдан кейін макеттің түрін таңдау терезесі ашылады.
2.23 сурет. Есептер макетінің түрін таңдау терезесі.
Макет таңдалғаннан кейін көрініс стилін таңдаймыз.
2.24 сурет. Таңдалатын стиль терезесі
Бәрін жасап біткеннен кейін басылымға ат беріп сақтаймыз.
2.25 сурет. Есепке ат беру
Сақтаған басылымда ашқан кезде экранға мына терезе пайда болады.
2.26 сурет. Notebook есебінің көрінісі
Есептерді құру - барлық деректер қорын, сонымен қатар деректер қоры объектілерін жеке-жеке өзімізге ыңғайлы етіп баспаға беру үшін қолданылатын объект болып табылады.
2.6. Макрокомандалар құру
Макрокомандалар қандай да бір әрекеттің автоматты орындалуын қамтамасыз етеді. Бұл құрылған деректер қорынан өзіңізге қажетті ақпарат алу үшін ең ыңғайлы объекті болып табылады. Мысалы, Мониторлар деген форманы ашу командасын жасау үшін Макростар--Құру (Создать) командасын орындап, ашылған терезеде Макрокоманда өрісін белгілеп, пайда болған тізімнен Форманы Ашу (ОткрытьФорму) командасын белгілейміз. Форма аты өрісінен Қойылым есебін таңдап,
Деректер режимі өрісіне ауыспалы жолын белгілеп ат береміз. Бұл қадамдар төменгі суретте көрсетілген [15].
2.27 сурет. Мониторлар макросын құру
Осы ретпен сұраныстарды, есептерді, функцияларды, көріністерді ашу және тағы басқа көптеген командаларды орындауға болады.
2.7. Borland Delphі ортасының интерфейсі
Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасы MS Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және тағы басқа іс-әрекеттерді орындау мүмкіндігі бар.
Қазіргі кезде барлық алгоритмдік тілдер - объектке бағытталған бағдарламалау әдісін қолдануда. Бұл әдіс алгоритмдік тілдің дамуының жоғарғы эволюциялық сатысы болып есептеледі. Объектке бағытталған бағдарламалау әдісі - басқа бағдарламалау әдістерінің жетістіктерін өз ішіне ала отырып, бағдарламалау процессінде абстракттық құрылымдардан пайдалана алады. Әдісте қолданылатын негізгі ұғым - объекттің үш қасиеті бар. Осы қасиеттер негізінде, көптеген абстракт объекттер құрылып, олар библиотекаларда сақталуда. Пайдаланушы өз бағдарламасында сол объекттерді шақырып, визуалды пайдалана алады, қажет болса, дамытады. Объекттің қасиеттерінің мағынасы төмендегідей:
инкапсуляция
мұрагерлік
полиморфизм
Инкапсуляция - деп процедура мен деректерді біріктіріп, объект құруды айтады. Объектте сипатталған процедураны - әдіс дейміз. Әдісте локал айнымалылар мен процедуралар да енгізуге болады.
Мұрагерлік - деп ілгері анықталған объектті пайдалана отырып, жаңа объект құруды айтады. Бұл объекттер бірлесе отырып, иерархиялық ағаш құрайды. Ағаштың жоғарғы сатысындағы объектті - аналық, ал төмендегілерін - мұрагер объект дейміз. Мұрагер объект аналық объекттің әдістері мен деректерін пайдалана алады.
Полиморфизм - деп аналық және мұрагер объекттерде аты бірдей, бірақта орындайтын жұмысы әр түрлі әдістерден пайдалануды айтады. Мұрагер объект аналық объекттің әдісін пайдалана отырып, әдіске жаңа деректер мен локал әдістер енгізеді.
MS Wіndows терезесі арқылы Borland Delphі-ді іске қосу командасы:
Start Programs BorlandDelphі7Delphі7
Экранда Borland Delphі ортасының негізгі терезесі көрінеді (1-су - рет ).
Терезеде төмендегі бөлімдер орналасқан:
Delphі-дің негізгі мәзірі;
Инструменттер панелі;
Визуалды компоненттер палитрасы;
Форма терезесі (Form1);
Модуль терезесі (Unіt1.pas);
Объект инспекторы терезесі (Object Іnspector).
1 Cурет - Borland Delphі ортасы
Жалпы, ортада программа құруға арналған төртінші, мо - дуль тере - зесі де іске қосылады (Unіt1.pas). Форма терезесі - нің астында орналасатындықтан, ол алғашқыда көрінбейді.
Borland Delphі-дің негізгі терезесінің құрамына негізгі мәзір, инструменттер па - нелі және компоненттер палитрасы енгізілген (2-сурет ). Негізгі мәзір пункттеріне Borland Del - phі - -де жұмыс істеу командалары, аспаптар панеліне ішкі мә - зірлерге енгізілген негізгі командаларды орындайтын түй - мелер орналастырылған.
2 Cурет - Borland Delphі-дің негізгі мәзірі
Borland Delphі-дің инструменттер панелінде төмендегі пернелер орналасқан:
File -файлдармен жұмыс істеу;
Edit -мәтінді түзету;
Search -жолдарды көрсету;
View -терезе көрінісі;
Project -жобаны ұйымдастыру;
Run -орындау;
Component -компоненттермен жұмыс істеу;
Database -деректер қорымен жұмыс істеу;
Tools -құрал-саймандар;
Help -анықтама.
BorlandDelphі-де дайындалатын программа проект деп аталады. Форма - проектті дайындау алдында ашылатын, програм - ма - ның сұхбаттық терезесі. Borland Delphі алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form1 атауымен (тақырыбымен) көрінеді (1-cурет). Оның жиектеріне тышқан көрсеткішін орналастырып, ол екі жақты нұсқама түріне айналған кезде жылжыту және қалдыру тәсілі бойынша форманы кеңейту не қысу қиын емес.
Құрылатын программада пайдалану үшін формада түрлі компоненттер (форма компоненттері) орнатылады. Негізгі компоненттердің кейбірі Access берілгендер қоры жүйесінде пайдаланылатын элементтер панеліне енгізілген түймелер сияқты. Олар Borland Delphі терезесінің компоненттер палитрасына орналастырылған.
Кей жағдайларда экранда форма көрінбеуі мүмкін. Оны экранға шығару үшін Vіew-Forms командасын беру жеткілікті.
Форманың және формаға енгізілетін компоненттердің (компоненттер жөнінде келесі тақырыптарды қараңыз) түрлі қасиеттері бар (оларды компонент "паспорты" деп те атайды). Қасиет (Сипаттама, параметр) - айнымалылардың ерек - ше түрі. Олар объектінің түрлі мүмкін - діктерін сипаттап, ағым - дық күйін анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерінің мәндері - форма тақырыбының мәтіні, өлшемі, экранда орналасуы, түсі т.б. Borland Delphі іске қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сәйкес мәндер мен - шік - теліп қойылады.
Форманы не онда орнатылған компонентті программа құру үшін дайындау оның кейбір қасиеттерінің мәндерін өзгертуден бас - талады. Іасиеттер тізімі Объект инспекторы (Object Іnspector) терезесіне енгізілген. Тізімді инспектор терезесіне шығару үшін сәйкес объектіні (форманы не формада орнатылған форма компонентін) бір шерту арқылы таңдау керек. Инс - пектор терезесінің жоғарғы қатарына таңдалған объект атауы да жазылып қойылады. Мысалы, Borland Delphі іске қосылған кезде форманың ашылған қасиеттер терезесі 1-суретте көр - сетілген. Терезенің екі қосымша беті бар: Propertіes (Қа - сиеттер) және Events (Оқиғалар). Терезе ашылғанда екі бағанға енгізілген жазулардан тұратын оның Propertіes бөлімі ашылулы тұрады (1-сурет). Бірінші бағанда көрінетіндер - қа - сиет атаулары, екінші бағанға сәйкес жазылғандар - олар - дың мәндері.
Форма қасиеттері:
Name (Атау) - формаға берілген атау. Ол Borland Delphі объек - тілерінің (компоненттердің) негізгі қасиеттерінің бірі. Borland Delphі-дің жұмыс істеуі кезінде ол объектіні осы атау бойынша ажы - ратып таниды. Borland Delphі-дің формаға автоматты түрде ал - ғашқы рет меншіктеген атауын (Form1) өзгертіп, басқа атау беруге бо - лады. Форманың іс-әрекеті атауынан белгілі болуы үшін атауды мазмұнға жақын етіп енгізген жөн. Мысалы, форма квадрат теңдеуді шешуге пайдаланылатын болса, Form1 ор - нына KvTend атауын енгізу. Ол үшін қасиеттер терезесінен Name атауын таңдап, жаңа атауды клавиатура арқылы теріп алса болғаны. Терілген атау Name жолының оң қатарына жазылып қо - йы - лады.
Font (Шрифт) - формаға енгізілетін мәтін шрифтін ор - нату қасиеті. Оны таңдап, оң жағында көрінген көп нүкте (...) түймесін шерткен кезде сұхбаттық шрифт таңдау терезесі кө - рінеді (3-сурет).Терезеден, әдеттегідей, қажетті шрифт ти - пін, өл - шемін таңдап (мысалы, Tіmes Kaz, 10), ОК түймесін шерту керек.
3 Cурет- Шрифт таңдау терезесі
Captіon (Тақырып, бетіне жазу) - форма терезесінің тақырыбына енгізілетін мәтін. Алғашқы кезде қасиеттер терезесінің Captіon қасиетіне тақырып үшін Form1 сөзі енгізіліп қойылған. Оны "Redactor" не басқа тақырыпқа алмастыру Name қасиетіне мән меншіктеу тәсілі сияқты (қасиет мәні енгізілген соң BS (каретканы қайтару, енгізу) клавишін басып қойған жөн).
Color (Түс) - форманың түсін орнату қасиеті. Ол таң - далған кезде оң жағында тілсызық түймесі көрінеді. Тілсызық түймесі - қасиет мәнінің бірнеше екенінің белгісі. Тілсызық белгісін шерткен кезде мәндер (түстер) терезесі ашылады. Тізімде көрінген қалаған түсті шерткен соң форма сәйкес түске боялып қойылады.
Wіdth (Ені), Heіght (Биіктігі) - пиксель өлшем бірлігімен берілген форманың ені мен биіктігін орнату қасиеттері (бұл мәндер форманы қолдан кеңейту не сығу кезінде де авто - матты түрде орнатылып қойылады).
Объект қасиетін программа (программалық код) ішінде орнату да мүмкін. Мысалы, форма тақырыбы шрифтінің өлшемін 14 ету үшін программаға Form1.FontSіze := 14 мен - шіктеу операторын енгізуге болады.
Жалпы, бір қасиет мәнімен танысу үшін оны қасиеттер терезесінде таңдап, Ғ1 клавишін басу арқылы сәйкес анық - таманы шақыру керек. Borland Delphі-де анықтамалар ағылшын ті - лінде жазылған. Ол түсініксіз болса, экранда орысша ау - дармасын көрсететін "Сок - рат 2000" сияқты арнайы дайын - далған программаны пай - да - ланған жөн (мұндай программа компьютерге орнатылса, оны пайдалану қиын емес).
Wіndows-тағы сияқты Borland Delphі-де программалар оқиғалар арқылы басқарылады. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға компонент орнатуы, форманы не фор - мада орналастырылған компонентті тышқан арқылы шертуі мүмкін. Оның әр іс-әрекеті оқиға шақырады. Яғни, оқиға -программаның жұмыс істеуі кезінде объект жағдайының өз - геруі.
Borland Delphі-де әр оқиғаға атау беріліп қойылған. Мысалы, ком - поненттер палитрасының Button түймесі арқылы формада орнатылған Button1 компонентін шерту Clіck (Шерту) оқи - ғасын шақырады.
Әр объектіге байланысты оқиғалар жеткілікті Мысалы, формаға байланысты оқиғалар саны - 35 (4-сурет). Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша бетіне енгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксі (қосым - шасы) тіркестіріліп жазылған. Ол - атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.
Borland Delphі ортасында жиі кездесетін оқиғалар:
OnClіck - тышқан түймесін бір рет басу;
OnDblClіck - тышқан түймесін екі рет басу;
OnKeyDown - клавишті басу;
OnKeyUp - басылған клавишті босату;
OnMouseDown - тышқан түймесін басу;
OnMouseUp - тышқан түймесін босату;
OnMouseMove - тышқан көрсеткішін жылжыту;
OnCreate - форманы екі рет шерту, т.б.
4 Cурет- Форма оқиғалары
Delphі-де программа екі бөлімнен тұрады: ал - ғашқыда автоматты түрде project1 атауы берілетін проект файлы (негізгі модуль) және unіt1.pas атауы берілетін модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған. Модульге оқиғаларға сәйкес іс-әрекеттерді орындайтын про - грамма мәтіні (проце - дура - лар) енгізіледі. Программа мәтінін про - граммалық код деп, терезені программалық код терезесі не қысқаша редактор терезесі деп те атайды. Delphі іске қосылған кезде ол форма терезесінің астында көрінбей тұрады. Оны экранға шығару тәсілдері:
форманы жабу (жабу түймесін шерту);
код терезесінің бір шеті форма астында көрініп тұрса, оны шерту.
Терезе белсендірулі түрде ашылады да, он - да процедура дайындамасы (үлгісі) көрінеді. Оның тақырыбы нүкте арқылы бөлінген класс және процедура атаула - рынан тұрады (5-сурет).
Жалпы, формадан код терезесіне өту және код терезесінен формаға өту үшін F12 клавишін басу жеткілікті. 5-суреттекөрініп тұрғаны - код терезесіне енгізілген процедура дайын - дамасы. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура оқиға - ны өңде - уіш не оқиғаны өңдеу про - це - дурасы делінеді. Процедура дайындамасының жазылу түрі:
Procedureатау (Sender :TObject);
сипаттаубөлімі
begіn
процедура денесі
end;
мұндағы Sender параметрі құрылатын процедураның қай клас - қатиістілігін анықтайды.
Терезенің сол бөлігіндегі - браузер терезесі. Онда код терезесінде барлық жарияланулардың құрылымын көріп шы - ғу - ға болады.
5Cурет - Редактор терезесі
Кез келген про - грамма program сөзінен басталатын проект файлы мен бір не бірнеше модульдерден тұ - рады да, қолдан құрылатын программа мо - дуль ішіне енгізіледі. Проект файлы dpr, модуль pas кеңейтілуі бойынша сақталады. Проект фай - лын негізгі модуль деп атайды. Негізгі модульдің мазмұны про - ек - тінің жалпы сипатта - ма - - сынан тұрады. Delphі іске қосылған кезде оны ол автомат - ты түрде дайындап шыға - ды. Негізгі модульге ерекше жағдай - лардан басқа кездерде қосымша нұс - қау - лар енгізудің қажеті жоқ. Негізгімодуль (проект):
program Project1;
uses
Forms,
Unіt1 іn 'Unіt1.pas' {Form1};
{$R *.RES}
begіn
Applіcatіon.Іnіtіalіze;
Applіcatіon.CreateForm(TForm1, Form1);
Applіcatіon.Run;
end.
мұндағы,
Project1 - негізгі модуль (проект) атауы.Проектіні да - йын - дап, жаңаатаубойыншасақтағанкездеолсоңғы атауғаалмастырылыпқойылады;
Uses (қолдану) - ТурбоПаскальдағысияқты, қызметші сөз.Оның соңынапрограммадапайдаланылатынстан дартты (кітапханалық) Forms модулі мен Delphі-дің модульгеалғашқыретменшіктегенатауы (Unіt1) жазылған. Unіt1-денсоң оның қайсымодульдікфайлдақұрылатыны (іn 'Unіt1.pas') жәнеоныменбайланыстыформаатауыкөрсе тіледі ({Form1}).
{$R*.RES} - нұсқау. Олкомпиляторғақо - сымшаның (Wіn - dows көмегімендайындалғанқолданбалыпрогр амманың) қорси - паттамаларын, мысалы, шартбелгілер (пик - тограммалар) сақ - - - талғанфайлдыжәнет.с.с. пайдаланукерек - тігінкөрсетеді (файлдың кеңейтілуі - .res);
Begіn - end операторларыныңаралығынаенгізілгенс оңғыбөлім - қосымшаның алғашқыжүктелуінқамтамасызететінәді стер (Delphі-деарнайы іс-әрекетті орындайтынпроце - дура, функцияжәнекомандаларәдістерделінед і):
Applіcatіon.Іnіtіalіze - қосымшаобъектісінинициалдау (про - - - г - рам - маныалғашқыретдайындау) әдісі;
Applіcatіon.CreateForm - проектқұрамынаенетінфор - маныдайындап, экрандакөрсетуәдісі (create - құру);
Applіcatіon.Run - программаны іскеқосудықамтамасызетуәдісі.
Delphі-деәдістің командалықтүрдежазылуы:
Объект.Әдіс
Мысалы, Applіcatіon.Іnіtіalіze - Applіcatіon объектісінің Іnіtіa - lіze әдісінорындау.
Кейбіржағдайдабөлімгепроектсақталат ынбумаатынменшіктеукомандасынқосыпқ оюдамүмкін, т.б.
Жалпы, Delphі-депрограмманың орындалуыавтоматтытүрденегізгі мо - дульді орындауданбасталады.
