Жануарлардың кейбір биологиялық ерекшеліктері. Комменсализм, симбиоз, паразитизм

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I. Кіріспе

1. 1. Жануарлардың кейбір биологиялық ерекшеліктері.

II. Негізгі бөлім

1. 1. Жануарлардың сыртқы ортаға бейімделуі.

1. 2. . Комменсализм, симбиоз, паразитизм.

1. 3. Жануарлардың тыныштық, ұйқы, анабиоз кезеңдері.

III. Қорытынды

Жануарлардың кейбір биологиялық ерекшеліктері

Ароморфоз - эволюция барысында ұзақ уакыт сақталып макроэволюцияда жаңа ірі жүйелік топтардың (тип, класс, отряд) пайда болуына әсерін тигізеді. Ароморфоз биологиялық прогреске жетудің негізгі жолы болып саналады. Өсімдіктердегі күрделі ароморфоздық өзгеріске - спора арқылы көбеюден тұқыммен көбеюге көшуін (ауысуын), гүлдің, жемістің пайда болуын мысал ретінде атауға болады. Ароморфоздың эволюцияның ең негізгі жолына: бір жасушалылардан көп жасушалыларға; екі қабатты организмнен үш қабаттыға; төменгі сатыдағы хордалылардан жоғары сатыдағы хордалыларға дейін дамуын атауға болады. Жануарлардың бүркеніш (жасырушы) реңі, өсімдіктердің тікенектері, безді түктері, скат пен камбала балықтарының су түбіне бейімделіп, жалпак пішіндінді болуы - идиоадаптация (аллогенез) мысалдарына жатады . Биологиялық ырғақ өсімдіктерде жапырақтар мен күлте жапырақшалардың тәуліктік және физиолгиялық өзгерістері (күзгі жапырақ тастау, қыста өркендердің қатаюы, т. б. ) түрінде байқалады. Ал жануарларда биологиялық ырғақ әр түрлі физиологиялық-биохимиялық процестер (температура ауытқулары, гормондар бөлінуі, РНҚ синтезі, рибосома құрылуы, клеткалардың бөлінуі, т. б. ) активтілігінің кезеңділігімен бейнеленеді. Жеке органдардың, тіндердің, клеткалардың тәуелсіз ырғақтары биологиялық құбылыстардың мерзімдік реттілігін құрайды, тірі организмдерде жүретін барлық процестердің үйлесуіне негіз болады. Биологиялық ырғақ тұқым қуалайды және табиғи сұрыпталу мен организмдердің бейімделгіштігінің маңызды факторы болып табылады. Биологиялық ырғақ пайда болу себептеріне қарай экзогенді және эндогенді болып бөлінеді. Экзогенді биологиялық ырғақ - организмнің сыртқы күш әсеріне, қоршаған ортаның мерзімдік өзгерістеріне жауабы. Эндогенді (дербес, ырықсыз) биологиялық ырғақ тірі организмнің өзінде туындайтын активті процестердің толқынына сәйкес қалыптасады. Ол қайтарымды байланыс механизмімен реттеледі. Осы байланыс тұйықталатын биологиялық құрылым деңгейіне қарай клеткалық, мүшелік, организмдік, популяциялық биологиялық ырғақтар болып жіктеледі. Жануарлардың белсенді қозғалысы, тыныс алу мүшелеріндегі күрделі өзгерістер (желбезек, өкпенің пайда болуы), балықтардан бастап құстар мен сүтқоректілерде жүрек құрылысының күрделенуімен қатар жеке веналық қан тамырлар мен артериялық қан тамырларға бөлінуі, т. б. Мұның бәрі де жануарлардың белсенді тіршілік етіп, сыртқы орта жағдайларына бейімделуін арттырады.

1. 1. Жануарлардың сыртқы ортаға бейімделуі.

Жануарлардың қоршаған ортаға бейімделуі - дегеніміз тірі ағзалардың қоршаған ортаның нақтылы жағдайларында құбылысында, мінез-құлқы мен физиологиясында тірі қалуды жоғарылататын ерекшеліктерді иемдену қасиеті. Кезінде Ламарк тірі ағзалардың өздері өмір сүретін қоршаған орта жағдайларына бейімделуге мәжбүр болатынын байқады. Дарвин теориясында бейімделгіштік дамытылып, толықтырылды. Тірі ағзалардың әркайсысы өз табиғи қоршаған ортасынан барынша көп пайда алуға, сондай-ақ әркайсысы оған қарама-қайшылық көрсетпеуге тырысады. Тіршілік иелерінің барлығының міндеті - тіршілік үшін қүресте онша шиеленіссіз өтетін өз экологиялық ортасын табу. Сонымен эволюция нәтижелерінің бірі - тірі ағзалардың қоршаған орта жағдайларына бейімделгіштік. Қоршаған орта тек әлі табиғат қана емес, сонымен бірге өзара құрделі әрекеттесіп, біріне-бірі өзара ықпал көрсететін тірі және өлі зерзаттардың барлық құрамдас бөліктері. Орманда мекендейтін қоян өсімдіктермен немесе түлкімен тікелей өзара әрекеттеседі. Алайда ол өсімдіктер арқылы топырақпен, топырақ ылғалдығының мөлшерімен және тағы сол сияқтылармен өзара жанама әсерлеседі. Кез келген жануарлар және өсімдіктердің бейімдеушілікке мысал бола алады. Бейімделе алмағандардың барлығы өліп бітті. Мәселен, шөлде өсетін өсімдіктердің жапырақтары ұсақ немесе тікен тәрізденіп өзгереді. Бұл буланудан сақтап, ылғал сақтайды. Көптеген бунақденелілердің реңі қоршаған ортаға сай келеді. Арамшөптердің түсі мен пішіндері көбінесе мәдени өсімдіктерге ұқсайды.

Жануарлардың қоршаған ортаға бейімделуі мынадай жағдайлар бойынша жіктелінеді:

1) Қорек талғауға байланысты бейімделу.

Көптеген жануарлар қорек тапшылығынан және тіршілік үшін құрестің түр ішінде шиеленісуінен пайда болып, дарақтардың бір бөлігі қоректенудің жаңа көзіне ауысты. Үлкен шымшық ірі бунақденелілермен қоректенеді. Көкшіл шымшық ағаш қабығы астындағы ұсақ бунақденелілерді жейді. Айдарлы шымшық қылкан жапырақтылардың тұқымын қорек етеді. Ал шөжешымшық және шөрешымшық бунақденелілердің орташа мөлшері сан алуан түрлерін аулайды. Сөйтіп шымшықтардың әр түрі ормандағы өсімдіктердің бір белдеуқабатында өмір сүреді.

2) Климаттық бейімделу

Ағзаларда төтенше табиғи жағдайлардағы тіршілікке байланысты кең өрісті бейімделу пайда болды. Жануарлар мен өсімдіктердің солтүстіктің суығына, ал шөлде тіршілік ететін жануарлар мен өсімдіктердің ылғал және жоғары температураның тапшылығына бейімделуін жеке анықтап зерттеуге болады.

