Қазақ тілді интернет-журналистика: бүгінгі жағдайы мен болашақ дамуы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
І. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.тарау. Интернет.журналистика . БАҚ саласы ретінде.
1.1 Интернет . компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі ... ... ... .8
1.2 Интернет.журналистиканың ақпарат кеңістігінде пайда болуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.тарау. Интернет.журналистика қазақша «сөйлейді».
2.1 Интернет бетіндегі қазақ тілінің жағдайын жарылқау . маңызды міндет. (Проблемалы тұс) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Қазақ тілді интернет.журналистиканың бүгінгі келбеті: қазақ тілді интернет.газеттер мен интернет.сайттарды сапалық тұрғыда талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3.тарау. Интернет иіріміндегі ілгері басу: болашаққа бағдар.
3.1 Болашақ . интернет.журналистикада. (Осы тұжырымды дәлелдейтін тоғыз қыр) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
І. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.тарау. Интернет.журналистика . БАҚ саласы ретінде.
1.1 Интернет . компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі ... ... ... .8
1.2 Интернет.журналистиканың ақпарат кеңістігінде пайда болуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.тарау. Интернет.журналистика қазақша «сөйлейді».
2.1 Интернет бетіндегі қазақ тілінің жағдайын жарылқау . маңызды міндет. (Проблемалы тұс) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Қазақ тілді интернет.журналистиканың бүгінгі келбеті: қазақ тілді интернет.газеттер мен интернет.сайттарды сапалық тұрғыда талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
3.тарау. Интернет иіріміндегі ілгері басу: болашаққа бағдар.
3.1 Болашақ . интернет.журналистикада. (Осы тұжырымды дәлелдейтін тоғыз қыр) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
Журналистика саласының сара жолында шынайы қызығушылық танытқандар ғана жүре алады. Яғни, журналист боламын деп армандап қана қою аздық етеді. Алдымен, бұл саланың ойлы-қырлы орамдары ойыңда ойып тұрып орын алып, журналистиканың жан-жақтылығы жаныңа жақын келуі тиіс.
Себебі, журналистика – өмір айнасы. Айнаға теңеуіміздің де өзіндік пәлсапасы бар. Адам айнаға қарап өзінің бет-болмысын көреді. Айна – артықшылығыңды да, кемшілігіңді де алдыңа жайып салады. Журналистиканы «өмір айнасы» десек, бұл теңеудің астары журналистика өмірдің өзін көз алдарыңызға келтіріп, кейбір көлеңкелі тұстарға келелі ой тастайды деген сөз.
Себебі, журналистика – өмір айнасы. Айнаға теңеуіміздің де өзіндік пәлсапасы бар. Адам айнаға қарап өзінің бет-болмысын көреді. Айна – артықшылығыңды да, кемшілігіңді де алдыңа жайып салады. Журналистиканы «өмір айнасы» десек, бұл теңеудің астары журналистика өмірдің өзін көз алдарыңызға келтіріп, кейбір көлеңкелі тұстарға келелі ой тастайды деген сөз.
1. Т.Бекниязов «Журналистиканың терминдері мен ұғымдары», Алматы, 2006 жыл.
2. Э.Мұртазин «Интернет», М., 1999 жыл.
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника/ Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдаламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5
4. Саяси түсіндірме сөздік. Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
5. Л.Растригин «С компьютером наедине», Москва, «Радио и связь», 1990 жыл
6. Э.Якубайтис «Информация и информатика», Рига, «Зинатне», 1988 жыл.
7. «Қазақ журналистикасы» ІІІ томдық; 1-том, Алматы, 2008 жыл.
8. Н.Назарбаев «Ой бөлістім халқыммен»; Алматы, «Мектеп», 2006 жыл.
9. «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы – ғылыми-анықтамалық баспа, 1968 жыл.
10. Н.Омашұлы «Журналист елжанды болса дейміз» // Егемен Қазақстан, 2002 жыл.
2. Э.Мұртазин «Интернет», М., 1999 жыл.
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника/ Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдаламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5
4. Саяси түсіндірме сөздік. Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
5. Л.Растригин «С компьютером наедине», Москва, «Радио и связь», 1990 жыл
6. Э.Якубайтис «Информация и информатика», Рига, «Зинатне», 1988 жыл.
7. «Қазақ журналистикасы» ІІІ томдық; 1-том, Алматы, 2008 жыл.
8. Н.Назарбаев «Ой бөлістім халқыммен»; Алматы, «Мектеп», 2006 жыл.
9. «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы – ғылыми-анықтамалық баспа, 1968 жыл.
10. Н.Омашұлы «Журналист елжанды болса дейміз» // Егемен Қазақстан, 2002 жыл.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 68 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Журналистика факультеті
Баспасоз және Электронды БАК кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Қазақ тілді интернет-журналистика:
бүгінгі жағдайы мен болашақ дамуы
Орындаған: 4-курс студенті Жанар Молдабекова
Ғылыми жетекші
Норма бақылаушы
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға жіберілді
Алматы 2012 жыл
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1-тарау. Интернет-журналистика - БАҚ саласы ретінде.
0.1 Интернет - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі ... ... ... .8
0.2 Интернет-журналистиканың ақпарат кеңістігінде пайда болуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2-тарау. Интернет-журналистика қазақша сөйлейді.
0.1 Интернет бетіндегі қазақ тілінің жағдайын жарылқау - маңызды міндет. (Проблемалы тұс) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
0.2 Қазақ тілді интернет-журналистиканың бүгінгі келбеті: қазақ тілді интернет-газеттер мен интернет-сайттарды сапалық тұрғыда талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3-тарау. Интернет иіріміндегі ілгері басу: болашаққа бағдар.
2.1 Болашақ - интернет-журналистикада. (Осы тұжырымды дәлелдейтін тоғыз қыр) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 59
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
КІРІСПЕ
Журналистика саласының сара жолында шынайы қызығушылық танытқандар ғана жүре алады. Яғни, журналист боламын деп армандап қана қою аздық етеді. Алдымен, бұл саланың ойлы-қырлы орамдары ойыңда ойып тұрып орын алып, журналистиканың жан-жақтылығы жаныңа жақын келуі тиіс.
Себебі, журналистика - өмір айнасы. Айнаға теңеуіміздің де өзіндік пәлсапасы бар. Адам айнаға қарап өзінің бет-болмысын көреді. Айна - артықшылығыңды да, кемшілігіңді де алдыңа жайып салады. Журналистиканы өмір айнасы десек, бұл теңеудің астары журналистика өмірдің өзін көз алдарыңызға келтіріп, кейбір көлеңкелі тұстарға келелі ой тастайды деген сөз. Журналистика өмірді сипаттап қана қоймай, онда болып жатқан іс-әрекеттер жөнінде әр жұмыр басты пендеге ой салады, белгілі-бір қоғамдық пікірдің қалыптасуына әсер етеді, дұрыс жол сілтейді, бағыт-бағдар алуға көмек етеді.
Міне, осылайша журналистика маңызды қоғамдық-саяси рөл атқарып, жұртшылыққа әлеуметтік белсенділік туғызып, шырылдаған шындықты ашып береді. Ал, өз кезегінде журналистік қызмет халықтың керегіне жауап беріп, бұқара мен билік арасына сара жол салып, әлеуметтік дамудың жолдарын жариялап отырады. Яки, журналист - қара халық пен билік арасындағы алтын көпір дейміз. Себебі, халықтың мұң-мұқтажын лауазымды қызмет иелеріне құлаққағыс ететіндер - журналистер. Бұқаралық ақпарат құралдарының төртінші билік саналатындары да осы тұстан. Журналист пікірі арқылы қоғамдық пікір қалыптасады. Журналист - жаңалық жаршысы ғана емес, халық тілі. Осы орайда, Алаштың ардақты қайраткері, ағартушы Ахмет Байтұрсынұлының Газет - халықтың көзі, құлағы һәм тілі деген орынды ойын негізге алсақ болады. Кітап - рухани байлық көзі десек, бұқаралық ақпарат құралдары халықты сауаттандыру ісіне, құлақтандыру ісіне жауапты. Газет оқыған қара халықтың көзі ашық болады. Сол себепті де, Алаштың атпал азаматтары қалың қазаққа мектеп аш, медресеге бар, газета-журналдар оқыңдар, сауаттарыңды ашыңдар деген өсиет айтқан. Ал, бүгінгі ғасырды - ақпараттандыру ғасыры десек, журналистиканың бұқара пайдасына рөлі айдан анық.
Журналистиканы маңызды әлеуметтік құбылыстардың бірі ретінде қарастыруға болады. Себебі, бұқаралық ақпарат құралынсыз қоғам өмірін көзге елестету мүмкін емес. Тарих беттерін таразылар болсақ, журналистика саласы бұқаралық ақпарат құралдары жүйесі ретінде ұзақ та сара жолдан өткені белгілі.
Журналистика ХVІ ғасырда адамдардың бір-бірімен хабар алмасу құралы ретінде пайда болғанымен, оның негізі өте ерте кезді мегзейді. Содан бергі уақытта журналистика саласы даму, қалыптасу жолдарынан өтті. Әр түрлі қоғамдық формация дәуірлерін бастан кешірді. Нәтижесінде, өзінің салмақты тарихи рөлін толық ашып берді. Бұлай деуімізге себеп бар: ешқандай басқа құрал дәл осы журналистика секілді бұқараны әлеуметтік-саяси, ақпараттық насихат тұрғысында оперативті әрі жан-жақты, белсенді түрде әр түрлі хабарлармен қамтамасыз ете алмайды. Дәл осы ретте адамның сана-сезіміне, іс-әрекетіне әсер етіп, олардың көзқарастары мен мақсаттарының қалыптасуына ықпалы тиген журналистиканың сара қызметін ерекше атап өткен жөн. Себебі, журналистика қай уақытта да қоғам өміріне белсене араласа отырып, өзіндік бай пайымдаулармен, әділетті баға берумен, қарымды қорытындылар жасаумен, жағдайдан шығар ұсыныстар айтумен зор қозғау салады. Әсіресе, саясат, заң, экономика, әлеумет, экология, қоғамдық қатынастар сияқты сан-салалы көптеген салаларда шешім жасап, шешім шығарып қана қоймай, сол стратегияны жүзеге асыруға да ықпалы болады. Осыдан соң да, журналистика - қоғамның әлеуметтік институттарының бірі болып саналады. Сондай-ақ, ол адамдарды идеялық тұрғыда тәрбиелеу құралы. Журналистика адам санасын көтеруге, рухани әлемді байытуға себепкер болады.
Ал, журналистика саласының сан-салалы, қыры да, сыры да көп теорияларымен қаруланып, тәжірибе жүзінде жүзеге асыратын кәсіби майталман - журналист. Журналист қоғамдық-саяси қызмет жасаудың өнерін игере біліп, әлеуметтік процестерге өз еңбегімен белсене араласады. Журналист өз қызметінде алдымен ұйымдастырушылық, екінші әдеби өңдеу, үшінші шығармашылықпен айналысады. Бұл үшін оған білім мен қабілет керек. Оған қоса өмірдегі құбылыстардың мәнін түсіне білу де үлкен қасиет болып саналады. Қандай оқиғаны болсын тапқырлықпен, сенімді түрде, көз жеткізіп жазатын болуы керек. Жұртқа өмір жайлы толғап айта білу де үлкен өнер. Ол үшін тіл, сөз байлығын қолдану қажет. Тағы бір айтарлық жайт, журналист қоғамдық қайраткер бола алса тіпті жақсы. Ол уақыт, заман ағымын жақсы түсінуі тиіс. Ол идеяға толы материалдар жазып, жұрттың назарын аудара білгені жөн. Журналистің тағы бір қасиеті - оның саяси-әлеуметтік қызметіне, дүниеге деген көзқарасына, позициясына байланысты. Бұл жан-жақты білімділік пен саяси-азаматтық тұрғыдан өсу, кемшіліктерге төзбеу, өз өмірін халық ісі үшін арнауға келіп тіреледі. Әрбір журналист өз елінің шын патриоты болумен бірге, сол мемлекеттегі және жер жүзіндегі оқиға-құбылыстарға сергектікпен қарап, жедел жариялап отыруы міндет. Журналист өз ісіне адал берілген маман болуы тиіс. Журналистің өз қызметін жемісті атқаруы үшін интеллектуалдық, психологиялық, шығармашылық қабілетін толық пайдаланып, сонымен бірге табанды, әділ, батыл қасиетімен де танылуы тиіс. Ал, ақыл-ой, эрудиция алдыңғы орында тұруы керек. Жалпы айтқанда, журналист болу үшін рухани және өмірлік дайындықтар керек. Өзіңді журналистік мамандыққа арнап, таңдағаннан кейін, сол жолда аянбай қызмет ету ләзім. Ол принципті түрде, қайсарлықпен бұқаралық ақпарат құралдары алдындағы өзінің міндетін, борышын бар күш-қайратын салып орындайтын маман. Бұл ретте журналист өзінің ұстамды мінезімен, қиындыққа қарсы тұратын күрескерлігімен, инициатива танытқыштығымен, тез арада шешімдер қабылдай білуімен ерекшеленеді. Ол қай істе болсын нәтижеге жетуге тырысуы керек. [1]
Журналистика саласы, ең алдымен, халықтың қамын ойлайды, соның қажетін қарастырады, халықтың жағдайын күйттейді. Сондықтан да бұл сала, ең алдымен, халықтық болып саналады. Қандай сипатқа ие мәселені көтермесін журналистика соның бәрін халықтық тұрғыда қозғайды. Барынша халықтың сөзін сөйлеуге күш салады. Әрқашан халықтың жағында болып, халықтық позиция ұстанады. Бұл тұрғыда, журналистиканың маңызы жариялылық болса, халықты тек қана объективті түрде, жан-жақты әрі дәл де анық ақпараттық хабарлармен, материалдармен қамтамасыз ету - журналист міндеті. Сондықтан, ең алдымен өмірдегі жайларды деректі фактілерге сүйене отырып жазу керек. Бұл шыншылдыққа бастайтын негізгі жолдың бірі. Әрқашан ақиқаттан айнымау - журналистің басты парызы.
Журналистика мен журналистің құқығы жөнінде әр түрлі мемлекеттік заңдарда айтылып жатады. Журналист - өз саласындағы толық құқығы бар кәсіби маман. Оның құқығына ешкімнің қол сұғуға хақысы жоқ. Ол журналистика саласында білім алып, соған орай қызмет ететін тұлға. Журналист өз елінің басқа да азаматтары немесе мамандары секілді, мемлекеттік тәртіп бойынша, заң шарттарына сәйкес өмір сүрмек. Ол өзінің кәсіптік жұмысы, шығармашылық еңбегі арқасында қызмет жасап, іс-әрекет етеді. Ол еркін еңбек етуге, демалуға, қоғамдық өмірге қатысуға құқылы. Журналистің заңға, адамгершілікке қайшы келмейтін жұмыс жасауына ешқандай кедергі болмауы тиіс. Ол өзінің арына сеніп және өзі жұмыс істейтін бұқаралық ақпарат құралдарының жарғысына, бағдарламасына сай еңбек етеді. Сондай-ақ, журналистік мамандық - басқа да кейбір мамандықтар секілді қадірлі мамандықтардың бірі екеніне сөз жоқ. Журналистпен заң орындары, үкімет және басқа ұйымдар тығыз байланысты жұмыс істеп, есептесіп отырады. Бұл журналистиканың қоғам, мемлекет алдындағы үлкен рөліне, қажеттігіне өте байланысты. Журналист өзі еңбек ететін редакцияның мүшесі болады, ұжыммен жұмыс істейді. Ол үнемі білімін көтеріп отырады. Журналист өз жеке мүддесі үшін жұмыс істемей, халық пен елдің қамы үшін жұмыс істейтіндіктен, оны заң орындары да, үкімет те қорғауға, қолдауға міндетті. Журналистің еңбегі халықтың көз алдында болады. Ол не айтса да, жазса да халыққа жариялы түрде белгілі болып отырады. Журналист өз құқығын пайдаланып, басқалар бара алмайтын жерлерге, мекемелерге барып, жолығып, сөйлесіп, деректер алуға ерікті. [1]
Бүгінгі қоғамдағы бұқаралық ақпарат құралдарының басты парызы - бұқараның санасын билеу. Оларға уақыт кезеңдерінің міндеттерін жан-жақты түсіндіру әрі жас ұрпақ тәрбиесіне патриоттық реңк кіргізу. Сан саладағы көкейкесті мәселелердің шешілуіне қозғау салып, зерттеу жүргізе отырып мәселенің ми батпағынан шығатын жол ұсыну, сондай-ақ тақырыпты жан-жақты әрі салыстырмалы түрде саралап, сараптап көрсету - журналистің маңызды міндеті болуы тиіс. Осы сан-саладағы көкейкесті мәселелерді қоғамға жеткізуде бұқаралық коммуникация құралдарының ішінде болжам бойынша жетекші орынға ие болатыны - интернет.
Заманауи үрдістің сипаты әрі дамудың даңғыл жолындағы ұлы жаңалық болған интернеттің бірқатар коммуникация мен ақпараттық ерекшеліктері бар. Интернетке сүйене отырып бұқаралық ақпарат құралдарының жаңа түрі - интернет-БАҚ дүниеге келді. Дәстүрлі БАҚ-тан айырмашылығы бірден-ақ байқалады. Басты ерекшелік: ақпаратты таратудағы оперативтілік пен интерактивтілік. Сондықтан да көптеген елдердің ғалымдары жаңа бұқаралық ақпарат құралын зерттеу нысаны ретінде таңдауда.
Жаһандану жүйесіне тереңдеп енген сайын біздің елімізде де интернетті пайдаланушылардың саны артып келеді. Оған дәлел, өткен жылы Қазақстанда ғаламтор жүйесін пайдаланушылардың саны 100 адамға шаққанда 14 пайызды құраған.
Рас, біз азаматтық қоғам мен демократиялық дәстүрлерді дамыта отырып, ақпараттық теңсіздікті жоюға бірқатар қарышты қадамдар жасадық. Индустриалдық қоғамнан ақпараттық қоғамға көшуімізге негіз болып отырған еліміздің компьютерлендіруден ақпараттандыруға тұрақты түрде бет бұруы, жаһандық ғаламтор жүйесінде қазақстандық біртұтас ақпараттық кеңістік - Қазнетті құруға деген талпынысымыз. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін 2008 жылы 17 сәуірде Үкімет қаулысымен Қазнетті қалыптастыру және дамыту тұжырымдамасы қабылданды. Осы тұжырымдаманың аясында қазіргі кезде мемлекеттік және коммерциялық ғаламтор-ресурстарды құру мен дамыту жұмыстары жүргізілуде. Сонымен қатар, интернет арқылы алыстан оқыту, әлеуметтің барлық топтарына және билікке ортақ тілдесе алатын тұтастай ақпараттық кеңістік жасайтын порталдарды ашу жоспарланған.
Интернет-БАҚ-тың ең алғашқы нұсқасы 1987 жылы АҚШ-та пайда болған деседі. [2] АҚШ-тың "The San Jose Mercury News" газеті көпшілік қауымға тұңғыш рет өздерінің электронды нұсқаларын ұсынған. Бүгінгі таңда, АҚШ-тағы күнделікті басылымдардың тиражы жарты жылда қазан айынан наурыз айына дейінгі аралықта 2,5%, ал апталық (жексенбілік) газеттердің тиражы 3,1% азайған. Бұл статистика интернет-журналистиканың қоғамда қабылдануы мен қарқынды дамуын дәлелдейді. Күнделікті және апталық газет тираждары қалай азайса, онлайн БАҚ күннен-күнге қарқынды түрде даму үстінде.
Американың газет ассоциациясы (Newspaper Association of America, NAA) 770 күнделікті, 610 апталық газеттер бойынша сауалнама жүргізген Ассоциация мәліметтеріне сүйенсек, АҚШ-та газет сайттарын пайдаланушылар тоқсан ішінде 56 млн. немесе интернетке кіретін адамдардың 37% құраған.
Ал, Қазақстанда әзірге 3 мыңға таяу интернет сайттары тіркеліпті. Оның 20-25 пайызы БАҚ құралдарының меншігі болса, қалғаны әр түрлі бағытта. Оның ішінде банк те бар, сауда нүктелері де бар, ішінара жекелеген адамдардың сайттары да кездеседі. Ал қазақ тіліндегі сайттар кенжелеп дамып келе жатыр десек те, кей сәттері әжептәуір үміт күттіріп қояды.
Дипломдық жұмыс мақсаты - қазақ тілді интернет-журналистиканың бүгінгі келбетін қазбалай келе, сараптап-саралай келе бұл саланың болашақ даму үдерісін болжау, сондай-ақ бүкіләлемдік желідегі түрлі сайттар тарапынан аудитория назарына ұсынылып отырған ақпараттардың жаңа бұқаралық ақпарат құралының түрі интернет - БАҚ-қа қандай белгілері бойынша жатқызуға болатындығын теориялық тұрғыдан қарастыру болып табылады.
Ал, дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі мынау: 2006-2009 жылдарға есептелген Қазақстан Республикасының ақпарат нарығының бәсекеге қабілеттілігін дамыту жөніндегі тұжырымдамада отандық БАҚ-тардың бәсекеге қабілеттілігін дамытудың бірден-бір тетігі желідегі БАҚ сапасын арттыру деп көрсетілген. Санның сапа емес екенін ескерсек, отандық интернет - БАҚ-тың санымен қатар сапасын арттыру - кезек күттірмейтін мәселе.
Дипломдық жұмыстың құрылымында алдымен интернет-журналистиканың пайда болу тарихына, бұл саланың даму деңгейіне, бұқаралық ақпарат құралы ретіндегі өзіндік ерекшеліктеріне, жанрларына тоқталамыз. Интернеттегі қазақ тілді сайттарды БАҚ деп қандай белгілерге сәйкес есептеуге болатындығы қарастырылады.
Біз біртұтас байланыс ғасырында, яғни бүкіл жер шарындағы адамдар жалғыз ақпараттық ағымға сүйенген заманда өмір сүрудеміз. Бұл жаңа замандық халықаралық байланыстың нәтижесі. БАҚ көпшілік адамдар үшін өмірде екінші сатыға қойылатындықтан, оған жеңіл қарайтындар да кездеседі. Мұндай көзқарас біржақты ғана пікір, өйткені көпшілік байланыс жүйесі біздің әлеуметтік тұрмысымызда көптеген жағдайлармен тығыз байланысады. Мысалы, газет, теледидар секілді ақпарат құралдары қоғамдық пікір тудыруда және біздің өмірімізге тікелей әсер етеді. Осы тұрғыда интернет-журналистиканың бұқара арасында резонанс тудыруы әлімсақтан белгілі. Интернет-журналистика оперативті қызметі арқылы, заманауи ерекшеліктері арқылы заман ағымында бірге дамып, бәсекеге қабілеттілік тұрғысында алға ұмтылған тәуелсіз ел жастарының қызығушылығын оятуда. Яки, белгілі-бір қоғамдық пікірдің қалыптасуына бүгінгі күні бұқаралық ақпарат құралдары ішінде ойып тұрып өз орнын алған интернет-журналистиканың да сіңіріп жатқан еңбегі аз емес. Бұл тек біздің көзқарасымызды қалыптастыруда ғана емес, қоғамдық өміріміздегі көптеген жағдайлармен байланысуында.
Жалпытеориялық және методолгиялық тұрғыдағы саяси коммуникацияны дамыған замандағы зерттеулер әлеуметтік ақпараттандыру және ақпараттандырылған қоғам құруда үлкен орын алатын белгілі. Қазақстандық зерттеушілердің ішінде К.Бектұрғанов, С.Коновалов, А.Нұрмағамбетов, Е.Алияров, Г.Асамбаева, Д.Өтешовтың коммуникация процестері туралы еңбектері белгілі. Қазақстандық зерттеушілердің коммуникативистика және бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы бағыты коммуникацияның маңызы, рөлі, оның байланыс каналдары және коммуникациялық тәсілдерін, сондай-ақ коммуникаторлар мен ақпарат көздері және көпшілік аудитория мен жалпы қоғам арасындағы екі жақты байланысын зерттейді.
Ұлтымыздың зиялысы Міржақып Дулатұлының Қай елдің баспасөзі мықты болса, сол елдің болашағы зор, ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың Газет - халықтың көзі, құлағы һәм тілі деген ойларына сүйене отырып, қазақ тілді бұқаралық ақпарат құралдарын, соның ішінде интернет-журналистиканың мән-маңызын, қоғамда алар орнын, өзіндік өзгешеліктеріне сараптама жасай отырып талдап, қарастыру - дипломдық жұмыстың мақсаты. Сондай-ақ, қоғамдағы өзекті мәселелерді интернет-газеттер бетінде жарияланған пікірлер арқылы қарастыру. [1]
Дипломдық жұмыс объектісі: Қазақстандағы қазақ тілді интернет-газеттер, интернет-журналдар, интернет-сайттар.
Дипломдық жұмыс пәні: бұқаралық ақпарат құралдарындағы, оның ішінде заманауи талаптарға сай пайда болып, дамып жатқан интернет-журналистика саласындағы коғамдық пікірлер. Интернет-журналистиканың бүгінгі келбеті, артықшылығы мен кемшілігі тұрғысынан, сондай-ақ бұл саланың болашақ бет-бейнесі жайлы бұқараның пікірі.
Дипломдық жұмыс міндеттері:
* бұқаралық ақпарат құралдарының басты міндеті мен принциптерін талдау арқылы интернет-журналистика саласының ерекшеліктерін анықтау;
* қазақ тілді интернет-журналистиканың: интернет-газеттердің, интернет-сайттардың әлеумет ішінде қаншалықты сұранысқа ие екенін анықтау;
* мемлекеттік тіліміздегі интернет-газет, интернет-журнал, интернет-сайттарда жарық көрген мақалалар, жарияланымдар қаншалықты қолданыс аясында екенін және нақты аудиториясын анықтау.
1.1 Интернет - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі
Интернеттегі сайттарды сараламас бұрын, алдымен сол интернеттің және интернет журналистиканың өзіндік ерекшеліктері мен мақсат-міндеттерін ашып алғанымыз абзал болар деген оймен, ненің болса да алдымен тарихына үңілетін қазақы менталитетпен әңгімені интернеттің, интернет-журналистиканың пайда болуы мен дамуы тарихынан бастауды жөн көрдім.
Алдымен, интернет сөзінің өзіне тоқталсақ.
Бүгінгі күні, интернетті екінші үйлеріндей көретін жасөспірімдер де, жеткіншектер де Интернет сөзінің ағылшын тілінен аударғанда желі деген мағына беретінін жақсы біледі. Яки, интернет - компьютерлік желілердің ақпарат алмасуға арналған бүкіләлемдік қауымдастығы; бір-бірімен телекоммуникация арналары, яғни телефон, радио және жасанды жер серігі көмегімен байланыс сияқты жүйелер арқылы мәлімет алмасатын әр түрлі аймақтағы компьютерлік желілердің біріктірілген торабы. Интернет ХХ ғасырдың 70-жылдары АҚШ Қорғаныс министрінің, АҚШ ұлттық ғылыми қорының және аймақтық компьютер желілерінің телекоммуникация құралдары арқылы бірте-бірте бірігуі нәтижесінде пайда болды.
Осы орайда, интернет тарихын қысқаша таразылап өтсек, мынандай жылдар жылнамасына кезігеміз: [3] 1957 жылы Кеңес Одағы жердің жасанды серігін ұшырғаннан кейін, АҚШ Қорғаныс министрлігі ақпаратты тасымалдаудың сенімді жүйесі қажет деп шешеді. АҚШ алдыңғы қатарлы зерттеу жобаларының агенттігі (ARPA) осы мақсатта компьютерлік желі құруды ұсынады. Бұл желіні құру Лос-Анджелестегі Калифорния университетіне, Стэнфорд зерттеу орталығына, Юта штатының университетіне және Санта-Барбара қаласындағы Калифорния штатының университетіне тапсырылады. Компьютерлік желі ARPANET деп аталып, 1969 жылы аталған төрт ғылым орталықтарын біріктіреді, барлық жұмыстарды АҚШ Қорғаныс министрлігі қаржыландырып отырады. Одан соң, ARPANET желісі жылдам дамып, оны ғылымның әр түрлі салаларындағы ғалымдар қолдана бастайды.
Алғашқы ARPANET сервері 1969 жылдың 1 қыркүйегінде Лос-Анджелестегі Калифорния университетінде орнатылады. Honeywell 516 компьютерінде 12 КБ оперативті жад бар болатын. Ал, 1971 жылы желі арқылы электронды пошта жіберуге мүмкіндік беретін алғашқы компьютерлік бағдарлама жасалып, ол кеңінен таралады.
1973 жылы бұл желіге трансатлантикалық телефон сымы көмегімен Ұлыбритания және Норвегияның ұйымдары қосылып, желі халықаралық сипат алады.
1970 жылдары интернет желісі негізінен электронды поштаны жіберу үшін пайдаланылды. Бірақ, интернет желісі басқа техникалық стандарттар негізінде жасалған желілермен байланыс орната алмайтын еді.
1970 жылдардың соңында мәліметтерді тасымалдау стандарттары кеңінен тарай бастайды, олар 1982-1983 жылдары бір стандартқа келтіріледі. 1983 жылдың 1 қыркүйегінде ARPANET желісі NCP протоколынан TCPIP протоколына көшіріледі, бұл протокол қазіргі кезге дейін желілерді біріктіру үшін қолданылуда. 1983 жылы Интернет термині ARPANET желісіне байланысты айтылатын болды.
1984 жылы домендік аттар жүйесі (DNS) жасап шығарылады.
Дәл сол жылы ARPANET желісіне бәсекелес пайда болады. АҚШ Ұлттық ғылыми қоры (NSF) университетаралық ауқымды NSFNet (National Science Foundation Network) желісін құрып, оған көптеген шағын желілерді (сол уақыттарда-ақ танымал болған Usenet және Bitnet желілерін қоса) біріктіреді, бұл желінің ақпарат тасымалдау қабілеті ARPANET желісіне қарағанда, біршама артық болады. Нәтижесінде, бір жыл ішінде бұл желіге 10 мыңдай компьютер қосылады.
1988 жылы Интернет Relay Chat (IRC) протоколы жасалып, Интернетте нақты уақытта сөйлесу (чат) мүмкіндігі пайда болады.
1989 жылы Еуропада, ядролық сынақтар бойынша еуропалық кеңес (CERN) қабырғаларында бүкіләлемдік тор концепциясы пайда болады. Оны әйгілі ағылшын ғалымы Тим Бернерс-Ли ұсынады, ол екі жыл ішінде HTTP протоколын, HTML тілін және URI идентификаторларын ойлап табады.
Бәсекелесінің басымдығы анық байқалып, 1990 жылы ARPANET желісі NSFNet желісімен бәсекелестікке шыдай алмай, өз жұмысын тоқтатады.
1991 жылы Бүкіләлемдік тор интернетте пайда болады, ал 1993 жылы әйгілі NCSA Mosaic браузері пайда болады.
1995 жылы NSFNet желісі бастапқы зерттеу мақсаттарына қайта оралды, енді Интернеттің барлық траффигін маршрутизациялаумен Ұлттық ғылыми қордың суперкомпьютерлері емес, желілік провайдерлер айналыса бастайды. Осы жылы Бүкіләлемдік тор FTP арқылы файлдарды тасымалдау протоколын трафик жөнінен басып озып, интернеттегі ақпарат тасымалдаудың негізгі көзіне айналып, Бүкіләлемдік тор консорциумы (W3C) құрылады. Бүкіләлемдік тор интернетті өзгертіп, оның қазіргі заманғы бет-бейнесінің қалыптасуына әсер етті деп толыққанды айтуға болады. 1996 жылдан бастап, Бүкіләлемдік тор интернет түсінігін толықтай ауыстырды деп ауыз толтырып айта аламыз.
1990 жылдары интернет сол уақыттағы желілердің көпшілігін өзіне біріктіреді. Бірақ, Фидонет сияқты кейбір желілер интернет құрамына кірмейді. Интернеттің техникалық стандарттары ашық, ал оны басқаратын белгілі бір компания жоқ болғандықтан, интернеттің дамуы жекелеген желілердің бірігуіне көп әсерін тигізеді. 1997 жылы Интернетте 10 млн компьютер болып, 1 миллионнан астам домендік аттар тіркеледі. Осылайша, интернет ақпарат алмасудың ең танымал құралына айналады.
1998 жылы рим папасы Иоанн Павел II Бүкіләлемдік интернет күнін 30 қыркүйек деп бекітті.
Қазіргі кезде интернетпен тек қана компьютерлік желілер арқылы емес, сонымен қатар, байланыс спутниктері, радиосигналдар, кабельдік теледидар, телефон, ұялы байланыс, арнайы оптикалық-талшықтық желілер және электр желілері арқылы да байланысуға болады.
1990 жылдан бері интернет өз көлемін жыл сайын екі есе арттырып отыр. Қазіргі кезде желілер коммерциялық негізде жұмыс істейді, бірақ оны халықаралық ISOC (Internet Society) қоғамдық ұйымы бақылайды. Интернет құрамына кіретін әр түрлі компьютерлердің бір-бірімен үйлесімді түрде байланысып, өзара мәлімет алмасуы TCPIP хаттамалары көмегімен жүргізіледі. Интернет, әдетте, желінің физикалық деңгейін білдіреді, яғни бұл сөзбен компьютерлерден, кабельдерден және де мәліметтерді тасымалдайтын басқа құрылғылардан тұратын аппараттық жабдықтамалар жиынын айтады. Интернет жұмысы негізгі бағдарламалық құралдар арқылы жүзеге асырылады. Олар интернет архивтері ішінен керекті ақпаратты іздеп тауып, сол мәліметті сұратқан компьютерге жеткізіп, жалпы серверлер (қуатты компьютерлер) тобында реттеле орналасқан мәліметтер базасындағы ақпараттарды тұтынушылардың қажетіне жаратуды қамтамасыз етеді. Интернет жүйесі аппараттық және бағдарламалық жабдықтамалардың көмегімен электрондық пошта жұмысын ұйымдастырып, электрондық хабарландырулар, жарнамалар беру, телеконференциялар өткізу тәрізді әр түрлі ақпараттық қызмет түрлерін көрсетеді. 1990 жылдардан бастап интернетте бүкіләлемдік өрмектор WWW (World Wide Web) деп аталатын қызмет түрі кең тарала бастады. WWW технологиясы гипермәтін мен гипермедиа (мәтін, сурет, дыбыс түрінде) негізінде жасалған Web-құжаттар түріндегі ақпараттар жиынын әзірлеп, жаһандық желі серверлеріне жазып сақтап қоюға мүмкіндік береді. Желіге қосылған әрбір компьютердің өзіндік қайталанбас адресі болады. Адрестер нүктелермен бөлініп, латын әріптерінен құралған сөз тіркестерінен тұрады және оңнан солға қарай майдаланып нақтылана түседі.
Кез-келген компьютерді интернетке қосып, электронды поштаның, бүкіләлемдік өрмектордың немесе басқа да желі қызмет түрлерінің тұтынушысы болып тіркеуді желі қызметін ұйымдастырушылар - провайдерлер орындайды. Олар ірі қалаларда, жердің жасанды серігі көмегімен байланыс және желілі байланыс тораптарында орналасқан. Қазір Қазақстанда 20-дан астам операторлар интернет-провайдер қызметін орындауда. Олардың ірілеріне Нұрсат, Қазақтелеком, Астел және СА телеком жатады. Модеммен жабдықталған кез-келген компьютер иесі телефон арқылы провайдермен байланысып, интернет жүйесі қызметін пайдалана алады.
Интернет - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі. Интернетке қосылу мүмкіндігі болған жағдайда, білім беру мекемелері, мемлекеттік ұйымдар, коммерциялық кәсіпорындар және жеке адамдар сияқты миллиондаған қайнар көзден ақпарат алуға болады. Қазіргі кезде интернет сөзін пайдаланғанда, физикалық желінің өзін емес, дүниежүзілік желіні және ондағы ақпаратты айтамыз. Егер бұл терминді енгізген ағылшын тіліндегі RFC құжатына сүйенсек, онда бұл термин екі түрде жазылып, сәйкесінше екі мағынаға ие болады екен. Егер интернет сөзі кішкентай әріптен басталса, онда бұл термин мәліметтер пакетін маршрутизациялау арқылы желілерді байланыстыру ұғымын білдіреді. Бұл кезде ауқымды ақпараттық кеңістік туралы айтылмайды. Көбінесе, бұл екі түсінікті бір-бірінен ажыратып жатпайды.
Сондай-ақ, интернет - кез келген компьютерлермен бүкіл әлем бойынша ақпарат алмасу мен беру мүмкіндігі, желілер жүйесі. Интернет - байланыс араларын өзара біріктіретін тораптардың жиынтығы. Әрбір топтарда көбінесе UNIX операциялық жүйесін басқару арқылы жұмыс істейтін бір немесе бірнеше қуатты компьютер-сервер болады. Мұндай торапты кейде хост деп атайды.
Торапты оның иесі - провайдер деп аталатын ұйым немесе интернет қызметін жабдықтаушы басқарады.
Интернет әр түрлі ережемен жұмыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұл ережелерді үйлестіру үшін шлюз құрылғысы қызмет етеді. Шлюз - басқаша тәсілмен үйлеспейтін желілерді қосатын құрылғы. Сонымен қатар, шлюз әр түрлі желілердің бірлескен жұмысын қамтамасыз етуге арналған мәліметтерді өзгертпейді.
Интернет желісіне әр түрлі операциялық жүйелерді басқару арқылы жұмыс істейтін компьютерлер кіреді. Алайда, ақпарат алмасу кезінде барлық ЭЕМ хабар беру тәсілдері туралы бірыңғай келісімдер қолданылуы тиіс. Сонда ЭЕМ-ның қай-қайсысыда басқа кез келген ЭЕМ-нан алынған ақпарат түсінуге қабілетті болады.
Электронды пошта немесе е-mail (electronic mail - электронды пошта) - адамдар арасындағы байланыс тәсілдерінің бірі болып табылады. Электронды поштаның интернеттегі негізгі функциясы - планетаның қай нүктесінде болса да, интернеттің кез келген екі пайдаланушысы арасында электронды хаттармен, мәтіндік хабарламамен оперативті және өте тез алмасуды жүзеге асыру. Электронды поштаның қосымша мүмкіндіктеріне мыналарды жатқызуға болады: дыбыстық хабар, құжаттарды, сызуларды, фотосуреттерді, бейнематериалдарды беру; ғылыми журналға, сирек кітаптарға, жарнамаға жету және әр түрлі тауарларды жолдау немесе сату; сонымен қатар, ұжымдық іс-әрекеттерді бағдарламалық түрде қамтамасыз ету; мекемелер мен ұйымдарда құжат қолдану; ұжымдық жұмысты жоспарлау. EFT хаттамалары бойынша электронды поштаның жаңаша пакеттері (Electronic Funds Transfer - ақшалай қаражатты электронды аудару) және EDI (Electonic Funds Data Interchange - мәліметтермен электронды алмасу) желі бойынша іс жүзінде қамтамасыз етілетін ақша, шоттар және басқа қаржылық құжаттарды аудару. [4]
Қазіргі уақытта кез келген ақпараттық технологияның жаппай техникалық компоненті компьютер болып табылатыны белгілі.
Компьютерлік телекоммуникацияны пайдалану - алыстағы компьютермен диалогтық режимде немесе электрондық пошта режимде жұмыс істеуді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, электрондық пошта өте қолайлы және аса қымбат емес.
Интернет жетістіктері жайын бір шолып өтсек: жалпы, интернет технологиясы жылдам өзгеріп отырады. Интернетпен жұмыс істеу оңайланғандықтан, қазіргі өзгерістер торапты кім немесе қандай мақсатпен қолдануында болып отыр. Дегенмен, " Web-тен білгім келген нәрсе туралы, ақпарат таба аламын ба?" - деген сұрақ туындайды. Сол себепті бір жаққа телефон соғудан бұрын немесе кітапханаға барар алдында Web-тен ақпарат алады. Мәселен, Web қызметтің мынандай түрлерін ұсынады:
Адамдарды іздеу қызметі. Егер іздеген адамыңыздың қайда екенін білмесеңіз, оны қайда болмаса да, сіз қазіргі уақытта тауып алу мүмкіндігіңіз бар. Әлбетте, ол үшін сіз қызмет каталогын немесе телефон кітапшасын қолдана аласыз. Бұл қызмет түрі бүгінде әлеумет ішінде кеңінен қолданылады. [5]
Компанияларды, өнімдерді немесе басқа да қызметтерді іздеу. Сары парақ (Yellow Page) атты жаңа каталог қызметі - сізге қызықтыратын мамандықтары бар компанияларды іздеуге мүмкіндік береді. Оның мекен-жайын тез табу үшін сіз сол облысқа сәйкес кодты бере аласыз. Осылайша, қолыңыз жетпей жүрген затыңызды да табуға мүмкіндік аласыз.
Зерттеу қызметі. Заң кеңселері бұрын қажетті ақпараттарды алу үшін сағатына $8600 төлесе, қазір олар діл сол ақпараттарды интернет қызметі арқылы өте аз бағаға ала алады. Жылжымайтын заттармен айналысатын фирмалар, олардың бағасын бағалау үшін интернетке сай келетін демографиялық мәліметтерді пайдаланады. Ғалымдар өздерінің соңғы зерттеу нәтижелерімен ауысады. Интернет көмегімен кәсіпкерлер де болашақтағы нарықтарды үйренеді.
Білім саласы. Мектеп мұғалімдері бүкіл әлемдегі оқыту бағдарламаларын бақылап отыра алады. Колледж оқытушылары өз шанырақтарымен электрондық пошта арқылы хабарласып, сонымен қатар телефонмен сөйлесу ақысын үнемдейді. Студенттер компьютерде курстық жұмыстарын жасайды. Сонымен қатар, диалогтық режимде энциклопедияның соңғы басылымын және басқа да қажетті мәліметтерді алуға болады.
Алыс-алыс сапарлар. Үлкен, кіші қалалар, штаттар және бүкіл мемлекеттерді Web-те туристік және басқа да қажетті ақпараттардан оп-оңай табуға болады. Желіде сапар шегушілер ауа райы туралы мәліметтерді, транспорт қозғалысының уақыт кестесін немесе мұражайдың жұмыс уақыттары туралы мәліметтер, яки танымайтын жерде жүрген тұтынушыларға қажет деген барлық ақпаратты толығымен ала алады.
Маркетинг және сауда. Мұнда бағдарламалық жабдықтарды шығарушы компаниялар өз өнімдерін сатып, желіде жаңа нұсқаларын ұсынады. Желі көмегімен басқа да түрлі өнімдер сатылады. Электронды кітап және грампластинка дүкендерді оперативті режимде істейді. Клиент өзіне қажетті мәліметті каталогтардан көре алады.
Денсаулық сақтау саласы. Адамзат үшін аса маңызды бұл салаға да интернеттің көрсетер қызметі орасан. Науқас адамдар мен дәрігерлер денсаулық сақтау облысындағы соңғы ашылған жаңалықтарды біліп отыру мүмкіндігіне ие бола алады. Өз білімдерімен алмасып және медициналық мәселелерді шешуде бір-біріне көмектесіп отырады.
Инвестиция. Экономикалық тұрғыда да ақпараттық қызмет көрсетер интернеттің мынандай жеңілдіктері бар: адамдар акция сатып алып ақшаларын пайдалы айналымға жібереді. Кейбір компаниялар өздерінің акцияларын оперативті режимде ұсынады. Осылайша инвесторлар жаңа өнеркәсіптерді, ал өнеркәсіптер капитал табады. Конференция және аукциондарды ұйымдастырушылар хабарлама жасау, өтініш жинау немесе қатысушыларды тіркеу сияқты ақпараттық жұмыстарды Web-те жасайды. Мұндағы ақпарат барлық уақытта жаңарып отырады. Ескеру керек, сондай-ақ мұнда қағазды және транспорт шығынын әлдеқайда үнемдеуге болады.
Еліміздегі ең қойыртпақ, шиыр-шатпақ өзекті деген мәселелердің бірі - дін. Діни немесе басқа да қоғамдық ұйымдар Web-те өздері туралы айтып, ақпарат беріп, басқа адамдарды ұйымдарына шақырып, насихат жұмыстарын жүргізетін өз веб-парақтары бар. Жарияланған бұл ақпараттар діни ұйымдар арасында бәсекелестік тудырады. Шынайылыққа жақыны, жақын емесі, әділі, әділ емесі, болмаса ақиқаты да осы тұрғыда анықталмақ. Халық - төреші. Ал, таңдау әркімнің өз еркінде.
Енді, отандық интернет қызметіміздің тарихын таразылап өткеніміз жөн болар. 1998 жылы наурыз айының басында Қазақстан Республикасының телекоммуникациялық компанияларының басқаруымен телекоммуникация ассоциациясы деген жаңа ұйым пайда болды.
Коммерциялық емес құрылымның шығу мақсаты - кәсіпорынның іскерлігін байланыстыру, желілер телекоммуникациясын дамыту, ақпараттық технологияны пайдалану және байланыс қызметін ұсыну.
Ассоциацияның негізгі сан-есебінде: отандық және шетелдік операторлар арасындағы құжат қатынастарын құруға практикалық көмек көрсету көзделген. Осыған орай, тұтынушылар мен қолданушылар арасындағы қызметті де қамтиды.
Мұнда электрондық World Wide Web-тің өсуімен қоса, көптеген қызықты және арнайы сайттар пайда болуда. Соңғы уақытта, әр түрлі анықтамалар, каталогтар және мәліметтер қоры, солардың ішінде неше түрлі керекті тақырыптар ақпараты да кіре бастады. Мысалы, сайттан өзіңізге керекті Голливудта түсірілген фильмді таңдап алып, сол фильм туралы толық анықтама алуға мүмкіндігіңіз бар. Фильмнің жанрын, актерлық бөлімін, режиссерлық қырын, сондай-ақ фильмнің бірнеше кадрларын да көрсетіп шығарады. Сол жерден сізді қызықтыратын кино актерлері, режиссерлері және де дауыс операторлары жайында толық мәлімет те ала аласыз.
World Wide Web - қазіргі заманғы интернеттің ең танымал қызметі. Оны көбіне интернетпен теңдестіреді, бірақ шын мәнінде бұл оның көптеген қызметтерінің бірі ғана. Бір Web-серверде бірнеше сайттар болуы мүмкін. Электронды Web - құжаттарды принтерде басу үшін емес, компьютер экранында қарап шығуға арналған және сонымен бірге, оның қайсысында екені алдын ала белгісіз болады. Web-парақтарды қарап шығуға арналған программалар браузерлер деп аталады.
World Wide Web түп-түгел гипермәтіндерден тұрады. Гипермәтін - мәтіннің дара блоктарымен байланысты ассоциациялық түрде ұсынылған мәтін.
Бізге кенеттен бір файл керек болып қалды делік және оның қай жерде екені бізге белгілі болсын. Енді сол файлды өз компьютерімізге қалай әкелу жолын қарастырайық. Мұндай мақсат үшін файлды тасымалдау протоколы деп аталатын жүйе қолданылады (File Transfer Protocol- FTP).
FTP-серверінің мәліметтерімен қатынас жасау үшін әркім стандартты кіру сұхбатын орындау керек. Оның бір мысалы мынадай болу керек: Open named password-FTP -серверге кірердегі сұраныс тізбегі, яки мұндағы:
* Open FTP-сервермен қатынас жасауды сұрау;
* Қажетті ақпараттармен толықтырылған аты немесе anonymous;
* Password-сұраушы адамның паролі немесе оның пошталық адресі. [6]
Интернеттің негізгі қағидалары жайлы айтып өтсек: жалпы алғанда, интернет мыңдаған корпоративті, үкіметтік, ғылыми және үй желілерінен құралған. Әр түрлі архитектуралы және топологиялы желілерді біріктіруге IP (Интернет Protocol) протоколын және мәліметтер пакеттерін маршрутизациялауды қолдану арқылы қол жеткізілді. IP протоколы әдейі физикалық байланыс арналарына тәуелсіз етіп жасалды. Яғни, сандық мәліметтерді тасымалдауға арналған кез-келген жүйе интернетпен де байланыса алады. Желілердің байланысқан түйіндерінде арнайы бағдарламалық немесе аппараттық маршрутизаторлар пакеттерін қабылдаушылардың IP-мекенжайларын қарай отырып, мәліметтер пакеттерін сұрыптаумен және бағыттаумен айналысады.
IP протоколы бүкіл әлем көлемінде біртұтас мекен-жай кеңістігін құрады, бірақ әрбір жеке желіде өзіндік адрес кеңістігі болуы мүмкін. IP-мекенжайларды осылайша ұйымдастыру маршрутизаторларға әрбір мәлімет пакетінің бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, интернет құрамындағы жекелеген желілер арасында дау-дамайлар болмайды, ал мәліметтер бүкіл әлем көлемінде дәл жеткізіледі.
IP протоколын IETF (Интернет Engineering Task Force) ұйымы ойлап тапқан болатын. IETF және оның жұмыс топтары бүгінгі күні де бүкіләлемдік желінің протоколдарын дамытумен айналысады. IETF қызметіне қарапайым пайдаланушылар қатыса алады. Бұл ұйым комитеттері RFC құжаттарын жариялайды. Бұл құжаттарда көптеген сұрақтардың техникалық спецификациялары және дәл түсініктемелері беріледі.
Бұл жағдайдағы протокол түсінігі - желімен жұмыс жасаған кездегі компьютерлер арасындағы мәліметтер алмасу тілін білдіреді. Әр түрлі компьютерлер бір-бірімен байланысу үшін, олар бір протоколмен байланысуы керек. Интернет-протоколдар жүйесін TCPIP протоколдар жиыны деп атайды. Мәселен, қолданбалы деңгейдегі мынандай интернет-протоколдар кең тараған: DNS, HTTP, HTTPS, IMAP, LDAP, POP3, SMTP, SSH, Telnet, XMPP (Jabber), SNMP. Ал, бас жол мәтіндерден мысалдар келтірер болсақ, сеанстық деңгейде, яки көрсету деңгейінде SSL, TLS, ал танспорттық деңгейде TCP, UDP, сондай-ақ желілік деңгейде BGP, ICMP, IGMP, IP, OSPF, RIP, EIGRP, IS-IS және арналық деңгейде Ethernet, Frame relay, HDLC, PPP, SLIP атты протоколдар бар.
Белгілі бір стандартқа келтірілмесе де, интернетте кең тараған протоколдар бар. Бұл протоколдар көп жағдайда файлдармен және мәтіндік мәліметтермен алмасу үшін қажет. Ал, кейбіреулерінің негізінде бүтін файл алмасу желілері құрылған. Бұл протоколдар: OSCAR, CDDB, eDonkey2000 (желінің аты; протокол MFTP деп аталады), BitTorrent, Gnutella, Skype.
Бүгінгі күні интернеттің кең тараған қызметтеріне мыналар жатады: бүкіләлемдік тор, веб-форумдар, блогтар, вики-жобалар (Уикипедия), интернет-дүкен, интернет-аукцион, электронды пошта, жаңалықтар топтамасы (негізінен, Usenet), файл-алмасу желілері, интернет-радио, интернет-теледидар, IP-телефония, мессенджерлер, FTP-серверлер, IRC (веб-чаттар), іздеу жүйелері, интернет-жарнама, өшірілген терминал, төлеу жүйелері.
Қазіргі уақытта, интернетте жеткілікті деңгейдегі көптеген сервистер топтастырылған. Бұл сервистер қорлардың барлық спектрі жұмыстарын қамтамасыз етеді. Олардың ішіндегі ең танымалдары мыналар: электронды пошта (E-mail) - бір адамның бір немесе бірнеше абоненттермен хабар алмасуына мүмкіндік береді; телеконференциялар немесе жаңалықтар топтамасы (Usenet), ұжымдық хабар алмасуды қамтамасыз етеді; сервис FTP -- файлдық архивтер жүйесі, әр түрлі типтегі файлдарды жіберу мен сақтауды қамтамасыз етеді; сервис Telnet, терминальді режимдегі өшірілген компьютерлерді басқаруға бағытталған; World Wide Web (WWW, W3) -- гипермәтінді (гипермедиа) жүйе, әр түрлі желілік қорларды бір ғана ақпараттық кеңістікке жинақтауға бағытталған; сервис DNS, немесе доменді аттар жүйесі, санмен көрсетiлген мекенжайлар орнына мнемоникалы аттар желiсi түйiндерiн бағыттау мүмкiндiгін қамтамасыз етеді; сервис IRC, нақ осы уақыттағы мәтіндік қарым-қатынастарды қолдауға бағытталған; ағымды мультимедиа.
Жоғарыда атап өткен сервистер стандартты қызметке жатады. Бұл тұтынушылық және серверлік бағдарламалық қамтамасыз етуді құрудың қағидалары дегенді білдіреді. Сондай-ақ, өзара әсер хаттамалары халықаралық стандарт түрінде қалыптасқан. Өз кезегінде, бағдарламалық қамтамасыз етуді құрастырғандар тәжірибелік тұрғыда жүзеге асыру барысында ортақ техникалық бұйрықтарды орындауға міндетті.
Стандартты сервистермен қатар, стандартты емес сервис түрлері де кездеседі. Олар сол немесе басқа компанияның түпнұсқалық құрылу барысын білдіреді. Мысал ретінде Instant Messenger сынды әр түрлі жүйелерді айтсақ болады, яки ICQ, AOl, Demos on-line сынды өзіндік интернет-пейджерлер. Сондай-ақ, интернет-телефония жүйесі, радио және видео трансляциялары және тағы басқа. Мұндай жүйелердің маңызды ерекшелігі басқа ұқсас қызметтермен техникалық жанжалдарға әкеліп соқтыруы мүмкін халықаралық стандарттардың болмауы болып табылады.
Стандартты сервистерге транспорттық деңгейдегі хаттамаларымен өзара әсер интерфейсі де қатысты бола алады. Негізінен, әр бағдарламалық сервер артында TCP және UDP-портты стандартты сандар қойылады.
Интернеттің нақты қызметіне ғылыми тұрғыда үңіліп көрейік. Ең алдымен, бүкіләлемдік тор. Соңғы уақытта интернет сөзін қазақ тілінде ғаламтор, әлемтор деп аударуымыздың қайнар көзі осы қызметке байланысты. Веб-форумдар - белгілі-бір тақырып аясында талқылаулар жүргізу. Мәселенің шиыртпақ шарықтау шегі де, мәселені дұрыс шешу ұсыныстары да айтылып, қорытындылатын веб-қатысушылары бар веб-форумдар интернет-журналистика саласының дамуына өзіндік үлесін қосуда.
Блогтар. Блогосфера жайында бастамас бұрын, Ребекка Бладтың Блог - бұл бос жәшік. Оның ішіне журналистиканы да, беллетристиканы да, басқа да пікірлерді жариялауға болады - деген сөзін айта кеткен жөн болар. Блог ашу үшін қазақстандық орыс тілді аудитория yvision.kz-ті, ал қазақ тілділер wordpress.com-ды пайдаланады. Блогтардың түрлеріне жеке-жеке тоқталып өтсек. Блогтарды авторлары бойынша:
- жеке блог
- ұжымдық блог
- корпоративті блог
деп үшке бөліп, ал блогтардың мультимедиялылығы бойынша:
- фотоблог
- видеоблог
- мәтіндік блог
- блогкаст (үнхабарлардан құралған блог)
деп төрт түрге бөліп қарастырамыз.
Блогтар мен журналистиканың арасында байланыс бар. Бұл теорияға мынандай ерекшеліктерді, яки функцияларды факті ретінде алып қарастыруымызға болады:
- көңіл көтеретін (немесе рекреативті) функция
- ақпараттық функция
- идеологиялық функция
Блогтар мен журналистикаға тән жанрлар:
- жолсапар очерктер
- эпистолярлық жанр
- новелла
- репортаж
- сұхбат
- сараптама
- шолу
- эссе;
Қазақша блогосфера:
500-ге тарта блогтар бар, бірақ жиі жаңартылатын және оқырмандары барлар аз;
"Мінбер" журналистерді қолдау орталығы семинар-тренингтер өткізіп жүр;
Блогтардың көпшілігі Wordpress жүйесінде болғандықтан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Журналистика факультеті
Баспасоз және Электронды БАК кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Қазақ тілді интернет-журналистика:
бүгінгі жағдайы мен болашақ дамуы
Орындаған: 4-курс студенті Жанар Молдабекова
Ғылыми жетекші
Норма бақылаушы
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға жіберілді
Алматы 2012 жыл
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
І. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1-тарау. Интернет-журналистика - БАҚ саласы ретінде.
0.1 Интернет - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі ... ... ... .8
0.2 Интернет-журналистиканың ақпарат кеңістігінде пайда болуы мен дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2-тарау. Интернет-журналистика қазақша сөйлейді.
0.1 Интернет бетіндегі қазақ тілінің жағдайын жарылқау - маңызды міндет. (Проблемалы тұс) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
0.2 Қазақ тілді интернет-журналистиканың бүгінгі келбеті: қазақ тілді интернет-газеттер мен интернет-сайттарды сапалық тұрғыда талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
3-тарау. Интернет иіріміндегі ілгері басу: болашаққа бағдар.
2.1 Болашақ - интернет-журналистикада. (Осы тұжырымды дәлелдейтін тоғыз қыр) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...44
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 59
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
КІРІСПЕ
Журналистика саласының сара жолында шынайы қызығушылық танытқандар ғана жүре алады. Яғни, журналист боламын деп армандап қана қою аздық етеді. Алдымен, бұл саланың ойлы-қырлы орамдары ойыңда ойып тұрып орын алып, журналистиканың жан-жақтылығы жаныңа жақын келуі тиіс.
Себебі, журналистика - өмір айнасы. Айнаға теңеуіміздің де өзіндік пәлсапасы бар. Адам айнаға қарап өзінің бет-болмысын көреді. Айна - артықшылығыңды да, кемшілігіңді де алдыңа жайып салады. Журналистиканы өмір айнасы десек, бұл теңеудің астары журналистика өмірдің өзін көз алдарыңызға келтіріп, кейбір көлеңкелі тұстарға келелі ой тастайды деген сөз. Журналистика өмірді сипаттап қана қоймай, онда болып жатқан іс-әрекеттер жөнінде әр жұмыр басты пендеге ой салады, белгілі-бір қоғамдық пікірдің қалыптасуына әсер етеді, дұрыс жол сілтейді, бағыт-бағдар алуға көмек етеді.
Міне, осылайша журналистика маңызды қоғамдық-саяси рөл атқарып, жұртшылыққа әлеуметтік белсенділік туғызып, шырылдаған шындықты ашып береді. Ал, өз кезегінде журналистік қызмет халықтың керегіне жауап беріп, бұқара мен билік арасына сара жол салып, әлеуметтік дамудың жолдарын жариялап отырады. Яки, журналист - қара халық пен билік арасындағы алтын көпір дейміз. Себебі, халықтың мұң-мұқтажын лауазымды қызмет иелеріне құлаққағыс ететіндер - журналистер. Бұқаралық ақпарат құралдарының төртінші билік саналатындары да осы тұстан. Журналист пікірі арқылы қоғамдық пікір қалыптасады. Журналист - жаңалық жаршысы ғана емес, халық тілі. Осы орайда, Алаштың ардақты қайраткері, ағартушы Ахмет Байтұрсынұлының Газет - халықтың көзі, құлағы һәм тілі деген орынды ойын негізге алсақ болады. Кітап - рухани байлық көзі десек, бұқаралық ақпарат құралдары халықты сауаттандыру ісіне, құлақтандыру ісіне жауапты. Газет оқыған қара халықтың көзі ашық болады. Сол себепті де, Алаштың атпал азаматтары қалың қазаққа мектеп аш, медресеге бар, газета-журналдар оқыңдар, сауаттарыңды ашыңдар деген өсиет айтқан. Ал, бүгінгі ғасырды - ақпараттандыру ғасыры десек, журналистиканың бұқара пайдасына рөлі айдан анық.
Журналистиканы маңызды әлеуметтік құбылыстардың бірі ретінде қарастыруға болады. Себебі, бұқаралық ақпарат құралынсыз қоғам өмірін көзге елестету мүмкін емес. Тарих беттерін таразылар болсақ, журналистика саласы бұқаралық ақпарат құралдары жүйесі ретінде ұзақ та сара жолдан өткені белгілі.
Журналистика ХVІ ғасырда адамдардың бір-бірімен хабар алмасу құралы ретінде пайда болғанымен, оның негізі өте ерте кезді мегзейді. Содан бергі уақытта журналистика саласы даму, қалыптасу жолдарынан өтті. Әр түрлі қоғамдық формация дәуірлерін бастан кешірді. Нәтижесінде, өзінің салмақты тарихи рөлін толық ашып берді. Бұлай деуімізге себеп бар: ешқандай басқа құрал дәл осы журналистика секілді бұқараны әлеуметтік-саяси, ақпараттық насихат тұрғысында оперативті әрі жан-жақты, белсенді түрде әр түрлі хабарлармен қамтамасыз ете алмайды. Дәл осы ретте адамның сана-сезіміне, іс-әрекетіне әсер етіп, олардың көзқарастары мен мақсаттарының қалыптасуына ықпалы тиген журналистиканың сара қызметін ерекше атап өткен жөн. Себебі, журналистика қай уақытта да қоғам өміріне белсене араласа отырып, өзіндік бай пайымдаулармен, әділетті баға берумен, қарымды қорытындылар жасаумен, жағдайдан шығар ұсыныстар айтумен зор қозғау салады. Әсіресе, саясат, заң, экономика, әлеумет, экология, қоғамдық қатынастар сияқты сан-салалы көптеген салаларда шешім жасап, шешім шығарып қана қоймай, сол стратегияны жүзеге асыруға да ықпалы болады. Осыдан соң да, журналистика - қоғамның әлеуметтік институттарының бірі болып саналады. Сондай-ақ, ол адамдарды идеялық тұрғыда тәрбиелеу құралы. Журналистика адам санасын көтеруге, рухани әлемді байытуға себепкер болады.
Ал, журналистика саласының сан-салалы, қыры да, сыры да көп теорияларымен қаруланып, тәжірибе жүзінде жүзеге асыратын кәсіби майталман - журналист. Журналист қоғамдық-саяси қызмет жасаудың өнерін игере біліп, әлеуметтік процестерге өз еңбегімен белсене араласады. Журналист өз қызметінде алдымен ұйымдастырушылық, екінші әдеби өңдеу, үшінші шығармашылықпен айналысады. Бұл үшін оған білім мен қабілет керек. Оған қоса өмірдегі құбылыстардың мәнін түсіне білу де үлкен қасиет болып саналады. Қандай оқиғаны болсын тапқырлықпен, сенімді түрде, көз жеткізіп жазатын болуы керек. Жұртқа өмір жайлы толғап айта білу де үлкен өнер. Ол үшін тіл, сөз байлығын қолдану қажет. Тағы бір айтарлық жайт, журналист қоғамдық қайраткер бола алса тіпті жақсы. Ол уақыт, заман ағымын жақсы түсінуі тиіс. Ол идеяға толы материалдар жазып, жұрттың назарын аудара білгені жөн. Журналистің тағы бір қасиеті - оның саяси-әлеуметтік қызметіне, дүниеге деген көзқарасына, позициясына байланысты. Бұл жан-жақты білімділік пен саяси-азаматтық тұрғыдан өсу, кемшіліктерге төзбеу, өз өмірін халық ісі үшін арнауға келіп тіреледі. Әрбір журналист өз елінің шын патриоты болумен бірге, сол мемлекеттегі және жер жүзіндегі оқиға-құбылыстарға сергектікпен қарап, жедел жариялап отыруы міндет. Журналист өз ісіне адал берілген маман болуы тиіс. Журналистің өз қызметін жемісті атқаруы үшін интеллектуалдық, психологиялық, шығармашылық қабілетін толық пайдаланып, сонымен бірге табанды, әділ, батыл қасиетімен де танылуы тиіс. Ал, ақыл-ой, эрудиция алдыңғы орында тұруы керек. Жалпы айтқанда, журналист болу үшін рухани және өмірлік дайындықтар керек. Өзіңді журналистік мамандыққа арнап, таңдағаннан кейін, сол жолда аянбай қызмет ету ләзім. Ол принципті түрде, қайсарлықпен бұқаралық ақпарат құралдары алдындағы өзінің міндетін, борышын бар күш-қайратын салып орындайтын маман. Бұл ретте журналист өзінің ұстамды мінезімен, қиындыққа қарсы тұратын күрескерлігімен, инициатива танытқыштығымен, тез арада шешімдер қабылдай білуімен ерекшеленеді. Ол қай істе болсын нәтижеге жетуге тырысуы керек. [1]
Журналистика саласы, ең алдымен, халықтың қамын ойлайды, соның қажетін қарастырады, халықтың жағдайын күйттейді. Сондықтан да бұл сала, ең алдымен, халықтық болып саналады. Қандай сипатқа ие мәселені көтермесін журналистика соның бәрін халықтық тұрғыда қозғайды. Барынша халықтың сөзін сөйлеуге күш салады. Әрқашан халықтың жағында болып, халықтық позиция ұстанады. Бұл тұрғыда, журналистиканың маңызы жариялылық болса, халықты тек қана объективті түрде, жан-жақты әрі дәл де анық ақпараттық хабарлармен, материалдармен қамтамасыз ету - журналист міндеті. Сондықтан, ең алдымен өмірдегі жайларды деректі фактілерге сүйене отырып жазу керек. Бұл шыншылдыққа бастайтын негізгі жолдың бірі. Әрқашан ақиқаттан айнымау - журналистің басты парызы.
Журналистика мен журналистің құқығы жөнінде әр түрлі мемлекеттік заңдарда айтылып жатады. Журналист - өз саласындағы толық құқығы бар кәсіби маман. Оның құқығына ешкімнің қол сұғуға хақысы жоқ. Ол журналистика саласында білім алып, соған орай қызмет ететін тұлға. Журналист өз елінің басқа да азаматтары немесе мамандары секілді, мемлекеттік тәртіп бойынша, заң шарттарына сәйкес өмір сүрмек. Ол өзінің кәсіптік жұмысы, шығармашылық еңбегі арқасында қызмет жасап, іс-әрекет етеді. Ол еркін еңбек етуге, демалуға, қоғамдық өмірге қатысуға құқылы. Журналистің заңға, адамгершілікке қайшы келмейтін жұмыс жасауына ешқандай кедергі болмауы тиіс. Ол өзінің арына сеніп және өзі жұмыс істейтін бұқаралық ақпарат құралдарының жарғысына, бағдарламасына сай еңбек етеді. Сондай-ақ, журналистік мамандық - басқа да кейбір мамандықтар секілді қадірлі мамандықтардың бірі екеніне сөз жоқ. Журналистпен заң орындары, үкімет және басқа ұйымдар тығыз байланысты жұмыс істеп, есептесіп отырады. Бұл журналистиканың қоғам, мемлекет алдындағы үлкен рөліне, қажеттігіне өте байланысты. Журналист өзі еңбек ететін редакцияның мүшесі болады, ұжыммен жұмыс істейді. Ол үнемі білімін көтеріп отырады. Журналист өз жеке мүддесі үшін жұмыс істемей, халық пен елдің қамы үшін жұмыс істейтіндіктен, оны заң орындары да, үкімет те қорғауға, қолдауға міндетті. Журналистің еңбегі халықтың көз алдында болады. Ол не айтса да, жазса да халыққа жариялы түрде белгілі болып отырады. Журналист өз құқығын пайдаланып, басқалар бара алмайтын жерлерге, мекемелерге барып, жолығып, сөйлесіп, деректер алуға ерікті. [1]
Бүгінгі қоғамдағы бұқаралық ақпарат құралдарының басты парызы - бұқараның санасын билеу. Оларға уақыт кезеңдерінің міндеттерін жан-жақты түсіндіру әрі жас ұрпақ тәрбиесіне патриоттық реңк кіргізу. Сан саладағы көкейкесті мәселелердің шешілуіне қозғау салып, зерттеу жүргізе отырып мәселенің ми батпағынан шығатын жол ұсыну, сондай-ақ тақырыпты жан-жақты әрі салыстырмалы түрде саралап, сараптап көрсету - журналистің маңызды міндеті болуы тиіс. Осы сан-саладағы көкейкесті мәселелерді қоғамға жеткізуде бұқаралық коммуникация құралдарының ішінде болжам бойынша жетекші орынға ие болатыны - интернет.
Заманауи үрдістің сипаты әрі дамудың даңғыл жолындағы ұлы жаңалық болған интернеттің бірқатар коммуникация мен ақпараттық ерекшеліктері бар. Интернетке сүйене отырып бұқаралық ақпарат құралдарының жаңа түрі - интернет-БАҚ дүниеге келді. Дәстүрлі БАҚ-тан айырмашылығы бірден-ақ байқалады. Басты ерекшелік: ақпаратты таратудағы оперативтілік пен интерактивтілік. Сондықтан да көптеген елдердің ғалымдары жаңа бұқаралық ақпарат құралын зерттеу нысаны ретінде таңдауда.
Жаһандану жүйесіне тереңдеп енген сайын біздің елімізде де интернетті пайдаланушылардың саны артып келеді. Оған дәлел, өткен жылы Қазақстанда ғаламтор жүйесін пайдаланушылардың саны 100 адамға шаққанда 14 пайызды құраған.
Рас, біз азаматтық қоғам мен демократиялық дәстүрлерді дамыта отырып, ақпараттық теңсіздікті жоюға бірқатар қарышты қадамдар жасадық. Индустриалдық қоғамнан ақпараттық қоғамға көшуімізге негіз болып отырған еліміздің компьютерлендіруден ақпараттандыруға тұрақты түрде бет бұруы, жаһандық ғаламтор жүйесінде қазақстандық біртұтас ақпараттық кеңістік - Қазнетті құруға деген талпынысымыз. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін 2008 жылы 17 сәуірде Үкімет қаулысымен Қазнетті қалыптастыру және дамыту тұжырымдамасы қабылданды. Осы тұжырымдаманың аясында қазіргі кезде мемлекеттік және коммерциялық ғаламтор-ресурстарды құру мен дамыту жұмыстары жүргізілуде. Сонымен қатар, интернет арқылы алыстан оқыту, әлеуметтің барлық топтарына және билікке ортақ тілдесе алатын тұтастай ақпараттық кеңістік жасайтын порталдарды ашу жоспарланған.
Интернет-БАҚ-тың ең алғашқы нұсқасы 1987 жылы АҚШ-та пайда болған деседі. [2] АҚШ-тың "The San Jose Mercury News" газеті көпшілік қауымға тұңғыш рет өздерінің электронды нұсқаларын ұсынған. Бүгінгі таңда, АҚШ-тағы күнделікті басылымдардың тиражы жарты жылда қазан айынан наурыз айына дейінгі аралықта 2,5%, ал апталық (жексенбілік) газеттердің тиражы 3,1% азайған. Бұл статистика интернет-журналистиканың қоғамда қабылдануы мен қарқынды дамуын дәлелдейді. Күнделікті және апталық газет тираждары қалай азайса, онлайн БАҚ күннен-күнге қарқынды түрде даму үстінде.
Американың газет ассоциациясы (Newspaper Association of America, NAA) 770 күнделікті, 610 апталық газеттер бойынша сауалнама жүргізген Ассоциация мәліметтеріне сүйенсек, АҚШ-та газет сайттарын пайдаланушылар тоқсан ішінде 56 млн. немесе интернетке кіретін адамдардың 37% құраған.
Ал, Қазақстанда әзірге 3 мыңға таяу интернет сайттары тіркеліпті. Оның 20-25 пайызы БАҚ құралдарының меншігі болса, қалғаны әр түрлі бағытта. Оның ішінде банк те бар, сауда нүктелері де бар, ішінара жекелеген адамдардың сайттары да кездеседі. Ал қазақ тіліндегі сайттар кенжелеп дамып келе жатыр десек те, кей сәттері әжептәуір үміт күттіріп қояды.
Дипломдық жұмыс мақсаты - қазақ тілді интернет-журналистиканың бүгінгі келбетін қазбалай келе, сараптап-саралай келе бұл саланың болашақ даму үдерісін болжау, сондай-ақ бүкіләлемдік желідегі түрлі сайттар тарапынан аудитория назарына ұсынылып отырған ақпараттардың жаңа бұқаралық ақпарат құралының түрі интернет - БАҚ-қа қандай белгілері бойынша жатқызуға болатындығын теориялық тұрғыдан қарастыру болып табылады.
Ал, дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі мынау: 2006-2009 жылдарға есептелген Қазақстан Республикасының ақпарат нарығының бәсекеге қабілеттілігін дамыту жөніндегі тұжырымдамада отандық БАҚ-тардың бәсекеге қабілеттілігін дамытудың бірден-бір тетігі желідегі БАҚ сапасын арттыру деп көрсетілген. Санның сапа емес екенін ескерсек, отандық интернет - БАҚ-тың санымен қатар сапасын арттыру - кезек күттірмейтін мәселе.
Дипломдық жұмыстың құрылымында алдымен интернет-журналистиканың пайда болу тарихына, бұл саланың даму деңгейіне, бұқаралық ақпарат құралы ретіндегі өзіндік ерекшеліктеріне, жанрларына тоқталамыз. Интернеттегі қазақ тілді сайттарды БАҚ деп қандай белгілерге сәйкес есептеуге болатындығы қарастырылады.
Біз біртұтас байланыс ғасырында, яғни бүкіл жер шарындағы адамдар жалғыз ақпараттық ағымға сүйенген заманда өмір сүрудеміз. Бұл жаңа замандық халықаралық байланыстың нәтижесі. БАҚ көпшілік адамдар үшін өмірде екінші сатыға қойылатындықтан, оған жеңіл қарайтындар да кездеседі. Мұндай көзқарас біржақты ғана пікір, өйткені көпшілік байланыс жүйесі біздің әлеуметтік тұрмысымызда көптеген жағдайлармен тығыз байланысады. Мысалы, газет, теледидар секілді ақпарат құралдары қоғамдық пікір тудыруда және біздің өмірімізге тікелей әсер етеді. Осы тұрғыда интернет-журналистиканың бұқара арасында резонанс тудыруы әлімсақтан белгілі. Интернет-журналистика оперативті қызметі арқылы, заманауи ерекшеліктері арқылы заман ағымында бірге дамып, бәсекеге қабілеттілік тұрғысында алға ұмтылған тәуелсіз ел жастарының қызығушылығын оятуда. Яки, белгілі-бір қоғамдық пікірдің қалыптасуына бүгінгі күні бұқаралық ақпарат құралдары ішінде ойып тұрып өз орнын алған интернет-журналистиканың да сіңіріп жатқан еңбегі аз емес. Бұл тек біздің көзқарасымызды қалыптастыруда ғана емес, қоғамдық өміріміздегі көптеген жағдайлармен байланысуында.
Жалпытеориялық және методолгиялық тұрғыдағы саяси коммуникацияны дамыған замандағы зерттеулер әлеуметтік ақпараттандыру және ақпараттандырылған қоғам құруда үлкен орын алатын белгілі. Қазақстандық зерттеушілердің ішінде К.Бектұрғанов, С.Коновалов, А.Нұрмағамбетов, Е.Алияров, Г.Асамбаева, Д.Өтешовтың коммуникация процестері туралы еңбектері белгілі. Қазақстандық зерттеушілердің коммуникативистика және бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы бағыты коммуникацияның маңызы, рөлі, оның байланыс каналдары және коммуникациялық тәсілдерін, сондай-ақ коммуникаторлар мен ақпарат көздері және көпшілік аудитория мен жалпы қоғам арасындағы екі жақты байланысын зерттейді.
Ұлтымыздың зиялысы Міржақып Дулатұлының Қай елдің баспасөзі мықты болса, сол елдің болашағы зор, ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың Газет - халықтың көзі, құлағы һәм тілі деген ойларына сүйене отырып, қазақ тілді бұқаралық ақпарат құралдарын, соның ішінде интернет-журналистиканың мән-маңызын, қоғамда алар орнын, өзіндік өзгешеліктеріне сараптама жасай отырып талдап, қарастыру - дипломдық жұмыстың мақсаты. Сондай-ақ, қоғамдағы өзекті мәселелерді интернет-газеттер бетінде жарияланған пікірлер арқылы қарастыру. [1]
Дипломдық жұмыс объектісі: Қазақстандағы қазақ тілді интернет-газеттер, интернет-журналдар, интернет-сайттар.
Дипломдық жұмыс пәні: бұқаралық ақпарат құралдарындағы, оның ішінде заманауи талаптарға сай пайда болып, дамып жатқан интернет-журналистика саласындағы коғамдық пікірлер. Интернет-журналистиканың бүгінгі келбеті, артықшылығы мен кемшілігі тұрғысынан, сондай-ақ бұл саланың болашақ бет-бейнесі жайлы бұқараның пікірі.
Дипломдық жұмыс міндеттері:
* бұқаралық ақпарат құралдарының басты міндеті мен принциптерін талдау арқылы интернет-журналистика саласының ерекшеліктерін анықтау;
* қазақ тілді интернет-журналистиканың: интернет-газеттердің, интернет-сайттардың әлеумет ішінде қаншалықты сұранысқа ие екенін анықтау;
* мемлекеттік тіліміздегі интернет-газет, интернет-журнал, интернет-сайттарда жарық көрген мақалалар, жарияланымдар қаншалықты қолданыс аясында екенін және нақты аудиториясын анықтау.
1.1 Интернет - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі
Интернеттегі сайттарды сараламас бұрын, алдымен сол интернеттің және интернет журналистиканың өзіндік ерекшеліктері мен мақсат-міндеттерін ашып алғанымыз абзал болар деген оймен, ненің болса да алдымен тарихына үңілетін қазақы менталитетпен әңгімені интернеттің, интернет-журналистиканың пайда болуы мен дамуы тарихынан бастауды жөн көрдім.
Алдымен, интернет сөзінің өзіне тоқталсақ.
Бүгінгі күні, интернетті екінші үйлеріндей көретін жасөспірімдер де, жеткіншектер де Интернет сөзінің ағылшын тілінен аударғанда желі деген мағына беретінін жақсы біледі. Яки, интернет - компьютерлік желілердің ақпарат алмасуға арналған бүкіләлемдік қауымдастығы; бір-бірімен телекоммуникация арналары, яғни телефон, радио және жасанды жер серігі көмегімен байланыс сияқты жүйелер арқылы мәлімет алмасатын әр түрлі аймақтағы компьютерлік желілердің біріктірілген торабы. Интернет ХХ ғасырдың 70-жылдары АҚШ Қорғаныс министрінің, АҚШ ұлттық ғылыми қорының және аймақтық компьютер желілерінің телекоммуникация құралдары арқылы бірте-бірте бірігуі нәтижесінде пайда болды.
Осы орайда, интернет тарихын қысқаша таразылап өтсек, мынандай жылдар жылнамасына кезігеміз: [3] 1957 жылы Кеңес Одағы жердің жасанды серігін ұшырғаннан кейін, АҚШ Қорғаныс министрлігі ақпаратты тасымалдаудың сенімді жүйесі қажет деп шешеді. АҚШ алдыңғы қатарлы зерттеу жобаларының агенттігі (ARPA) осы мақсатта компьютерлік желі құруды ұсынады. Бұл желіні құру Лос-Анджелестегі Калифорния университетіне, Стэнфорд зерттеу орталығына, Юта штатының университетіне және Санта-Барбара қаласындағы Калифорния штатының университетіне тапсырылады. Компьютерлік желі ARPANET деп аталып, 1969 жылы аталған төрт ғылым орталықтарын біріктіреді, барлық жұмыстарды АҚШ Қорғаныс министрлігі қаржыландырып отырады. Одан соң, ARPANET желісі жылдам дамып, оны ғылымның әр түрлі салаларындағы ғалымдар қолдана бастайды.
Алғашқы ARPANET сервері 1969 жылдың 1 қыркүйегінде Лос-Анджелестегі Калифорния университетінде орнатылады. Honeywell 516 компьютерінде 12 КБ оперативті жад бар болатын. Ал, 1971 жылы желі арқылы электронды пошта жіберуге мүмкіндік беретін алғашқы компьютерлік бағдарлама жасалып, ол кеңінен таралады.
1973 жылы бұл желіге трансатлантикалық телефон сымы көмегімен Ұлыбритания және Норвегияның ұйымдары қосылып, желі халықаралық сипат алады.
1970 жылдары интернет желісі негізінен электронды поштаны жіберу үшін пайдаланылды. Бірақ, интернет желісі басқа техникалық стандарттар негізінде жасалған желілермен байланыс орната алмайтын еді.
1970 жылдардың соңында мәліметтерді тасымалдау стандарттары кеңінен тарай бастайды, олар 1982-1983 жылдары бір стандартқа келтіріледі. 1983 жылдың 1 қыркүйегінде ARPANET желісі NCP протоколынан TCPIP протоколына көшіріледі, бұл протокол қазіргі кезге дейін желілерді біріктіру үшін қолданылуда. 1983 жылы Интернет термині ARPANET желісіне байланысты айтылатын болды.
1984 жылы домендік аттар жүйесі (DNS) жасап шығарылады.
Дәл сол жылы ARPANET желісіне бәсекелес пайда болады. АҚШ Ұлттық ғылыми қоры (NSF) университетаралық ауқымды NSFNet (National Science Foundation Network) желісін құрып, оған көптеген шағын желілерді (сол уақыттарда-ақ танымал болған Usenet және Bitnet желілерін қоса) біріктіреді, бұл желінің ақпарат тасымалдау қабілеті ARPANET желісіне қарағанда, біршама артық болады. Нәтижесінде, бір жыл ішінде бұл желіге 10 мыңдай компьютер қосылады.
1988 жылы Интернет Relay Chat (IRC) протоколы жасалып, Интернетте нақты уақытта сөйлесу (чат) мүмкіндігі пайда болады.
1989 жылы Еуропада, ядролық сынақтар бойынша еуропалық кеңес (CERN) қабырғаларында бүкіләлемдік тор концепциясы пайда болады. Оны әйгілі ағылшын ғалымы Тим Бернерс-Ли ұсынады, ол екі жыл ішінде HTTP протоколын, HTML тілін және URI идентификаторларын ойлап табады.
Бәсекелесінің басымдығы анық байқалып, 1990 жылы ARPANET желісі NSFNet желісімен бәсекелестікке шыдай алмай, өз жұмысын тоқтатады.
1991 жылы Бүкіләлемдік тор интернетте пайда болады, ал 1993 жылы әйгілі NCSA Mosaic браузері пайда болады.
1995 жылы NSFNet желісі бастапқы зерттеу мақсаттарына қайта оралды, енді Интернеттің барлық траффигін маршрутизациялаумен Ұлттық ғылыми қордың суперкомпьютерлері емес, желілік провайдерлер айналыса бастайды. Осы жылы Бүкіләлемдік тор FTP арқылы файлдарды тасымалдау протоколын трафик жөнінен басып озып, интернеттегі ақпарат тасымалдаудың негізгі көзіне айналып, Бүкіләлемдік тор консорциумы (W3C) құрылады. Бүкіләлемдік тор интернетті өзгертіп, оның қазіргі заманғы бет-бейнесінің қалыптасуына әсер етті деп толыққанды айтуға болады. 1996 жылдан бастап, Бүкіләлемдік тор интернет түсінігін толықтай ауыстырды деп ауыз толтырып айта аламыз.
1990 жылдары интернет сол уақыттағы желілердің көпшілігін өзіне біріктіреді. Бірақ, Фидонет сияқты кейбір желілер интернет құрамына кірмейді. Интернеттің техникалық стандарттары ашық, ал оны басқаратын белгілі бір компания жоқ болғандықтан, интернеттің дамуы жекелеген желілердің бірігуіне көп әсерін тигізеді. 1997 жылы Интернетте 10 млн компьютер болып, 1 миллионнан астам домендік аттар тіркеледі. Осылайша, интернет ақпарат алмасудың ең танымал құралына айналады.
1998 жылы рим папасы Иоанн Павел II Бүкіләлемдік интернет күнін 30 қыркүйек деп бекітті.
Қазіргі кезде интернетпен тек қана компьютерлік желілер арқылы емес, сонымен қатар, байланыс спутниктері, радиосигналдар, кабельдік теледидар, телефон, ұялы байланыс, арнайы оптикалық-талшықтық желілер және электр желілері арқылы да байланысуға болады.
1990 жылдан бері интернет өз көлемін жыл сайын екі есе арттырып отыр. Қазіргі кезде желілер коммерциялық негізде жұмыс істейді, бірақ оны халықаралық ISOC (Internet Society) қоғамдық ұйымы бақылайды. Интернет құрамына кіретін әр түрлі компьютерлердің бір-бірімен үйлесімді түрде байланысып, өзара мәлімет алмасуы TCPIP хаттамалары көмегімен жүргізіледі. Интернет, әдетте, желінің физикалық деңгейін білдіреді, яғни бұл сөзбен компьютерлерден, кабельдерден және де мәліметтерді тасымалдайтын басқа құрылғылардан тұратын аппараттық жабдықтамалар жиынын айтады. Интернет жұмысы негізгі бағдарламалық құралдар арқылы жүзеге асырылады. Олар интернет архивтері ішінен керекті ақпаратты іздеп тауып, сол мәліметті сұратқан компьютерге жеткізіп, жалпы серверлер (қуатты компьютерлер) тобында реттеле орналасқан мәліметтер базасындағы ақпараттарды тұтынушылардың қажетіне жаратуды қамтамасыз етеді. Интернет жүйесі аппараттық және бағдарламалық жабдықтамалардың көмегімен электрондық пошта жұмысын ұйымдастырып, электрондық хабарландырулар, жарнамалар беру, телеконференциялар өткізу тәрізді әр түрлі ақпараттық қызмет түрлерін көрсетеді. 1990 жылдардан бастап интернетте бүкіләлемдік өрмектор WWW (World Wide Web) деп аталатын қызмет түрі кең тарала бастады. WWW технологиясы гипермәтін мен гипермедиа (мәтін, сурет, дыбыс түрінде) негізінде жасалған Web-құжаттар түріндегі ақпараттар жиынын әзірлеп, жаһандық желі серверлеріне жазып сақтап қоюға мүмкіндік береді. Желіге қосылған әрбір компьютердің өзіндік қайталанбас адресі болады. Адрестер нүктелермен бөлініп, латын әріптерінен құралған сөз тіркестерінен тұрады және оңнан солға қарай майдаланып нақтылана түседі.
Кез-келген компьютерді интернетке қосып, электронды поштаның, бүкіләлемдік өрмектордың немесе басқа да желі қызмет түрлерінің тұтынушысы болып тіркеуді желі қызметін ұйымдастырушылар - провайдерлер орындайды. Олар ірі қалаларда, жердің жасанды серігі көмегімен байланыс және желілі байланыс тораптарында орналасқан. Қазір Қазақстанда 20-дан астам операторлар интернет-провайдер қызметін орындауда. Олардың ірілеріне Нұрсат, Қазақтелеком, Астел және СА телеком жатады. Модеммен жабдықталған кез-келген компьютер иесі телефон арқылы провайдермен байланысып, интернет жүйесі қызметін пайдалана алады.
Интернет - компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі. Интернетке қосылу мүмкіндігі болған жағдайда, білім беру мекемелері, мемлекеттік ұйымдар, коммерциялық кәсіпорындар және жеке адамдар сияқты миллиондаған қайнар көзден ақпарат алуға болады. Қазіргі кезде интернет сөзін пайдаланғанда, физикалық желінің өзін емес, дүниежүзілік желіні және ондағы ақпаратты айтамыз. Егер бұл терминді енгізген ағылшын тіліндегі RFC құжатына сүйенсек, онда бұл термин екі түрде жазылып, сәйкесінше екі мағынаға ие болады екен. Егер интернет сөзі кішкентай әріптен басталса, онда бұл термин мәліметтер пакетін маршрутизациялау арқылы желілерді байланыстыру ұғымын білдіреді. Бұл кезде ауқымды ақпараттық кеңістік туралы айтылмайды. Көбінесе, бұл екі түсінікті бір-бірінен ажыратып жатпайды.
Сондай-ақ, интернет - кез келген компьютерлермен бүкіл әлем бойынша ақпарат алмасу мен беру мүмкіндігі, желілер жүйесі. Интернет - байланыс араларын өзара біріктіретін тораптардың жиынтығы. Әрбір топтарда көбінесе UNIX операциялық жүйесін басқару арқылы жұмыс істейтін бір немесе бірнеше қуатты компьютер-сервер болады. Мұндай торапты кейде хост деп атайды.
Торапты оның иесі - провайдер деп аталатын ұйым немесе интернет қызметін жабдықтаушы басқарады.
Интернет әр түрлі ережемен жұмыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұл ережелерді үйлестіру үшін шлюз құрылғысы қызмет етеді. Шлюз - басқаша тәсілмен үйлеспейтін желілерді қосатын құрылғы. Сонымен қатар, шлюз әр түрлі желілердің бірлескен жұмысын қамтамасыз етуге арналған мәліметтерді өзгертпейді.
Интернет желісіне әр түрлі операциялық жүйелерді басқару арқылы жұмыс істейтін компьютерлер кіреді. Алайда, ақпарат алмасу кезінде барлық ЭЕМ хабар беру тәсілдері туралы бірыңғай келісімдер қолданылуы тиіс. Сонда ЭЕМ-ның қай-қайсысыда басқа кез келген ЭЕМ-нан алынған ақпарат түсінуге қабілетті болады.
Электронды пошта немесе е-mail (electronic mail - электронды пошта) - адамдар арасындағы байланыс тәсілдерінің бірі болып табылады. Электронды поштаның интернеттегі негізгі функциясы - планетаның қай нүктесінде болса да, интернеттің кез келген екі пайдаланушысы арасында электронды хаттармен, мәтіндік хабарламамен оперативті және өте тез алмасуды жүзеге асыру. Электронды поштаның қосымша мүмкіндіктеріне мыналарды жатқызуға болады: дыбыстық хабар, құжаттарды, сызуларды, фотосуреттерді, бейнематериалдарды беру; ғылыми журналға, сирек кітаптарға, жарнамаға жету және әр түрлі тауарларды жолдау немесе сату; сонымен қатар, ұжымдық іс-әрекеттерді бағдарламалық түрде қамтамасыз ету; мекемелер мен ұйымдарда құжат қолдану; ұжымдық жұмысты жоспарлау. EFT хаттамалары бойынша электронды поштаның жаңаша пакеттері (Electronic Funds Transfer - ақшалай қаражатты электронды аудару) және EDI (Electonic Funds Data Interchange - мәліметтермен электронды алмасу) желі бойынша іс жүзінде қамтамасыз етілетін ақша, шоттар және басқа қаржылық құжаттарды аудару. [4]
Қазіргі уақытта кез келген ақпараттық технологияның жаппай техникалық компоненті компьютер болып табылатыны белгілі.
Компьютерлік телекоммуникацияны пайдалану - алыстағы компьютермен диалогтық режимде немесе электрондық пошта режимде жұмыс істеуді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, электрондық пошта өте қолайлы және аса қымбат емес.
Интернет жетістіктері жайын бір шолып өтсек: жалпы, интернет технологиясы жылдам өзгеріп отырады. Интернетпен жұмыс істеу оңайланғандықтан, қазіргі өзгерістер торапты кім немесе қандай мақсатпен қолдануында болып отыр. Дегенмен, " Web-тен білгім келген нәрсе туралы, ақпарат таба аламын ба?" - деген сұрақ туындайды. Сол себепті бір жаққа телефон соғудан бұрын немесе кітапханаға барар алдында Web-тен ақпарат алады. Мәселен, Web қызметтің мынандай түрлерін ұсынады:
Адамдарды іздеу қызметі. Егер іздеген адамыңыздың қайда екенін білмесеңіз, оны қайда болмаса да, сіз қазіргі уақытта тауып алу мүмкіндігіңіз бар. Әлбетте, ол үшін сіз қызмет каталогын немесе телефон кітапшасын қолдана аласыз. Бұл қызмет түрі бүгінде әлеумет ішінде кеңінен қолданылады. [5]
Компанияларды, өнімдерді немесе басқа да қызметтерді іздеу. Сары парақ (Yellow Page) атты жаңа каталог қызметі - сізге қызықтыратын мамандықтары бар компанияларды іздеуге мүмкіндік береді. Оның мекен-жайын тез табу үшін сіз сол облысқа сәйкес кодты бере аласыз. Осылайша, қолыңыз жетпей жүрген затыңызды да табуға мүмкіндік аласыз.
Зерттеу қызметі. Заң кеңселері бұрын қажетті ақпараттарды алу үшін сағатына $8600 төлесе, қазір олар діл сол ақпараттарды интернет қызметі арқылы өте аз бағаға ала алады. Жылжымайтын заттармен айналысатын фирмалар, олардың бағасын бағалау үшін интернетке сай келетін демографиялық мәліметтерді пайдаланады. Ғалымдар өздерінің соңғы зерттеу нәтижелерімен ауысады. Интернет көмегімен кәсіпкерлер де болашақтағы нарықтарды үйренеді.
Білім саласы. Мектеп мұғалімдері бүкіл әлемдегі оқыту бағдарламаларын бақылап отыра алады. Колледж оқытушылары өз шанырақтарымен электрондық пошта арқылы хабарласып, сонымен қатар телефонмен сөйлесу ақысын үнемдейді. Студенттер компьютерде курстық жұмыстарын жасайды. Сонымен қатар, диалогтық режимде энциклопедияның соңғы басылымын және басқа да қажетті мәліметтерді алуға болады.
Алыс-алыс сапарлар. Үлкен, кіші қалалар, штаттар және бүкіл мемлекеттерді Web-те туристік және басқа да қажетті ақпараттардан оп-оңай табуға болады. Желіде сапар шегушілер ауа райы туралы мәліметтерді, транспорт қозғалысының уақыт кестесін немесе мұражайдың жұмыс уақыттары туралы мәліметтер, яки танымайтын жерде жүрген тұтынушыларға қажет деген барлық ақпаратты толығымен ала алады.
Маркетинг және сауда. Мұнда бағдарламалық жабдықтарды шығарушы компаниялар өз өнімдерін сатып, желіде жаңа нұсқаларын ұсынады. Желі көмегімен басқа да түрлі өнімдер сатылады. Электронды кітап және грампластинка дүкендерді оперативті режимде істейді. Клиент өзіне қажетті мәліметті каталогтардан көре алады.
Денсаулық сақтау саласы. Адамзат үшін аса маңызды бұл салаға да интернеттің көрсетер қызметі орасан. Науқас адамдар мен дәрігерлер денсаулық сақтау облысындағы соңғы ашылған жаңалықтарды біліп отыру мүмкіндігіне ие бола алады. Өз білімдерімен алмасып және медициналық мәселелерді шешуде бір-біріне көмектесіп отырады.
Инвестиция. Экономикалық тұрғыда да ақпараттық қызмет көрсетер интернеттің мынандай жеңілдіктері бар: адамдар акция сатып алып ақшаларын пайдалы айналымға жібереді. Кейбір компаниялар өздерінің акцияларын оперативті режимде ұсынады. Осылайша инвесторлар жаңа өнеркәсіптерді, ал өнеркәсіптер капитал табады. Конференция және аукциондарды ұйымдастырушылар хабарлама жасау, өтініш жинау немесе қатысушыларды тіркеу сияқты ақпараттық жұмыстарды Web-те жасайды. Мұндағы ақпарат барлық уақытта жаңарып отырады. Ескеру керек, сондай-ақ мұнда қағазды және транспорт шығынын әлдеқайда үнемдеуге болады.
Еліміздегі ең қойыртпақ, шиыр-шатпақ өзекті деген мәселелердің бірі - дін. Діни немесе басқа да қоғамдық ұйымдар Web-те өздері туралы айтып, ақпарат беріп, басқа адамдарды ұйымдарына шақырып, насихат жұмыстарын жүргізетін өз веб-парақтары бар. Жарияланған бұл ақпараттар діни ұйымдар арасында бәсекелестік тудырады. Шынайылыққа жақыны, жақын емесі, әділі, әділ емесі, болмаса ақиқаты да осы тұрғыда анықталмақ. Халық - төреші. Ал, таңдау әркімнің өз еркінде.
Енді, отандық интернет қызметіміздің тарихын таразылап өткеніміз жөн болар. 1998 жылы наурыз айының басында Қазақстан Республикасының телекоммуникациялық компанияларының басқаруымен телекоммуникация ассоциациясы деген жаңа ұйым пайда болды.
Коммерциялық емес құрылымның шығу мақсаты - кәсіпорынның іскерлігін байланыстыру, желілер телекоммуникациясын дамыту, ақпараттық технологияны пайдалану және байланыс қызметін ұсыну.
Ассоциацияның негізгі сан-есебінде: отандық және шетелдік операторлар арасындағы құжат қатынастарын құруға практикалық көмек көрсету көзделген. Осыған орай, тұтынушылар мен қолданушылар арасындағы қызметті де қамтиды.
Мұнда электрондық World Wide Web-тің өсуімен қоса, көптеген қызықты және арнайы сайттар пайда болуда. Соңғы уақытта, әр түрлі анықтамалар, каталогтар және мәліметтер қоры, солардың ішінде неше түрлі керекті тақырыптар ақпараты да кіре бастады. Мысалы, сайттан өзіңізге керекті Голливудта түсірілген фильмді таңдап алып, сол фильм туралы толық анықтама алуға мүмкіндігіңіз бар. Фильмнің жанрын, актерлық бөлімін, режиссерлық қырын, сондай-ақ фильмнің бірнеше кадрларын да көрсетіп шығарады. Сол жерден сізді қызықтыратын кино актерлері, режиссерлері және де дауыс операторлары жайында толық мәлімет те ала аласыз.
World Wide Web - қазіргі заманғы интернеттің ең танымал қызметі. Оны көбіне интернетпен теңдестіреді, бірақ шын мәнінде бұл оның көптеген қызметтерінің бірі ғана. Бір Web-серверде бірнеше сайттар болуы мүмкін. Электронды Web - құжаттарды принтерде басу үшін емес, компьютер экранында қарап шығуға арналған және сонымен бірге, оның қайсысында екені алдын ала белгісіз болады. Web-парақтарды қарап шығуға арналған программалар браузерлер деп аталады.
World Wide Web түп-түгел гипермәтіндерден тұрады. Гипермәтін - мәтіннің дара блоктарымен байланысты ассоциациялық түрде ұсынылған мәтін.
Бізге кенеттен бір файл керек болып қалды делік және оның қай жерде екені бізге белгілі болсын. Енді сол файлды өз компьютерімізге қалай әкелу жолын қарастырайық. Мұндай мақсат үшін файлды тасымалдау протоколы деп аталатын жүйе қолданылады (File Transfer Protocol- FTP).
FTP-серверінің мәліметтерімен қатынас жасау үшін әркім стандартты кіру сұхбатын орындау керек. Оның бір мысалы мынадай болу керек: Open named password-FTP -серверге кірердегі сұраныс тізбегі, яки мұндағы:
* Open FTP-сервермен қатынас жасауды сұрау;
* Қажетті ақпараттармен толықтырылған аты немесе anonymous;
* Password-сұраушы адамның паролі немесе оның пошталық адресі. [6]
Интернеттің негізгі қағидалары жайлы айтып өтсек: жалпы алғанда, интернет мыңдаған корпоративті, үкіметтік, ғылыми және үй желілерінен құралған. Әр түрлі архитектуралы және топологиялы желілерді біріктіруге IP (Интернет Protocol) протоколын және мәліметтер пакеттерін маршрутизациялауды қолдану арқылы қол жеткізілді. IP протоколы әдейі физикалық байланыс арналарына тәуелсіз етіп жасалды. Яғни, сандық мәліметтерді тасымалдауға арналған кез-келген жүйе интернетпен де байланыса алады. Желілердің байланысқан түйіндерінде арнайы бағдарламалық немесе аппараттық маршрутизаторлар пакеттерін қабылдаушылардың IP-мекенжайларын қарай отырып, мәліметтер пакеттерін сұрыптаумен және бағыттаумен айналысады.
IP протоколы бүкіл әлем көлемінде біртұтас мекен-жай кеңістігін құрады, бірақ әрбір жеке желіде өзіндік адрес кеңістігі болуы мүмкін. IP-мекенжайларды осылайша ұйымдастыру маршрутизаторларға әрбір мәлімет пакетінің бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, интернет құрамындағы жекелеген желілер арасында дау-дамайлар болмайды, ал мәліметтер бүкіл әлем көлемінде дәл жеткізіледі.
IP протоколын IETF (Интернет Engineering Task Force) ұйымы ойлап тапқан болатын. IETF және оның жұмыс топтары бүгінгі күні де бүкіләлемдік желінің протоколдарын дамытумен айналысады. IETF қызметіне қарапайым пайдаланушылар қатыса алады. Бұл ұйым комитеттері RFC құжаттарын жариялайды. Бұл құжаттарда көптеген сұрақтардың техникалық спецификациялары және дәл түсініктемелері беріледі.
Бұл жағдайдағы протокол түсінігі - желімен жұмыс жасаған кездегі компьютерлер арасындағы мәліметтер алмасу тілін білдіреді. Әр түрлі компьютерлер бір-бірімен байланысу үшін, олар бір протоколмен байланысуы керек. Интернет-протоколдар жүйесін TCPIP протоколдар жиыны деп атайды. Мәселен, қолданбалы деңгейдегі мынандай интернет-протоколдар кең тараған: DNS, HTTP, HTTPS, IMAP, LDAP, POP3, SMTP, SSH, Telnet, XMPP (Jabber), SNMP. Ал, бас жол мәтіндерден мысалдар келтірер болсақ, сеанстық деңгейде, яки көрсету деңгейінде SSL, TLS, ал танспорттық деңгейде TCP, UDP, сондай-ақ желілік деңгейде BGP, ICMP, IGMP, IP, OSPF, RIP, EIGRP, IS-IS және арналық деңгейде Ethernet, Frame relay, HDLC, PPP, SLIP атты протоколдар бар.
Белгілі бір стандартқа келтірілмесе де, интернетте кең тараған протоколдар бар. Бұл протоколдар көп жағдайда файлдармен және мәтіндік мәліметтермен алмасу үшін қажет. Ал, кейбіреулерінің негізінде бүтін файл алмасу желілері құрылған. Бұл протоколдар: OSCAR, CDDB, eDonkey2000 (желінің аты; протокол MFTP деп аталады), BitTorrent, Gnutella, Skype.
Бүгінгі күні интернеттің кең тараған қызметтеріне мыналар жатады: бүкіләлемдік тор, веб-форумдар, блогтар, вики-жобалар (Уикипедия), интернет-дүкен, интернет-аукцион, электронды пошта, жаңалықтар топтамасы (негізінен, Usenet), файл-алмасу желілері, интернет-радио, интернет-теледидар, IP-телефония, мессенджерлер, FTP-серверлер, IRC (веб-чаттар), іздеу жүйелері, интернет-жарнама, өшірілген терминал, төлеу жүйелері.
Қазіргі уақытта, интернетте жеткілікті деңгейдегі көптеген сервистер топтастырылған. Бұл сервистер қорлардың барлық спектрі жұмыстарын қамтамасыз етеді. Олардың ішіндегі ең танымалдары мыналар: электронды пошта (E-mail) - бір адамның бір немесе бірнеше абоненттермен хабар алмасуына мүмкіндік береді; телеконференциялар немесе жаңалықтар топтамасы (Usenet), ұжымдық хабар алмасуды қамтамасыз етеді; сервис FTP -- файлдық архивтер жүйесі, әр түрлі типтегі файлдарды жіберу мен сақтауды қамтамасыз етеді; сервис Telnet, терминальді режимдегі өшірілген компьютерлерді басқаруға бағытталған; World Wide Web (WWW, W3) -- гипермәтінді (гипермедиа) жүйе, әр түрлі желілік қорларды бір ғана ақпараттық кеңістікке жинақтауға бағытталған; сервис DNS, немесе доменді аттар жүйесі, санмен көрсетiлген мекенжайлар орнына мнемоникалы аттар желiсi түйiндерiн бағыттау мүмкiндiгін қамтамасыз етеді; сервис IRC, нақ осы уақыттағы мәтіндік қарым-қатынастарды қолдауға бағытталған; ағымды мультимедиа.
Жоғарыда атап өткен сервистер стандартты қызметке жатады. Бұл тұтынушылық және серверлік бағдарламалық қамтамасыз етуді құрудың қағидалары дегенді білдіреді. Сондай-ақ, өзара әсер хаттамалары халықаралық стандарт түрінде қалыптасқан. Өз кезегінде, бағдарламалық қамтамасыз етуді құрастырғандар тәжірибелік тұрғыда жүзеге асыру барысында ортақ техникалық бұйрықтарды орындауға міндетті.
Стандартты сервистермен қатар, стандартты емес сервис түрлері де кездеседі. Олар сол немесе басқа компанияның түпнұсқалық құрылу барысын білдіреді. Мысал ретінде Instant Messenger сынды әр түрлі жүйелерді айтсақ болады, яки ICQ, AOl, Demos on-line сынды өзіндік интернет-пейджерлер. Сондай-ақ, интернет-телефония жүйесі, радио және видео трансляциялары және тағы басқа. Мұндай жүйелердің маңызды ерекшелігі басқа ұқсас қызметтермен техникалық жанжалдарға әкеліп соқтыруы мүмкін халықаралық стандарттардың болмауы болып табылады.
Стандартты сервистерге транспорттық деңгейдегі хаттамаларымен өзара әсер интерфейсі де қатысты бола алады. Негізінен, әр бағдарламалық сервер артында TCP және UDP-портты стандартты сандар қойылады.
Интернеттің нақты қызметіне ғылыми тұрғыда үңіліп көрейік. Ең алдымен, бүкіләлемдік тор. Соңғы уақытта интернет сөзін қазақ тілінде ғаламтор, әлемтор деп аударуымыздың қайнар көзі осы қызметке байланысты. Веб-форумдар - белгілі-бір тақырып аясында талқылаулар жүргізу. Мәселенің шиыртпақ шарықтау шегі де, мәселені дұрыс шешу ұсыныстары да айтылып, қорытындылатын веб-қатысушылары бар веб-форумдар интернет-журналистика саласының дамуына өзіндік үлесін қосуда.
Блогтар. Блогосфера жайында бастамас бұрын, Ребекка Бладтың Блог - бұл бос жәшік. Оның ішіне журналистиканы да, беллетристиканы да, басқа да пікірлерді жариялауға болады - деген сөзін айта кеткен жөн болар. Блог ашу үшін қазақстандық орыс тілді аудитория yvision.kz-ті, ал қазақ тілділер wordpress.com-ды пайдаланады. Блогтардың түрлеріне жеке-жеке тоқталып өтсек. Блогтарды авторлары бойынша:
- жеке блог
- ұжымдық блог
- корпоративті блог
деп үшке бөліп, ал блогтардың мультимедиялылығы бойынша:
- фотоблог
- видеоблог
- мәтіндік блог
- блогкаст (үнхабарлардан құралған блог)
деп төрт түрге бөліп қарастырамыз.
Блогтар мен журналистиканың арасында байланыс бар. Бұл теорияға мынандай ерекшеліктерді, яки функцияларды факті ретінде алып қарастыруымызға болады:
- көңіл көтеретін (немесе рекреативті) функция
- ақпараттық функция
- идеологиялық функция
Блогтар мен журналистикаға тән жанрлар:
- жолсапар очерктер
- эпистолярлық жанр
- новелла
- репортаж
- сұхбат
- сараптама
- шолу
- эссе;
Қазақша блогосфера:
500-ге тарта блогтар бар, бірақ жиі жаңартылатын және оқырмандары барлар аз;
"Мінбер" журналистерді қолдау орталығы семинар-тренингтер өткізіп жүр;
Блогтардың көпшілігі Wordpress жүйесінде болғандықтан, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz