Адам қоғамының шаруашылық әрекетінен табиғи биогеохимиялық циклдердiн деформациясы

Адам қоғамы пайда болғалы бері биосфераны өзгертуші негізгі фактор болып келеді. Алғашында адам әрекеті тірі зат пен топырақ құрылымы мен динамикасы алғашқы өркениеттің ареалдарда таралуына орай түсіндіріледі. Осылармен қатар биосфера механизмінің антропогендік қысымға қарсы тұра білгенін де айтып кету қажет.
Дегенмен, XIX ғасырда басталған қарқынды индустрияландырумен бірге демографиялық жарылыс үрдістері, табиғи ландшафтардың бұзылып, жайылымдық жерлердің азайып қоршаған ортаның ластанып, энергетикалық дағдарыс секілді жаһандық экологиялық мәселелерді туғызды.
Өндірістің дамуы химиялық элементтермен тығыз байланысты жүрді. Қазіргі таңда әлемде 100 млрд.-тан астам минералды қазбалар барланып алынады.
Адам әрекетінің әсері жер қабығының сыртқы бөлігіне ғана емес, атмосфераға және табиғи суларға да таралып отырады.Атмосферадан реакцияға тәуелді формадағы молекулярлы азот алынады. Өндірістік және тұрмыстық қажеттіліктері шамамен 4 мың км² суға түсіп, сәйкесінше өзен ағынының 10 %-ын құрайды.
Сонымен қатар, өндірістер қоршаған ортаға жүздеген миллион шаң мен газ су бетіне, 10 миллиондай тонна тұрмыстық, өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық ағынының түсуі болып табылады.
XX ғасырдың ортасында кейбір химиялық элементтер индустриалды өндірістерді жаһандық биологиялық циклдердің миграциясын сандық, сонымен бірге массалық жағынан қамтамасыз етіп отырады. Нәтижесінде қазіргі адам қоғамы химиялық элементтердің массасын миграциялық таратып, өзгертіп отыратын қуатты геохимиялық фактор болып табылады.
Адамның өндірістік әрекеті жаһандық белгілі бір аумақтағы биогеохимиялық циклдерге, биогеохимиялық үрдістерге әсерін тигізіп отыр.
Жаһандық биогеохимиялық мәселенің бірі адам әрекетімен байланысты атмосферада көмірқышқыл газының концентрациясының артуы. Индустриалды көздер атмосфераның СО2шамамен жылына 5 млрд. тонна көміртегі түседі.
Жаһандық биогеохимиялық мәселелер қоршаған ортаны ластаушы компонеттердің өзінің әсері массаалмасу циклінің ерекшелігіне, яғни жер қабатындағы аумақтық немесе биосфераның әрекетіне байланысты болады.
Бірден-бір жаһандық мәселенің бірі атмосферада көмірқышқыл газы концентрациясының артуына байланысты. Бу машиналарын ойлап табудың нәтижесінде көп мөлшерде тас көмірді барлауға (жылу ретінде) алып келді.
Одан әрі машинаның басқа түрлерінің дамуы мұнай өңдеуші және мұнай барлау өндірістердің қарқынды дамуына алып келді.
XIX ғасырдың басында мұнай кен орындарының барлауға алып келді. Әлемде 1900 жылы – 30 млн. Т мұнай, 1990 жылы – 2,7 млрд. т мұнай барланған болатын.
XIX ғасырдың басында көмір өндіру шамамен жылына 30 млн.т : 1900 жылы – 700 млн, т, 1951 жылы – 1918 млн. т, 1990 жылы көмірді қолдану – 41 млрд. тоннаға жеткен. Жанғыш газдардың атмосферада жинақталуының нәтижесінде атмосфера көмірқышқыл газының массасы артты. XIX ғасырда СО2концентрациясы атмосферада шамамен көлемі 290∙10–4 % болды, 100 жылдан кейін көлемі – 313∙10–4 %-ды құраған, 1978 жылы – 330∙10–4 %, 1990 жылы – 353∙10–4 %-ға жетті.
Зерттеушілердің есептеуі боынша минералды жанғыш заттарды жағудың нәтижесінде атмосферада шамамен 140 млрд. т көміртегі алынады. Тас көмірдің жануының нәтижесінде жер бетіндегі барлық тірі зат пен өсімдіктердің изотопты құрамының өзгеруіне әсер етеді. Тас көмір өсімдіктерден түзілген органикалық заттардың терең трансформациялануының нәтижесінде түзілетін өнім. Дегенмен, мұндай масса әлемдік құрлықтағы 250 млрд. т оттек газының биологиялық айналымының қасында болмашы ғана. Фотосинтез үрдісі кезінде бөлінетін оттектің негізі үлесі қазынды өнімдердің ыдырауына шығындалады. Жойылудың есебінен, бірақ СО2–на дейін ыдырамаған органикалық заттар атмосферада жыл сайын қалып қойып отырады. Добродеевтың есебі бойынша жанғыш пайдалы қазбаларды жағудың нәтижесінде атмосферадағы 1,55 млрд. т оттегі жойылады екен.