Бейімделгіштік нәтижесінде түрлердің әркайсысы арнаулы сапалар мен қасиеттерге ие болды. Қоршаған ортаның осы нақтылы жағдайларында сол қасиеттер олардың тіршілік етуін жеңілдете түсті. Әр түрлі отрядқа жататын құстардың (күндіз қоректенетін жыртқыш құстар, түйеқұстар, пингвиндер, ескекаяқтылар, казтәріздестер, коқиқаздар және т. б. ) аяғы мен тұмсығына назар аударсаңдар, олардың өздері мекенететін жағдайларға бейім екенін көресіндер. Қағанақты сүтқоректілер отрядтарында да (тұяқтылар, приматтар, жыртқыштар, пілдер, қосқанаттылар, ескекаяқтылар) сондай бейімді- ліктерді байқауға болады. Дарвин бейімделгіштікті салыстырмалы мақсатқа сәйкестілік деп түсінді. Атап айтқанда сондықтан да су тереңінде өмір сүретін ағзалардын, көпшілігінің дене пішіні сүйір болып келеді (мысалы, акула, дельфин және сүйекті балықтар) . Ал су түбіндегілердің (көзауық (камбала), жұпбалық (скат), теңіз жұлдызы) дене пішіні - қысыңқы, жалпақ. Бірдей жағдайларда мекендеу нәтижесінде құрылысы айтарлықтай ұқсас болып келетін rолибри және rолибритұлға қаңғы көбелегі бұған мысал бола алады. Бұл құс пен көбелек бір аумақта өмір сүрумен бірге өсімдіктердің дәл сол түрін ғана тозаңдандырады. Соның нәтижесінде гүл үстінде қалбалақтап жүргенде оларды бірінен-бірін ажырату мүмкін емес. Сөйтіп, бейімделгіштік тірі қалушылықты арттырып, биологиялық алға басуға жол ашады.

1. 2. Комменсализм, симбиоз, паразитизм .

Комменсализм (фр. тілінен аударғанда «commensal» - бірге тамақтану) . Бір ағза екіншісінің есебінен тіршілік етеді, бірақ оған ешқандай зиян келтірмейді. Комменсализм паразитизмге қарағанда симбиозға жақындау. Мысалы, жабысқақ - балық ірі балыққа бекініп алады да, онымен бірге қозғалады және оның тамағынан қалған заттармен қоректенеді. Жер бетінде мекендейтін қоңыздарда (қиқоңыз, өлексе қоңызы және т. б. ) гамазды кенелердің қозғалғыш дернәсілдері кездеседі. Осындай әдіспен олар таралады.

Симбиоз (селбесу) дегеніміз - әр түрге жататын даралардың екі жақты пайдалы бірігіп тіршілік етуі. Жануарлардағы симбиозға мысал шаян мен актинияның бірігіп тіршілік етуі жатады. Актиния шаянның арқасына бекініп оны атпа жасушаларының көмегімен қорғайды, ал актиния шаяннан қалған тамақ қалдықтарымен қоректенеді және оны қозғалыс құралы ретінде. пайдаланады. Жоғары дәрежеде дамыған симбиозға термиттер мысал бола ал; Олардың ас ңорыту жолдарында талшықтылар кендейді. Термиттер целлюлозаны гидролиздеуші ферменттерінің болмауына қарамай ағашпен қоректен қабілетті. Мұны олардың орнына талшықтылар ж ге асырады. Ал нәтижеде түзілетін қантты термиттер пайдаланады. Термиттер осы ішек фаунасынсыз тіршілік ете алмайды.

Паразитизм (гр. «parasіtos» арамтамақ) - белгілі бір организмнің (паразиттің) екінші бір организмді (иені) тіршілік ортасы ретінде пайдаланып, сонда өсіп дамуы, қоректенуі. Паразит организмнің сыртында тіршілік етсе эктопаразит, ал ішкі органдар мен тін, ұлпаларда тіршілік етсе эндопаразит деп аталады. Паразитизм вирустар мен бактериялардан бастап, өсімдіктер арасында да, жануарлар арасында да кездеседі. Сондай-ақ, түгелімен паразиттерден ғана тұратын кластар мен отрядтар бар. Мысалы, қарапайымдардан споровиктер, жалпақ құрттардан трематодалар, моногенеялар, цестодалар, жәндіктердің ішінде бүргелер мен биттер, т. б. Жоғары сатыдағы өсімдіктер арасында омела (Vіscum) және сұңғыла (Orobanche) туыстарын айтуға болады. Жалпы бір организмде паразиттің бірнеше түрі тіршілік етеді, олар әр түрлі органдар мен тіндерде (ұлпаларда) орнығады да, өзгеше қауымдастық паразитоценоз құрады. Паразиттің даму сатысының бір кезеңі иесі организмінде (мысалы, тек қоректену кезінде) өтетін болса, оны уақытша Паразитизм деп, ал дамуының көпшілік уақыты иесі организмінде өтетін болса тұрақты Паразитизм деп атайды. Паразиттер облигатты (міндетті) және факультативті (міндетті емес) деп бөлінеді. Паразиттерге тән ерекшелік тіршілік ету жағдайына байланысты оларда бір органдары (мысалы, ас қорыту, сезім жүйесінің, т. б. ) жойылса, керісінше екінші бір органдары (мысалы, көбею, бекіну, т. б. ) күрделілене түседі. Паразитизм процесі кезінде паразиттердің дамуы бір ғана емес, бірнеше иеде өтуі мүмкін. Мысалы, безгек қоздырғышының иелері адам мен анофелес туысына жататын маса; эхинококк ауруы қоздырғышының иелері адам мен ит, т. б. Паразитизм өсімдіктер арасында да кең тараған. Бірақ мүк, қырыққұлақтәрізділер, жалаңаш тұқымдылар арасында Паразитизм кездеспейді. Паразитизмнің табиғаттағы организмдер популяциясын реттеуде және сұрыптау процесінде маңызы болғанымен, адам денсаулығына, жануарларға, өсімдіктерге өте көп зиян келтіреді. Паразитизм мәселелерін биология, медицина, ветеринария, агрономия, паразитология, вирусология, т. б. ғылым салалары зерттейді.

1. 3. Жануарлардың тыныштық, ұйқы, анабиоз кезеңдері

Жануарлардың тыныштық кезеңі жануарлардың ұйқыға кететін немесе қыстау, яғни дем алу кезеңдері. Жануарлардың тыныштық кезеңіне аюды мысалға келтіре аламыз. Аю қыста тыныштық кезеңге өтіп, ұйықтау арқылы өзіне жиналған майлық қорлармен қоректеніп, қыста ұйықтап шығады. Жануарлардың тыныштық кезеңіне байланысты үлкен топтары бар. Олар жануарлардың биологиялық ерекшеліктеріне байланысты.

Жануарлардың ұйқысы - жылы қанды жануарлардың қолайсыз жыл мезгілдеріне бейімделуі. Бұл кезде олар інінде, ағаш қабығы астында, топырақ арасында жатып, денесіне қоректік заттар қорын (салмағы 30 40% май болады) жинау арқылы тіршілігін жалғастырады.

Жануарлар ұйқысының бірнеше түрі бар:

1) тәуліктік (мысалы, жарқанаттар, колибр, т. б. ) ;

2) маусымдық республикамыздың шөл, шөлейт аудандарындағы сүтқоректілердің (мысалы, зорман, суыр, сарышұнақ, т. б. ) жазғы ұйқысы қысқы ұйқыға жалғасады, сөйтіп олар ұзақ ұйқыға кетеді. Жануарлардың ұзақ ұйқыға кетуінің бірнеше себептері бар. Оның бірі ауа райының суықтығына немесе шілденің ыстығындағы қуаңшылыққа байланысты. Ұзақ ұйқыға кеткенде жануарлар қоректенбейді, сүтқоректілердің дене температурасы 5 7°С-қа дейін төмендейді. Бірақ организмде баяу да болса физиологиялық процестер жүріп жатады; 3) ретсіз жануарлардың тіршілігінде кенеттен пайда болған қолайсыз жағдайдың салдарынан ұйқыға кетуі (мысалы, ақтиін, жанат ит, қарлығаш, т. б. ) . Ұйқыға кеткен жануарлар оттектің жетіспеуіне де, денесінен шыққан түрлі улы заттар әсеріне де, жұқпалы ауруларға да төзімді келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.