Модуль - түрлі іс-әрекеттерді орындауғаарналғанпро - грам - мабөлімі. Мо - дультақырыбы Unіt (модуль) қызметші сө - зі - ненбасталып, со - ңынаәдеттегідейнүктелі үтір (;) таңбасы - менаяқталатынмо - дульатауыжа - зылады. Delphі-дің модульгеалғашқыретмен - шіктейтінатауы: Unіt1. Жаңапроекташыл - ғанкездемодульдайындамасыдаавто - мат - тытүрдеқұры - ла - ды:
unіt Unіt1;
іnterface
uses
Wіndows, Messages, SysUtіls, Classes,
Graphіcs, Controls, Forms, Dіalogs;
type
TForm1 = class(TForm)
prіvate
{ Prіvate declaratіons }
publіc
{ Publіc declaratіons }
end;
var
Form1: TForm1;
іmplementatіon
{$R *.DFM}
end.
Интерфейс (іnterface) бөлімі іnterface кілттіксөзіменбас - таладыда, оғанкелесі бөлімдеренгізіледі: uses - Турбо Пас - кальда пайдаланатын бөлім сияқты, оған стандарты мо - дуль атаулары жазылады, бөлімгепайдаланушыдайындағанмодульа тауынкірістіріпқоюдамүмкін. Оданәрі, Delphі дайында - ғанформатипі сипатталады (ондаөрістер, қасиеттер, компо - ненттерсипатталып, олардансоң модульде жазылатын проце - ду - ра - лармен функциялар (про - граммаэлементтері) жария - ла - нады, т.б.).
Prіvate (жеке, дербес) бөлімі нетекағымдық модульге тиісті элементтер енгізілуі мүмкін (элемент - өрістер, әдістер, қасиеттерменоқиғалар); Publіc (көпшілік) бөлімінің ішінде ағымдық модульге қолжеткізуге болатын кезкелген про - граммане модульдің кө - рі - нетін элементтері, облыстары енгізіледі. Олар клас - қа енетін элементтердің пайдалану облыс - тарын ғана анықтайтын болғандықтан, әдетте (көпжағдайда) олар бос көрінеді.
Іmplementatіon (іскеасыру,орындау) бөліміндегі {$R*.DFM} - .dfm кеңейтілуі бойынша жазылған файлды пайдалану нұсқауы. Ол модульді оған сәйкес форманың си - паттамасымен байланыстырады (файлғаформақасиет - терінің мәндері жа - зылып қойылған. Ол формада орнатылғанком - поненттерқасиеттерінің де сипаттаммаларын бойындасақ - тайды. Касиеттер сәйкес Object Іnspector тере - зе - сіндекөрінеді). Одан соңғы қатарларға программалаушы Delphі тіліндеқа - жетті процедураларды қолдан кірістіру керек. Олар - дың ішіндегі оқиғаны өңдеуіш процедуралардың тақырыптары мо - дульдің интерфейс бөлімінде авто - маты түрде жа - зылып қойылады.
Кейдемодульдің соңынаинициалдау (іnіtіalіzatіon) бөлімі енгізіледі. Бөліммодульайныма - лы - ларынини - циалдап (бас - тапқымәндерберіп), про - грам - маныдайындауүшінқажет. Егер ол толтырылса, бұл бөлім басқаруды программа денесіне беруден бұ - рын орын - да - лады. Бө - лім нұсқау - ларын begіn және end кілттік сөздерінің арасына енгізу керек. Жоғарыда көрсетілген сияқты, бөлім толтырылмаса, begіn сөзі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлекет басшысы өз сөзінде қазақстандық жолдың жаңа кезеңі - ол экономиканы нығайтудағы, халықтың әл-ауқатын арттырудағы жаңа міндеттер екенін атап өтті. Қазіргі әлемде бұл әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың негізгі мәселесі. Бұл Қазақстанның таяу онжылдықтағы дамуының басты бағыты.
Халыққа мемлекеттік қызмет көрсету сапасын арттыру. Электронды үкіметті дамытып, әкімшілік кедергілерді қысқартып, халықтың компьютерлік сауатын арттыру қажет.
Microsoft Access жүйесініңдеректер қорын жобалауға да және оны пайдалануға да ыңғайлы жақсы мүмкіндіктері бар.Access-ті қолданбалы программалар ішіндегі қолдануға арналған ең қолайлы құрал болып табылады.
Деректер қорының маңыздылығы ол мәліметтер қорын енгізіп, сол мәліметтерден керекті мәліметтерді тез және оңай алу үшін қолданады. Бұл жұмыста Орта мектеп қосымшасытуралы деректер қоры құрылған.
Орта мектептің деректер қорын құру қосымшасын құру негізінде деректер қорын басқару жүйесінің қолдану аясы кең, оның мәнінің жоғары болуын және қазіргі кезде мәліметтерді сақтау және өңдеу жұмыстарын соңғы жылдарда шыққан программалық өнімдер арқылы жылдам әрі тиімді ұйымдастыруға болатынын анықтау. Бұл дипломдық жұмыстың өзектілігін көрсетеді.
Access терезесіменжұмыс істеуіне бағытталған, өте қолайлы программа болып табылады. Access кестелері, формалар, сұраныстар, есептер, макростар және модульдер сияқты мәліметтер базасының объектілерімен жұмыс істейді.
Орта мектептің деректер қорын құру курстық жұмыстың мақсаты: Орта мектептің деректер қорын құру қосымшасын құру және деректер қорымен жұмыс істеу кезінде орта мектептің жұмыс барысын жеңілдету. Осының негізінде деректер қорының басқа да салаларда қолданысын мүмкін екендігіне көз жеткізу. Осы мақсатқа жетудегі негізгі міндеттері төмендегідей:
1) Деректер қорын басқару жүйесінің негізін ашу;
2) Деректер қоры теориясымен танысу және ДҚБЖ түрлерін қарастырып, олардың ішінен жүйе құру үшін ең тиімді болып табылатынын таңдап алу;
3) Microsoft Access деректер қорын басқару жүйесінде Орта мектептің деректер қорын құру қосымшасы бойынша мәліметтер қарастыру;
4) Microsoft Access - те кестелер, сұраныстар, формалар, арқылы ақпараттық жүйе құру
I. ЕСЕПТІК ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Деректер қорын жобалау, жалпы түсінік
Деректер қоры-ақпараттық жүйелердің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ақпараттық жүйе өз алдына басқару функциясын орындау үшін әр алуан денгейдегі жұмыстарды ақпаратпен жабдықтаған объект туралы ақпаратты жинау, тасымалдау, қайта өңдеу бойынша қатынас жүйесін білдіреді.
Деректер қоры деп-компьютер жадында сақтайтын, арнайы түрде ұйымдасқан, өзара байланысқан мәліметтер жиынтығын айтамыз.
Ақпараттық жүйелердің мысалына: банктік жүйелер, кәсіпорындарда, автаматты түрде басқару жүйелері, авияция немесе темір жол билеттерін, мейрамхана номерлерін алдын ала белгілеу және тағы басқа жатады.
Пайдалану облысы бойынша келесі класстарды бөліп айтуға болады:
1)Ғылыми зерттеуге арналған;
2)Автоматталған жобаларға арналған;
3)Ұйымдастырушы басқарудағы ақпараттық жүйелер;
4)Техналогиялық процессорды баспаға арналған.
Деректер қорын басқару жүйесін көптеген қолданушылар деректер қорын құру, енгізу, бірлесіп пайдалану және програмалау құралдардың жиынтығын айтады.
Деректер қоры дегеніміз - мәліметтерді сақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Бұл деректер қорының құрылымына ақпаратпен қатар, оларды ұйымдастыруға, қолдануға арналған тәсілдер мен әдістер кіреді [1].
Деректер қоры деректер қорын басқару жүйесімен (ДҚБЖ) тығыз байланысты. Бұл программалық құрылымдар кешені жаңа қордың құрылымын құруға, оны деректермен толтыруға, мазмұнын редактрлеуге және ақпаратты визуалдандыруға арналған. Қор ақпараттарын визуалдау дегеніміз берілген критерий бойынша экранға шығаратын мәліметтерді таңдап, оларды белгілі бір ретке келтіріп, безендіріп артынан баспаға немесе байланыс каналдарына беруді айтамыз. Әлемде деректер қорын басқаратын көптеген жүйелер бар.
1.2. Деректер моделі және түрлері
1. Иерархиялық модель - мәліметтер арасындағы байланысты реттелген графтар арқылы сипаттауға болады. Қандайда бір программалау тілінде иерархиялық деректер қоры құрылымын есептеу үшін тармақ мәліметтер типі пайдалынылады.
2. Желілік модель - мәліметтердің элементтерінің еркін графтар түріндегі өзара байланысын білдіреді. Желілік деректер қорының схемасын сипаттауға екі тип пайдалынылады: жазба және байланыс.
3. Реляциялық модель - мәліметтердің реляциялық моделін JBM фирмасының қызметкері Эдгар Код ұсынған және ол қатынас ұғымына негізделеді.
Қатынас деп - картеж деп аталатын элементтер жиынын айтады, қатынасты бейнелеудің көрнекті формасы екі өлшемді кесте болып табылады.
4. Постреляциялық модель - мәліметтердің постреляциялық моделі кестенің жазбаларында сақталған мәліметтердің бөлімбеушілік шектеуін алып тастайтын кеңейтілген реляциялық моделі болып табылады. Постреляциялық модель көп мәнді, яғни мәндерді ішкі мәліметтерден құралған өрістерден тұрады.
5. Көп өлшемді модель - ол көп жүйелерге талдау жүргізу және шешім қабылдау үшін ақпаратты жедел өңдеуге мүмкіндік береді.
Қордағы мәліметтерді қарастыратын көп өлшемді тәсілі реляциялық деректер қорын пайдаланылады. Көп өлшемді жүйелерге талдау жүргізу және шешім қабылдау үшін ақпараттық желі өңдеуге мүмкіндік береді. Обьектіге бағытталған деректер қоры құрамына тармақ түрінде берілген мәліметтер. Бұл деректер қорының логикалық құрамының сырттай иерархиялық деректер қоры ұсынылады [2].
6. Объектіге бағытталған модель - объектіге бағытталған модель тармақталған түрінде беріледі.Объектіге бағытталған деректер қорының логикалық құрылымы сырттай иерархиялы деректер қорына ұқсас.
1.3. Кестелерді байланыстыру және байланыс түрлері
Кестелерді байланыстырудың негізгі және қосымша кестелері болады. Негізгі және қосымша кестелердің байланыс өрістері қалай анықталуына тәуелді. Жалпы жағдайда екі кесте арасында келесі 4 негізгі байланыстар түрі орнатылуы мүмкін:
1:1 - негізгі және қосымша кестелердің өрістері кілтті болған жолдарда құрылады және мұндай екі кестенің кілттік өрістің мәндері қайталанылады;
1:К - негізгі кестенің бір жазбасы қосымша жазбаның бірнеше жазбаға сәйкес келген кезде орындалады;
К:1 - бір немесе бірнеше негізгі кестенің жазбаларының бір жазбасы сәйкес келсе, оны бірдің көпке байланысы деп атайды;
К:К - негізгі кестенің бірнеше жазбалары қосымша кестенің бірнеше жазбаларына сәйкес келгенде орындалады [3].
Деректер қорын үйлестіру
Реляциялық деректер қорын басқару жүйесінде қатынастарға амалдар орындау үшін екі топ пайдаланылады:
1)Реляциялық алгебра
2)Реляциялық есептеу
Қатынастарға орындалатын амалдарды топқа бөледі:
1)Жиындарға қолданылатын амалдар,олар біріктіру, қиылыстыру, бөлу, декарттық көбейту;
2) Қолданатын арнайы амалдар, олар жобалау, біріктіру және таңдау. Осы амалдардың жиынтығы толық қатынастардың алгебрасын береді.
Реляциялық алгебра барлық әрекеттердің нәтижелерінің қатынастары болып табылады. Реляциялық алгебра тілі процедуралық болып табылады, ал реляциялық есептердің негізі матеметиклық логикалық бөлігі болып табылады. Реляциялық алгебрада процедуралық емес тіл болып табылады. Реляциялық алгебрада процедуралық емес тіл болып табылады.
Деректер қорының объектілері:
1. кестелер (таблицы)
2. сұраныстар (запросы)
3. үлгілер (формы)
4. есептер (отчеты)
5. беттер (страницы)
6. макростар
7. модульдар
Деректер қорын жобалау технологиясын жаңа түрде келтіру
Сұраныс - сақталынған мәліметтерді өшіру немесе түрлендіру, таңдау бойынша амалдарды анықтайтын, арнайы түрде сипатталатын қажетті құрал болып табылады. Сұраныстарды орындау нәтижесі жауап деп аталатын жаңа кесте немесе жаңартылған кесте болып табылады. SQL сұраныстар тілі айнымалы реляциялық есептеулерге негізделген. SQL -тілі кестелерге амалдар қолдануға (құру, өшіру, құрылымын өзгерту) және кесте мәліметтеріне (таңдау, қосу, өшіру, өзгерту) амалдарын орындауға арналған. SQL тілі процедуралық емес тіл болып табылады. Сондықтан ішкі программадағы ұйымдастыру, енгізу- шығаруды басқару операциялары қамтылмайды. SQL-ді пайдаланудың екі әдісі бар:
1) Статистикалық
2) Динамикалық
Бұл тілдің негізгі міндеті: сұраныстарды даярлау мен орындау болып табылады.
Деректер қорын жобалау техникасы жүйесінің тиімділігі.
Ақпараттық жүйелердің тиімді жұмыс жасауы олардың архитектурасына байланысты. Қазіргі уақытта клиент -сервер архитектурасы пайдаланылады.
Архитектура коорпоративті деректер қоры және дербес деректер қорын қосатын компьютерлік желі. Соған қатысты бұл архитектура таратылған деректер қорының мәліметтерін талап коорпоративті деректер қоры копьютер серверінде орналасады, ал дербес деректер қоры коорпоративті деректер қоры клиенті болып табылады. Ақпараттық жүйелердің клиент-сервер архитектурасы бойынша ұйымдастырудың артықшылығы орталықтардан сақтау, қызмет көрсету үйлесімдігі, жалпы коорпоративты ақпарат ұйымы болып табылады [4].
1.4. Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) ақпараттарды кестелік өңдеу.
Деректер қоры (ДҚ) - aқпараттық жүйелердің өңделетін обьектісі, қоршаған ортаның белгілі бір саласының немесе бір пән аймағының нақты обьектілері жайлы берілген мәліметтер жиыны. Екі өлшемді кестелерден, яғни жолдар мен бағаналардан тұратын мәліметтер базасы реляциялық база болып саналады.
Деректер қорын басқару жйесі (ДҚЖ)-көлемді мәліметтер жиынын тұтынушыларға ыңғайлы түрде бейнелеп, белгілі бір форматта сақтап қана қоймай, оны ары қарай өңдеуге арналған программалар кешені.
Microsoft Access-Windows ортасында жұмыс істейтін 32-разрядты, реляциялық МББЖ, мұнда бір мезетте бірнеше мәліметтер базасының кестелерімен қатар жұмыс істей беруге болады. Реляциялық мәліметтер құрылымын қарапайым етіп құрастырып, жұмыс істеуді жеңілдетуге мүмкіндік береді. Accessкестесін басқа компьютердегі немесе сервердегі мәліметермен байланыстыруға және де мұнда Paradox немесе Dbase МББЖ-лерінда жасалған мәліметтерді пайдалана беруге болады. Access мәліметтеріExcel кестелермен де оңай мәлімет алмаса алады [5].
Access Windows-технологияның барлық мүмкіндіктерін сүйемелдейді және оның тұтынушысының жұмыс істеуіне қолайлы графикалық интерфейсі бар.
1) Кестелер - мәліметтерді сақтау үшін жасалған, өрістерден (бағаналардан) және жазбалардан (қатарлардан) тұратын мәліметтер.
Кесте(Tables) - мәліметтер базасымен жұмыс істеуге арналған негізгі объект, мәліметтер жиыны. Ол өрістер (поля) мен жазбалардан (записи)тұрады.
Жазба(Record) - кестенің бір қатары, яғни жолы. Ол СУБД мәліметтерін сақтайтын негізгі блок болып табылады. Жазба сипатталатын бір объект туралы толық мәлімет береді.
Өріс(Field) - кестедегі бағана немесе тік жол. Access-те өріс мәліметтерін сипаттайтын оның бірсыпыра қасиеттері болады. Енгізу өрісі деп басқару элементі ретінде мәлімет енгізілетін бір бағанадағы жолды айтады, оған пернелер арқылы мәндер енгізіледі [6].
Санауыш - кестедегі жазбалардың реттік нөмерлері орналасатын өріс.
2) Сұраныс(Queries) - жұмыс істеуші адамның керекті мәліметерді бір немесе бірнеше кестеден белгіленген шарттарға байланысты таңдап алу тәсілі. Таңдап алу жолымен сұраныс беру арқылы кестедегі мәліметтерді жаңартуға, жоюға, көбейтуге немесе бұрынғы кестелер негізінде жаңа (виртуальды) кестелер құруға болады. Access-те сұраныстардың бірнеше түрі бар.
3) Форма(Forms) - мәліметтерді экранда бейнелеу жолы немесе оларды басқару мүмкіндіктері, яғни өзара байланысқан мәліметтерді тұтынушыға ыңғайлы түрде бейнелеуге, қарауға немесе енгізуге арналған тәсілдер.
4) Есептер (Отчеты) - мәліметтерді баспаға шығарып қағазда бейнелеу тәсілі, яғни қағазға басып шығаруға арналған тәтижелік құжаттар.
Конструктор - мәліметтер базасы обьектінің (кестелер, сұраныстар, формалар, басылымдар, макростар, модульдер) қасиеттерін анықтау режимі.
Шебер(Wizards-Мастер) - белгілі бір мақсатта шектеулі әрекеттержиынын біртіндеп орындайтын программа. Шеберлер оны орындайтын адаммен сұхбаттасу (диалог) ісін атқара отырып, қойылған мәліметтерді программаға енгізуді қамтамасыз етеді.
5) Макростар(Modules) - Visual Basic for Application (VBA) тіліндегі программалар сақталады және олар қолданбалы программаларды құру кезінде стандартты емес процедураларды іске асыру үшін жасалады.
Access-те тұтынушыға өз есептерін ойдағыдай шағаруға мүмкіндік беретін әртүрлі диалогтық құралдар бар, оларға меню командалары, саймандар тақтасындағы батармалар, суырылып шығатын түсініктемелік сөздер, Конструктор (Design), Шебер(Wizards)программалары жатады.
Access деректер қорын басқару жүйесімен жұмыс істеу тәсілдері Windows ортасындағы графикалық объектілермен (терезе, тізім, ауыстырып қосқыш, жалауыша, батырма, тағы сол сияқты), жұмыс істеу тәрізді орындалады
Кесте аралық байланыстың схемасы
Тапсырыстар кестесіндегі кілт өрісі - тапсырыстар коды болады. Онда кім, қашан, қандай бағаға нені тапсырғаны туралы айтылады. Бұнда тағы да қай жұмысшы тапсырманы іске асырғаны туралы білуге болады. Бір жұмысшы көп тапсырманы қабылдай алмағандықтан тапсырыстар кестесінде қызметкер коды өрісі не бірегей, не кілт өрісі бола алмайды, бірақ та қызметкер кестесінде бұл өріс бірегей болады. Мұндай кестелерді реляциялық қатынасты байланысқан кестелер деп аталады. Сәйкесінше, байланысқан кестелермен жұмыс жасай алатын басқару жүйелерін реляциондық ДҚБЖ деп атайды, ал деректер схемасын техникалық әдебиеттерде реляциондық қатынасты схема деп атайды
Деректер схемасын жасап болғаннан кейін, техникалық тапсырманың қағаздық кезеңі бітеді. Бұл схеманы жұмыстың тапсырушысымен ақылдасып келістіру керек, содан кейін барып деректер қорын құруға кірісуге болады. Бірақ мынаны ұмытпау керек, жобаны жасау барысында жұмысты тапсырушының басына жаңа идеялар келіп отырады. Жобалаудың барлық кезеңінде ел бір жүйеге мекеменің барлық жаңа бөлімдері мен қызмет ету орындарын кіргізуге тырысады. Тапсырушының барлық тілектерін орындау мүмкіндігі көбінде деректер қорын жасаушының мамандық дәрежесімен анықталады. Егер деректер схемасы дұрыс болса, қорға жаңа кестелерді қосу қиын емес. Ал егер қордың құрылымы тиімсіз болса, жобалаушы қиын сынақтан өтіп, тапсырушымен қайшылыққа ұшырайды. Орындаушы мен тапсырушының арасындағы қайшылық әрқашан орындаушының мамандық дәрежесінің төмендігін көрсетеді. Сондықтан деректер қорын алдын ала жобалау кезеңін негізгі кезең деп санау керек. Оның табысты болуынан, деректер қорының қаншалықты ыңғайлы болатыны және қолданушылар онымен жұмыс істеуі тәуелді болады. Егер қолданушылардың оған сұранысы болмаса, бұл олардың төмен дәрежелі қолданушылар болғаны емес, қорды жобалаушының мамандық дәрежесінің төмен болуының айғағы [9].
Кестелер арасындағы байланыс келесі мүмкіндіктерді береді:
Кілт өрісіндегі мәліметтердің өшірілу немесе өзгеру мүмкіндігін болдырмау, егер онымен басқа кестелердің кез келген өрістері байланысты болса;
Негізгі кестенің кілт өрісіндегі мәліметтерді өшіргенде немесе өзгерткенде онымен байланысқан кестелердің өрістерінде сәйкес мәліметтердің өшірілуі немесе өзгеруі автоматты түрде болады;
Байланыс қасиеттерін орнату үшін деректердің схемасы терезесінде екі кестенің өрістерін қосатын сызықты ерекшелеп алу керек, оның үстінде оң батырмамен басып ашылған контекстік менюде байланыстардың өзгеру терезесі ашылады. Онда байланысқан кестелердің аттары және байланысқа қатысатын өрістердің аттары, сонымен қоса мәліметтердің тұтас болу шартын қамтамасыз ететін басқару элементтері көрсетілген;
Егер мәліметтердің тұтастығын қамтамасыз етуде ғана жалауша қойылса, онда негізгі кестенің кілт өрісінде мәліметтерді өшіруге болмайды;
Егер онымен қоса байланысқан өрістерді каскадты жаңарту және байланысқан жазбаларды каскадты өшіруде жалаушалар қойылса, онда сәйкесінше негізгі кестенің кілт өрісінде өшіру және өзгерту операцияларына рұқсат етіледі, бірақ ол автоматты түрде байланысқан кестеде өтеді. Осылайша, кестелер арасындағы реляциондық байланысты құру бір жағынан мәліметтерді қорғауын, ал екінші бір кестеге өзгерту енгізгенде, бірнеше кестелердің автоматты өзгеруін береді [10].
Деректер қорын алдын ала жобалау осы кезеңде аяқталады және келесі кезеңде оны тікелей компьютерде іске асыру басталады. Осы кезден ДҚБЖ - мен жұмыс жасау басталады. Біздің мысалымызда біз Microsoft Access 2002 ДҚБЖ - н қарастырамыз.
I. ЕСЕПТІК- ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Орта мектептің деректер қорын құру
Орта мектептің деректер қорын құру атты деректер қоры бөліміне арналған мәліметер қоры құрылады, осы құрылған деректер қоры туралы айтып өтсем.
Пуск--Программалар--Microsoft Accessкомандалрымен орындалады немесе жұмыс үстеліндегі Access белгішесін екі рет шерту қажет. 2.1-суретте мәліметтер базасын ашуға мүмкіндік беретін терезе көрсетілген.
2.1 сурет.Microsoft Access-ті ашу
Осы терезедегі "Жаңа деректер қорын"(Новая базаданных) деген мәліметтерді "Деректер қорын ашу"(Открыть базу даны) пунктін таңдау қажет.Оны бір рет шертеміз
2.2 сурет.Деректер қорын ашу терезесі
Негізгі меню ағымындағы жұмыс режиміне байланысты өзгеріп отырады, оның құрамында келесі пункттер болуы мүмкін: Файл(File), түзету(Edit), түр(view), кірістіру(Insert), сервис(Tools), терезе(Window), пішім(Format), жазбалар(Records), сұраныстар (Query),іске қосу(Run), байланыстар (Relationships), сүзгі(Filter), анықтама? (Help). Меню пунктін Alt пернесімен бірге команда атының асты сызылған әріпті бір мезетте қатар басу жолымен немесе тышқанның сол жақ батырмасын шерту арқылы таңдауға болады
2.3 сурет. Accessтерезесінде жалпы көрініс
2.2. Кесте құру
Мәліметер терезесі ашылады. Сол терезеден Кестелер батырмасын басып мәліметтерді енгізуге болатын, конструктор режимін таңдаймыз.Осы конструктор режимін екі рет шерткен кезде кесте шығады. Бұл кестеге мәліметтер бағаналарын енгіземіз. Енгізіп болғаннан кейін деректер қоры ашылады. Осы деректер қорына өзіміздің мәліметтерімізді енгізем.
Кесте режимінтаңдағаннан кейінгі бірінші жолда өріс атауын беріп, ал төменірек әрбір өрістің мәліметтерін енгізе отырып, кесте құру мүмкіндігіне ие болады. Кестеде 20-ға дейін өріс болуы мүмкін.
2.4 сурет.Деректер қорының базасын құру режимін таңдау терезесі
Төменде деректер қорын құрудағы кестелердің жалпы көрінісі:
0.5 сурет. Қажетті кестелер
5.3 Сұраныс (Запросы) құру
Кестелерді сұраныс арқылы байланыстырамыз. Ол үшін сұраныс батырмасын басып сұраныс конструктор режимінде құрубатырмасын басу арқылы немесе сұранысты шебер режиміндеқұруға болады.
2.6 сурет. Сұраныс құру
Конструктор режимін құрамыз. Ол үшін сұраныс конструктор режимін құрубатырмасын екі рет шертіледі. Сол кезде таблица қосу терезесі ашылады. Бұл терезе енгізген мәліметердің тақырыбын таңдалады және қосу (добавить) батырмасын басамыз.
2.7 сурет. Конструктор режимінде сұраныс құру
Бұл сұраныс атын Бейнекарта деп, оның таңдау шартына және немесе деген өрістеріне қалауымызша тік жақшалар орналастырамыз. Ол таңдауды жеке терезешеге енгізуді және сол арқылы жұмысымызды жеңілдетеді.
2.8 сурет. "Бейнекарта" сұранысын құру
Екіншіден, сұранысты шебер (мастер) көмегімен құрамыз. Осы сұраныс режимінде сұраныс құру үшін осыған арналған Шебер іске қосылады, өрістерін таңдап алу негізінде жасалады.
Шебер көмегімен сұраныс құру мысалын қарастыралық. 2.9-суретте сұраныс құру кезіндегі сұхбаттасудың бірінші қадамы көрсетілген. Мұндағы өрістер Ноутбук бағасы кестесінен алынады.. Бұл терезеден бірінші беттегі мәліметтерді екінші беттерге батырмаларын басу арқылы көшіреді.
2.9 сурет. Сұраныс үшін өрістер таңдау
Көшіріп болғаннан кейін келесі (Далее)батырмасын басамыз. Сол кезде сұраныстың түрін таңдау терезесі шығады.
2.10 сурет. Сұраныс түрін таңдау
Сұхбаттасудың екінші қадамында (2.12-сурет) сұраныстың қандай болатыны - жазбалардың барлығы шығарылатын толық (подробный) па, әлде нәтижелік (итоговый) пе, сол көрсетіледі. Содан подробный батырмасын басып Келесі (Делее)түймешігін басу керек.Басқаннан кейін сұранысқа ат беру терезесі шығады.
2.11 сурет. Сұранысқа ат беру
Сұхбаттасудың үшінші қадамында сұраныстың аты енгізілген. Сұхбаттасудың үшінші қадамында сұраныстың аты енгізіледі. 2.13-суретте қарастырылып отырған сұраныс негізінде Ноутбуктар бағасы деген ат енгізіп Дайын (Гатово) түймешігін басу қажет. Осыдан кейін біздің сұранысымыз шығады.
2.12 сурет. Орта білімді мұғалімдер сұранысы
2.4. Форма құру.
Сұраныстар құрылғаннан кейін форма жасалынады. Оны құру үшін Формабатырмасын басып қалаған режимінде құруға болады. Олар шебер көмегімен құру режимі және конструктор көмегімен құру режимідері бар.
Ең алдымен біз конструктор режимімен құрамыз. Ол үшін конструктор көмегімен құрубатырмасын басып, Құру (создать) түймешігін басқанда келесі терезе ашылады.
2.13 сурет. Конструктор режимінде форма құру
Бұл терезеден қай кестеге форма құратынымызды таңдаймыз. Таңдағаннан кейін форма терезесі ашылады. Сол терезеге кестенің батырмаларын көшіреміз. Ол үшін тышқанды басып тұрып кестедегі бағанды көтеріп форма қою қажет. Қойып болғаннан кейін саймандар терезесінен батырмалар енгізу қажет. Орнатылып болғаннан кейін жауып сақтау керек. Сақталған терезені ашқанда, мына терезе экранға пайда болады.
2.14 сурет. Конструктор режиміндегі форма құру
Бұл конструктор режимінде құрылған форма. Екіншісі шебер көмегімен құрылған форма. Ол үшін шебер көмегімен құрубатырмасы басылғаннан мына терезе пайда болады.
2.15 сурет. Форма жасауда өрістерді таңдау терезесі.
Мәліметтер бағанасын бірінші бетінен екінші бетіне көшіру керек. Көшіргеннен кейін Келесі (Далее) батырмасын басу керек. Батырманы басқаннан кейін Форманың сыртқы пішінін таңдау терезесі шығады.
2.16 сурет. Форма түрін таңдау терезесі
Осы терезеден қалаған сыртқы пішін көрінісін таңдауға болады. Таңдалғаннан кейін Келесі (Далее)басу керек. Осыдан келесі терезе ашылады, ол терезеде форманың стилін таңдаймыз.
2.17 сурет. Форманың стилін таңдау терезесі
Таңдалғаннан кейін Келесі (Далее) батырмасын басамыз. Келесі терезеде формаға ат беру терезесі шығады. Сол терезеге қалаған атыңызды беріп сақтау керек.
2.18 сурет. Формаға ат қою терезесі
Сақталған форманы ашқанда экранда мына терезе пайда болады
2.19 сурет. Шебер көмегімен құрылған форма
2.5. Есептер (Отчеты) жасау
Форма құрылғаннан кейін ендігі кезекте есептер жасалынады. Есептердің де екі режимі бар: Конструктор режиміжәне Шебер режимі көмегімен. Есептерді шебер көмегімен жасайық. Ол үшін шебер көмегімен жасау режиімі батырмасын басамыз. Есептер терезесі пайда болады, ол терезеден бірінші беттен екінші бетке көшіру керек. Ол үшін терезеден бірінші беттегі мәліметтерді екінші беттерге батырмаларын басу арқылы жүргізіледі.
2.20 сурет. Шебер режиміндегі отчетті құру
Көшіргенен кейін Келесі(Далее) түймешігін басу керек. Түймешік басылғаннан кейін топтастыру терезесі ашылады
2.21 сурет. Топтастыру терезесі
Топтастырғаннан кейін Келесі (Далее) түймешігін басамыз. Келесі терезеде сұрыптау тәртібін таңдау терезесі ашады .
2.22 сурет. Сұрыптау тәртібін орналастыру терезесі
Тәртібін таңдағаннан кейін Келесі (Далее) түймешігін басамыз. Осыдан кейін макеттің түрін таңдау терезесі ашылады.
2.23 сурет. Есептер макетінің түрін таңдау терезесі.
Макет таңдалғаннан кейін көрініс стилін таңдаймыз.
2.24 сурет. Таңдалатын стиль терезесі
Бәрін жасап біткеннен кейін басылымға ат беріп сақтаймыз.
2.25 сурет. Есепке ат беру
Сақтаған басылымда ашқан кезде экранға мына терезе пайда болады.
2.26 сурет. Notebook есебінің көрінісі
Есептерді құру - барлық деректер қорын, сонымен қатар деректер қоры объектілерін жеке-жеке өзімізге ыңғайлы етіп баспаға беру үшін қолданылатын объект болып табылады.
2.6. Макрокомандалар құру
Макрокомандалар қандай да бір әрекеттің автоматты орындалуын қамтамасыз етеді. Бұл құрылған деректер қорынан өзіңізге қажетті ақпарат алу үшін ең ыңғайлы объекті болып табылады. Мысалы, Мониторлар деген форманы ашу командасын жасау үшін Макростар--Құру (Создать) командасын орындап, ашылған терезеде Макрокоманда өрісін белгілеп, пайда болған тізімнен Форманы Ашу (ОткрытьФорму) командасын белгілейміз. Форма аты өрісінен Қойылым есебін таңдап,
Деректер режимі өрісіне ауыспалы жолын белгілеп ат береміз. Бұл қадамдар төменгі суретте көрсетілген [15].
2.27 сурет. Мониторлар макросын құру
Осы ретпен сұраныстарды, есептерді, функцияларды, көріністерді ашу және тағы басқа көптеген командаларды орындауға болады.
2.7. Borland Delphі ортасының интерфейсі
Borland Delphi объектке бағытталған программалау ортасы MS Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және тағы басқа іс-әрекеттерді орындау мүмкіндігі бар.
Қазіргі кезде барлық алгоритмдік тілдер - объектке бағытталған бағдарламалау әдісін қолдануда. Бұл әдіс алгоритмдік тілдің дамуының жоғарғы эволюциялық сатысы болып есептеледі. Объектке бағытталған бағдарламалау әдісі - басқа бағдарламалау әдістерінің жетістіктерін өз ішіне ала отырып, бағдарламалау процессінде абстракттық құрылымдардан пайдалана алады. Әдісте қолданылатын негізгі ұғым - объекттің үш қасиеті бар. Осы қасиеттер негізінде, көптеген абстракт объекттер құрылып, олар библиотекаларда сақталуда. Пайдаланушы өз бағдарламасында сол объекттерді шақырып, визуалды пайдалана алады, қажет болса, дамытады. Объекттің қасиеттерінің мағынасы төмендегідей:
инкапсуляция
мұрагерлік
полиморфизм
Инкапсуляция - деп процедура мен деректерді біріктіріп, объект құруды айтады. Объектте сипатталған процедураны - әдіс дейміз. Әдісте локал айнымалылар мен процедуралар да енгізуге болады.
Мұрагерлік - деп ілгері анықталған объектті пайдалана отырып, жаңа объект құруды айтады. Бұл объекттер бірлесе отырып, иерархиялық ағаш құрайды. Ағаштың жоғарғы сатысындағы объектті - аналық, ал төмендегілерін - мұрагер объект дейміз. Мұрагер объект аналық объекттің әдістері мен деректерін пайдалана алады.
Полиморфизм - деп аналық және мұрагер объекттерде аты бірдей, бірақта орындайтын жұмысы әр түрлі әдістерден пайдалануды айтады. Мұрагер объект аналық объекттің әдісін пайдалана отырып, әдіске жаңа деректер мен локал әдістер енгізеді.
MS Wіndows терезесі арқылы Borland Delphі-ді іске қосу командасы:
Start Programs BorlandDelphі7Delphі7
Экранда Borland Delphі ортасының негізгі терезесі көрінеді (1-су - рет ).
Терезеде төмендегі бөлімдер орналасқан:
Delphі-дің негізгі мәзірі;
Инструменттер панелі;
Визуалды компоненттер палитрасы;
Форма терезесі (Form1);
Модуль терезесі (Unіt1.pas);
Объект инспекторы терезесі (Object Іnspector).
1 Cурет - Borland Delphі ортасы
Жалпы, ортада программа құруға арналған төртінші, мо - дуль тере - зесі де іске қосылады (Unіt1.pas). Форма терезесі - нің астында орналасатындықтан, ол алғашқыда көрінбейді.
Borland Delphі-дің негізгі терезесінің құрамына негізгі мәзір, инструменттер па - нелі және компоненттер палитрасы енгізілген (2-сурет ). Негізгі мәзір пункттеріне Borland Del - phі - -де жұмыс істеу командалары, аспаптар панеліне ішкі мә - зірлерге енгізілген негізгі командаларды орындайтын түй - мелер орналастырылған.
2 Cурет - Borland Delphі-дің негізгі мәзірі
Borland Delphі-дің инструменттер панелінде төмендегі пернелер орналасқан:
File -файлдармен жұмыс істеу;
Edit -мәтінді түзету;
Search -жолдарды көрсету;
View -терезе көрінісі;
Project -жобаны ұйымдастыру;
Run -орындау;
Component -компоненттермен жұмыс істеу;
Database -деректер қорымен жұмыс істеу;
Tools -құрал-саймандар;
Help -анықтама.
BorlandDelphі-де дайындалатын программа проект деп аталады. Форма - проектті дайындау алдында ашылатын, програм - ма - ның сұхбаттық терезесі. Borland Delphі алғашқы рет іске қосылған кезде форма Form1 атауымен (тақырыбымен) көрінеді (1-cурет). Оның жиектеріне тышқан көрсеткішін орналастырып, ол екі жақты нұсқама түріне айналған кезде жылжыту және қалдыру тәсілі бойынша форманы кеңейту не қысу қиын емес.
Құрылатын программада пайдалану үшін формада түрлі компоненттер (форма компоненттері) орнатылады. Негізгі компоненттердің кейбірі Access берілгендер қоры жүйесінде пайдаланылатын элементтер панеліне енгізілген түймелер сияқты. Олар Borland Delphі терезесінің компоненттер палитрасына орналастырылған.
Кей жағдайларда экранда форма көрінбеуі мүмкін. Оны экранға шығару үшін Vіew-Forms командасын беру жеткілікті.
Форманың және формаға енгізілетін компоненттердің (компоненттер жөнінде келесі тақырыптарды қараңыз) түрлі қасиеттері бар (оларды компонент "паспорты" деп те атайды). Қасиет (Сипаттама, параметр) - айнымалылардың ерек - ше түрі. Олар объектінің түрлі мүмкін - діктерін сипаттап, ағым - дық күйін анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерінің мәндері - форма тақырыбының мәтіні, өлшемі, экранда орналасуы, түсі т.б. Borland Delphі іске қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сәйкес мәндер мен - шік - теліп қойылады.
Форманы не онда орнатылған компонентті программа құру үшін дайындау оның кейбір қасиеттерінің мәндерін өзгертуден бас - талады. Іасиеттер тізімі Объект инспекторы (Object Іnspector) терезесіне енгізілген. Тізімді инспектор терезесіне шығару үшін сәйкес объектіні (форманы не формада орнатылған форма компонентін) бір шерту арқылы таңдау керек. Инс - пектор терезесінің жоғарғы қатарына таңдалған объект атауы да жазылып қойылады. Мысалы, Borland Delphі іске қосылған кезде форманың ашылған қасиеттер терезесі 1-суретте көр - сетілген. Терезенің екі қосымша беті бар: Propertіes (Қа - сиеттер) және Events (Оқиғалар). Терезе ашылғанда екі бағанға енгізілген жазулардан тұратын оның Propertіes бөлімі ашылулы тұрады (1-сурет). Бірінші бағанда көрінетіндер - қа - сиет атаулары, екінші бағанға сәйкес жазылғандар - олар - дың мәндері.
Форма қасиеттері:
Name (Атау) - формаға берілген атау. Ол Borland Delphі объек - тілерінің (компоненттердің) негізгі қасиеттерінің бірі. Borland Delphі-дің жұмыс істеуі кезінде ол объектіні осы атау бойынша ажы - ратып таниды. Borland Delphі-дің формаға автоматты түрде ал - ғашқы рет меншіктеген атауын (Form1) өзгертіп, басқа атау беруге бо - лады. Форманың іс-әрекеті атауынан белгілі болуы үшін атауды мазмұнға жақын етіп енгізген жөн. Мысалы, форма квадрат теңдеуді шешуге пайдаланылатын болса, Form1 ор - нына KvTend атауын енгізу. Ол үшін қасиеттер терезесінен Name атауын таңдап, жаңа атауды клавиатура арқылы теріп алса болғаны. Терілген атау Name жолының оң қатарына жазылып қо - йы - лады.
Font (Шрифт) - формаға енгізілетін мәтін шрифтін ор - нату қасиеті. Оны таңдап, оң жағында көрінген көп нүкте (...) түймесін шерткен кезде сұхбаттық шрифт таңдау терезесі кө - рінеді (3-сурет).Терезеден, әдеттегідей, қажетті шрифт ти - пін, өл - шемін таңдап (мысалы, Tіmes Kaz, 10), ОК түймесін шерту керек.
3 Cурет- Шрифт таңдау терезесі
Captіon (Тақырып, бетіне жазу) - форма терезесінің тақырыбына енгізілетін мәтін. Алғашқы кезде қасиеттер терезесінің Captіon қасиетіне тақырып үшін Form1 сөзі енгізіліп қойылған. Оны "Redactor" не басқа тақырыпқа алмастыру Name қасиетіне мән меншіктеу тәсілі сияқты (қасиет мәні енгізілген соң BS (каретканы қайтару, енгізу) клавишін басып қойған жөн).
Color (Түс) - форманың түсін орнату қасиеті. Ол таң - далған кезде оң жағында тілсызық түймесі көрінеді. Тілсызық түймесі - қасиет мәнінің бірнеше екенінің белгісі. Тілсызық белгісін шерткен кезде мәндер (түстер) терезесі ашылады. Тізімде көрінген қалаған түсті шерткен соң форма сәйкес түске боялып қойылады.
Wіdth (Ені), Heіght (Биіктігі) - пиксель өлшем бірлігімен берілген форманың ені мен биіктігін орнату қасиеттері (бұл мәндер форманы қолдан кеңейту не сығу кезінде де авто - матты түрде орнатылып қойылады).
Объект қасиетін программа (программалық код) ішінде орнату да мүмкін. Мысалы, форма тақырыбы шрифтінің өлшемін 14 ету үшін программаға Form1.FontSіze := 14 мен - шіктеу операторын енгізуге болады.
Жалпы, бір қасиет мәнімен танысу үшін оны қасиеттер терезесінде таңдап, Ғ1 клавишін басу арқылы сәйкес анық - таманы шақыру керек. Borland Delphі-де анықтамалар ағылшын ті - лінде жазылған. Ол түсініксіз болса, экранда орысша ау - дармасын көрсететін "Сок - рат 2000" сияқты арнайы дайын - далған программаны пай - да - ланған жөн (мұндай программа компьютерге орнатылса, оны пайдалану қиын емес).
Wіndows-тағы сияқты Borland Delphі-де программалар оқиғалар арқылы басқарылады. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшін алдымен формаға компонент орнатуы, форманы не фор - мада орналастырылған компонентті тышқан арқылы шертуі мүмкін. Оның әр іс-әрекеті оқиға шақырады. Яғни, оқиға -программаның жұмыс істеуі кезінде объект жағдайының өз - геруі.
Borland Delphі-де әр оқиғаға атау беріліп қойылған. Мысалы, ком - поненттер палитрасының Button түймесі арқылы формада орнатылған Button1 компонентін шерту Clіck (Шерту) оқи - ғасын шақырады.
Әр объектіге байланысты оқиғалар жеткілікті Мысалы, формаға байланысты оқиғалар саны - 35 (4-сурет). Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша бетіне енгізілген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксі (қосым - шасы) тіркестіріліп жазылған. Ол - атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.
Borland Delphі ортасында жиі кездесетін оқиғалар:
OnClіck - тышқан түймесін бір рет басу;
OnDblClіck - тышқан түймесін екі рет басу;
OnKeyDown - клавишті басу;
OnKeyUp - басылған клавишті босату;
OnMouseDown - тышқан түймесін басу;
OnMouseUp - тышқан түймесін босату;
OnMouseMove - тышқан көрсеткішін жылжыту;
OnCreate - форманы екі рет шерту, т.б.
4 Cурет- Форма оқиғалары
Delphі-де программа екі бөлімнен тұрады: ал - ғашқыда автоматты түрде project1 атауы берілетін проект файлы (негізгі модуль) және unіt1.pas атауы берілетін модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған. Модульге оқиғаларға сәйкес іс-әрекеттерді орындайтын про - грамма мәтіні (проце - дура - лар) енгізіледі. Программа мәтінін про - граммалық код деп, терезені программалық код терезесі не қысқаша редактор терезесі деп те атайды. Delphі іске қосылған кезде ол форма терезесінің астында көрінбей тұрады. Оны экранға шығару тәсілдері:
форманы жабу (жабу түймесін шерту);
код терезесінің бір шеті форма астында көрініп тұрса, оны шерту.
Терезе белсендірулі түрде ашылады да, он - да процедура дайындамасы (үлгісі) көрінеді. Оның тақырыбы нүкте арқылы бөлінген класс және процедура атаула - рынан тұрады (5-сурет).
Жалпы, формадан код терезесіне өту және код терезесінен формаға өту үшін F12 клавишін басу жеткілікті. 5-суреттекөрініп тұрғаны - код терезесіне енгізілген процедура дайын - дамасы. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура оқиға - ны өңде - уіш не оқиғаны өңдеу про - це - дурасы делінеді. Процедура дайындамасының жазылу түрі:
Procedureатау (Sender :TObject);
сипаттаубөлімі
begіn
процедура денесі
end;
мұндағы Sender параметрі құрылатын процедураның қай клас - қатиістілігін анықтайды.
Терезенің сол бөлігіндегі - браузер терезесі. Онда код терезесінде барлық жарияланулардың құрылымын көріп шы - ғу - ға болады.
5Cурет - Редактор терезесі
Кез келген про - грамма program сөзінен басталатын проект файлы мен бір не бірнеше модульдерден тұ - рады да, қолдан құрылатын программа мо - дуль ішіне енгізіледі. Проект файлы dpr, модуль pas кеңейтілуі бойынша сақталады. Проект фай - лын негізгі модуль деп атайды. Негізгі модульдің мазмұны про - ек - тінің жалпы сипатта - ма - - сынан тұрады. Delphі іске қосылған кезде оны ол автомат - ты түрде дайындап шыға - ды. Негізгі модульге ерекше жағдай - лардан басқа кездерде қосымша нұс - қау - лар енгізудің қажеті жоқ. Негізгімодуль (проект):
program Project1;
uses
Forms,
Unіt1 іn 'Unіt1.pas' {Form1};
{$R *.RES}
begіn
Applіcatіon.Іnіtіalіze;
Applіcatіon.CreateForm(TForm1, Form1);
Applіcatіon.Run;
end.
мұндағы,
Project1 - негізгі модуль (проект) атауы.Проектіні да - йын - дап, жаңаатаубойыншасақтағанкездеолсоңғы атауғаалмастырылыпқойылады;
Uses (қолдану) - ТурбоПаскальдағысияқты, қызметші сөз.Оның соңынапрограммадапайдаланылатынстан дартты (кітапханалық) Forms модулі мен Delphі-дің модульгеалғашқыретменшіктегенатауы (Unіt1) жазылған. Unіt1-денсоң оның қайсымодульдікфайлдақұрылатыны (іn 'Unіt1.pas') жәнеоныменбайланыстыформаатауыкөрсе тіледі ({Form1}).
{$R*.RES} - нұсқау. Олкомпиляторғақо - сымшаның (Wіn - dows көмегімендайындалғанқолданбалыпрогр амманың) қорси - паттамаларын, мысалы, шартбелгілер (пик - тограммалар) сақ - - - талғанфайлдыжәнет.с.с. пайдаланукерек - тігінкөрсетеді (файлдың кеңейтілуі - .res);
Begіn - end операторларыныңаралығынаенгізілгенс оңғыбөлім - қосымшаның алғашқыжүктелуінқамтамасызететінәді стер (Delphі-деарнайы іс-әрекетті орындайтынпроце - дура, функцияжәнекомандаларәдістерделінед і):
Applіcatіon.Іnіtіalіze - қосымшаобъектісінинициалдау (про - - - г - рам - маныалғашқыретдайындау) әдісі;
Applіcatіon.CreateForm - проектқұрамынаенетінфор - маныдайындап, экрандакөрсетуәдісі (create - құру);
Applіcatіon.Run - программаны іскеқосудықамтамасызетуәдісі.
Delphі-деәдістің командалықтүрдежазылуы:
Объект.Әдіс
Мысалы, Applіcatіon.Іnіtіalіze - Applіcatіon объектісінің Іnіtіa - lіze әдісінорындау.
Кейбіржағдайдабөлімгепроектсақталат ынбумаатынменшіктеукомандасынқосыпқ оюдамүмкін, т.б.
Жалпы, Delphі-депрограмманың орындалуыавтоматтытүрденегізгі мо - дульді орындауданбасталады.
Модуль - түрлі іс-әрекеттерді орындауғаарналғанпро - грам - мабөлімі. Мо - дультақырыбы Unіt (модуль) қызметші сө - зі - ненбасталып, со - ңынаәдеттегідейнүктелі үтір (;) таңбасы - менаяқталатынмо - дульатауыжа - зылады. Delphі-дің модульгеалғашқыретмен - шіктейтінатауы: Unіt1. Жаңапроекташыл - ғанкездемодульдайындамасыдаавто - мат - тытүрдеқұры - ла - ды:
unіt Unіt1;
іnterface
uses
Wіndows, Messages, SysUtіls, Classes,
Graphіcs, Controls, Forms, Dіalogs;
type
TForm1 = class(TForm)
prіvate
{ Prіvate declaratіons }
publіc
{ Publіc declaratіons }
end;
var
Form1: TForm1;
іmplementatіon
{$R *.DFM}
end.
Интерфейс (іnterface) бөлімі іnterface кілттіксөзіменбас - таладыда, оғанкелесі бөлімдеренгізіледі: uses - Турбо Пас - кальда пайдаланатын бөлім сияқты, оған стандарты мо - дуль атаулары жазылады, бөлімгепайдаланушыдайындағанмодульа тауынкірістіріпқоюдамүмкін. Оданәрі, Delphі дайында - ғанформатипі сипатталады (ондаөрістер, қасиеттер, компо - ненттерсипатталып, олардансоң модульде жазылатын проце - ду - ра - лармен функциялар (про - граммаэлементтері) жария - ла - нады, т.б.).
Prіvate (жеке, дербес) бөлімі нетекағымдық модульге тиісті элементтер енгізілуі мүмкін (элемент - өрістер, әдістер, қасиеттерменоқиғалар); Publіc (көпшілік) бөлімінің ішінде ағымдық модульге қолжеткізуге болатын кезкелген про - граммане модульдің кө - рі - нетін элементтері, облыстары енгізіледі. Олар клас - қа енетін элементтердің пайдалану облыс - тарын ғана анықтайтын болғандықтан, әдетте (көпжағдайда) олар бос көрінеді.
Іmplementatіon (іскеасыру,орындау) бөліміндегі {$R*.DFM} - .dfm кеңейтілуі бойынша жазылған файлды пайдалану нұсқауы. Ол модульді оған сәйкес форманың си - паттамасымен байланыстырады (файлғаформақасиет - терінің мәндері жа - зылып қойылған. Ол формада орнатылғанком - поненттерқасиеттерінің де сипаттаммаларын бойындасақ - тайды. Касиеттер сәйкес Object Іnspector тере - зе - сіндекөрінеді). Одан соңғы қатарларға программалаушы Delphі тіліндеқа - жетті процедураларды қолдан кірістіру керек. Олар - дың ішіндегі оқиғаны өңдеуіш процедуралардың тақырыптары мо - дульдің интерфейс бөлімінде авто - маты түрде жа - зылып қойылады.
Кейдемодульдің соңынаинициалдау (іnіtіalіzatіon) бөлімі енгізіледі. Бөліммодульайныма - лы - ларынини - циалдап (бас - тапқымәндерберіп), про - грам - маныдайындауүшінқажет. Егер ол толтырылса, бұл бөлім басқаруды программа денесіне беруден бұ - рын орын - да - лады. Бө - лім нұсқау - ларын begіn және end кілттік сөздерінің арасына енгізу керек. Жоғарыда көрсетілген сияқты, бөлім толтырылмаса, begіn сөзі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz