Тимбилдинг
бет
КІРІСПЕ 3
1ТИМБИЛДИНГ ТҮСІНІКТЕМЕ АППАРАТЫ 5
1.1 Тимбилдинг терминіне анықтама, түсініктеме 5
1.2 Тимбилдинг даму тарихы 9
1.3 Тимбилдингтің қолданыстағы түрлері 15
2 ТИМБИЛДИНГТІҢ ТУРИСТІК КӘСІПОРЫНДА
ҚОЛДАНУЫ 21
2.1 Тимбилдингтің туристік ұйымдарда қолданылуы 21
2.2 Шетелдік турфирмалардың тимбилдингті қолдану әдісі
мен түрлері 27
2.3 Шетелдік тимбилдингтің болашақ бағдарламалары мен
Түрлері 30
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТИМБИЛДИНГ 36
3.1 Қазақстандағы тимбилдингтің дамуы 36
3.2 Шетелдік және Қазақстандық тимбилдингтің бағалық саясат салыстыру 45
3.3 Қазақстандағы тимбилдингті дамыту ұсыныстар 58
ҚОРЫТЫНДЫ 66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 67
КІРІСПЕ 3
1ТИМБИЛДИНГ ТҮСІНІКТЕМЕ АППАРАТЫ 5
1.1 Тимбилдинг терминіне анықтама, түсініктеме 5
1.2 Тимбилдинг даму тарихы 9
1.3 Тимбилдингтің қолданыстағы түрлері 15
2 ТИМБИЛДИНГТІҢ ТУРИСТІК КӘСІПОРЫНДА
ҚОЛДАНУЫ 21
2.1 Тимбилдингтің туристік ұйымдарда қолданылуы 21
2.2 Шетелдік турфирмалардың тимбилдингті қолдану әдісі
мен түрлері 27
2.3 Шетелдік тимбилдингтің болашақ бағдарламалары мен
Түрлері 30
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТИМБИЛДИНГ 36
3.1 Қазақстандағы тимбилдингтің дамуы 36
3.2 Шетелдік және Қазақстандық тимбилдингтің бағалық саясат салыстыру 45
3.3 Қазақстандағы тимбилдингті дамыту ұсыныстар 58
ҚОРЫТЫНДЫ 66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 67
Жұмыстың өзектілігі. Қазіргі замандағы іскерлік әрекеттердің халықаралық және мемлекет деңгейінде тез дамуына байланысты осы саладағы жұмыскерлердің демалысқа немесе бос уақытын ұйымдастыруға деген сұраныс көптеп тууда. Тимбилдинг алдына осы және басқа да мақсаттарға жетуді жоспарлайды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Аталған жұмыстың басты жаңалығы ол Қазақстанның басқа да Батыс мемлекеттерімен салыстырғанда тимбилдингті дамытуына деген барлық жағдайлары бар екендігін көрсету.
Зерттеу объектісі:Қазақстандағы тимбилдинг.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Аталған жұмыстың басты жаңалығы ол Қазақстанның басқа да Батыс мемлекеттерімен салыстырғанда тимбилдингті дамытуына деген барлық жағдайлары бар екендігін көрсету.
Зерттеу объектісі:Қазақстандағы тимбилдинг.
1 Исхакова М.А. Тимбилдинг. Раскрытие ресурсов ресурсов организации и личности. – СПб.: Речь, 2010. - 256 с.
2 Сартан Г. Н. Тренинг командообразования. - СПб.: Речь, 2005. - 187 с.
3 Р. Мередит Белбин Команды менеджеров. Секреты успеха и причины неудач/ Ағылшыннан аударылған. - М.: HIPPO баспасы, 2003.- 315 с.
4 Топтық ұйымдасу,www.2team.ru
5 Томпсон, Лей. Создание команды/ Ағылшыннан аударылған. - М.: Вершина, 2006 - 544 с.
6 Зинкевич-Евстигнеева Т. Д. Эффективная команда: шаги к созданию. Руководство для тех, кто хочет создать свою команду. - СПб.: Речь, 2003. - 128 с.
7 Коллективтегі өзара сыйластық пен түсіністік, www.tbshop.ru
8 Зинкевич-Евстигнеева Т., Фролов Д. Команда на рынке: стратегия и методы (руководство для эффективных команд). - СПб.: Речь, 2003. - 144 б.
9 Зинкевич-Евстигнеева Т., Фролов Д., Грабенко Т. Технология создания команды. - СПб.: Издательство Речь, 2002.-216 с.
10 Фопель К. Команда. Консультирование и тренинг организаций / Неміс тілінен аударылған. - М.: Генезис, 2005. - 395 б.
11 Тимбилдингтің топ мүшелеріне әсері, www.nep.kz
12 Наталия Еремеева 100 игр и упражнений для бизнес-тренингов. - СПб.: Прайм-ЕВРОЗНАК, 2007. -128 с.
13 Браткин А., Скоробогатова И. Чемоданчик тренера. 10 продаваемых тренингов. - М.: Генезис, 2004. — 205 с.
14 Паркер Г., Кропп Р. Формирование команды: Сборник упражнений для тренеров. - СПб.: Питер, 2002. - 160 с.
2 Сартан Г. Н. Тренинг командообразования. - СПб.: Речь, 2005. - 187 с.
3 Р. Мередит Белбин Команды менеджеров. Секреты успеха и причины неудач/ Ағылшыннан аударылған. - М.: HIPPO баспасы, 2003.- 315 с.
4 Топтық ұйымдасу,www.2team.ru
5 Томпсон, Лей. Создание команды/ Ағылшыннан аударылған. - М.: Вершина, 2006 - 544 с.
6 Зинкевич-Евстигнеева Т. Д. Эффективная команда: шаги к созданию. Руководство для тех, кто хочет создать свою команду. - СПб.: Речь, 2003. - 128 с.
7 Коллективтегі өзара сыйластық пен түсіністік, www.tbshop.ru
8 Зинкевич-Евстигнеева Т., Фролов Д. Команда на рынке: стратегия и методы (руководство для эффективных команд). - СПб.: Речь, 2003. - 144 б.
9 Зинкевич-Евстигнеева Т., Фролов Д., Грабенко Т. Технология создания команды. - СПб.: Издательство Речь, 2002.-216 с.
10 Фопель К. Команда. Консультирование и тренинг организаций / Неміс тілінен аударылған. - М.: Генезис, 2005. - 395 б.
11 Тимбилдингтің топ мүшелеріне әсері, www.nep.kz
12 Наталия Еремеева 100 игр и упражнений для бизнес-тренингов. - СПб.: Прайм-ЕВРОЗНАК, 2007. -128 с.
13 Браткин А., Скоробогатова И. Чемоданчик тренера. 10 продаваемых тренингов. - М.: Генезис, 2004. — 205 с.
14 Паркер Г., Кропп Р. Формирование команды: Сборник упражнений для тренеров. - СПб.: Питер, 2002. - 160 с.
МАЗМҰНЫ
бет
КІРІСПЕ
3
1 Тимбилдинг түсініктеме аппараты
5
1.1 Тимбилдинг терминіне анықтама, түсініктеме
5
1.2 Тимбилдинг даму тарихы
9
1.3 Тимбилдингтің қолданыстағы түрлері
15
2 Тимбилдингтің туристік кәсіпорында
қолдануы
21
2.1 Тимбилдингтің туристік ұйымдарда қолданылуы
21
2.2 Шетелдік турфирмалардың тимбилдингті қолдану әдісі
мен түрлері
27
2.3 Шетелдік тимбилдингтің болашақ бағдарламалары мен
Түрлері
30
3 Қазақстандағы тимбилдинг
36
0.1 Қазақстандағы тимбилдингтің дамуы
36
0.2 Шетелдік және Қазақстандық тимбилдингтің бағалық саясат салыстыру
45
3.3 Қазақстандағы тимбилдингті дамыту ұсыныстар
58
ҚОРЫТЫНДЫ
66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
67
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Қазіргі замандағы іскерлік әрекеттердің халықаралық және мемлекет деңгейінде тез дамуына байланысты осы саладағы жұмыскерлердің демалысқа немесе бос уақытын ұйымдастыруға деген сұраныс көптеп тууда. Тимбилдинг алдына осы және басқа да мақсаттарға жетуді жоспарлайды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Аталған жұмыстың басты жаңалығы ол Қазақстанның басқа да Батыс мемлекеттерімен салыстырғанда тимбилдингті дамытуына деген барлық жағдайлары бар екендігін көрсету.
Зерттеу объектісі: Қазақстандағы тимбилдинг.
Зерттеу пәні: Тимбилдингті Қазақстандағы дамуының талдау мен тимбилдинг ұйымдастыру ерекшіліктері.
Жұмыстың мақсаты. Тимбилдинг терминнің мағынасын ашып бұл туризмнің жаңа түрінің мүмкіншіліктері мен артықшылықтарын көрсетіп оның болашақтағы даму потенциалын анықтау.
Жұмыстың міндеттері:
1) Тимбилдинг үрдісінің мағынасын ашып оның жүргізілу кезегін көрсету.
2) Шетелдік және Қазақстандық тимбилдингті салыстыра отырып оның Қазақстанда даму потенциалын көрсету.
3) Жалпы ресурстық мүмкіншіліктерді пайдалана отырып Қазақстанда тимбилдингтік бағдарламаларды ұйымдастыру.
Күтілетін нәтижелер:
1) Тимбилдинг терминін толығымен ашып көрстеу.
2) Тимбилдинг бағдарламаларын қарастыру.
3) Тимбилдинг бағдарламаларына қатысты ақпаратты ашып көрсету.
4) Тимбилдингті туризмнің жетекші түріне айналдыру.
Жұмыстың практикалық маңызы. Ең негізгі парктикалық маңызы ол келтірілген мәліметтер бойыша тимбилдингтің қолдануы әдістерін біліп оны күнделікті өмірде қолдану. Сонымен қоса бұл жұмыста тимбилдингтің Батыс мемлекеттерде және басқа да дамыған мемлекеттердегі қолдану әдістері мен түрлері көрсетілген. Сол көрсеткіштерге сүйене отырып өз еліміздегі тимбилдингті сондай дәрежеге жеткізу.
Қолданылған әдістер. Зерттеу барысында мәліметтерді бір негізге біріктіру арқылы ақпаратты толық жеткізу үшін әлеуметтік - экономикалық баға беру және диаграммалар мен суреттер арқылы ақпаратты жеткізу әдістері қолданған.
Ақпарат көздері. Ақпарат көздерінің негізгі қорын ресейлік және шет тілінен аударылған кітаптар құрайды. Сонымен қоса уақытша басылымдар, журналдар және интернет сілтемелер құрайды.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, 3 бөлімнен және тиісті тараулардан, қорытындыдан тұрады.
Жұмыстың бірінші тарауында кәсіпорындағы негізгі теориялық негіздері жазылған, соның ішінде кәсіпорында тимбилдинг мәні, түрлері және ерекшеліктері, персоналдардың қызмет тиімділігін бағалау әдістемесі қарастырылады.
Екінші бөлімінде аналитикалық, одан әр түрлі ғылыми әдістер мен жаңа технологиялық зерттеулерді пайдалану арқылы кәсіпорынның тәжірибелік материалдарына талдау жасалынды, яғни кәсіпорыннның қарастырылған мәселелердің күйіне талдау, бағалау мен есептеулер орындалды.
Жұмыстың үшінші бөлімінде тиісті есептеулерді келтірумен кәсіпорынның қызметін тиімді етуге бағытталған ұсыныстар көрсетілді.
Жалпы жұмыстың көлемі 63, 4 кесте, 19 сурет бар.
1 Тимбилдинг түсініктеме аппараты
Тимбилдинг терминіне анықтама, түсініктеме
Тимбилдинг ағылшын тілінен аударғанда team building команда құру болып аударылады. Бұл әртүрлі командалық жарыстар болуы мүмкін. Олар: спорттық жарыстар, интеллектуалдық жарыстар және тренингтер. Екінші анықтама бойынша тимбилдинг ол - ұйым өкілдерін біріктіруге арналған корпоративті демалыс. Бұл демалыс команда мүшелерін біріктіруге және жұмыс жасауға қолайлы жағдайлар туғызуға бағытталған [1].
Адамдар кез - келген бизнестің ең бағалы ресурсы екені жаңалық емес. Алайда бұл ресурстарды әр басшы мейлінше максималды түрде пайдаланғысы келіп Батыста қолданатын персоналмен жұмыс істеу үлгілерін қолдануда. Неғұрлым жұмыскерлер ұйымшыл болса олардың алдындағы мақсаттар соғұрлым тез шешіледі. Егер де жұмыстастар бірін - бірі ұзақ уақыт бойы танып көптеген жағдайлардан бірге өтсе олардың арасында сенімділік пен өзара түсінушілік туады. Ал егер де ұйымымыз өте жас және үлкен болса ол ұйымда барлығы бірін - бірі танып білмейді. Оларды біріктіретін мақсат жоқ. Бұндай жағдайды түзеуге бола ма? Қалайша дәрежелері мен жұмыстары әр - түрлі адамдарды бүтін бір ұйымға айналдыруға болады? Осы мақсатта қазіргі уақытта көптеген ұйымдарда батыстық тәжірибеден өткен тимбилдинг методикасы қолданылады. Тимбилдинг ұйым мүшелерінің бірігуі мен әріптесуіне себеп болатын көптеген тренингтер өткізеді. Қазіргі уақытта тимбилдинг персоналмен жұмыс істеудің жаңа және кең танымал түріне айналып бара жатқандықтан оның мәнін толық ашуға тырысайық (сурет 1). Тимбилдинг тренингтердің бағытталуы:
Сурет 1. Тимбилдинг тренингтердің бағытталуы [2]
Коллективті ұйымдастыру мен тәрбиелеуде стандартты емес формаларды қолдану қазіргі уақытта жаңашылдық емес. Тимбилдинг шегінде көптеген тренингтер түрі бар. Олардың негізгі мақсаты алға қойылған мәселені ұйым болып шешуге тырысу. Қазіргі уақытта көптеген туристік агенттіктердің мамандары қиындылық дәрежесі бойынша кез - келген тренинг ұйымдастыра алады. Кей кезде қатысушыларға қойылған мақсаттар шынымен қауіпті болады. Мысалға жанып тұрған шоқтардың немесе шынының үстімен жүріп өту. Алғашында бұндай нәрсені жасау мүмкін емес секілді көрінеді алайда осы мақсаттан өткен кезде қатысушылар өз бойында жаңа қасиеттерді ашқандай болады. Кейбір жағдайларда қатысушыларға индивидуалды кедергілер беріледі. Мысалға 10-12 метрлік жерден секіру секілді. Мұндай жағдайда қатысушылар өз бойындағы қорқыныш сезімін жеңуге мүмкіндік алады. Сол кезде саған сенің жұмыстас достарын қолдау көрсетіп жатқанда ерекше сезім жан дүниеңді жаулайды. Былайша айтқанда бұл ұйымның саған деген көрсеткен қолдауы. Сенің жұмыстастарың саған сеніп сені бүкіл жан дүниесімен қолпаштайды. Жұмыстастар саған қол үшін береді, бүкіл ұйыммен сені арқан арқылы жоғары көтереді, жоғарыдан құлағанда сені ұстап қалады. Осы тренингтерде сезінген сенімділік ертенгі күні жұмыс орнында да байқалады. Бүкіл ұйым болып тауға өрмелеу кезінде және басқа да күрделі кедергілерді өту кезінде жұмыскерлер арасында ұйымдасушылық пайда болады. Осы кедергілерден жалғыз өту мүмкін емес сондықтан да барлық қатысушылар ұйымдық жұмыстың артықшылығын түсінеді. Осыдан кейін жұмыскерлердің арасындағы қарым - қатынас өзгереді. Егер жұмыс орнында жұмыскерлер басшы мен басқарылушы болып бөлінсе тренинг кезінде олардың барлығы бірдей дәрежеде болады. Оған қоса кез - келген кедергілер көшбасшылық тенденцияны көрсетуге мүмкіндік береді. Егер де басшы тек қана бизнесте емес сонымен қатар формалды емес жағдайлардағы көшбасшы болса оған деген сенім өседі [3].
Шындығында ұжымдық ұйымдастыру тек қана жалғыз стандартты емес әрекеттермен шешілмейді. Бизнес ортада ұжымдық біріктірудің бір жолы ол мейрамдар болып табылады. Бұған мысал ретінде жаңа жыл, жұмыскерлердің туылған күндері, компанияның жылдығы секілді мейрамдар себеп бола алады. Кей кездерде адамды коллективтің мүшесі ретінде сезіну үшін оның коллективке деген байланысының өзі жеткілікті болады. Адамның өзін үлкен бір орталықтың бір мүшесі ретінде сезінуі тимбилдингтің негізгі мақсаттарының бірі болып табылады. Ресми емес жағдайда әңгімелесу ол іскерлік мәдениеттің мүлдем басқа бөлігі. Тәжірибе көрсеткендей ресми емес келіссөздер күрделі іскерлік сұрақтарды талқылаудың қолайлы ортасы болып табылады. Осы себептен де көптеген басшылар өз жұмыскерлерімен галстуксыз сөйлесуге ұмтылады.
Тимбилдинг әдістемесін негізі ретінде адамда ұйымдық сенімділікті ояту болып табылады. Жапония корпоротивті мәдениеттің отаны болып табылады. Көптеген Жапондық компаниялардың жетістігі тек қана олардың прогрессивті технологияларына ғана емес сонымен қатар персоналдың корпоротивті мәдениетін жоғарылатумен байланысты. Бұл феноменнің зерттелуі менеджмент бойынша көптеген монографиялар мен оқулықтардың пайда болуына негіз болды.
Психологияның көрсетуі бойынша жұмыскерлердің толығымен барлығы командалық ойынның құрамы бола алмайтындығын көрсетті. Әр коллективте ұйымдық мейрамдардан қашқақтайтын немесе өзін қоғамда нашар сезінетін адамдар бар. Көбінесе бұндай адамдар ешкімнің көмегінсіз тек қана өзінің жеке басына берілген тапсырманы орындайтын адамдар болып келеді. Олар: программистер, дизайнерлер және тағы басқалар. Немесе жай ғана индивидуалистер, олар қоғамнан қашқақтайтын адамдар. Бұндай адамдарға коллективпен тым көп сөйлесу жаман әсерін тигізуі мүмкін. Сонымен қоса көптеген адамдар өз жұмысын тек қана жалақы алу үшін ғана атқарып өз жұмысына деген ешқандай сүйіспеншілік білдірмейді. Бұндай адамдардың жұмыс істеу эффективтілігі оларды күштеп қоғамға тартса да жоғарыламайды (сурет 2).
Сурет 2. Топтық ұйымдасу [4]
Мамандардың айтуынша тимбилдинг ұйымдастырушы басшылардың сол шараға қатыспаған адамдарды жазалауын дұрыс емес деп шешкен. Бұндай шараларға қатысу тек қана адамның өз еркімен жасалуы керек, ал егер де біз адамды күштесек ол жағымсыз нәтижеге әкеліп соғуы мүмкін. Біріншіден ол адамның өзі көптеген жағымсыз эмоциаларды қабылдауы және бұл жағымсыз эмоциялардың ертенгі күні оның жұмысына әсер етуі. Екіншіден ойын - сауық және мейрамды атмосфераны ол мейрамға қатыспаушылар арқылы оңай - ақ бұзуға болады. Бұл мысалға футбол матчіндегіндей футболистің доптың артынан жүгіруінің орнына оның алаңда жай серуендеп жүруімен тең. Сондықтан да тимбилдинг методикасының негізгі заңдарының бірі егер де адам ұйымға тартылмаса немесе ұмтылмаса ол адамды күштеп тартудың керегі жоқ. Алайда ұйымның барлығы толығымен жиналғанмен де әр адамның индивидуалдық ерекшеліктерін ескерген жөн алайда бұл тренинг ол адамға психикалық немесе физикалық жарақат болып қалуы мүмкін. Егер де осы заңдарды қатаң ұстансақ тимбилдинг методикасы өз жемісін беруі мүмкін. Ресейдің тимбилдинг методикасымен жұмыс істейтін үлкен компанияларының айтуынша жақсы команда құру үшін жақсы негіз керек, ол жұмыскерлердің әрқайсысының жеке тұлға ретінде қалыптасуы мен бір-біріне деген сенімділік, ал жақсы негізсіз ешқандай методика көмектеспес [5].
Тимбилдинг өз коллективіңді жақсырақ білу мүмкіндігі және ұйымыңды нығайтушы стратегиялық құрал (сурет 3). Эффективті дұрыс ойластырылған тимбилдинг келесі нәтижелерді береді:
Сурет 3. Эффективті дұрыс ұйымдастырылған тимбилдинг нәтижесі [1]
Тимбилдинг тек қана жүгіру мен секіру ғана емес сонымен қатар ол ұйымда жұмыс істеу тәжірибесін жоғарылататын интерактивті корпоративті оқыту процессі. Ұйымда жұмыс істеу қабілеті басшылармен өте жоғары ескеріледі. Жаңа жұмысшыларды іздеуші ең алдымен жұмыс істеу қабілетін сұраса келесі кезекте ұйыммен жұмыс істеу тәжірибесін сұрайды.
Шын мәнінде тимбилдинг спекторы өте үлкен. Оның негізі қоғамдық ұйымдастырушылықты қажет ететін жағдайларды жасау. Шынайы тренингтердің нақты мақсаты мен идеологиясы болады. Қазіргі уақытта көптеген компаниялар тұтынушылардың сұранысын қалай қанағаттандырамыз деп бастарын ауыртуда, алайда ең алдымен олар өз жұмыскерлерінің ішкі сұранысын қанағаттандыруы керек. Жұмыскерлердің ішкі дүниесінің қанағаттануы оның ертеңгі тұтынушының қанағаттануына әкеледі.
0.1 Тимбилдинг даму тарихы
Әр құбылыстың өзіне тән тарихы болады. Сол секілді тимбилдингтің де тарихы өте үлкен. Қазіргі уақытта адамдар тарихқа жүгінуді жөн көрмейді алайда бұл өте үлкен қателік. Егер де сен бір заттың тарихын білмесең сен ол затты толық түсіне алмайсың. Әйгілі психологтар Леонард пен Фриман айтуынша 1800 жылдары музыка, театр және басқа да көңіл көтеру орталықтарының жоқтығынан ұйымдық бірігу түсінігі болмаған. Онымен қоса корольдан келген бұйрықтарды орындап барлық адамдар тек қана билікке ұмтылған. Тек қана жанұя ғана бірігу мен еңбекті бөлісудің жалғыз ордасы болып табылған. Сондықтан да сол кездегі ұйым динамикасын зерттеген ғалымдар көбіне жанұя динамикасының байланысын көрсетеді [1].
1897 жылы француз социологы Емили Дуркхейм ұйым нормалары туралы жақсы түсініктеме берді: әлбетте адамдар формалды емес нормаларды өзінің білуінсіз ортақ жұмыс барысында шығарады. Алайда ең алғашқы тимбилдер ретінде Американдық психолог Виллиам МакДоугал саналды. Ол ең алғашқы 1920 жылы The Group Mind атты алғашқы тимбилдингтік кітап басып шығарды. Ол осы жұмысында 5 негізді ұсынды:
oo тіршіліктің үзілмеушілігі;
oo топтың емоциалық ара - қатынасын бір бүтін ретінде дамыту;
oo ұқсас топтармен серіктес болу;
oo топ мүшелерін біріктіретін салт - дәстүрлерді ұстану;
oo ашық құрылым;
Өткен ғасырдың ортасынан бастап біз қоғамдық психологияның өсуін байқаймыз. Қоғам психологиясының негізі ол индивидуал адамдарға көңіл бөлу болып табылады. Ең алғашқы топ динамикасын зерттеу орталығы 1946 жылы ашылған. Бұл орталықтың ашылуына негіз болған ол сол жылы өткен рациалды және дін дискриминациясына арналған конференция болатын. Соның арасындағы Курт Левин осы орталықтың негізін қалаушы. Орталықтың пайда болуы көптеген ғалымдарды қызықтырды және олар сол орталықта жұмыс істеуге мүмкіндік алды. Бұл жағдай қазіргі уақыттағы тренингтің алғаш көрінісі болған. Содан кейін Левин Бетел Майндегі Ұлттық Тренинг Лабороториясын ашуға күш салды. Алайда ол осы лабороторияның алғаш конференциясына да қатыса алмай дүниеден өтті. Алғашқы топқа тренинг өткізу идеясы сол жерде пайда болды. Сол кездегі тернингтер де қазіргі уақыттағы тренингтер секілді өтті, оның ішінде спорттық және лекциялық түрдегі тренингтер болды. Көптеген тимбилдинг ғалымдары осы орталықтан шыққан. Көптеген білім, дін, қоғам және бизнес басшылары жаз уақытында бірнеше аптаға Бетелге өзінің қоғамдағы және ұйымдағы эффективтілігін жоғарылату үшін тренингтерден өтті (сурет 4). Бетел бір орынында тұрмай көптеген бағдарламалар мен институттар құрды [6].
Сурет 4. Коллективтегі өзара сыйластық пен түсіністік [7]
1960 жылдары Америкада ең алғаш тимбилдингті үлкен ұйымдарға бағыттау түсінігі пайда болды алайда сол уақытта да психологтар тимбилдингті кішкене топтарға ғана бағыттаған. 1972 жылы ең алғаш үлкен үйымдарға арналған тимбилдингтік бағдарламар пайда болды. Леонард пен Фриманның айтуынша сол кездегі тимбилдинг әрекеттері тек қана көңіл көтеру үшін ғана пайдаланған. 1972 жылдан бастап Скиптон Леонард пен Артур Фриман Consulting Psychology Journal атты басылымды шығарды. Бірақ та оған қарамастан сол онжылдықта адамдардың тимбилдингке деген көзқарасы өзгермеді. Авторлар бұл басылымда тимбилдингтің жақсы жақтары туралы, топтың эффективтілігін жоғарылату туралы жазған. Organizational development атты ұйымның эксперттері тиіп - қашу тактикасына шектеу қою туралы шешім қабылдады, яғни тимбилдингке көбірек назар бөліп менеджер мен жұмысшы арасындағы байланыссыздықты жоюға ұмтылды. Алайда 1970 жылдың көрсеткіштері мынадай [8]:
oo жұмысты ұйымдастыру дәстүрлі иерархиялық түрде жүрді.
oo Бұл кезде топтың мадақталуынан гөрі жеке индивидуалдардың мадақталуы жиі болды. Ол ұйымдық жұмыстың дамуын тежеді.
oo Аз уақыт тимбилдингпен айналысқан басшылар басқа жақсы ұйымдасқан топтарды көріп тұнжырады. Алайда аз уақыт ішінде ешқандай нәтиже күтуге болмайды.
oo Ары қарай индивидуалдарды мадақтау көбейді. Менеджерлер сол кездегі қабылданған нормаларға сай жұмысын атқарды.
oo Көптеген менеджерлер тек қана сөз барысында ғана қызмет атқарды ал ісімен ештеңе де жасағысы келмеді.
oo Адамдар топпен жұмыс істеуден қорықты, өйткені олардың ойынша егер олар топпен жұмыс істесе олар көзге көрінбей немесе білінбей қалады деп ойлады.
Леонард пен Фриман 1980 жылдың экономикалық анықтылығы барлық нәрсені толығымен өзгертті деп сенеді. Бұл уақытта Американың экономикалық жағдайы өте нашар халде болған және оның сыртқы жаулары Германия мен Жапония экономикалық мықты мемлекеттердің көшбасшыларына айнала бастады. Бизнес жүргізу формалары толығымен өзгеріске ұшырады. Осы кезде менеджменттің дамуындағы жаңа эра басталды. Топтық жұмыс жасау жеке жұмыстан гөрі көбірек бола бастады. Сол кезде көптеген тимбилдинг зерттеушілері тимбилдингті компанияның мақсаттарына жету құралы ретінде қолдана бастады. Бұл әрекеттерді ең алғашында Жапондықтар қолданып оның тиімділігін көрсеткен [9].
1990 жылдары тимбилдингтік басылымдар күнделікті құбылысқа айнала бастады, оның себебі кез - келген құрылымдарда мысалға білім орталықтарында, жеке кәсіпкерліктерде, үкімет органдарында сапалы және эффективті еңбек етуді қажет етті. Соның себебінен бұл ұйымдардың барлығы тимбилдингті қолдануға көшті. Көптеген кітаптар автордың тәжірибесіне негізделген еді, сондықтан да ол кітаптар керекті ақпаратқа толы болды. Көптеген жұмыстарының қорытындысы ретінде Леонард пен Фриман мынадый ұсыныстар жасады:
1) Тимбилдинг процессіне немқұрайлы қарамау керек.
Леонард пен Фриман тимбилдинг консепциясын оңай түсінді, алйда олардың айтуынша тимбилдинг ұйымдастырушы адам бұл құбылысты жай қабылдамау керек себебі топтың динамикасын жоғарылату және ұйымды ары қарай дамыту оңай нәрсе емес.
2) Топты пайда болған кезінен бастап зерттеп қазіргі заманғы методикамен топты ұйымдастыру.
Бұл жерде жаңа методиканың қолданысының маңыздылығы көрсетіледі. Яғни ұйымның тарихын біле отырып сен жұмысшылардың талабын біле аласың, дегенмен жұмысшылардың талаптарын білсең сен оларды бір орталыққа жұмылдыра аласың.
3) Ұйымды орталықтандырушы тимбилдингтің методикасын жетік білуі керек.
Егер де біз өз жұмысшыларымызды бір орталыққа біріктіргіміз келсе біз оларды біріктірудің формасын білуіміз қажет, яғни біз тимбилдингтің методикасын жақсы игеруіміз керек.
4) Топты ұйымдастыру тек қана теориялармен шектелмейді.
Шын мәнінде эффективті нәтиже алу үшін тек қана теория емес сонымен қатар сол теорияның орындалуы керек. Бұл дегеніміз жақсы формада өткізілген тренинг. Тренинтің жақсы болуы ертеңгі күні топтың жұмысына әсер етеді.
Қазіргі уақытта қолданатын тимбилдинг идеясының пайда болуы 1920 мен 1930 жылдарға тиесілі. Сол кездегі классик Hawthorne оқуларын айта кетсек болады. Бұл оқулардың негізі ол бір топ жұмыскер адамдарға көптеген түрлі жағдайларда жұмыс істеуді бақылау болған. Көптеген тәжірибелер мен зерттеулерден кейін ғалымдар эффективті жұмыс істелу үшін ұйымның бірлігі өте маңызды фактор деп бір қорытындыға келді.Елтон Майо (1933) тимбилдинг саласындағы зерттеушіліердің бірі эффективті жұмыс істейтін және дамушы топтың көрсеткіштерін атап кеткен (сурет 5,6).
Сурет 5. Эффективті жұмыс істейтін топтың көрсеткіштері [10]
Сурет 6. Топпен жұмыс істеу теориялары [10]
Тимбилдингтің дамуына өте үлкен әсерін тигізген Елтон Майоның Хауторн тәжірибесі болған. Бұл тәжірибе Чикагода орналасқан Хауторн Вестерн Электрик атты кәсіпорында ұйымдастырылған. Тәжірибе негізінен жұмыс жағдайы мен жұмыс өнімділігін зерттеуге бағытталған. Профессор Майо өзінің тәжірибесін жұмыс орнын тексеруден бастады, оның ішінде жұмыс орнының жарықтандыруы мен сол жердегі ылғалдылық. Содан кейін ол психологиялық аспектіні зерттеуге кірісті, олар топ мүшелерін, қысым, жұмыс істеу ұзақтығын, менеджердің қасиеттерін. Хауторндағы тәжірибенің нәтижесін Хауторн эффекті деп атады. Бұл тәжірибенің басы ретінде Майо екі әйел адамды таңдап алды, одан кейін ол екі әйел адам тағы төрт әйел адамды таңдап тәжірибеге қатысуға мүмкіндік алды. Бұл топ басқа жұмыскерлерден бөлек жұмыс жасап жақсы қатынастағы басқарушымен басқарылды. Майо біраз уақыт бойы олардың шағымдарын тыңдап оларда болып жатқан өзгерісті түсіндірді. Содан кейін Майо жұмыс істеу шарттары мен жұмыс істеу ұзақтығын өзгертіп отырды. Жұмыстың өнімділігі әр өзгеріс сайын жазылып отырды. Майоның зерттеулері жұмысшылырдың өнімді жұмыс істеуіне және басқарудың өзгеруіне үлкен ықпалын тигізді. Басқа да нәтижелермен қоса Майо мынадай қорытынды шағарды:
oo Басқарушы мен жұмыскер арасындағы байланыс жұмыс өнімділігіне әсер етеді. Майоның зерттеуі көрсеткендей жұмысшылар мен басқарушының арасындағы қатынас жұмыс өнімділігіне өте үлкен ықпалын тигізеді. Тәжірибе кезінде басқарушының талабымен өнімділікті көбейтуге шаралар жасалды, сол кезде басқарушының беделіне байланысты өнімділік мөлшері тез арада көбейді. Осы жағдайдан біз басшы мен жұмыскердің арасындағы байланыстың жақсы болуы өнімділіктің көбейуінің кепілі болғанын көреміз.
oo Жұмысшылар тобының нормалары жұмыс өнімділігінің көбеюіне ықпал етеді. Жай күндер кезінде жұмысшылар белгілі бір мөлшерде ғана өнім шығаратын болған. Содан кейін өнім өндірудің санына байланысты өзгерістер еңгізілгенде топ мүшелері сол нормаға сай өнім мөлшерін өндіруге тырысты.
oo Жұмыс орнының мәдениеті. Жұмыскерге ең көп ықпал жасайтын ол сыртқы орта мен оның ішкі дүниесі. Сондықтан да сыртқы ортаның қатынасы жұмыскердің әрекетіне үлкен ықпал жасайды.
oo Сенімділік сезімінің болуы. Бұл дегеніміз жұмыскердің өзін - өзі жақсы сезінуі және сол топтың бір мүшесі ретінде өзін көру. Кей кездерде өзіңді белгілі бір қоғамның бөлінбес мүшесі болып сезіну физикалық жағдайдан да артығырақ[10].
Тимбилдинг көптеген мағынада бола алады, ол әр ұйымға әр - түрлі нәрсені білдіруі мүмкін. Кейбіреулеріне бұл құбылыс жай біріктірушілік құрал ретінде көрінсе біріне ол қарым - қатынасты жақсартушы құрал болып көрінуі мүмкін. Шын мәніне келсек тимбилдинг өзіңнің тобыңды жақсартушы кез - келген нәрсені білдіруі мүмкін. Тимбилдингті өзіміздің пайдамызға түрлі кейіпте қолдануға болады. Бұл дегеніміз тимбилдинг арқылы тек қана топты жұмылдырып қана қоймай сонымен қатар басқа да мәселелерді шешуге болады. Бұл құбылыс өте кең болғандықтан оның тигізетін әсері мен қолданысы да өте үлкен болады. Тимбилдингті адамды сауықтырушы құрал ретінде қарастырса да болады, себебі тимбилдинг демалыстың бір түрі болып келеді. Сонымен қоса тимбилидингті жаңа ақпарат беруші құрал ретінде қарастырса болады, өйткені тимбилдинг арқылы біз мүлдем жаңа құбылыстар мен ақпаратпен танысамыз. Сол себепті тимбилдинг тек қана кәсіпорында немесе офистік жұмыскерлерге ғана қолданады деген теріс ой. Оны әрбір салада қолдануға болады. Болашақта тимбилдингтің қолданыс аймағының кеңейуіне күмән жоқ (сурет 7).
Сурет 7. Тимбилдингтің топ мүшелеріне әсері [11]
Хауторн тәжірибесі бойынша мына сұрақтардың жауабы топтың сапалы жұмыс жасауына әсер етеді:
1) Басшы мен жұмыскер арсындағы қарым - қатынас
oo Басшы мен жұмыскер арсындағы қатынас жақсы ма?
oo Басшының жұмыс істеу тәжирибесі мол ма және ол жұмыскерлерді үйретуді жақсы көре ма?
oo Бөлімшеде дұрыс емес әрекеттер байқала ма?
oo Жұмыскерлердің тең түрде болуы ескерілген бе?
2) Топтың ұйымдық нормалары.
oo Жұмыскерлердің жұмыс істеу нормалары қандай?
oo Бұл стандарт сол кәсіпорынға тиесілі ме?
oo Жұмыскерлер бұл стандарттарды жақсы қабылдай ма?
3) Жұмыскерлердің мәдениеті.
oo Алғаш келушілерге басқа жұмыскерлердің қатынасы қандай?
oo Қалайша жаңа жұмысқа немесе жаңа топқа қосылған адамның қатынасы өзгеріске ұшырайды?
oo Қандай өзгерістер болуда?
4) Басшылық жұмыскерлерге деген назар аудара ма?
oo Жұмыс орнында сөйлеу еркіндігі бар ма?
oo Жұмыскерлердің жұмыс істеу жағдайын жақсарту үшін әрекеттер қолдана ма?
oo Жұмыскерлер мадақтала ма?
Осылайша талай жылдар бойы тәжірибе жүргізіп профессор Майо ең пайдалы мәліметтерді жазып кеткен. Қазіргі уақыттағы ең керекті методиканың бірі осы Хауторн методикасы болып табылады.
0.2 Тимбилдингтің қолданыстағы түрлері
Әрбір демалыс түріндегідей тимбилдингте де түрлер классификациясы бар [1]. Тимбилдинг негізінен үш түрге бөлінеді:
1 Экстремалды: Extreme & Adventure, Survivor.
2 Интеллектуалды: Этникалық, Quest & Urban, Hand- made, Reality-Show.
3 Өнерлік: театралды, музыкалық, би, фото - тимбилдинг, кино - тимбилдинг, кулинарлық.
Экстремалды тимбилдинг негізінен екі үлкен топқа бөлінеді: Extreme & Adventure мен Survivor. Бұл тимбилдингтердің негізгі құралы болып спорттың экстремалды түрлері болып саналады және онымен айналысу денсаулыққа немесе адам өміріне қауіпті болады. Экстремалды және экстремалды емес спорт түрлері адамға қауіптік деңгейі бойынша ажыратылады. Экстремалды спорт түрлерінің барлығы ашық аспан астында жүзеге асырылады және табиғаттың қиын табиғи жағдайларын өтуден тұрады.
Extreme & Adventure немесе экстрим мен оқиға тимбилдингі. Бұл тимбилдинг түріне оқиғалы жарыстар және корпоративті оқиғалы жарыстар жатады. Тренинг негізінен экстремалды жағдайлардағы оқиғалы жарыстарды ұйымдастырумен ерекшеленеді. Бұл тренингте белгілі бір ара - қашықты әр - түрлі кедергілер арқылы өтуден тұрады. Жоғарыда аталған тренингке 6 адамнан 10 адамға дейін қатыса алады. Әр командада кем дегенде бір әйел адамнан болуы керек [1]. Корпоративті жарыс 2 сағаттан 10 сағатқа дейін созылып өзінің құрамына таулы велосипед, вертикалды жіптер, жергілікті жердің ландшафтына байланысты көптеген қиындықтарды кіргізеді. Осы аталған қиындықтар мен кедергілерді тренингті таңдаған кезде тренинг компаниясы көмегімен таңдап алуға болады. Бұл тренингтің мақсаты топтың барлық кедергілерден ұйымдасқан түрде өтуге мүмкіндік беру және топты бір орталыққа ұйымдастыру. Оқиғалық жарыстар немесе басқаша атағанда экспедициялық жарыстар, мультиспорт қазіргі уақытта топтың біріккен түрінде қиын табиғи жағдайларда бірігіп жұмыс істеу мүмкіндігін көрсететін құрал болып келеді. Оқиғалық жарыстар 500 километрлік экзотика арқылы өтетін маршруттардан тұруы мүмкін. Төрт адамнан тұратын топ басқа қарсылас топпен бірігіп 5 - 6 күндік маршрутқа жол салады және сол уақытта олар өздері демалыс уақытын тамақ үшу уақытын белгілейді. Осы маршрут бойынша әлем көшбасшылары күніне 22 сағатқа дейін жол жүріп, 1 - 2 сағаттай ұйықтап және қалған уақытын демалу мен тамақ ішуге жұмсайды. Команда маршрутты өту барысында бөліне алмайда, команда әрқашанда бірге қозғалуы тиіс. Бүкіл маршрут бойы топ мүшелері бірге болып көптеген қиыншылықтарды бірге бастарынан өткізеді. Бұндай таңғажайып топпен жұмыс істеу тәжірибесін экстремалды активтіліктің басқа ешқандай түрі көрсете алмайды. Әлем бойынша әсіресе АҚШ-та, Канадада, Австралияда бұл жарыс түрі алдыңғы қатарлы бизнесмендер мен топ - менеджерлер арсында үлкен сұранысқа ие. Әлемнің алдыңғы қатарлы корпорациялары IBM, Boing, Accenture, Microsoft, Dell секілділер өз топ - менеджерлер командасын бірін - бірі жақсы түсіну үшін және оларды сынау үшін қатыстырады. Бұл жарыста бірінші болып келу маңызды емес, маңызды нәрсе ол топ болып ұйымдасқан түрде барлық кедергілерден бірге өту. Қазіргі уақытта ең әйгілі экспедициялық жарыстың бірі болып Eco-Challenge жарысы саналады.
Тауға шығу немесе треккинг. Өмірге қауіпті бұл спорттың түрін альпинизм деп атасақ та болады. Бұл спорттың ең қауіпті жағдайы ол табиғаттың қатаң жағдайы мен ауа қысымының өзгеруі болып табылады. Осы аталған спорт түрінде қатысушыларға физикалық талаптармен қоса моральды талаптар да қойылады. Алайада бұл спорт түрі корпоративті шеңберде көп қолдана бермейді. Бұл спорт түрінің мақсаты көптеген құралды пайдалану арқылы үлкен таулы шыңдарға шығу болып табылады. Неге бұл спорт түрімен адамдар айналысады деген сұраққа ешкім жауап бере алмайды. Бірақ та жылдан жылға, сезоннан сезонға адамдар жаңа таулардың шыңдарын бағындыруға ұмтылады. Аталған спорт түрі топты ұйымдастық қасиетке тексерудің жақсы құралы. Жаңа технологиялардың дамуымен, құралдың модификациялануымен, медицинаның дамуымен, суыққа төзімді киімдердің пайда болуымен бұл спорт түрі көбірек рахаттану сезімін беруде. Альпинизмнің жеңілдетілген түрі болып треккинг саналады. Треккинг негізінен әдемі табиғи ландшафтылар мен таулы өлке арқылы өтетін маршрут болып табылады. Көбіне ол арнайы дайындалған, керекті инфроқұрылыммен жабдықталған белгілермен көрсетілген қауіпсіз маршруттар арқылы өтеді. Треккингтік картада су ішу орнынан бастап басқа да комфортты орындарға дейін көрсетілген. Францияда, Испанияда, Швейцария мен Италияда мыңдаған киллометр треккинг маршруттар жүргізілген [12].
Таулы велосипед. Таулы велосипед тауда жүруге арналған өзінің өзгеше конструкциясымен ерекшеленетін велосипед түрі. Бұл спорт түрі өзінің ішінде бірнеше түрге бөлінеді: велотриал (жасанды кедергілерді өту), дерт (трамплиндардан секіру), кросс - кантри (шекара арқылы жоғары жылдамдықты жүру), байкер - кросс (біренше қатысушының бір мезетте жарысу мүмкіндігі бар), даунхилл (биіктен жоғары жылдамдықпен түсу), стрит (қала ішіндегі экстремалды орындар арқылы жүру).
Рафтинг. Рафтпен тау жүйесінің иілімдерінен жүзіп өту. Рафтты рафтпен (каркасы жоқ қайық), жүзбелі катамаранмен (үрлемелі екі корпусты каркасты қайық), каякпен (байдарканың кішірейтілген түрі) арқылы жасауға болады. Рафтингтің негізгі ерекшелігі ол жерде қолданылатын өзендер қиындық дәрежесі жоғары, иілімдер көп, биікте орналасқан өзендер болып табылады. Рафтинтің негізгі қаупі оның сыртқы дүниеден және құтқарушы топтардан немесе халық қоныстанған жерлерден алыс орналасуы болып келеді. Рафтингке ең қызықты болып келетін жерлер ол: Африкалық өзендер мен Алтай - Сібір өзендері болып табылады [13].
Атпен жүру. Атпен жүру атпен шабу өнерін талап ететін спорт түрі. Атпен шабу кезінде жүргізуші пассивті түрде ат үстінде отыра бермейді ол аттың қимылына сәйкес әрекеттер қолданады. Жүргізушінің даусы аттың қимылдарына әсер етуі мүмкін. Атпен жүрудің келесі негізгі түрлерін атап кетсек болады: вестерн, вольтжирлеу, әйелдік жүріс, жігіттік, драйвинг, конкур, атты поло, трек, бәйге және ондық жарыстар. Атпен жүру спортында жарақат алудың мүмкіндігі өте үлкен алайда көптеген корпоративті тимбилдингта көп пайдаланады. Қазіргі уақытта атпен серуендеу өте жақсы даму жолында. Әлем бойынша мұндай серуендер Ұлы Жібек Жолы бойымен, Моңғолия мен Сібір жазығы арқылы ұйымдастырылады [14].
Тауға өрмелеу. Бұл спорт түрінде табиғи және жасанды рельефті таулар қолданылады. Бұл спорт түрі альпинизмнен бөлініп шықса да онымен ортақ заттары өте көп. Ең көп кездесетін тауға өрмелеудің түрлері ол: ауырлық (адамның жеке түрде өрмелеуі), топа (бұл түрдің мақсаты маршруттың соңына дейін жету), жылдамдық (жалғыз немесе басқа да қатысушылармен эстафеталы түрде ұйымдастырылған жарыс), боулдеринг (гимнастикалық сақтандыру құралдарын қолданатын қиындық дәрежесі жоғары маршруттардан өту), драйтуллинг (мұзға шығатын құралдарды қолдану арқылы өрмелеу), джампинг (таудың бір бөлігінен екінші бөліген секіру арқылы өрмелеу түрі). Тауға өрмелеу тимбилдингте өте танымал болып саналады және көп сұранысқа ие.
Желкенді спорт немесе регата. Бұл спорттың түрінде негізіне спортсмендер желкенді қайықтар мен арнайы желкенді қарлы шаналарды қолдану арқылы жарысады. Регата негізінен әртүрлі кластарға бөлінген желкенді қайықтардың комплексті жарысы. Регата негізінен жүзу ауданына байланысты ғаламшарлық, мұхиттық, теңіздік және жергілікті болып бөлінеді. Регата орын алатын қайықтар кластары бойынша макси - қайықтар, крейсерлік қайықтар, швертборт, катамаран, тримаран және біркорпусты қайқтар болып бөлінеді. Құрамы бойынша жалғыз адамдық, командалық, жас аралық және жыныстық айырмашылық бойынша бөлінеді. Ең әйгілі желкенді регатталар: Vendee Globe, VELUХ 5 Oceans Race, Volvo Ocean Race, Rolex Sydney Hobart Yacht Race. Бұл спорт түрі арзан болмағандықтан корпоративті спорт түрі ретінде атаққа ие. Шынына келетін болсақ желкенді спорт топтың ұйымдық қасиеттерін бақылауға арналған спорт түрі болып табылады.
Тау шаңғысы мен сноуборд. Таудың қиын жоталарын тау шаңғысы немесе сноуборд арқылы өту. Бұл спорттың түрі қысы ұзаққа созылатын аймақтарда үлкен пайдаланысқа ие. Бұл спорттың түрі топты ұйымдастыруға ешқандай үлесін қоспайды алайада топты эмоционалды біріктіруші құралы болып табылады [15].
Дайвинг. Теңіз түбіне аквалангпен сүнгуді айтамыз. Дайвинг су асты жүзуі негізінен екі түрге бөлінеді: дайвинг және фри - дайвинг. Қоғамдық түсінікте дайвинг ол ауа жеткізуші аппарат арқылы су астында жүзу. Тереңдік деңгейіне байланысты су астында бірнеше минуттан 10 сағатқа дейін жүзуге болады. Дайвинг рекреациялық мақсатта 40 метрге дейін тереңдеуге болады, профессионалды дайвинг 40 метрден төмен тереңдеуге болады, сонымен қоса техникалық дайвинг те болады Техникалық дайвингке кейв - дайвинг пен батпақты көл дайвингі жатады. Дайвинг топтық спорт болмағанмен де топтың эмоционалды сезімдерін біріктіруі мүмкін.
Survivor. Экстремалды активтіліктің екінші түрі. Бұл активтіліктің ерекшелігі экстремалды және оқиғалы түрден қарағанда бұнда адамға үлкен талаптар қойылған.
Тікұшақпен тастап кету. Экстремалды мәселелерді шешу үшін тікұшақтың қолданылуы. Бір топ адамды таныс немесе мүлдем таныс емес ауданға қондырып оларды шектелген тамақпен, ақпарат құралдарынсыз қалдырып кету. Осы бір топ адам қолдағы бар нәрсемен тіршілік етіп белгіленген нүктеге дейін жетуі тиіс. Мақсатқа жету үшін топтық бірлік пен мықты дайындық керек [16].
Қайықпен немесе қолдан жасалған қайықшалармен жүзу. Бұл топтық спорт түрі өзендер арқылы қайықпен немесе қолдан жасалған қайықшалармен жүзіп өтуге арналған. Әлемде әсіресе бамбук өсетін аумақтарда бұл тимдилдинг түрі өте қызықты болады. Бұнда топ мүшелері жарысты қайық жасаудан бастап, мәреге жетуден аяқтайды. Бұл жүзулердің ұзақтығы 1 - 2 күн аралығында болады. Төрт немесе алты адамнан тұратын топ 2x2 метр қайыққа сиысып өз тамақтарын тауып, кедергілерден өтіп және басқа да жабайы жануарлардан қорғанумен айналысады. Бұл топ жағаға шыққанда таңғаларлық қуанышта болады.
Экспедиция. Әртүрлі мақсаттармен адам жоқ аудандарға бағытталған күрделі немесе автономды саяхаттар. Негізгі саяхаттау мақсаты - зерттеушілік, археологиялық, танымдық және жеке мотивтермен. Экспедиция бұл саяхаттың үлкен әлемі әлі күнге дейін тимбилдинг ішінде үлкен таралуға ие болған жоқ. Экспедициямен негізінен корпоротивті топтардан гөрі бизнес таныстар қолданады. Экспедициялар адамнан көпті қажет етіп күнделікті өмірлік жағдайлардан бас тартуды талап етеді [17].
Интеллектуалды. Тимбилдингтің екінші классына жатады және өз құрамына этникалық тимбилдингті, Quest & Urban, Hand Made және Reality Show секілді тимбилдинг түрлерін кіргізеді.
Этникалық тимбилдинг. Көптеген мемлкеттер шекрасының жабық болуына байланысты этникалық туризм дамымаған еді алайда этникалық тимбилдинг арқасында бұл жағдай өзгерді. Мысалға Африкалық тимбилдингті алсақ Танзаниядағы этностың қалпына келтірілуін айтса болады. Суахили тайпасының тілі мен мәдениетін қалпына келтіріп жатыр. Африкалық әуендерді ойнау, Африкалық маскалардың шығуы, балшықта сурет салу, құрбан шалу және садақпен атуды жандандыру. Тимбилдинг өз алдына қайталанбас эмоцияларды қалыптастыруды өзінің негізгі мақсаты етіп қойды [18].
Quest & Urban. Бұл топқа урбандалған аудандардағы квест элементтерін қолданатын тимбилдинг түрлері жатады. Бұл тимбилдингтің түрі интеллектуалды тимбилдингтің негізгі классына жатады және көптеген тимбилдинг компанияларымен ұсынылады.
Қаладағы квест немесе қалада бағытталу. Корпоротивті тимбилдингтің тез дамушы түрлерінің бірі. Кейбір сарапшылардың айтуы бойынша квесттің болашағы өте үлкен және квест өз құрамына көптеген ойындарды, есептерді, жарқын эмоциялық сезімдерді кіргізеді. Квесттерде арнайы заңдар мен шектеулер қойылмаған. Квестті өте көп тимбилдинг компаниялар ұйымдастырады. Негізінен бұл тимбилдинг Ресейде, Турцияда, Қытайда, Францияда, Америкада және Италияда өте жақсы дамыған. Негізгі мақсаты қала картасы арқылы қаланың ішіндегі берілген тапсырмаларды орындау. Қаланың ішінде велосипедпен, роликпен, жаяу, автомобильмен немесе басқа да қозғалу құралдарымен жүруге болады. Квесттің негізгі мақсаты адамды күнделікті істейтін жұмысынан демалту.
Фото аңшылық. Әртүрлі байланыс құралдары арқылы қаланың белгілі фрагменттерін іздеу. Интернет немесе қалталы телефон арқылы жүзеге асыруға болады.
Hand Made. Өз қолымен істелген деген мағынаны білдіреді. Офистік жұмыскер кофе ішу үшін кофе машинкадағы кофе кесесін басады, документті басып шығару үшін принтерді қосады сол секілді көптеген заттарды техника жасайды. Бұл мәселеге тимбилдинг көмекке келді. Өмірдің мәнін қайта қалпына келтіру үшін тимбилдингтің осы түрі пайда болды. Өзіңді өзің нағыз адам ретінде сезіну үшін осы тимбилдинг пайдаланады [1].
Архитектура мен қолөнер. Барлық мемлекеттерде өзінің тарихына сай тарихи обьектілері бар. Осыған орай топ мүшелері тарихи обьектілерді қалпына келтіретін рестовраторлармен мастер класс өтіп тарихи обьектіні қалпына келтіруде өз үлесін қосады. Бұл ескі ғимараттарды қалпына келтіру әр адамның өміріндегі ұмытылмас мезет болып қалады. Ескі қолөнерге үйрету де жақсы таралған. Оның ішінде: тоқу, ағашты ою, қолөнер заттарын жасау және металмен жұмыс істеу. Бұл формат офистік адамға өзінің бойындағы жаңа қасиеттерді ашуға мүмкіндік береді және жаңа адамға айналуға ықпал жасайды.
Reality Show. Батыстан келген жаңа формат кез - келген адамға өз корпоративті шоуының жұлдызы болуына мүмкіндік береді. Реалити шоуларда көңіл көтеру көп болғандықтан бұл әрекеттер корпоративті мерекелерде көптеп қолдана бастады.
Өнерлік тимбилдинг эффективті түрде жұмыс істеп көптеген топтық тапсырмаларды шешуге мүмкіндік береді. Бұл тимбилдингтің түрі топ мүшелерінің өзара сенімділігін, эмоционалды бірлігін, ортақ мақсаттарын арттырады [19].
Театралдық тимбилдинг. Театралдық қойылымдарды топтың біріктіру негізі ретінде қабылдау. Корпоративті театрда топ мүшелері профессионалды режжисер басқаруымен өздері спектакль қойады. Премьера вечеринка кезінде қойылады. Театралды тимбилдинг өнер тимбилдингінің ішіндегі ең жақсы дамыған түрі.
Музыкалық тимбилдинг. Музыкалық шығармаларды топты біріктіру мен дамытудың негізі ретінде қолдану. Әртүрлі жанрдағы музыка - джаз, классикалық, блюз, фольклор және тағы басқа. Топ мүшелері хормен немесе жеке түрде өнер көрсете алады.
Би тимбилдингі. Би технологиясын пайдалана отырып топтың гармониясын дамыту және бизнесті түсінуді арттыру үшін қолданады. Латынамерика билері, вальс, танго секілді билері кей кезде би тимбилдингінің құралы ретінде болады. Қыстың күні мұз айдынындағы би инновация бола алады. Би спекторы өте үлкен және бизнеспен би арасында байланыс бар.
Кино тимбилдинг. Топтық бірлестікті арттыру үшін кино жасауды негізгі құрал ретінде қолдану. Фильмнің эксклюзифті сценариін жазып басты рольдерде компания мүшелерін қою. Бұл формат қазіргі уақытта үлкен танымалдыққа ие болып келеді. Бұл реалити форматы, бұл эмоциялар жиыны. Кино тимбилдинг екі түрде жасалады. Біріншісінде топ мүшелері өздері киноны түсірсе, екіншісінде профессионал оператор түсіреді. Екі жағдайда да басты рольде компания мүшелері болады [20].
Кулинарлық тимбилдинг. Кулинарлық тамақ жасау мен соңында оны топ болып жеуді топ мүшелерін біріктіруші құрал ретінде пайдалану. Қандай жағдайда да топ мүшелері бірге жұмыс жасау тәжірибесін алады. Команданың топ - менеджерлерімен түрлі кулинарлы тимбилдинг түрлері қолданылуы мүмкін, оның ішінде Суши тимбилдинг, Пицца тимбилдинг, Вино мен Сыр тимбилдинг. Осындай түрлердің көптігінде шек жоқ.
1-ші тарау бойынша қорытынды. Бірінші тарау негізінен тимбилдингтің қазіргі уақытқа дейінгі даму жолын көрсетеді. Тимбилдинг терминінің анықтамасын ұсынып оған жан - жақы түсініктеме береді. Тимбилдинг тарихында болған барлық өзгерістерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
бет
КІРІСПЕ
3
1 Тимбилдинг түсініктеме аппараты
5
1.1 Тимбилдинг терминіне анықтама, түсініктеме
5
1.2 Тимбилдинг даму тарихы
9
1.3 Тимбилдингтің қолданыстағы түрлері
15
2 Тимбилдингтің туристік кәсіпорында
қолдануы
21
2.1 Тимбилдингтің туристік ұйымдарда қолданылуы
21
2.2 Шетелдік турфирмалардың тимбилдингті қолдану әдісі
мен түрлері
27
2.3 Шетелдік тимбилдингтің болашақ бағдарламалары мен
Түрлері
30
3 Қазақстандағы тимбилдинг
36
0.1 Қазақстандағы тимбилдингтің дамуы
36
0.2 Шетелдік және Қазақстандық тимбилдингтің бағалық саясат салыстыру
45
3.3 Қазақстандағы тимбилдингті дамыту ұсыныстар
58
ҚОРЫТЫНДЫ
66
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
67
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Қазіргі замандағы іскерлік әрекеттердің халықаралық және мемлекет деңгейінде тез дамуына байланысты осы саладағы жұмыскерлердің демалысқа немесе бос уақытын ұйымдастыруға деген сұраныс көптеп тууда. Тимбилдинг алдына осы және басқа да мақсаттарға жетуді жоспарлайды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. Аталған жұмыстың басты жаңалығы ол Қазақстанның басқа да Батыс мемлекеттерімен салыстырғанда тимбилдингті дамытуына деген барлық жағдайлары бар екендігін көрсету.
Зерттеу объектісі: Қазақстандағы тимбилдинг.
Зерттеу пәні: Тимбилдингті Қазақстандағы дамуының талдау мен тимбилдинг ұйымдастыру ерекшіліктері.
Жұмыстың мақсаты. Тимбилдинг терминнің мағынасын ашып бұл туризмнің жаңа түрінің мүмкіншіліктері мен артықшылықтарын көрсетіп оның болашақтағы даму потенциалын анықтау.
Жұмыстың міндеттері:
1) Тимбилдинг үрдісінің мағынасын ашып оның жүргізілу кезегін көрсету.
2) Шетелдік және Қазақстандық тимбилдингті салыстыра отырып оның Қазақстанда даму потенциалын көрсету.
3) Жалпы ресурстық мүмкіншіліктерді пайдалана отырып Қазақстанда тимбилдингтік бағдарламаларды ұйымдастыру.
Күтілетін нәтижелер:
1) Тимбилдинг терминін толығымен ашып көрстеу.
2) Тимбилдинг бағдарламаларын қарастыру.
3) Тимбилдинг бағдарламаларына қатысты ақпаратты ашып көрсету.
4) Тимбилдингті туризмнің жетекші түріне айналдыру.
Жұмыстың практикалық маңызы. Ең негізгі парктикалық маңызы ол келтірілген мәліметтер бойыша тимбилдингтің қолдануы әдістерін біліп оны күнделікті өмірде қолдану. Сонымен қоса бұл жұмыста тимбилдингтің Батыс мемлекеттерде және басқа да дамыған мемлекеттердегі қолдану әдістері мен түрлері көрсетілген. Сол көрсеткіштерге сүйене отырып өз еліміздегі тимбилдингті сондай дәрежеге жеткізу.
Қолданылған әдістер. Зерттеу барысында мәліметтерді бір негізге біріктіру арқылы ақпаратты толық жеткізу үшін әлеуметтік - экономикалық баға беру және диаграммалар мен суреттер арқылы ақпаратты жеткізу әдістері қолданған.
Ақпарат көздері. Ақпарат көздерінің негізгі қорын ресейлік және шет тілінен аударылған кітаптар құрайды. Сонымен қоса уақытша басылымдар, журналдар және интернет сілтемелер құрайды.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, 3 бөлімнен және тиісті тараулардан, қорытындыдан тұрады.
Жұмыстың бірінші тарауында кәсіпорындағы негізгі теориялық негіздері жазылған, соның ішінде кәсіпорында тимбилдинг мәні, түрлері және ерекшеліктері, персоналдардың қызмет тиімділігін бағалау әдістемесі қарастырылады.
Екінші бөлімінде аналитикалық, одан әр түрлі ғылыми әдістер мен жаңа технологиялық зерттеулерді пайдалану арқылы кәсіпорынның тәжірибелік материалдарына талдау жасалынды, яғни кәсіпорыннның қарастырылған мәселелердің күйіне талдау, бағалау мен есептеулер орындалды.
Жұмыстың үшінші бөлімінде тиісті есептеулерді келтірумен кәсіпорынның қызметін тиімді етуге бағытталған ұсыныстар көрсетілді.
Жалпы жұмыстың көлемі 63, 4 кесте, 19 сурет бар.
1 Тимбилдинг түсініктеме аппараты
Тимбилдинг терминіне анықтама, түсініктеме
Тимбилдинг ағылшын тілінен аударғанда team building команда құру болып аударылады. Бұл әртүрлі командалық жарыстар болуы мүмкін. Олар: спорттық жарыстар, интеллектуалдық жарыстар және тренингтер. Екінші анықтама бойынша тимбилдинг ол - ұйым өкілдерін біріктіруге арналған корпоративті демалыс. Бұл демалыс команда мүшелерін біріктіруге және жұмыс жасауға қолайлы жағдайлар туғызуға бағытталған [1].
Адамдар кез - келген бизнестің ең бағалы ресурсы екені жаңалық емес. Алайда бұл ресурстарды әр басшы мейлінше максималды түрде пайдаланғысы келіп Батыста қолданатын персоналмен жұмыс істеу үлгілерін қолдануда. Неғұрлым жұмыскерлер ұйымшыл болса олардың алдындағы мақсаттар соғұрлым тез шешіледі. Егер де жұмыстастар бірін - бірі ұзақ уақыт бойы танып көптеген жағдайлардан бірге өтсе олардың арасында сенімділік пен өзара түсінушілік туады. Ал егер де ұйымымыз өте жас және үлкен болса ол ұйымда барлығы бірін - бірі танып білмейді. Оларды біріктіретін мақсат жоқ. Бұндай жағдайды түзеуге бола ма? Қалайша дәрежелері мен жұмыстары әр - түрлі адамдарды бүтін бір ұйымға айналдыруға болады? Осы мақсатта қазіргі уақытта көптеген ұйымдарда батыстық тәжірибеден өткен тимбилдинг методикасы қолданылады. Тимбилдинг ұйым мүшелерінің бірігуі мен әріптесуіне себеп болатын көптеген тренингтер өткізеді. Қазіргі уақытта тимбилдинг персоналмен жұмыс істеудің жаңа және кең танымал түріне айналып бара жатқандықтан оның мәнін толық ашуға тырысайық (сурет 1). Тимбилдинг тренингтердің бағытталуы:
Сурет 1. Тимбилдинг тренингтердің бағытталуы [2]
Коллективті ұйымдастыру мен тәрбиелеуде стандартты емес формаларды қолдану қазіргі уақытта жаңашылдық емес. Тимбилдинг шегінде көптеген тренингтер түрі бар. Олардың негізгі мақсаты алға қойылған мәселені ұйым болып шешуге тырысу. Қазіргі уақытта көптеген туристік агенттіктердің мамандары қиындылық дәрежесі бойынша кез - келген тренинг ұйымдастыра алады. Кей кезде қатысушыларға қойылған мақсаттар шынымен қауіпті болады. Мысалға жанып тұрған шоқтардың немесе шынының үстімен жүріп өту. Алғашында бұндай нәрсені жасау мүмкін емес секілді көрінеді алайда осы мақсаттан өткен кезде қатысушылар өз бойында жаңа қасиеттерді ашқандай болады. Кейбір жағдайларда қатысушыларға индивидуалды кедергілер беріледі. Мысалға 10-12 метрлік жерден секіру секілді. Мұндай жағдайда қатысушылар өз бойындағы қорқыныш сезімін жеңуге мүмкіндік алады. Сол кезде саған сенің жұмыстас достарын қолдау көрсетіп жатқанда ерекше сезім жан дүниеңді жаулайды. Былайша айтқанда бұл ұйымның саған деген көрсеткен қолдауы. Сенің жұмыстастарың саған сеніп сені бүкіл жан дүниесімен қолпаштайды. Жұмыстастар саған қол үшін береді, бүкіл ұйыммен сені арқан арқылы жоғары көтереді, жоғарыдан құлағанда сені ұстап қалады. Осы тренингтерде сезінген сенімділік ертенгі күні жұмыс орнында да байқалады. Бүкіл ұйым болып тауға өрмелеу кезінде және басқа да күрделі кедергілерді өту кезінде жұмыскерлер арасында ұйымдасушылық пайда болады. Осы кедергілерден жалғыз өту мүмкін емес сондықтан да барлық қатысушылар ұйымдық жұмыстың артықшылығын түсінеді. Осыдан кейін жұмыскерлердің арасындағы қарым - қатынас өзгереді. Егер жұмыс орнында жұмыскерлер басшы мен басқарылушы болып бөлінсе тренинг кезінде олардың барлығы бірдей дәрежеде болады. Оған қоса кез - келген кедергілер көшбасшылық тенденцияны көрсетуге мүмкіндік береді. Егер де басшы тек қана бизнесте емес сонымен қатар формалды емес жағдайлардағы көшбасшы болса оған деген сенім өседі [3].
Шындығында ұжымдық ұйымдастыру тек қана жалғыз стандартты емес әрекеттермен шешілмейді. Бизнес ортада ұжымдық біріктірудің бір жолы ол мейрамдар болып табылады. Бұған мысал ретінде жаңа жыл, жұмыскерлердің туылған күндері, компанияның жылдығы секілді мейрамдар себеп бола алады. Кей кездерде адамды коллективтің мүшесі ретінде сезіну үшін оның коллективке деген байланысының өзі жеткілікті болады. Адамның өзін үлкен бір орталықтың бір мүшесі ретінде сезінуі тимбилдингтің негізгі мақсаттарының бірі болып табылады. Ресми емес жағдайда әңгімелесу ол іскерлік мәдениеттің мүлдем басқа бөлігі. Тәжірибе көрсеткендей ресми емес келіссөздер күрделі іскерлік сұрақтарды талқылаудың қолайлы ортасы болып табылады. Осы себептен де көптеген басшылар өз жұмыскерлерімен галстуксыз сөйлесуге ұмтылады.
Тимбилдинг әдістемесін негізі ретінде адамда ұйымдық сенімділікті ояту болып табылады. Жапония корпоротивті мәдениеттің отаны болып табылады. Көптеген Жапондық компаниялардың жетістігі тек қана олардың прогрессивті технологияларына ғана емес сонымен қатар персоналдың корпоротивті мәдениетін жоғарылатумен байланысты. Бұл феноменнің зерттелуі менеджмент бойынша көптеген монографиялар мен оқулықтардың пайда болуына негіз болды.
Психологияның көрсетуі бойынша жұмыскерлердің толығымен барлығы командалық ойынның құрамы бола алмайтындығын көрсетті. Әр коллективте ұйымдық мейрамдардан қашқақтайтын немесе өзін қоғамда нашар сезінетін адамдар бар. Көбінесе бұндай адамдар ешкімнің көмегінсіз тек қана өзінің жеке басына берілген тапсырманы орындайтын адамдар болып келеді. Олар: программистер, дизайнерлер және тағы басқалар. Немесе жай ғана индивидуалистер, олар қоғамнан қашқақтайтын адамдар. Бұндай адамдарға коллективпен тым көп сөйлесу жаман әсерін тигізуі мүмкін. Сонымен қоса көптеген адамдар өз жұмысын тек қана жалақы алу үшін ғана атқарып өз жұмысына деген ешқандай сүйіспеншілік білдірмейді. Бұндай адамдардың жұмыс істеу эффективтілігі оларды күштеп қоғамға тартса да жоғарыламайды (сурет 2).
Сурет 2. Топтық ұйымдасу [4]
Мамандардың айтуынша тимбилдинг ұйымдастырушы басшылардың сол шараға қатыспаған адамдарды жазалауын дұрыс емес деп шешкен. Бұндай шараларға қатысу тек қана адамның өз еркімен жасалуы керек, ал егер де біз адамды күштесек ол жағымсыз нәтижеге әкеліп соғуы мүмкін. Біріншіден ол адамның өзі көптеген жағымсыз эмоциаларды қабылдауы және бұл жағымсыз эмоциялардың ертенгі күні оның жұмысына әсер етуі. Екіншіден ойын - сауық және мейрамды атмосфераны ол мейрамға қатыспаушылар арқылы оңай - ақ бұзуға болады. Бұл мысалға футбол матчіндегіндей футболистің доптың артынан жүгіруінің орнына оның алаңда жай серуендеп жүруімен тең. Сондықтан да тимбилдинг методикасының негізгі заңдарының бірі егер де адам ұйымға тартылмаса немесе ұмтылмаса ол адамды күштеп тартудың керегі жоқ. Алайда ұйымның барлығы толығымен жиналғанмен де әр адамның индивидуалдық ерекшеліктерін ескерген жөн алайда бұл тренинг ол адамға психикалық немесе физикалық жарақат болып қалуы мүмкін. Егер де осы заңдарды қатаң ұстансақ тимбилдинг методикасы өз жемісін беруі мүмкін. Ресейдің тимбилдинг методикасымен жұмыс істейтін үлкен компанияларының айтуынша жақсы команда құру үшін жақсы негіз керек, ол жұмыскерлердің әрқайсысының жеке тұлға ретінде қалыптасуы мен бір-біріне деген сенімділік, ал жақсы негізсіз ешқандай методика көмектеспес [5].
Тимбилдинг өз коллективіңді жақсырақ білу мүмкіндігі және ұйымыңды нығайтушы стратегиялық құрал (сурет 3). Эффективті дұрыс ойластырылған тимбилдинг келесі нәтижелерді береді:
Сурет 3. Эффективті дұрыс ұйымдастырылған тимбилдинг нәтижесі [1]
Тимбилдинг тек қана жүгіру мен секіру ғана емес сонымен қатар ол ұйымда жұмыс істеу тәжірибесін жоғарылататын интерактивті корпоративті оқыту процессі. Ұйымда жұмыс істеу қабілеті басшылармен өте жоғары ескеріледі. Жаңа жұмысшыларды іздеуші ең алдымен жұмыс істеу қабілетін сұраса келесі кезекте ұйыммен жұмыс істеу тәжірибесін сұрайды.
Шын мәнінде тимбилдинг спекторы өте үлкен. Оның негізі қоғамдық ұйымдастырушылықты қажет ететін жағдайларды жасау. Шынайы тренингтердің нақты мақсаты мен идеологиясы болады. Қазіргі уақытта көптеген компаниялар тұтынушылардың сұранысын қалай қанағаттандырамыз деп бастарын ауыртуда, алайда ең алдымен олар өз жұмыскерлерінің ішкі сұранысын қанағаттандыруы керек. Жұмыскерлердің ішкі дүниесінің қанағаттануы оның ертеңгі тұтынушының қанағаттануына әкеледі.
0.1 Тимбилдинг даму тарихы
Әр құбылыстың өзіне тән тарихы болады. Сол секілді тимбилдингтің де тарихы өте үлкен. Қазіргі уақытта адамдар тарихқа жүгінуді жөн көрмейді алайда бұл өте үлкен қателік. Егер де сен бір заттың тарихын білмесең сен ол затты толық түсіне алмайсың. Әйгілі психологтар Леонард пен Фриман айтуынша 1800 жылдары музыка, театр және басқа да көңіл көтеру орталықтарының жоқтығынан ұйымдық бірігу түсінігі болмаған. Онымен қоса корольдан келген бұйрықтарды орындап барлық адамдар тек қана билікке ұмтылған. Тек қана жанұя ғана бірігу мен еңбекті бөлісудің жалғыз ордасы болып табылған. Сондықтан да сол кездегі ұйым динамикасын зерттеген ғалымдар көбіне жанұя динамикасының байланысын көрсетеді [1].
1897 жылы француз социологы Емили Дуркхейм ұйым нормалары туралы жақсы түсініктеме берді: әлбетте адамдар формалды емес нормаларды өзінің білуінсіз ортақ жұмыс барысында шығарады. Алайда ең алғашқы тимбилдер ретінде Американдық психолог Виллиам МакДоугал саналды. Ол ең алғашқы 1920 жылы The Group Mind атты алғашқы тимбилдингтік кітап басып шығарды. Ол осы жұмысында 5 негізді ұсынды:
oo тіршіліктің үзілмеушілігі;
oo топтың емоциалық ара - қатынасын бір бүтін ретінде дамыту;
oo ұқсас топтармен серіктес болу;
oo топ мүшелерін біріктіретін салт - дәстүрлерді ұстану;
oo ашық құрылым;
Өткен ғасырдың ортасынан бастап біз қоғамдық психологияның өсуін байқаймыз. Қоғам психологиясының негізі ол индивидуал адамдарға көңіл бөлу болып табылады. Ең алғашқы топ динамикасын зерттеу орталығы 1946 жылы ашылған. Бұл орталықтың ашылуына негіз болған ол сол жылы өткен рациалды және дін дискриминациясына арналған конференция болатын. Соның арасындағы Курт Левин осы орталықтың негізін қалаушы. Орталықтың пайда болуы көптеген ғалымдарды қызықтырды және олар сол орталықта жұмыс істеуге мүмкіндік алды. Бұл жағдай қазіргі уақыттағы тренингтің алғаш көрінісі болған. Содан кейін Левин Бетел Майндегі Ұлттық Тренинг Лабороториясын ашуға күш салды. Алайда ол осы лабороторияның алғаш конференциясына да қатыса алмай дүниеден өтті. Алғашқы топқа тренинг өткізу идеясы сол жерде пайда болды. Сол кездегі тернингтер де қазіргі уақыттағы тренингтер секілді өтті, оның ішінде спорттық және лекциялық түрдегі тренингтер болды. Көптеген тимбилдинг ғалымдары осы орталықтан шыққан. Көптеген білім, дін, қоғам және бизнес басшылары жаз уақытында бірнеше аптаға Бетелге өзінің қоғамдағы және ұйымдағы эффективтілігін жоғарылату үшін тренингтерден өтті (сурет 4). Бетел бір орынында тұрмай көптеген бағдарламалар мен институттар құрды [6].
Сурет 4. Коллективтегі өзара сыйластық пен түсіністік [7]
1960 жылдары Америкада ең алғаш тимбилдингті үлкен ұйымдарға бағыттау түсінігі пайда болды алайда сол уақытта да психологтар тимбилдингті кішкене топтарға ғана бағыттаған. 1972 жылы ең алғаш үлкен үйымдарға арналған тимбилдингтік бағдарламар пайда болды. Леонард пен Фриманның айтуынша сол кездегі тимбилдинг әрекеттері тек қана көңіл көтеру үшін ғана пайдаланған. 1972 жылдан бастап Скиптон Леонард пен Артур Фриман Consulting Psychology Journal атты басылымды шығарды. Бірақ та оған қарамастан сол онжылдықта адамдардың тимбилдингке деген көзқарасы өзгермеді. Авторлар бұл басылымда тимбилдингтің жақсы жақтары туралы, топтың эффективтілігін жоғарылату туралы жазған. Organizational development атты ұйымның эксперттері тиіп - қашу тактикасына шектеу қою туралы шешім қабылдады, яғни тимбилдингке көбірек назар бөліп менеджер мен жұмысшы арасындағы байланыссыздықты жоюға ұмтылды. Алайда 1970 жылдың көрсеткіштері мынадай [8]:
oo жұмысты ұйымдастыру дәстүрлі иерархиялық түрде жүрді.
oo Бұл кезде топтың мадақталуынан гөрі жеке индивидуалдардың мадақталуы жиі болды. Ол ұйымдық жұмыстың дамуын тежеді.
oo Аз уақыт тимбилдингпен айналысқан басшылар басқа жақсы ұйымдасқан топтарды көріп тұнжырады. Алайда аз уақыт ішінде ешқандай нәтиже күтуге болмайды.
oo Ары қарай индивидуалдарды мадақтау көбейді. Менеджерлер сол кездегі қабылданған нормаларға сай жұмысын атқарды.
oo Көптеген менеджерлер тек қана сөз барысында ғана қызмет атқарды ал ісімен ештеңе де жасағысы келмеді.
oo Адамдар топпен жұмыс істеуден қорықты, өйткені олардың ойынша егер олар топпен жұмыс істесе олар көзге көрінбей немесе білінбей қалады деп ойлады.
Леонард пен Фриман 1980 жылдың экономикалық анықтылығы барлық нәрсені толығымен өзгертті деп сенеді. Бұл уақытта Американың экономикалық жағдайы өте нашар халде болған және оның сыртқы жаулары Германия мен Жапония экономикалық мықты мемлекеттердің көшбасшыларына айнала бастады. Бизнес жүргізу формалары толығымен өзгеріске ұшырады. Осы кезде менеджменттің дамуындағы жаңа эра басталды. Топтық жұмыс жасау жеке жұмыстан гөрі көбірек бола бастады. Сол кезде көптеген тимбилдинг зерттеушілері тимбилдингті компанияның мақсаттарына жету құралы ретінде қолдана бастады. Бұл әрекеттерді ең алғашында Жапондықтар қолданып оның тиімділігін көрсеткен [9].
1990 жылдары тимбилдингтік басылымдар күнделікті құбылысқа айнала бастады, оның себебі кез - келген құрылымдарда мысалға білім орталықтарында, жеке кәсіпкерліктерде, үкімет органдарында сапалы және эффективті еңбек етуді қажет етті. Соның себебінен бұл ұйымдардың барлығы тимбилдингті қолдануға көшті. Көптеген кітаптар автордың тәжірибесіне негізделген еді, сондықтан да ол кітаптар керекті ақпаратқа толы болды. Көптеген жұмыстарының қорытындысы ретінде Леонард пен Фриман мынадый ұсыныстар жасады:
1) Тимбилдинг процессіне немқұрайлы қарамау керек.
Леонард пен Фриман тимбилдинг консепциясын оңай түсінді, алйда олардың айтуынша тимбилдинг ұйымдастырушы адам бұл құбылысты жай қабылдамау керек себебі топтың динамикасын жоғарылату және ұйымды ары қарай дамыту оңай нәрсе емес.
2) Топты пайда болған кезінен бастап зерттеп қазіргі заманғы методикамен топты ұйымдастыру.
Бұл жерде жаңа методиканың қолданысының маңыздылығы көрсетіледі. Яғни ұйымның тарихын біле отырып сен жұмысшылардың талабын біле аласың, дегенмен жұмысшылардың талаптарын білсең сен оларды бір орталыққа жұмылдыра аласың.
3) Ұйымды орталықтандырушы тимбилдингтің методикасын жетік білуі керек.
Егер де біз өз жұмысшыларымызды бір орталыққа біріктіргіміз келсе біз оларды біріктірудің формасын білуіміз қажет, яғни біз тимбилдингтің методикасын жақсы игеруіміз керек.
4) Топты ұйымдастыру тек қана теориялармен шектелмейді.
Шын мәнінде эффективті нәтиже алу үшін тек қана теория емес сонымен қатар сол теорияның орындалуы керек. Бұл дегеніміз жақсы формада өткізілген тренинг. Тренинтің жақсы болуы ертеңгі күні топтың жұмысына әсер етеді.
Қазіргі уақытта қолданатын тимбилдинг идеясының пайда болуы 1920 мен 1930 жылдарға тиесілі. Сол кездегі классик Hawthorne оқуларын айта кетсек болады. Бұл оқулардың негізі ол бір топ жұмыскер адамдарға көптеген түрлі жағдайларда жұмыс істеуді бақылау болған. Көптеген тәжірибелер мен зерттеулерден кейін ғалымдар эффективті жұмыс істелу үшін ұйымның бірлігі өте маңызды фактор деп бір қорытындыға келді.Елтон Майо (1933) тимбилдинг саласындағы зерттеушіліердің бірі эффективті жұмыс істейтін және дамушы топтың көрсеткіштерін атап кеткен (сурет 5,6).
Сурет 5. Эффективті жұмыс істейтін топтың көрсеткіштері [10]
Сурет 6. Топпен жұмыс істеу теориялары [10]
Тимбилдингтің дамуына өте үлкен әсерін тигізген Елтон Майоның Хауторн тәжірибесі болған. Бұл тәжірибе Чикагода орналасқан Хауторн Вестерн Электрик атты кәсіпорында ұйымдастырылған. Тәжірибе негізінен жұмыс жағдайы мен жұмыс өнімділігін зерттеуге бағытталған. Профессор Майо өзінің тәжірибесін жұмыс орнын тексеруден бастады, оның ішінде жұмыс орнының жарықтандыруы мен сол жердегі ылғалдылық. Содан кейін ол психологиялық аспектіні зерттеуге кірісті, олар топ мүшелерін, қысым, жұмыс істеу ұзақтығын, менеджердің қасиеттерін. Хауторндағы тәжірибенің нәтижесін Хауторн эффекті деп атады. Бұл тәжірибенің басы ретінде Майо екі әйел адамды таңдап алды, одан кейін ол екі әйел адам тағы төрт әйел адамды таңдап тәжірибеге қатысуға мүмкіндік алды. Бұл топ басқа жұмыскерлерден бөлек жұмыс жасап жақсы қатынастағы басқарушымен басқарылды. Майо біраз уақыт бойы олардың шағымдарын тыңдап оларда болып жатқан өзгерісті түсіндірді. Содан кейін Майо жұмыс істеу шарттары мен жұмыс істеу ұзақтығын өзгертіп отырды. Жұмыстың өнімділігі әр өзгеріс сайын жазылып отырды. Майоның зерттеулері жұмысшылырдың өнімді жұмыс істеуіне және басқарудың өзгеруіне үлкен ықпалын тигізді. Басқа да нәтижелермен қоса Майо мынадай қорытынды шағарды:
oo Басқарушы мен жұмыскер арасындағы байланыс жұмыс өнімділігіне әсер етеді. Майоның зерттеуі көрсеткендей жұмысшылар мен басқарушының арасындағы қатынас жұмыс өнімділігіне өте үлкен ықпалын тигізеді. Тәжірибе кезінде басқарушының талабымен өнімділікті көбейтуге шаралар жасалды, сол кезде басқарушының беделіне байланысты өнімділік мөлшері тез арада көбейді. Осы жағдайдан біз басшы мен жұмыскердің арасындағы байланыстың жақсы болуы өнімділіктің көбейуінің кепілі болғанын көреміз.
oo Жұмысшылар тобының нормалары жұмыс өнімділігінің көбеюіне ықпал етеді. Жай күндер кезінде жұмысшылар белгілі бір мөлшерде ғана өнім шығаратын болған. Содан кейін өнім өндірудің санына байланысты өзгерістер еңгізілгенде топ мүшелері сол нормаға сай өнім мөлшерін өндіруге тырысты.
oo Жұмыс орнының мәдениеті. Жұмыскерге ең көп ықпал жасайтын ол сыртқы орта мен оның ішкі дүниесі. Сондықтан да сыртқы ортаның қатынасы жұмыскердің әрекетіне үлкен ықпал жасайды.
oo Сенімділік сезімінің болуы. Бұл дегеніміз жұмыскердің өзін - өзі жақсы сезінуі және сол топтың бір мүшесі ретінде өзін көру. Кей кездерде өзіңді белгілі бір қоғамның бөлінбес мүшесі болып сезіну физикалық жағдайдан да артығырақ[10].
Тимбилдинг көптеген мағынада бола алады, ол әр ұйымға әр - түрлі нәрсені білдіруі мүмкін. Кейбіреулеріне бұл құбылыс жай біріктірушілік құрал ретінде көрінсе біріне ол қарым - қатынасты жақсартушы құрал болып көрінуі мүмкін. Шын мәніне келсек тимбилдинг өзіңнің тобыңды жақсартушы кез - келген нәрсені білдіруі мүмкін. Тимбилдингті өзіміздің пайдамызға түрлі кейіпте қолдануға болады. Бұл дегеніміз тимбилдинг арқылы тек қана топты жұмылдырып қана қоймай сонымен қатар басқа да мәселелерді шешуге болады. Бұл құбылыс өте кең болғандықтан оның тигізетін әсері мен қолданысы да өте үлкен болады. Тимбилдингті адамды сауықтырушы құрал ретінде қарастырса да болады, себебі тимбилдинг демалыстың бір түрі болып келеді. Сонымен қоса тимбилидингті жаңа ақпарат беруші құрал ретінде қарастырса болады, өйткені тимбилдинг арқылы біз мүлдем жаңа құбылыстар мен ақпаратпен танысамыз. Сол себепті тимбилдинг тек қана кәсіпорында немесе офистік жұмыскерлерге ғана қолданады деген теріс ой. Оны әрбір салада қолдануға болады. Болашақта тимбилдингтің қолданыс аймағының кеңейуіне күмән жоқ (сурет 7).
Сурет 7. Тимбилдингтің топ мүшелеріне әсері [11]
Хауторн тәжірибесі бойынша мына сұрақтардың жауабы топтың сапалы жұмыс жасауына әсер етеді:
1) Басшы мен жұмыскер арсындағы қарым - қатынас
oo Басшы мен жұмыскер арсындағы қатынас жақсы ма?
oo Басшының жұмыс істеу тәжирибесі мол ма және ол жұмыскерлерді үйретуді жақсы көре ма?
oo Бөлімшеде дұрыс емес әрекеттер байқала ма?
oo Жұмыскерлердің тең түрде болуы ескерілген бе?
2) Топтың ұйымдық нормалары.
oo Жұмыскерлердің жұмыс істеу нормалары қандай?
oo Бұл стандарт сол кәсіпорынға тиесілі ме?
oo Жұмыскерлер бұл стандарттарды жақсы қабылдай ма?
3) Жұмыскерлердің мәдениеті.
oo Алғаш келушілерге басқа жұмыскерлердің қатынасы қандай?
oo Қалайша жаңа жұмысқа немесе жаңа топқа қосылған адамның қатынасы өзгеріске ұшырайды?
oo Қандай өзгерістер болуда?
4) Басшылық жұмыскерлерге деген назар аудара ма?
oo Жұмыс орнында сөйлеу еркіндігі бар ма?
oo Жұмыскерлердің жұмыс істеу жағдайын жақсарту үшін әрекеттер қолдана ма?
oo Жұмыскерлер мадақтала ма?
Осылайша талай жылдар бойы тәжірибе жүргізіп профессор Майо ең пайдалы мәліметтерді жазып кеткен. Қазіргі уақыттағы ең керекті методиканың бірі осы Хауторн методикасы болып табылады.
0.2 Тимбилдингтің қолданыстағы түрлері
Әрбір демалыс түріндегідей тимбилдингте де түрлер классификациясы бар [1]. Тимбилдинг негізінен үш түрге бөлінеді:
1 Экстремалды: Extreme & Adventure, Survivor.
2 Интеллектуалды: Этникалық, Quest & Urban, Hand- made, Reality-Show.
3 Өнерлік: театралды, музыкалық, би, фото - тимбилдинг, кино - тимбилдинг, кулинарлық.
Экстремалды тимбилдинг негізінен екі үлкен топқа бөлінеді: Extreme & Adventure мен Survivor. Бұл тимбилдингтердің негізгі құралы болып спорттың экстремалды түрлері болып саналады және онымен айналысу денсаулыққа немесе адам өміріне қауіпті болады. Экстремалды және экстремалды емес спорт түрлері адамға қауіптік деңгейі бойынша ажыратылады. Экстремалды спорт түрлерінің барлығы ашық аспан астында жүзеге асырылады және табиғаттың қиын табиғи жағдайларын өтуден тұрады.
Extreme & Adventure немесе экстрим мен оқиға тимбилдингі. Бұл тимбилдинг түріне оқиғалы жарыстар және корпоративті оқиғалы жарыстар жатады. Тренинг негізінен экстремалды жағдайлардағы оқиғалы жарыстарды ұйымдастырумен ерекшеленеді. Бұл тренингте белгілі бір ара - қашықты әр - түрлі кедергілер арқылы өтуден тұрады. Жоғарыда аталған тренингке 6 адамнан 10 адамға дейін қатыса алады. Әр командада кем дегенде бір әйел адамнан болуы керек [1]. Корпоративті жарыс 2 сағаттан 10 сағатқа дейін созылып өзінің құрамына таулы велосипед, вертикалды жіптер, жергілікті жердің ландшафтына байланысты көптеген қиындықтарды кіргізеді. Осы аталған қиындықтар мен кедергілерді тренингті таңдаған кезде тренинг компаниясы көмегімен таңдап алуға болады. Бұл тренингтің мақсаты топтың барлық кедергілерден ұйымдасқан түрде өтуге мүмкіндік беру және топты бір орталыққа ұйымдастыру. Оқиғалық жарыстар немесе басқаша атағанда экспедициялық жарыстар, мультиспорт қазіргі уақытта топтың біріккен түрінде қиын табиғи жағдайларда бірігіп жұмыс істеу мүмкіндігін көрсететін құрал болып келеді. Оқиғалық жарыстар 500 километрлік экзотика арқылы өтетін маршруттардан тұруы мүмкін. Төрт адамнан тұратын топ басқа қарсылас топпен бірігіп 5 - 6 күндік маршрутқа жол салады және сол уақытта олар өздері демалыс уақытын тамақ үшу уақытын белгілейді. Осы маршрут бойынша әлем көшбасшылары күніне 22 сағатқа дейін жол жүріп, 1 - 2 сағаттай ұйықтап және қалған уақытын демалу мен тамақ ішуге жұмсайды. Команда маршрутты өту барысында бөліне алмайда, команда әрқашанда бірге қозғалуы тиіс. Бүкіл маршрут бойы топ мүшелері бірге болып көптеген қиыншылықтарды бірге бастарынан өткізеді. Бұндай таңғажайып топпен жұмыс істеу тәжірибесін экстремалды активтіліктің басқа ешқандай түрі көрсете алмайды. Әлем бойынша әсіресе АҚШ-та, Канадада, Австралияда бұл жарыс түрі алдыңғы қатарлы бизнесмендер мен топ - менеджерлер арсында үлкен сұранысқа ие. Әлемнің алдыңғы қатарлы корпорациялары IBM, Boing, Accenture, Microsoft, Dell секілділер өз топ - менеджерлер командасын бірін - бірі жақсы түсіну үшін және оларды сынау үшін қатыстырады. Бұл жарыста бірінші болып келу маңызды емес, маңызды нәрсе ол топ болып ұйымдасқан түрде барлық кедергілерден бірге өту. Қазіргі уақытта ең әйгілі экспедициялық жарыстың бірі болып Eco-Challenge жарысы саналады.
Тауға шығу немесе треккинг. Өмірге қауіпті бұл спорттың түрін альпинизм деп атасақ та болады. Бұл спорттың ең қауіпті жағдайы ол табиғаттың қатаң жағдайы мен ауа қысымының өзгеруі болып табылады. Осы аталған спорт түрінде қатысушыларға физикалық талаптармен қоса моральды талаптар да қойылады. Алайада бұл спорт түрі корпоративті шеңберде көп қолдана бермейді. Бұл спорт түрінің мақсаты көптеген құралды пайдалану арқылы үлкен таулы шыңдарға шығу болып табылады. Неге бұл спорт түрімен адамдар айналысады деген сұраққа ешкім жауап бере алмайды. Бірақ та жылдан жылға, сезоннан сезонға адамдар жаңа таулардың шыңдарын бағындыруға ұмтылады. Аталған спорт түрі топты ұйымдастық қасиетке тексерудің жақсы құралы. Жаңа технологиялардың дамуымен, құралдың модификациялануымен, медицинаның дамуымен, суыққа төзімді киімдердің пайда болуымен бұл спорт түрі көбірек рахаттану сезімін беруде. Альпинизмнің жеңілдетілген түрі болып треккинг саналады. Треккинг негізінен әдемі табиғи ландшафтылар мен таулы өлке арқылы өтетін маршрут болып табылады. Көбіне ол арнайы дайындалған, керекті инфроқұрылыммен жабдықталған белгілермен көрсетілген қауіпсіз маршруттар арқылы өтеді. Треккингтік картада су ішу орнынан бастап басқа да комфортты орындарға дейін көрсетілген. Францияда, Испанияда, Швейцария мен Италияда мыңдаған киллометр треккинг маршруттар жүргізілген [12].
Таулы велосипед. Таулы велосипед тауда жүруге арналған өзінің өзгеше конструкциясымен ерекшеленетін велосипед түрі. Бұл спорт түрі өзінің ішінде бірнеше түрге бөлінеді: велотриал (жасанды кедергілерді өту), дерт (трамплиндардан секіру), кросс - кантри (шекара арқылы жоғары жылдамдықты жүру), байкер - кросс (біренше қатысушының бір мезетте жарысу мүмкіндігі бар), даунхилл (биіктен жоғары жылдамдықпен түсу), стрит (қала ішіндегі экстремалды орындар арқылы жүру).
Рафтинг. Рафтпен тау жүйесінің иілімдерінен жүзіп өту. Рафтты рафтпен (каркасы жоқ қайық), жүзбелі катамаранмен (үрлемелі екі корпусты каркасты қайық), каякпен (байдарканың кішірейтілген түрі) арқылы жасауға болады. Рафтингтің негізгі ерекшелігі ол жерде қолданылатын өзендер қиындық дәрежесі жоғары, иілімдер көп, биікте орналасқан өзендер болып табылады. Рафтинтің негізгі қаупі оның сыртқы дүниеден және құтқарушы топтардан немесе халық қоныстанған жерлерден алыс орналасуы болып келеді. Рафтингке ең қызықты болып келетін жерлер ол: Африкалық өзендер мен Алтай - Сібір өзендері болып табылады [13].
Атпен жүру. Атпен жүру атпен шабу өнерін талап ететін спорт түрі. Атпен шабу кезінде жүргізуші пассивті түрде ат үстінде отыра бермейді ол аттың қимылына сәйкес әрекеттер қолданады. Жүргізушінің даусы аттың қимылдарына әсер етуі мүмкін. Атпен жүрудің келесі негізгі түрлерін атап кетсек болады: вестерн, вольтжирлеу, әйелдік жүріс, жігіттік, драйвинг, конкур, атты поло, трек, бәйге және ондық жарыстар. Атпен жүру спортында жарақат алудың мүмкіндігі өте үлкен алайда көптеген корпоративті тимбилдингта көп пайдаланады. Қазіргі уақытта атпен серуендеу өте жақсы даму жолында. Әлем бойынша мұндай серуендер Ұлы Жібек Жолы бойымен, Моңғолия мен Сібір жазығы арқылы ұйымдастырылады [14].
Тауға өрмелеу. Бұл спорт түрінде табиғи және жасанды рельефті таулар қолданылады. Бұл спорт түрі альпинизмнен бөлініп шықса да онымен ортақ заттары өте көп. Ең көп кездесетін тауға өрмелеудің түрлері ол: ауырлық (адамның жеке түрде өрмелеуі), топа (бұл түрдің мақсаты маршруттың соңына дейін жету), жылдамдық (жалғыз немесе басқа да қатысушылармен эстафеталы түрде ұйымдастырылған жарыс), боулдеринг (гимнастикалық сақтандыру құралдарын қолданатын қиындық дәрежесі жоғары маршруттардан өту), драйтуллинг (мұзға шығатын құралдарды қолдану арқылы өрмелеу), джампинг (таудың бір бөлігінен екінші бөліген секіру арқылы өрмелеу түрі). Тауға өрмелеу тимбилдингте өте танымал болып саналады және көп сұранысқа ие.
Желкенді спорт немесе регата. Бұл спорттың түрінде негізіне спортсмендер желкенді қайықтар мен арнайы желкенді қарлы шаналарды қолдану арқылы жарысады. Регата негізінен әртүрлі кластарға бөлінген желкенді қайықтардың комплексті жарысы. Регата негізінен жүзу ауданына байланысты ғаламшарлық, мұхиттық, теңіздік және жергілікті болып бөлінеді. Регата орын алатын қайықтар кластары бойынша макси - қайықтар, крейсерлік қайықтар, швертборт, катамаран, тримаран және біркорпусты қайқтар болып бөлінеді. Құрамы бойынша жалғыз адамдық, командалық, жас аралық және жыныстық айырмашылық бойынша бөлінеді. Ең әйгілі желкенді регатталар: Vendee Globe, VELUХ 5 Oceans Race, Volvo Ocean Race, Rolex Sydney Hobart Yacht Race. Бұл спорт түрі арзан болмағандықтан корпоративті спорт түрі ретінде атаққа ие. Шынына келетін болсақ желкенді спорт топтың ұйымдық қасиеттерін бақылауға арналған спорт түрі болып табылады.
Тау шаңғысы мен сноуборд. Таудың қиын жоталарын тау шаңғысы немесе сноуборд арқылы өту. Бұл спорттың түрі қысы ұзаққа созылатын аймақтарда үлкен пайдаланысқа ие. Бұл спорттың түрі топты ұйымдастыруға ешқандай үлесін қоспайды алайада топты эмоционалды біріктіруші құралы болып табылады [15].
Дайвинг. Теңіз түбіне аквалангпен сүнгуді айтамыз. Дайвинг су асты жүзуі негізінен екі түрге бөлінеді: дайвинг және фри - дайвинг. Қоғамдық түсінікте дайвинг ол ауа жеткізуші аппарат арқылы су астында жүзу. Тереңдік деңгейіне байланысты су астында бірнеше минуттан 10 сағатқа дейін жүзуге болады. Дайвинг рекреациялық мақсатта 40 метрге дейін тереңдеуге болады, профессионалды дайвинг 40 метрден төмен тереңдеуге болады, сонымен қоса техникалық дайвинг те болады Техникалық дайвингке кейв - дайвинг пен батпақты көл дайвингі жатады. Дайвинг топтық спорт болмағанмен де топтың эмоционалды сезімдерін біріктіруі мүмкін.
Survivor. Экстремалды активтіліктің екінші түрі. Бұл активтіліктің ерекшелігі экстремалды және оқиғалы түрден қарағанда бұнда адамға үлкен талаптар қойылған.
Тікұшақпен тастап кету. Экстремалды мәселелерді шешу үшін тікұшақтың қолданылуы. Бір топ адамды таныс немесе мүлдем таныс емес ауданға қондырып оларды шектелген тамақпен, ақпарат құралдарынсыз қалдырып кету. Осы бір топ адам қолдағы бар нәрсемен тіршілік етіп белгіленген нүктеге дейін жетуі тиіс. Мақсатқа жету үшін топтық бірлік пен мықты дайындық керек [16].
Қайықпен немесе қолдан жасалған қайықшалармен жүзу. Бұл топтық спорт түрі өзендер арқылы қайықпен немесе қолдан жасалған қайықшалармен жүзіп өтуге арналған. Әлемде әсіресе бамбук өсетін аумақтарда бұл тимдилдинг түрі өте қызықты болады. Бұнда топ мүшелері жарысты қайық жасаудан бастап, мәреге жетуден аяқтайды. Бұл жүзулердің ұзақтығы 1 - 2 күн аралығында болады. Төрт немесе алты адамнан тұратын топ 2x2 метр қайыққа сиысып өз тамақтарын тауып, кедергілерден өтіп және басқа да жабайы жануарлардан қорғанумен айналысады. Бұл топ жағаға шыққанда таңғаларлық қуанышта болады.
Экспедиция. Әртүрлі мақсаттармен адам жоқ аудандарға бағытталған күрделі немесе автономды саяхаттар. Негізгі саяхаттау мақсаты - зерттеушілік, археологиялық, танымдық және жеке мотивтермен. Экспедиция бұл саяхаттың үлкен әлемі әлі күнге дейін тимбилдинг ішінде үлкен таралуға ие болған жоқ. Экспедициямен негізінен корпоротивті топтардан гөрі бизнес таныстар қолданады. Экспедициялар адамнан көпті қажет етіп күнделікті өмірлік жағдайлардан бас тартуды талап етеді [17].
Интеллектуалды. Тимбилдингтің екінші классына жатады және өз құрамына этникалық тимбилдингті, Quest & Urban, Hand Made және Reality Show секілді тимбилдинг түрлерін кіргізеді.
Этникалық тимбилдинг. Көптеген мемлкеттер шекрасының жабық болуына байланысты этникалық туризм дамымаған еді алайда этникалық тимбилдинг арқасында бұл жағдай өзгерді. Мысалға Африкалық тимбилдингті алсақ Танзаниядағы этностың қалпына келтірілуін айтса болады. Суахили тайпасының тілі мен мәдениетін қалпына келтіріп жатыр. Африкалық әуендерді ойнау, Африкалық маскалардың шығуы, балшықта сурет салу, құрбан шалу және садақпен атуды жандандыру. Тимбилдинг өз алдына қайталанбас эмоцияларды қалыптастыруды өзінің негізгі мақсаты етіп қойды [18].
Quest & Urban. Бұл топқа урбандалған аудандардағы квест элементтерін қолданатын тимбилдинг түрлері жатады. Бұл тимбилдингтің түрі интеллектуалды тимбилдингтің негізгі классына жатады және көптеген тимбилдинг компанияларымен ұсынылады.
Қаладағы квест немесе қалада бағытталу. Корпоротивті тимбилдингтің тез дамушы түрлерінің бірі. Кейбір сарапшылардың айтуы бойынша квесттің болашағы өте үлкен және квест өз құрамына көптеген ойындарды, есептерді, жарқын эмоциялық сезімдерді кіргізеді. Квесттерде арнайы заңдар мен шектеулер қойылмаған. Квестті өте көп тимбилдинг компаниялар ұйымдастырады. Негізінен бұл тимбилдинг Ресейде, Турцияда, Қытайда, Францияда, Америкада және Италияда өте жақсы дамыған. Негізгі мақсаты қала картасы арқылы қаланың ішіндегі берілген тапсырмаларды орындау. Қаланың ішінде велосипедпен, роликпен, жаяу, автомобильмен немесе басқа да қозғалу құралдарымен жүруге болады. Квесттің негізгі мақсаты адамды күнделікті істейтін жұмысынан демалту.
Фото аңшылық. Әртүрлі байланыс құралдары арқылы қаланың белгілі фрагменттерін іздеу. Интернет немесе қалталы телефон арқылы жүзеге асыруға болады.
Hand Made. Өз қолымен істелген деген мағынаны білдіреді. Офистік жұмыскер кофе ішу үшін кофе машинкадағы кофе кесесін басады, документті басып шығару үшін принтерді қосады сол секілді көптеген заттарды техника жасайды. Бұл мәселеге тимбилдинг көмекке келді. Өмірдің мәнін қайта қалпына келтіру үшін тимбилдингтің осы түрі пайда болды. Өзіңді өзің нағыз адам ретінде сезіну үшін осы тимбилдинг пайдаланады [1].
Архитектура мен қолөнер. Барлық мемлекеттерде өзінің тарихына сай тарихи обьектілері бар. Осыған орай топ мүшелері тарихи обьектілерді қалпына келтіретін рестовраторлармен мастер класс өтіп тарихи обьектіні қалпына келтіруде өз үлесін қосады. Бұл ескі ғимараттарды қалпына келтіру әр адамның өміріндегі ұмытылмас мезет болып қалады. Ескі қолөнерге үйрету де жақсы таралған. Оның ішінде: тоқу, ағашты ою, қолөнер заттарын жасау және металмен жұмыс істеу. Бұл формат офистік адамға өзінің бойындағы жаңа қасиеттерді ашуға мүмкіндік береді және жаңа адамға айналуға ықпал жасайды.
Reality Show. Батыстан келген жаңа формат кез - келген адамға өз корпоративті шоуының жұлдызы болуына мүмкіндік береді. Реалити шоуларда көңіл көтеру көп болғандықтан бұл әрекеттер корпоративті мерекелерде көптеп қолдана бастады.
Өнерлік тимбилдинг эффективті түрде жұмыс істеп көптеген топтық тапсырмаларды шешуге мүмкіндік береді. Бұл тимбилдингтің түрі топ мүшелерінің өзара сенімділігін, эмоционалды бірлігін, ортақ мақсаттарын арттырады [19].
Театралдық тимбилдинг. Театралдық қойылымдарды топтың біріктіру негізі ретінде қабылдау. Корпоративті театрда топ мүшелері профессионалды режжисер басқаруымен өздері спектакль қойады. Премьера вечеринка кезінде қойылады. Театралды тимбилдинг өнер тимбилдингінің ішіндегі ең жақсы дамыған түрі.
Музыкалық тимбилдинг. Музыкалық шығармаларды топты біріктіру мен дамытудың негізі ретінде қолдану. Әртүрлі жанрдағы музыка - джаз, классикалық, блюз, фольклор және тағы басқа. Топ мүшелері хормен немесе жеке түрде өнер көрсете алады.
Би тимбилдингі. Би технологиясын пайдалана отырып топтың гармониясын дамыту және бизнесті түсінуді арттыру үшін қолданады. Латынамерика билері, вальс, танго секілді билері кей кезде би тимбилдингінің құралы ретінде болады. Қыстың күні мұз айдынындағы би инновация бола алады. Би спекторы өте үлкен және бизнеспен би арасында байланыс бар.
Кино тимбилдинг. Топтық бірлестікті арттыру үшін кино жасауды негізгі құрал ретінде қолдану. Фильмнің эксклюзифті сценариін жазып басты рольдерде компания мүшелерін қою. Бұл формат қазіргі уақытта үлкен танымалдыққа ие болып келеді. Бұл реалити форматы, бұл эмоциялар жиыны. Кино тимбилдинг екі түрде жасалады. Біріншісінде топ мүшелері өздері киноны түсірсе, екіншісінде профессионал оператор түсіреді. Екі жағдайда да басты рольде компания мүшелері болады [20].
Кулинарлық тимбилдинг. Кулинарлық тамақ жасау мен соңында оны топ болып жеуді топ мүшелерін біріктіруші құрал ретінде пайдалану. Қандай жағдайда да топ мүшелері бірге жұмыс жасау тәжірибесін алады. Команданың топ - менеджерлерімен түрлі кулинарлы тимбилдинг түрлері қолданылуы мүмкін, оның ішінде Суши тимбилдинг, Пицца тимбилдинг, Вино мен Сыр тимбилдинг. Осындай түрлердің көптігінде шек жоқ.
1-ші тарау бойынша қорытынды. Бірінші тарау негізінен тимбилдингтің қазіргі уақытқа дейінгі даму жолын көрсетеді. Тимбилдинг терминінің анықтамасын ұсынып оған жан - жақы түсініктеме береді. Тимбилдинг тарихында болған барлық өзгерістерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz