«РПК Бектау» ЖШС-нің шаруашылық - қаржылық қызметі
1. Кәсіпорынның шаруашылық . қаржылық қызметінің
жалпы сипаттамасы. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы.
Есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Ақшалай қаражаттары және олардың
баламаларының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Дебиторлық берешектердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
4. Қорлар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
5. Ұзақ мерзімді активтердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
5.1 Негізгі құралдардың және олардың
амортизациясының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
5.2 Материалды емес активтердің және
олардың амортизациясының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
5.3 Инвестициялар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
6. Міндеттемелер есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
6.1 Қарыздар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
6.2 Еңбек ақы және оны төлеу есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
6.3 Салықтық міндеттемелердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
6.4 Басқа да кредиторлық берешектер есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... 36
7. Меншікті және резервтік капиталдың есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... 36
8. Қаржылық нәтижелер және пайданың
жұмсалуының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
9. Өндірістік шығындар мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
10. Ұйымның қаржылық есептілігі: құрастыру мен ұсыну тәртібі.
Қаржылық есептілік аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
11. Есепті кезеңдегі ұйымның қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... .48
Қосымшалар
жалпы сипаттамасы. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы.
Есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Ақшалай қаражаттары және олардың
баламаларының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Дебиторлық берешектердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
4. Қорлар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
5. Ұзақ мерзімді активтердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
5.1 Негізгі құралдардың және олардың
амортизациясының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
5.2 Материалды емес активтердің және
олардың амортизациясының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
5.3 Инвестициялар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
6. Міндеттемелер есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
6.1 Қарыздар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
6.2 Еңбек ақы және оны төлеу есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
6.3 Салықтық міндеттемелердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
6.4 Басқа да кредиторлық берешектер есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... 36
7. Меншікті және резервтік капиталдың есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... 36
8. Қаржылық нәтижелер және пайданың
жұмсалуының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
9. Өндірістік шығындар мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
10. Ұйымның қаржылық есептілігі: құрастыру мен ұсыну тәртібі.
Қаржылық есептілік аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
11. Есепті кезеңдегі ұйымның қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... .48
Қосымшалар
«РПК Бектау» ЖШС-і Қазақстан Республикасы, Әділет Министрлігінің Алматы қаласындағы Әділет Департаментінде 2009 жылдың 29-маусымында тіркелген. Мемлекеттік тіркеу туралы Куәлігі №0399657 Сериясы В, тіркеу номері 98038-1910-ЖШС. Мәртебесі – Жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
Орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Алмалы ауданы, Брусиловский көшесі, 68 үй, 17-пәтер.
Ұйым Жарғысына сәйкес негізгі қызметі:
• Жарнамалық өнімді дайындау және жеткізу, жарнамалық-баспа қызметі, интернет-қызметтер;
• Қосымша қызмет ретінде ЖШС Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы келмейтін кез келген қызмет түрімен айналыса алады.
«РПК Бектау» ЖШС-і заңды тұлға құқығына тәртіпке сәйкес мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін ғана ие болады. Банкте есеп айырысу шоты, мөрі мен штампы бар, белгіленген үлгідегі бланкілер, қызмет көрсету және фирмалық белгілері бар.
Орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Алмалы ауданы, Брусиловский көшесі, 68 үй, 17-пәтер.
Ұйым Жарғысына сәйкес негізгі қызметі:
• Жарнамалық өнімді дайындау және жеткізу, жарнамалық-баспа қызметі, интернет-қызметтер;
• Қосымша қызмет ретінде ЖШС Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы келмейтін кез келген қызмет түрімен айналыса алады.
«РПК Бектау» ЖШС-і заңды тұлға құқығына тәртіпке сәйкес мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін ғана ие болады. Банкте есеп айырысу шоты, мөрі мен штампы бар, белгіленген үлгідегі бланкілер, қызмет көрсету және фирмалық белгілері бар.
МАЗМҰНЫ
1. Кәсіпорынның шаруашылық - қаржылық қызметінің
жалпы сипаттамасы. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы.
Есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2. Ақшалай қаражаттары және олардың
баламаларының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Дебиторлық берешектердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 13
4. Қорлар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
5. Ұзақ мерзімді активтердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..20
5.1 Негізгі құралдардың және олардың
амортизациясының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..20
5.2 Материалды емес активтердің және
олардың амортизациясының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..23
5.3 Инвестициялар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...27
6. Міндеттемелер есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .30
6.1 Қарыздар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
6.2 Еңбек ақы және оны төлеу есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 31
6.3 Салықтық міндеттемелердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 34
6.4 Басқа да кредиторлық берешектер есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... 3 6
7. Меншікті және резервтік капиталдың есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... 36
8. Қаржылық нәтижелер және пайданың
жұмсалуының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
9. Өндірістік шығындар мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
10. Ұйымның қаржылық есептілігі: құрастыру мен ұсыну тәртібі.
Қаржылық есептілік аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
11. Есепті кезеңдегі ұйымның қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . 48
Қосымшалар
1. Кәсіпорынның шаруашылық-қаржылық қызметінің жалпы сипаттамасы. Кәсіпорында бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы. Есеп саясаты
РПК Бектау ЖШС-і Қазақстан Республикасы, Әділет Министрлігінің Алматы қаласындағы Әділет Департаментінде 2009 жылдың 29-маусымында тіркелген. Мемлекеттік тіркеу туралы Куәлігі №0399657 Сериясы В, тіркеу номері 98038-1910-ЖШС. Мәртебесі - Жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
Орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Алмалы ауданы, Брусиловский көшесі, 68 үй, 17-пәтер.
Ұйым Жарғысына сәйкес негізгі қызметі:
* Жарнамалық өнімді дайындау және жеткізу, жарнамалық-баспа қызметі, интернет-қызметтер;
* Қосымша қызмет ретінде ЖШС Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы келмейтін кез келген қызмет түрімен айналыса алады.
РПК Бектау ЖШС-і заңды тұлға құқығына тәртіпке сәйкес мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін ғана ие болады. Банкте есеп айырысу шоты, мөрі мен штампы бар, белгіленген үлгідегі бланкілер, қызмет көрсету және фирмалық белгілері бар. Лицензиялауды қажет ететін қызмет түрлері белгіленген тәртіпке сәйкес лицензияланады. Ұйым құрылтайшылары өз үлестеріне сәйкес зиян тәуекеліне, пайда алуға, сонымен қатар міндеттемелеріне жауап беруге міндетті. Қаржылық және салық есебі қолданыстағы заңдар мен нормативтерді ескере отырып, ұйымның есеп саясаты тәрізді қаржылық есептің маңызды әрі сенімді құралы арқылы жүзеге асырылады. Ұйым қызметінің ерекшелігін ескеретін, қаржылық және салық есебінің өзара байланысын нығайтатын есеп саясатының қалыптасуы ұйымдағы бухгалтерия қызметкерлерінің жұмысын тиімді етіп, сонымен қатар есептік мәліметтердің сенімділігін қамтамасыз етеді.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау барысында қателер жібермеу, фактілерді бұрмаламау, ұйымдардың қаржы жағдайын бағалау, шаруашылық қызметінің үздіксіздігін қамтамасыз ету, материалды активтерді бағалау мен есептен шығару, таза пайда қорын құру бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын қалыптастыру болып табылады.
Есеп саясатын Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жөніндегі департаментінің талабы бойынша немесе егер мұндай өзгерту неғұрлым дұрыс ақпарат алуға мүмкіндік жасайтын болса кәсіпорын өзі өзгертуі мүмкін. Есеп саясатын өзгерту нәтижесінде туындаған түзету сомасы бөлінбеген кірістің бастапқы сальдосын өзгерту жолымен есеп беруде көрсетіледі және есепті кезеңнің таза пайдасын (зиянын) анықтағанда ескеріледі. Егер есеп саясатындағы өзгерістер есепті кезеңге, алдыңғы кезеңге және кезекті есепті кезеңдерге елеулі түрде әсер ететін болса, онда түсіндірме жазуларда есеп саясатының өзгеру себебі, есепті кезең және әрбір бұрынғы кезеңдер үшін түзету сомасы, таза пайдасын (зиянын) анықтағанда ескерілген түзету сомасы, қайта есептелген салыстырмалы деректер немесе олардың қайта есептеудің мүмкін болмау себептері ашылып көрсетіледі.
Сонымен, ұйымның есеп саясаты - ақпараттың жалған фактілерінсіз, қосымша еңбек және қаржылық құралдар тартылмай, салық салынатын табысты дұрыс есептеу мен қаржылық есепте сенімді ақпараттың қалыптасуына бағытталған, есеп жүйесін құруда маңызды құрал болып табылады. 8 (IAS) Халықаралық қаржы есептілігінің стандартында Есеп саясаты - бұл ұйым қаржы есептілігін дайындау және ұсыну үшін қолданатын нақты қағидаттар, негіздер, келісімдер, ережелер және практика делінген. Олай болса, ұйымның басты ішкі құжаттарының бірі - есеп саясатында қандай мәліметтердің барлығын және ұйымның бухгалтерлік есебін жүргізу ерекшелігіне тоқталайын.
Ұйымдағы бухгалтерлік есептің басты мақсаты -- ұйым қызметінің өсу қарқынын қамтамасыз ету, әр түрлі нұсқадағы салыстырмалы мәліметтер қалыптастыру, талдау шараларын орынды жүргізу арқылы басқарушылық шешім қабылдау болып табылады. Бұл мақсаттарды жүзеге асыру барысында ұйым тиісті нормативтік актілер мен ішкі ережелерге сүйенеді. Яғни, әрбір ұйым өзінің алға қойған мақсат-мүддесіне жету үшін өз қызметтеріне тән: өнім өндірудің технологиялық ерекшеліктері, басқарудың ұйымдық құрылымы, қызмет көлемінің түрі мен деңгейі, операциялар жүргізу, клиенттермен жұмыс істеудің тәртібі, ақпараттарды өңдеу т.б. ерекшеліктеріне байланысты ұйымдарда есеп саясатын қалыптастырудың мазмұны мен маңызын ашып көрсетудің негізін қалайды.
РПК Бектау ЖШС-нің бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізу тәртібі есеп саясатында белгіленген. Яғни, бухгалтерия жеке құрылымдық бөлімше ретінде бухгалтерлік есепті ұйымдастырады және жүргізеді деп көрсетілген. Бухгалтерияның қызметін бас бухгалтер басқарып, атқарылатын есеп-қисапқа тікелей жауапты болып табылады. Яғни, бухгалтерлік есепті жүргізуге және бухгалтерияның қызметін басқаруға құзіретті немесе жауапты тұлға болып бас бухгалтер табылады. Осыған орай РПК Бектау ЖШС-нің басшылығы бас бухгалтерге есеп саясатында белгіленген ережелерге сәйкес қаржылық есеп элементтері мен олардың құрылымдық бөлімдерінің есебіне, бағалануына, танылуы мен сыныпталуына, сонымен қатар оларға байланысты сұрақтарды, мәселелерді өз кәсіби біліктілігіне негізделе отырып ұйым пайдасына тиімді шешім қабылдауына рұқсат берілген. Бухгалтерия өзінің атқаратын қызметіне, жүктелген міндеттеріне байланысты бөлімдерге бөлінеді.
Бухгалтерия қызметі мен міндеттерін реттеуді белгілейтін нормативті-құқықтық құжат болып Бухгалтерия туралы Ереже, Бөлімдер туралы Ереже табылады. Ал бухгалтерия қызметкерлерінің қызметтік міндеттері қызметтік нұсқаулықта анықталып көрсетілген. РПК Бектау ЖШС-нің жалпы есеп жүйесі келесілерге бөлінеді: қаржылық есеп, статистикалық есеп, салықтық есеп, басқару есебі.
Ұйымда пайда болған мүлік пен міндеттеме және кез келген шаруашылық операция теңге мен тиын өлшемдерін қолдану арқылы жүргізіледі, ол 1С. Бухгалтерия компьютерлік бағдарламасы арқылы көрініс табады. Бастапқы есеп құжаттарын есепке алу барысында бухгалтерия жүргізіп отырған шаруашылық операцияларына бақылау жүргізуді және келесі бағыттарды іске асыратын түпкі бақылау процедурасын қамтиды:
1. Санкциялауды бақылау (әр шаруашылық операциясының нормативтік ережелерге сәйкес уақытылы аяқталуы керек);
2. Заңдылығын бақылау (әр шаруашылық операциясының қолданыстағы заңдық нормативтік ережелерге сәйкестігі тексеріліп, егер ауытқу анықталса ол жойылу керек);
3. Құзіреттілікті бақылау;
4. Мәліметтерді өңдеуді бақылау (құжат толтырылуы, оның айналысы мен жүйелілік жазуларының бақылануы).
Мүлік, міндеттеме және шаруашылық операциялар есебі бухгалтерлік есептің жұмыс шот жоспарына сәйкес жүргізіледі. Жұмыс шот жоспары 22.12.2005 жылдың №426 жұмыс шот жоспарын құру нұсқаулығына сәйкес дайындалған. Шаруашылық операциялар мен оқиғалардың аналитикалық есебін жүргізу РПК Бектау ЖШС-нің қажеттілігіне байланысты белгіленіп, анықталады.
РПК Бектау ЖШС-нің есеп саясатының құжаттары болып осы есеп саясаты, бухгалтерлік есеп жұмыс шот жоспары және ЖШС-нің арнайы бекітілген реттеушілік құжаттарымен анықталған құжат айналым ереже-кестесі табылады.
РПК Бектау ЖШС-нің шаруашылық қызметін жүргізу фактісін құжаттау, тіркеу үшін Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің 19.03.2004 жылғы №123 бұйрығымен бекіткен алғашқы құжаттардың типтік формасын және 1С. Бухгалтерия компьютерлік бағдарламасында көрсетілген алғашқы құжаттар формасын қолданады.
РПК Бектау ЖШС-нің ұйымдыстырушылық, қаржылық есептік құжаттарға қол қою құқығына ие қызметкерлер арнайы басшы жарлығымен бекітілген. Бұрынырақ жіберілген қателіктерді түзеу барысында екіжақты түзету жазулары туралы бухгалтерлік анықтама жасалады. Бухгалтерлік анықтама оны жасаған қызметкер (бухгалтер) мен бас бухгалтер қолдары арқылы рәсімделеді. Бухгалтерлік есептегі алғашқы құжаттар қозғалысы (құжаттық құрылуы немесе басқа ұйымнан алынуы, есепке алу, өңдеу, архивке өткізу) арнайы регламенттік кестемен жүзеге асырылады. Бухгалтерияда әрбір есепті кезеңге арналған құжаттарды сақтау үшін арнайы іс (дело) (сақтау бірлігі) қалыптастырылады. Келесі сақтау мерзімдері белгіленген:
1. Жылдық қаржылық есептілік-үздіксіз;
2. Тоқсандық- 5 жыл;
3. НҚ қайта бағалау ведомосттарының түсу актілері- үздіксіз;
4. Жұмысшылардың жеке шоттары (жалақы есептеу ведомостері) - 75 жыл;
5. Басқа да құжаттар - 5 жыл.
Құжаттардың сақталу мерзімі олардың құрылған есепті кезеңінен кейінгі кезеңнің 1-қаңтардан бастап есептеледі. Екі немесе одан да көп айдың құжаттарын бірге тігуге қатаң тыйым салынған. Құжаттарды бухгалтерлік архивке сақтау мен архивтік кітапты жүргізу жауапкершілігі бухгалтердің орынбасарына жүктеледі.
РПК Бектау ЖШС-нің мүлкі мен құндылықтарын олардың орналасқан орнына байланыссыз түгендеу жүргізіледі. Сонымен қатар қаржы міндеттерінің барлық түрі мен ЖШС-не тиесілі емес бірақ бухгалтерлік есепте көрсетілген (жауапты сақтауда тұрған, жалға алынған) мүліктер де түгенделеді. Түгендеу жүргізу мен оның қорытындысын рәсімдеу үшін РПК Бектау ЖШС-нің басшысының бекітуімен тұрақты түгендеу комиссиясы құрылады. Жоспарсыз түгендеу тек басшы бұйрығымен жүзеге асырылады. Түгендеу барысында бухгалтерлік есеп мәліметі мен нақты қолда бар құндылықтар арасында ауытқулар анықталған жағдайдаолар келесі тәртіппен көрініс табады:
1. Қорлардың артық мөлшері нарықтық бағамен есепке алынады;
2. Жетіспеушілік пен мүліктің бүліну фактілері анықталса, олардың нақты құны бойынша есептік шоттардан шығысталады.
Жетіспеушілікке кінәлі тұлғалар анықталса олар еңбек келісім-шартында көзделген тәртіпке сай тиісінше түсініктеме жазып, құндылықтың орнын толтыруы керек. Ал егер кінәлілер анықталмаса жетіспеушілік шығындарға жатқызылады. Түгендеу аяқталғаннан кейін рәсімделген акт ЖШС-нің бухгалтериясына тексеру үшін және түгендеу қорытындысын есепте анықтау мен көрсету үшін өткізіледі. Түгендеу қорытындысы түгендеу аяқталған айдың есебі мен есептілігінде көрініс табады және түгендеу аяқталғаннан кейін 10 жұмыс күн ішінде материалды жауапты тұлғаға хабарланады.
РПК Бектау ЖШС-нің есеп саясатының әдістемелік бөлімі қаржылық есепті ұсыну тәртібі бөлімінде қаржылық есепті құруда ЖШС-гі 1 ХҚЕС (ІAS) Қаржылық есепті ұсыну, 1 ХҚЕС (IFRS) Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарын бастапқы қолдану, 7 ХҚЕС (ІAS) Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер т.б. стандарттарға сүйенеді делінген. Қаржылық есептілік Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен құрылады. Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, қаржылық есептілік бухгалтерлік баланс, табыс пен шығыс туралы есептілік, ақша қаражаттарының қозғалыстарының есебі, капитал қозғалысы туралы есептілік түсініктеме хат, қосымша кестелер мен т.б. ақпараттан құралады. Қаржылық есептіліктің әрбір көрсеткіші өткен есепті жылдың мәліметтерін де қамтиды. Өткен кезеңдер қателері дегеніміз ұйымның қаржылық есептілігіндегі бір немесе одан да көп кезең есептілігінде сенімсіз немесе қате ақпарат арқылы құрылған қаржылық есептегі елеулі қателердің орын алуы. Елеулі қате деп өткен есепті кезеңде негізгі қызметтен алынған жылдық табыс сомасының 1% мөлшерінен артық соманы атаймыз. Бұндай қателіктердің орын алуы фактілерін бас бухгалтер қадағалап уақытылы түзету жүргізуі тиіс. Сонымен қатар есеп саясатының әдістемелік бөлімі табыс, ақша қаражаттары, меншікті капитал, еңбекақы, займ, резервтер мен шартты шығындар, дебиторлық берешектер, кредиторлық берешектер, шығыстардың есепке алынуы мен танылуы тәрізді бөлімшелерден құралған.
2. Ақшалай қаражаттары және олардың
баламаларының есебі мен ішкі аудиті
Ақша қаражаттары - бұл кәсіпорынның кез-келген деңгейдегі және түрлі міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ететін ең жоғарғы өтімді қаржылық ресурстары. Ақша қаражаттары ағымдағы активтердің ең өтімді бөлігі және ол айналым капиталын құраушы болып табылады. Ақша қаражаттарына кассадағы ақша, есептік, ағымдағы, арнайы, валюталық және депозиттік шоттардағы ақшалар жатады. Ақша қаражаттары баланста бастапқы құны бойынша есепке алынады.
Заңды тұлға болып табылатын, өзінің жеке балансы бар және меншікті айналым қаражаттарымен ерекшеленетін әрбір субъект ҚР-ң Ұлттық Банк Басқармасының 02.06.2006ж. № 266 Клиенттің Қазақстан Республикасының банктерінде банктік шоттарды ашу, оны жүргізу мен жабу реті туралы ережелерді бекіту туралы қаулысына сәйкес банктерде бос ақша қаражаттарын сақтау және есептесулер жүргізу үшін ағымдағы, корреспонденттік не жинақ щоттарын ашады. Ағымдағы және жинақ шоттары - бұл жеке және заңды тұлғалардың, заңды тұлғалардың жекелеген бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдері) банктік шоттары. Корреспонденттік шоттар - бұл банктік операциялардың жеке түрлерін жүзеге асыратын банктер мен ұйымдардың банктік шоттары. Корреспонденттік шоттарды аударым операцияларын жүргізетін субьект тек Ұлттық Банктің сондай операцияларды жүзеге асыруға арналған лицензиясы бар болғанда ғана аша алады. Банктік шоттар банктік шоттарды ашу туралы келісім шартқа сәйкес ашылады. Ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарды ашу барысында банк клиент есебіне түсетін ақша қаражаттарын қабылдауға, клиенттің үшінші тұлғаға ақша қаражаттарының белгілі бір сомасын аудару туралы тапсырмасын орындауға және банктік шоттар келісім шартында қарастырылған басқа да қызметтерді көрсетуге міндеттенеді. Банктік құжаттарға бірінші қол қою құқығы ұйымның басшысына, ал екіншісі бас бухгалтерге тиесілі. Банктік шотқа номер тиесілі, ол клиентке айтылады және барлық құжаттарға қойылады, онымен барлық операциялар рәсімделеді.
Кәсіпорын кассасы кәсіпорында ұлттық және шетелдік валютада ақша қаражатарының бар болуы, бағалы қағаздардың және ақшалық құжаттардың тікелей сақталуын қамтамсыз етеді. Ақша қаражаттарының көп бөлігін кассада сақтау банкке қарағанда үлкен тәуекелге алып келеді, сондықтан қаржы менеджеріне ағымдағы күнге қажетті минималды соманы ғана кассада сақтау туралы қаржылық саясат жасау қажет. Ұйымдарның кассасында күнделікті саудадан түскен табыс түрінде, көрсетілген қызмет пен қолма-қол ақша түрінде түскен үлкен сомалы қаражаттар жиналады.
Ақша қаражаттары шоттары бойынша мысал ретінде РПК Бектау ЖШС-не келіп түскен сомаларды төмендегі кестеде былай көрсетеді:
Кесте 1.
Кассадағы ақша-қаражаттар есебі бойынша шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
ДТ
КТ
1.
Сатып алушылардан ақша-қаражаттарының түсуі:
-Сатылған тауарлы материалдық құндылықтар үшін
-Қарызды вексель бойынша жабу
1010
1030
1210
1280
2.
Сыйақы бойынша берешектің келіп түсуі
1010, 1030
2170
3.
Қызметкерлердің ұйымға қарыз берешегінің келіп түсуі:
Қолданылмаған есепке алынған соммалардың қалдығы
1010, 1030
2150
Материалдық зиян мен жетіспеушілікті орнына қайтару
1010,1030
2150
Несиеге сатылған тауарлар үшін пайда болған қарызды өтеу
1010,1030
2150
Қызметкерлерге берілген несиелерді өтеу үшін
1010,1030
1210
4.
Банктегі есепайырысу шотынан түскен ақша-қаражаттар:
кассаға
1010
1030
Валюталық шотқа
1021
1030
Карт-шотқа
1040
1030
5.
Жарғылық капиталға түскен қаражаттар:
серіктестіктерден
1010, 1030
5030
акционерлік қоғамдардан
1010, 1030
5110
6.
Болашақтағы кезең табыстары болып келетін ақша-қаражаттардың шотқа келіп түсуі (жалдау ақы және т.б)
1010
3520
7.
Тауарлы-материалдық қор үшін сатып алушылардан алынған аванстық шотқа келуі
1010, 1030
3510
8.
Сатылған тауарлар үшін ақша төленген кезде негізгі іс-әрекеттен табыс алынды:
тауарларды сатудан
1010, 1030
6010
сауда кеңістігін жалға бергенде алатын табысы
1010, 1030
6260
9.
Материалды емес активтерді сатудан түскен түсім алында
1010, 1030
6210
10.
Негізгі материалдарды сатудан түскен түсім алынды
1010, 1030
6210
11.
Шетел валютасына қарағандағы ұлттық валютасының төмендеуі нәтижесінде оң курстық айырма соммасы анықталады
1030
6250
12.
Инвентаризация нәтижесінде кассадағы қалдық есепке алынды
1010, 1030
6280
13.
Кассадан ұлттық және шетел валютасында ақша-қаражаттар төленді:
сатып алынған материалдық емес активтер
2730
1010,1030
келіп түскен негізгі құралдар
2410
1010,1030
Күрделі құрылысқа жұмсалатын шығындар
2410
1010,1030
14.
Есепке алынған әкімшілік шаруашылық және жұмыс бабындағы іссіапрға ақша-қаражаттар берілді
1250
1010,
1030
Кассалық операцияларды жүзеге асыру арнайы Ережеге сәйкес жүзеге асырылады. Кассалық операцияларды жүргізу мақсатында ұйымдарында барлық қабылданған құндылықтарға жауап беретін кассир маманы болуы қажет. Кассирдің есеп беруі күнделікті жүргізіледі. Кассирді таңдау немесе оның міндеттемелерін басқа біреуге жүктеу ұйым басшысының бұйрығымен бекітіледі. Бұл бұйрық шыққанан кейін, ұйым басшысы кассирді кассалық операцияларды жүргізу тәртібімен, яғни ережелерімен таныстыру қажет. Ұйым басшысы кассирмен тауарлы-материалдық жауапкершілік туралы қабылданған дүние бойынша жеке материалдық жауапкершілік келісім шартқа отырып, кассалық операциялардың жүргізу тәртібімен таныс екені жөніндегі хаттаманы алуы керек. Кассирге өзінің қызметтерін басқа тұлғаларға тапсыруға қатаң түрде тиым салынады. Қажеттіліктен туындаған жағдайда кассир өз міндеттерін уақытша өткізуге мүмкіндігі бар, бірақ басқа тұлға міндетті түрде басшылықпен толық жеке материалдық жауапкершілік жөнінде әңгіме жүргізіп, хаттама түрінде бекітеді. Мұндай жағдайда уақытша кассир кассирден жұмысты бас бухгалтердің көзінше акт бойынша қабылдап алады. Кассирдің жұмыстан босатылуы да дәл осы тәртіппен сақталады.
Кассирдің жұмысты тез арада босатуы (ауру немесе т.б себептерге байланысты) кезінде ол бүкіл тауарлы-материалдық құндылықтарды инвентаризациялау комиссия көзінше акт бойынша санау нәтижелерін түгендеп, комиссия мүшелерінің қолы қойылған құндылықтарды өткізу актісі бойынша жүзеге асырылады. Ұйымдарның басшылары кассадағы ақша-қаражаттардың сақтылығын қамтамасыз ететін жағдайлар жасап, ұйым кассасынан банкке өткізуін сақтылығын қамтамасыз ету қажет.
Кассалық операциялар статистика органдарымен бекітілген меншік формалары мен ведомствалық бағынуына байланыссыз, өзгеріссіз қолданылатын құжатпен рәсімделеді. Ақша-қаражаттарды ұйым кассасына қабылдау бухгалтериямен берілген, тіркеу журналында тіркелген, бухгалтер немесе оның орнына уақытша қызмет атқаратын тұлға қол қойған кіріс кассалық ордер арқылы жүзеге асады. Тіркеу журналы кіріс және шығыс кассалық құжаттарға бөлек-бөлек ашылады. Мұнда кассалық кіріс құжатының мерзімі, нөмері және келіп түскен ақша-қаражаттарының жұмсау мақсатын көрсетеміз.
Кіріс кассалық ордерде (Қосымша 1) ақша-қаражаттар кімнен және не үшін алынғанын көрсетеді және олардың сомасы ордерді жазу негізіне сүйенген болып келеді. Кіріс кассалық ордерді тіркеп, бас бухгалтерлердің қолы қойылғаннан кейін бұл ордер кассирге ұсынылады да кассир бұл құжаттың дұрыс толтырылуын, бас бухгалтерлердің қолының растылығын тексеріп, ордерге қол қойып, ақшаны санап, қабылдап алады. Бұл ақшаны кассаға өткізген тұлғаға тапсырған фактісін дәлелдеу мақсатында кіріс кассалық органына тиісті бас бухгалтер және кассирдың жеке қолымен, ұйым мөрімен басылған түбіртекті табыс ету қажет. Кіріс кассалық ордері бойынша ақша тек осы құжат толтырылған күнге ғана қабылданады.
Кассадан қолма-қол ақшаны есептеп беру келесі жағдайларда рұқсат етіледі:
Іс-сапар мақсатына байланысты берілетін сома шегінде қызметтік іс-сапарлармен байланысты шығыстар;
ЖШС Бас директоры бұйрығы негізінде, қызметкердің қызметтік хатында көрсетілген сома шегінде, операциалық, шаруашылық және өкілдік шығыстар.
Қолданылмаған сома берілген мерзімі аяқталғаннан кейінгі үш күннен кешіктірілмей кассаға тапсырылуы тиіс. Қолма-қол ақшаны есептеп беру бұрын берілген сомалар бойынша толық есеп айырысқан жағдайда ғана ұсынылады. Бұл операция аванстық есеп беру құжаты арқылы рәсімделеді (Қосымша 2).
Шығыс кассалық ордер (Қосымша 3) бухгалтериямен де жазылып, кіріс және шығыс журналында тіркеледі және кассирге өткізіледі. Кіріс кассалық ордерлер және түбіртектер немесе олардың орнын басатын құжаттар қаламмен немесе басылым машинасы мен компьютермен жасалып, жазуы анық болуы қажет. Ешқандай түзетулер мұнда болмауы қажет. Егер кассалық ордерде қате жасалатын болса, онда оны қайта толтыру қажет. Кіріс және шығыс кассалық ордерлерде міндетті түрде ақша берудің мақсаты көрсетіледі және оған тиісті құжаттар беріледі. Кассалық ордер бойынша ақшаны қабылдау немесе төлеу тек оны рәсімдеу күні жүзеге асырылады.
Кассадағы ақшаны есепке алу мақсатында, қалдықты және ақша қозғалысын білу мақсатында кассир әр беті нөмерленген, мөрмен басылған, тігілген кассалық кітапты жүргізеді. Кітап бетінің көлемі кітаптың артында бас бухгалтер мен басшының қолымен бірге көрсетіледі.
Әр ұйым тек 1 кассалық кітапқа ие болу қажет. Кассалық кітаптағы жазулар 2 данада яғни көшірме қағазын қолдана отырып қаламмен немесе химиялық қарандашпен жазылады. Кітапта барлық кіріс, шығыс ордерлер көрсетіліп ақшаны кімге бергенін және кімнен алғанын, жалпы сомманы және корреспонденциялық шоттың №-і көрсетіледі. Кассалық кітапта түзетулер жасауға тиым салынады және жасалған түзетулер кассир мен бас бухгалтер қолымен расталады.
Күн сайын не басқа бекітілген уақытта кассир жұмыс күні аяқталғаннан кейін күні бойы жасалған кіріс және шығыс бойынша нәтижелерді есептеп, қалдықты екінші күнге шығарады (Қосымша 4). Бір уақытта кассир кассалық есептілік бойынша ақша сомасының қалдығы мен кассадағы нақты соманы бір-бірімен салыстырады. Кейін кассалық кітаптың 1 данасы кассирдің өзінде, 2-шісі бухгалтерияға өткізіледі.
Шетелдік валютадағы операциялар. Шет ел валютасындағы операциялар есебі 21 (IAS) ХБЕС Валюта айырбас бағамының әсері сәйкес жүргізіледі. Шет ел валютасындағы операцияларға шетелдік валютада көрініс тапқан келесі операцияларды қоса алғандағы операциялар жатады:
тауарлар мен қызметтерді сату және сатып алу;
несиені ұсыну немесе алу;
орындалмаған валюталық келісімшірттарды аяқтау;
активтерді сату немесе сатып алу;
міндеттемелерді қабылдау немесе жабу.
Валюталық операциялардың барлығы өкілетті банк арқылы жүзеге асырылады. Шет ел валютасындағы операциялар бастапқы мойындалуы бойынша операция орын алған мерзімде есептілік валютасында нарықтық бағамға сәйкес есепке алынады.
Әрбір есептік мерзімге:
шет ел валютасындағы баптар соңғы бағам бойынша көрсетілуі қажет;
бастапқы нақты сатып алу құны бойынша ескерілген шет ел валютасындағы ақшалай емес (монетарлық емес) баптар операция орын алған мерзімдегі валюталық бағам негізінде көрініс табуы керек.
Операция орын алған мерзім мен ақшалай баптардың жабылу мерзімі арасындағы немесе есептілікті құрастыру мерзіміне активтер мен міндеттемелерді қайта есептеу мерзіміндегі бағам өзгерістерінің нәтижесінде туындайтын бағамдық айырма олар пайда болған кезеңде табыс немесе шығыс деп танылуы тиіс.
Аналитикалық есепте шет ел валютасындағы операциялар шетелдік номиналы бойынша көрініс табады.
Ақша қаражаттарының есебінің дұрыс жүргізілуін және ұйымдағы алаяқтық фактілерінің жоқ екендігіне көз жеткізу мақсатында ұйым басшысының бұйрығымен ішкі аудит жүргізілуі мүмкін. Оны арнайы тәуелсіз аудиторлар жүргізуі керек. Ақша қаражаттарының аудиті келесі бағыттарды қамтуы тиіс:
* Бас Кітаптағы баланс көрсеткіштерінің сәйкестігін тексеру;
* Синтетикалық және талдамалық есептің жүргізілуін тексеру;
* Кассаны түгендеу және кассалық операцияларды тексеру;
* Аккредитивті формалармен есеп айырысу және банктік операцияларды тексеру.
3. Дебиторлық берешектердің есебі мен ішкі аудиті
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ қарыздары - дебиторлық борыштар (алынуға тиісті шоттар) деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын) уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық қарыздар ағымдағы алынуға тиісті қарыздар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті қарыздар болып екіге бөлінеді.
Дебиторлық қарыз - сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің (бизнес контрагенттерінің) шаруашылық жүргізуші субъект алдындағы өткізілген тауар (жұмыс, көрсетілген қызмет) үшін ақша төлеу бойынша міндеттемелері. Ол ағымдағы (өтеу мерзімі бір жыл бойы) немесе операциялық циклді және ағымдағы емес болып бөлінеді.
Қолма -қол ақшасыз есеп айырысулар жүйесінде дебиторлық қарыздың пайда болуы субъектінің шаруашылық іс-әрекетіндегі объективті процесс болып саналады. Дебиторлық қарыз пайда болу сипатына қарай қалыпты және ақталмайтын болып бөлінеді. Субъектінің өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің барысында, сондай-ақ есеп айырысудың қолданыста жүрген нысандарымен пайда болғандары қалыптыға жатады.
РПК Бектау ЖШС көрсететін қызмет алдын-ала шарт жасасу арқылы жүргізіледі (Қосымша 5). Қызмет көрсету келісімшартында көрсетілетін қызметтің құрамы мен сипаттамалары, келісім құны, ақысы бойынша есеп айырысу тәртібі, қызметті көрсетуші және қабылдап алушы тараптардың құқықтары мен міндеттері көрсетіледі. Сонымен қатар, екі жақ тараптар арасында болуы мүмкін келіспеушілік жағдайларын шешу жолдары, келісімшартты бұзу тәртібі, форс-мажорлық жағдайларды шешу мәселесі атап өтілген. Келісімшарттың соңғы бөлімінде тараптардың құқықтық мекен-жайлары көрсетіліп, РПК Бектау ЖШС ұйымының Бас Директорының және қарама-қарсы тарап қолдары қойлып, мөрмен расталады. Көрсетілген қызмет шот-фактура (Қосымша 6) және көрсетілген қызмет актісімен (Қосымша 7) рәсімделеді.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома басқа заңды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексель бойынша төлейтін ресми берешегі болып есептелінеді. Алынуға тиісті шоттар бойынша қарыздар (дебиторлық қарыздар) иелік ету құқығымен қоса, заңды құқығымен байланысты актив болып саналады.
Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық қарыздар Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар болып есептеледі. Дебиторлық қарыздардың пайда болған уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп жағдайларда ескерілмейді.
Қысқы мерзімді дебиторлық қарыздар бугалтерлік есеп шотында 1200 бөлімнің: 1210 Сатып - алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштар; 1220 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық қарызы; 1230 Қауымдасқан және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық борыштары; 1240 Филиалдар мен құрылымдық болімшелердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштар; 1250 Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштар; 1260 Жалдау бойынша қықа мерзімді дебиторлық борыштар; 1270 Алынуға тиісті қысқа мерзімді сыйақылар; 1280 Басқа да қысқа мерзімді дебиторлық борыштар; 1290 Күмәнді талаптар бойынша резервтер шоттарында есепке алынады.
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар бухгалтерлік есеп шотының 2100 бөлімінің тиісті шоттарында ескеріледі.
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу есебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді. Бұндай тауарларды қайтарып алу сатушы ұйымдар үшін тиімсіз болады. Сондықтан да кәсіпорын сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаның осы тауарлар бойынша қарыз сомаларының мөлшерін қысқарту туралы талабын қабылдауға келісуіне тура келеді. Әрине аталған жеңілдікті жасау ұйымның келіп түсуге тиісті табыстарының көлемін азайтатындығы сөзсіз. Бұл жағдайда ұйымның бухгалтериясында жасалатынған жеңілдік сомасына:
Д-т 6030 Бағадан және сатудан жеңілдіктер - шоты
К-т 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштары - шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол үшін жазылатын бухгалтерлік жазу мына түрде бейнеленеді:
Д-т 6020 Сатылған өнімдердің қайтарылуы
К-т 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштары.
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін вексель алуы мүмкін. Алынған вексель анықталған мерзім ішінде белгіленген соманы төлеу бойынша жазбаша міндеттемені білдіреді.
Егер вексель бойынша есеп айырысу біржыл мерзім аралығында жүргізілетін болса, ремитент алынған вексельді баланстың актив бөлімінің өтімділігі жоғары активтер бабында көрсетуі керек.. Бұндай міндеттерге мыналарды жатқызуға болады:
+ дебиторлық қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа ұзарту;
+ шот-фактураға не басқа да құжаттарға қарағанда дебиторлық қарыздарды нақты дәлелдеу;
+ пайыз түрінде төлем алу үшін негіз;
+ айналымға жіберілу мүмкіндігі.
Есептелген пайыздар шотында ұйымның шартта қаралған жалға берген негізгі құралдары, берген несиелері мен қарыздары, алған вексельдері үшін пайыз түрінде алатын сомасы, сондай-ақ салынған инвестициядан алатын дивиденттерінің сомасы есептелінеді. Осыған байланысты Есептелген пайыздар шотына сәйкес негізгі бухгалтерлік жазулар мына түрде жазылады:
Жалдағы негізгі құралдар, алынған вексельдер, берілген заемдар бойынша пайыздар есептегенде:
Д-т 1270 Есептелген пайыздар - деп аталатын шот,
К-т 6120 Акциялардың дивиденттері және пайыз түріндегі кірістер,
Есептелген пайыздар бойынша қарыздардың жабылуына:
Д-т 1010, 1030 Ақша қаражаттары шоттарының тиістілері,
К-т 1270 Есептелген сыйақылар.
Қорытындылап келе, дебиторлық борыш дегеніміз, бұл - иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік және сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердіңшаруашылық жүргізуші субъект алдындағы өткізілген тауар үшін қанша төлеу бойынша міндеттемелері.
РПК Бектау ЖШС-нің қаржы-шаруашылық қызметінің көлемі мен ерекшелігіне сәйкес, дебиторлық берешектердің пайда болуының басым бөлігі сатып алушылар мен тапсырысшылардың берешкетері түрінде көрініс табады. Дебиторлық берешек онымен байланысты табыс танылғанда ғана мойындалады. Тауар, өнімді (жұмыс, қызмет) сату заңды (жеке) тұлғалармен жасасқан арнайы келісімшарт негізінде жүргізіледі. Ақшалай жеңілдіктер осы келісімшарттарда қарастырылуы керек. Тауарларды (жұмыс, қызметтер) жөнелтуді растайтын құжат болып орындалған жұмыстардың актісі немесе жүк-құжаттары табылады. Олардың негізінде ЖШС шот-фактура толтырады (Қосымша ). Сатушы мен сатып алушы арасындағы есеп айырысу қолма-қол ақшамен немесе қолма-қол ақшасыз жүргізіледі.
Дебиторлық қарыз бастапқыда жасалған келісімге сәйкес қайтарылмай қалуы мүмкін деген объективті дәлел пайда болған жағдайда дебиторлық қарыз бойынша резерв құрылады. Ол есепті жыл соңында сатылу көлеміне қатысты үлесін анықтау әдісімен жүргізілетін түгендеу нәтижесінің негізінде құрылады. Үмітсіз дебиторлық берешектер резерв есебінен жойылады. Үмітсіз деп талап етілуінен бастап 3 жыл ішінде өтелмеген немесе дебитор банкрот деп танылған жағдайда пайда болатын дебиторлық берешектер танылады. Үмітсіз берешектер жазбаша түсініктеме (акт) және серіктестік басшысының бұйрығы негізінде 1290 Күмәнді талаптар бойынша резерв шотының дебеті арқылы жойылады.
РПК Бектау ЖШС-де дебиторлық берешектердің ішкі аудиті жүргізілмейді. Алайда, олардың тиісті құжатталуын, шоттарда тіркелуін және олар бойынша есептің дұрыс жүргізілуі бухгалтерге жүктеледі. Ішкі бақылауды да бухгалтер жүзеге асырады. Егер серіктестік басшысы дебиторлық берешектердің ішкі аудитін ұймдастырғысы келген жағдайда, тәуелсіз аудиторларды жалдау арқылы ішкі аудитті жүргізуге құқылы.
4. Қорлар есебі мен ішкі аудиті
РПК Бектау ЖШС-де қорлардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыруда келесілер негізге алынады:
а) ХҚЕС (IAS) 2 Босалқылар;
б) ХҚЕС (IFRS) 2 Үлестік құралдар негізіндегі төлем
ХҚЕС 2 Босалқылар стандартына сәйкес тауарлы-материалдық қорларға мыналар жатады: шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен құрамдас бұйымдар, құрылғылар мен тетіктер, отын, ыдыс және ыдыс материалдары, қосалқы бөлшектер, қолданылуы 12 айдан аспайтын инвентарь және өзге де материалдар; аяқталмаған өндіріс; ұйымның қызметі барысында сатуға арналған дайын өнімдер, тауарлар.
Материалдар есебінен дұрыс ұйымдастыру үшін ғылыми-негізделген жіктемені, есеп бірлігін таңдау мен бағалау өте маңызды.
ХҚЕС 2 Босалқылар стандартына сәйкес қорлар екі өлшемнің ең кішісімен өзіндік құнының және өткізудің және өткізудің таза құнымен бағалануы тиіс. Қорлардың өзіндік құны қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін жеткізуге кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді. Тауарлы-материалдық қорлар есебі бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы, шеттен әкелу бажы, жабдықтаушы ұйымдар төлеген делдалдық сыйақылар, көліктік дайындау шығындары мен қорларды алуға тікелей байланысты басқа да шығындар кіреді. ХҚЕС 2 сәйкес тауарлы-материалдық қорларды өткізудің таза құны әдеттегі іс-әрекет барысында көзделетін сатуы алым бағасына тең минус сатуды ұйымдастыру мен жинақтап құрастыру шығындары алынады. Басқаша айтсақ, егер қорлардың өзіндік құны өтелмейтіндей болса, өйткені қорлар бүлінген, толық не жарым-жартылай ескірген және соған сәйкес бағасы да төмендеген болса, материалдар өткізудің таза құны бойынша бағаланады. Мұндай жағдайда қорлардың баланстық құны өткізудің не материалдық қорларды қолданудан алу күтілетін сомадан артпайды.
Материалдар алу сәтінде нақты құны (синтетикалық есепте) немесе есептік баға (аналитикалық есепте) бойынша көрсетіледі. Материалдарды алудың нақты құны субьектінің осы қорларды дайындау мен жеткізу шығындарынан және сатып алу бағасынан құралады. Есептік бағалар (алудың жоспарлы өзіндік құны орташа сатып алу бағасымен және басқалар) бойынша материалдарды есептеуде есептік баға ретінде қорлардың құны мен қор алудың нақты құны арасындағңы айырма осы шоттағы есептеу арқылы айқындалады.
Қорлардың бухгалтерлік есебінің бірлігі ретінде қорлардың ЖШС-ке келіп түскен кезде берілетін номенклатуралық номері танылады (ТМҚ-З нысанындағы кіріс ордерін толтыру арқылы жүргізіледі). Номенклатуралық номер 13 сандық белгімен белгіленеді:
бастапқы төрт белгі - қорлардың есебі жүргізілетін бухгалтерлік синтетикалық шот;
5 және 6 белгілер - материалдық құндалықтар бөлімінің номері;
7 және 8 белгілер - материалдық қорлар бөлімшесінің номері;
9 және 10 белгілер - екінші дәрежелі бөлімше номері;
11-13 белгілер - бөлімшедегі материалдық құндылықтың реттік номері.
Қорлар қозғалысының аналитикалық есебі әрбір баланстық шот және материалды жауапты тұлға бойынша көлемдік-сомалық әдіс арқылы жүргізіледі. Егер материалдарды есептеу келісімшарттық бағалар бойынша ұйымдастырылса, онда олардың нақты құны осы бағалар бойынша материалдар сомасына қосу көліктік-дайындау шығындары қосылып шығарылады. ХҚЕС - қа сәйкес көліктік-дайындау шығындары құрамына жабдықтау-өткізу ұйымдарына төленген үстеме бағалар, барлық қосымша алымдармен бірге жүкті тасығаны үшін ақы төлемін, субьектінің қоймасына материалдарды түсіру мен жеткізу шығындары, дайындау орындарында ұйымдастырылған арнайы дайындау кеңселерін, қоймалар мен агенттіктерді ұстауға арналған шығындар, материалдарды алу мен жеткізуге байланысты (жабдықтаушылардан жүк жеткізгендігі субьектінің жүргізушілері, жүк тиеушілер) және іс сапар шығындары кіреді.
Егер материалдар есебі алудың жоспарлы өзіндік құны бойынша жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдардың құнына қосу, есептік бағалар бойынша құнынан алу нақты өзіндік құнының ауытқулары есептеліп шығарылады. Жоспарлық- есептік бағаларды КДШ жоспарлы мөлшердегі есепке алынған келісім- шарттық бағалар негізінде субьектінің өзі жасайды.
Егер қорлар есебі жоспарлы-есептік бағалар бойынша олардың құнынан материалдардың нақты құнының ауытқушылықтарын жекелей есептеп, жоспарлы- есептік бағалар бойынша ұйымдастырылса, мұндай жағдайда субьект жоспарлы есептік бағаларды материалдық құндылықтардың атауы, түрлі және топтарына орай, сол шекте белгілейді, ал ауытқулар өндірістік қор түрлері бойынша есептеледі және ай сайын материалдарды пайдалану шотына, жұмсалған және босатылған материалдардың (КДШ мен ауытқулар талдаушы есеп шоттарында жекелей ескеріледі) үйлесімді (пропорционалды) жоспарлы есептік құны есебі обьектілеріне есептеп шығарылады.
Материалдар есебіне, басқа шығындарға қойылатын талаптар 2 ХҚЕС тұжырымдалған және есепті ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін олардың өзіндік құнын қалыптастыру тұрғысынан шешіледі. ХҚЕС 2 сәйкес Тауарлы материалдық қорлардың өзіндік құнына: қорларды алуға жұмсалған шығындар, оларды қазіргі тұратын орнына жеткізуге байланысты көліктік-дайындау шығындары кіреді.
Өндіріске босатылған материалдар құнын анықтаған кезде ХҚЕС 2 Қорлар ұсынған бағалау тәсілдері қолданылуы мүмкін:
* Орташа өлшемді құн бойынша - есепті кезеңде қозғалысы болғңан әрбір түрдің, есепті кезең соңында қолданылмағандардың да, өндіріске босатылғандар да бірлік орташа құнын есептеулер мен анықтауларды қолдануға негізделген.
* ФИФО- есепті кезең соңында есепте тұрған материалдардың құнын ескеріп есепті кезеңде алғашқы сатып алудың өзөіндік құны бойынша материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті кезең соңында пайдаланылмаған өзіндік құн анықталады.
* Ерекше теңестіру (идентификация), ұқсастыру- әдетте өзара бірін-бірі ауыстырмайтын және арнайы жобалар, тапсырыстарға арналған тауарлық-материалдық қорлар бірлігінің өзіндік құны есептеледі (жұмсалған материалдарды бағалау мақсатымен әрбір партияны түгендеуді өткізуге жалғасқан, материалдарды партиялық есептеуді ұйымдастыру мүмкіндігі бар болса, қолданылады). Материалды-жауапкершілікті адамның жұмысындағы ауытқулар анықталған жағдайда бухгалтер бас бухгалтерді немесе басшылықты хабарды етуге тиісті. Ай соңында қоймаға Материалдар қалдығы кітабы тапсырылады, оған карточкадан материалдық қорлар қалдығы көшіріледі. Осылайша қоймадағы есеп заттай, ал бухгалтериядан қорлардың сақталған орны бойынша ақшаға шағылып көрсетіледі.
РПК Бектау ЖШС есеп саясатына сәйкес материалдарды өндіріске жұмсау, сату немесе басқа да шығысталуы кезінде жоғарыдағы әдістердің орташа өлшемдік құн әдісі қолданылады.
Қоймадан бухгалтерияға түскен Құжаттарды тапсыру реестрі тіркелген құжаттармен бірге бағаланады (есептеледі). Есептің журналдық-ордерлік материалдар қозғалысы есебі тізімдемесі (ведомості) қоймалар бойынша материалдық қорлардың қалдығы мен қозғалысы жайлы және материалдық-жауапкершілікті адамдар бойынша мәліметтер жинақтап қаржыланатын есеп тізілімі жинағы қызмет етеді. Оған материалдар қалдығы тізімесінен, есепті кезең ішіндегі материалдар қозғалысы бойынша жинақтаушы тізімдемелерден, сондай-ақ материалды-жауапкершілікті адамдардың материалдық есептерінен мәліметтер көшіріледі. Материалдар қозғалысы есебі тізімдемесі синтетикалық есептің мәліметтерін материалды талдаушы есеп көрсеткіштерімен үйлестіруге арналған, ол екі бөліктен тұрады. Материалдар кірісі бойынша жинақтық мәліметтер мен ауытқулар есебі атты бірінші бөлігі ай ішінде түскен материалдық есептік құны мен нақты құны бойынша жиынтық мәліметтерді көрсетілуге арналған. Бұл мәліметтер көлік дайындау мен обьектідегі қоймаларға дейін жүк жеткізу бойынша басқа да шығындарды, темір жол алымдарын және т.б. материалдың өткізу басынан тыс жүргізілген төлемдер де кіретін, материалдық қорларды алу мен дайындауға жұмсалғңан шығындар ескерілген әр түрлі журнал-ордерлерден (6, 10, 1, 2, 7, 9 және басқаларда) көшіріледі. Осы бөлікке тізіімдеменің екінші бөлігін материалдар қалдығы құны нақты өзіндік құны мен ай басындағы есептік бағалар бойынша жазылады. Оған ай ішінде түскен материалдар құны қосылады. Сонан соң нақты өзіндік құнның есептік бағалар бойынша құннан ауытқулары сомасы мен проценті анықталады.
Ауытқулар сомасы дегеніміз - осы көрсеткіштер арасындағы айырмашылық, ал ауытқулар проценті - ауытқулар сомасының материалдардың есептік құнына қатынасы. Ауытқу + немесе - белгісімен болуы мүмкін. Жұмсалған материалдарға жатқызылғңан ауытқуларды осы процент бойынша есептен шығарған жөн.
Тізімдеменің Шот бойынша қозғалыс екінші бөлімі 1310 Материалдар атты бөлімшесі сақталу орындағы (қойма, учаске) материалдардың кірісі, шығысы және қалдығын ақшаға шағып көрсету үшін арналған. Бұл бөлім материалдардың қозғалысы мен қалдығы жоспарлы-есептік және бағалармен келтіріп, сальдолық және жинақтаушы тізімдемелер негізінде толтырылады. Мұнда нақты өзіндік құн, сондай-ақ материалдар есептен шығарылуға тиісті шоттарға есептен шығарылуға тиісті ауытқу сомаларын бөлу де келтіріледі.
Қаржылық есептілікте келесі ақпараттар міндетті түрде көрініс табуы қажет:
қорларды бағалау үшін қабылданған есеп саясаты;
қорлардың жалпы баланстық құны және синтетикалық шоттар бойынша бөлінуі (қоймадағы, өндірістегі);
сату ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кәсіпорынның шаруашылық - қаржылық қызметінің
жалпы сипаттамасы. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы.
Есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2. Ақшалай қаражаттары және олардың
баламаларының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Дебиторлық берешектердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 13
4. Қорлар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
5. Ұзақ мерзімді активтердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..20
5.1 Негізгі құралдардың және олардың
амортизациясының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..20
5.2 Материалды емес активтердің және
олардың амортизациясының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..23
5.3 Инвестициялар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...27
6. Міндеттемелер есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .30
6.1 Қарыздар есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
6.2 Еңбек ақы және оны төлеу есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 31
6.3 Салықтық міндеттемелердің есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 34
6.4 Басқа да кредиторлық берешектер есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... 3 6
7. Меншікті және резервтік капиталдың есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... 36
8. Қаржылық нәтижелер және пайданың
жұмсалуының есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
9. Өндірістік шығындар мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау есебі мен ішкі аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
10. Ұйымның қаржылық есептілігі: құрастыру мен ұсыну тәртібі.
Қаржылық есептілік аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
11. Есепті кезеңдегі ұйымның қаржылық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . 48
Қосымшалар
1. Кәсіпорынның шаруашылық-қаржылық қызметінің жалпы сипаттамасы. Кәсіпорында бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы. Есеп саясаты
РПК Бектау ЖШС-і Қазақстан Республикасы, Әділет Министрлігінің Алматы қаласындағы Әділет Департаментінде 2009 жылдың 29-маусымында тіркелген. Мемлекеттік тіркеу туралы Куәлігі №0399657 Сериясы В, тіркеу номері 98038-1910-ЖШС. Мәртебесі - Жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
Орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Алмалы ауданы, Брусиловский көшесі, 68 үй, 17-пәтер.
Ұйым Жарғысына сәйкес негізгі қызметі:
* Жарнамалық өнімді дайындау және жеткізу, жарнамалық-баспа қызметі, интернет-қызметтер;
* Қосымша қызмет ретінде ЖШС Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы келмейтін кез келген қызмет түрімен айналыса алады.
РПК Бектау ЖШС-і заңды тұлға құқығына тәртіпке сәйкес мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін ғана ие болады. Банкте есеп айырысу шоты, мөрі мен штампы бар, белгіленген үлгідегі бланкілер, қызмет көрсету және фирмалық белгілері бар. Лицензиялауды қажет ететін қызмет түрлері белгіленген тәртіпке сәйкес лицензияланады. Ұйым құрылтайшылары өз үлестеріне сәйкес зиян тәуекеліне, пайда алуға, сонымен қатар міндеттемелеріне жауап беруге міндетті. Қаржылық және салық есебі қолданыстағы заңдар мен нормативтерді ескере отырып, ұйымның есеп саясаты тәрізді қаржылық есептің маңызды әрі сенімді құралы арқылы жүзеге асырылады. Ұйым қызметінің ерекшелігін ескеретін, қаржылық және салық есебінің өзара байланысын нығайтатын есеп саясатының қалыптасуы ұйымдағы бухгалтерия қызметкерлерінің жұмысын тиімді етіп, сонымен қатар есептік мәліметтердің сенімділігін қамтамасыз етеді.
Есеп саясатының мақсаты: бухгалтерлік есеп операцияларын орындау барысында қателер жібермеу, фактілерді бұрмаламау, ұйымдардың қаржы жағдайын бағалау, шаруашылық қызметінің үздіксіздігін қамтамасыз ету, материалды активтерді бағалау мен есептен шығару, таза пайда қорын құру бағытындағы мейлінше жоғары дәрежедегі икемді есеп ақпараттарын қалыптастыру болып табылады.
Есеп саясатын Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жөніндегі департаментінің талабы бойынша немесе егер мұндай өзгерту неғұрлым дұрыс ақпарат алуға мүмкіндік жасайтын болса кәсіпорын өзі өзгертуі мүмкін. Есеп саясатын өзгерту нәтижесінде туындаған түзету сомасы бөлінбеген кірістің бастапқы сальдосын өзгерту жолымен есеп беруде көрсетіледі және есепті кезеңнің таза пайдасын (зиянын) анықтағанда ескеріледі. Егер есеп саясатындағы өзгерістер есепті кезеңге, алдыңғы кезеңге және кезекті есепті кезеңдерге елеулі түрде әсер ететін болса, онда түсіндірме жазуларда есеп саясатының өзгеру себебі, есепті кезең және әрбір бұрынғы кезеңдер үшін түзету сомасы, таза пайдасын (зиянын) анықтағанда ескерілген түзету сомасы, қайта есептелген салыстырмалы деректер немесе олардың қайта есептеудің мүмкін болмау себептері ашылып көрсетіледі.
Сонымен, ұйымның есеп саясаты - ақпараттың жалған фактілерінсіз, қосымша еңбек және қаржылық құралдар тартылмай, салық салынатын табысты дұрыс есептеу мен қаржылық есепте сенімді ақпараттың қалыптасуына бағытталған, есеп жүйесін құруда маңызды құрал болып табылады. 8 (IAS) Халықаралық қаржы есептілігінің стандартында Есеп саясаты - бұл ұйым қаржы есептілігін дайындау және ұсыну үшін қолданатын нақты қағидаттар, негіздер, келісімдер, ережелер және практика делінген. Олай болса, ұйымның басты ішкі құжаттарының бірі - есеп саясатында қандай мәліметтердің барлығын және ұйымның бухгалтерлік есебін жүргізу ерекшелігіне тоқталайын.
Ұйымдағы бухгалтерлік есептің басты мақсаты -- ұйым қызметінің өсу қарқынын қамтамасыз ету, әр түрлі нұсқадағы салыстырмалы мәліметтер қалыптастыру, талдау шараларын орынды жүргізу арқылы басқарушылық шешім қабылдау болып табылады. Бұл мақсаттарды жүзеге асыру барысында ұйым тиісті нормативтік актілер мен ішкі ережелерге сүйенеді. Яғни, әрбір ұйым өзінің алға қойған мақсат-мүддесіне жету үшін өз қызметтеріне тән: өнім өндірудің технологиялық ерекшеліктері, басқарудың ұйымдық құрылымы, қызмет көлемінің түрі мен деңгейі, операциялар жүргізу, клиенттермен жұмыс істеудің тәртібі, ақпараттарды өңдеу т.б. ерекшеліктеріне байланысты ұйымдарда есеп саясатын қалыптастырудың мазмұны мен маңызын ашып көрсетудің негізін қалайды.
РПК Бектау ЖШС-нің бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізу тәртібі есеп саясатында белгіленген. Яғни, бухгалтерия жеке құрылымдық бөлімше ретінде бухгалтерлік есепті ұйымдастырады және жүргізеді деп көрсетілген. Бухгалтерияның қызметін бас бухгалтер басқарып, атқарылатын есеп-қисапқа тікелей жауапты болып табылады. Яғни, бухгалтерлік есепті жүргізуге және бухгалтерияның қызметін басқаруға құзіретті немесе жауапты тұлға болып бас бухгалтер табылады. Осыған орай РПК Бектау ЖШС-нің басшылығы бас бухгалтерге есеп саясатында белгіленген ережелерге сәйкес қаржылық есеп элементтері мен олардың құрылымдық бөлімдерінің есебіне, бағалануына, танылуы мен сыныпталуына, сонымен қатар оларға байланысты сұрақтарды, мәселелерді өз кәсіби біліктілігіне негізделе отырып ұйым пайдасына тиімді шешім қабылдауына рұқсат берілген. Бухгалтерия өзінің атқаратын қызметіне, жүктелген міндеттеріне байланысты бөлімдерге бөлінеді.
Бухгалтерия қызметі мен міндеттерін реттеуді белгілейтін нормативті-құқықтық құжат болып Бухгалтерия туралы Ереже, Бөлімдер туралы Ереже табылады. Ал бухгалтерия қызметкерлерінің қызметтік міндеттері қызметтік нұсқаулықта анықталып көрсетілген. РПК Бектау ЖШС-нің жалпы есеп жүйесі келесілерге бөлінеді: қаржылық есеп, статистикалық есеп, салықтық есеп, басқару есебі.
Ұйымда пайда болған мүлік пен міндеттеме және кез келген шаруашылық операция теңге мен тиын өлшемдерін қолдану арқылы жүргізіледі, ол 1С. Бухгалтерия компьютерлік бағдарламасы арқылы көрініс табады. Бастапқы есеп құжаттарын есепке алу барысында бухгалтерия жүргізіп отырған шаруашылық операцияларына бақылау жүргізуді және келесі бағыттарды іске асыратын түпкі бақылау процедурасын қамтиды:
1. Санкциялауды бақылау (әр шаруашылық операциясының нормативтік ережелерге сәйкес уақытылы аяқталуы керек);
2. Заңдылығын бақылау (әр шаруашылық операциясының қолданыстағы заңдық нормативтік ережелерге сәйкестігі тексеріліп, егер ауытқу анықталса ол жойылу керек);
3. Құзіреттілікті бақылау;
4. Мәліметтерді өңдеуді бақылау (құжат толтырылуы, оның айналысы мен жүйелілік жазуларының бақылануы).
Мүлік, міндеттеме және шаруашылық операциялар есебі бухгалтерлік есептің жұмыс шот жоспарына сәйкес жүргізіледі. Жұмыс шот жоспары 22.12.2005 жылдың №426 жұмыс шот жоспарын құру нұсқаулығына сәйкес дайындалған. Шаруашылық операциялар мен оқиғалардың аналитикалық есебін жүргізу РПК Бектау ЖШС-нің қажеттілігіне байланысты белгіленіп, анықталады.
РПК Бектау ЖШС-нің есеп саясатының құжаттары болып осы есеп саясаты, бухгалтерлік есеп жұмыс шот жоспары және ЖШС-нің арнайы бекітілген реттеушілік құжаттарымен анықталған құжат айналым ереже-кестесі табылады.
РПК Бектау ЖШС-нің шаруашылық қызметін жүргізу фактісін құжаттау, тіркеу үшін Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің 19.03.2004 жылғы №123 бұйрығымен бекіткен алғашқы құжаттардың типтік формасын және 1С. Бухгалтерия компьютерлік бағдарламасында көрсетілген алғашқы құжаттар формасын қолданады.
РПК Бектау ЖШС-нің ұйымдыстырушылық, қаржылық есептік құжаттарға қол қою құқығына ие қызметкерлер арнайы басшы жарлығымен бекітілген. Бұрынырақ жіберілген қателіктерді түзеу барысында екіжақты түзету жазулары туралы бухгалтерлік анықтама жасалады. Бухгалтерлік анықтама оны жасаған қызметкер (бухгалтер) мен бас бухгалтер қолдары арқылы рәсімделеді. Бухгалтерлік есептегі алғашқы құжаттар қозғалысы (құжаттық құрылуы немесе басқа ұйымнан алынуы, есепке алу, өңдеу, архивке өткізу) арнайы регламенттік кестемен жүзеге асырылады. Бухгалтерияда әрбір есепті кезеңге арналған құжаттарды сақтау үшін арнайы іс (дело) (сақтау бірлігі) қалыптастырылады. Келесі сақтау мерзімдері белгіленген:
1. Жылдық қаржылық есептілік-үздіксіз;
2. Тоқсандық- 5 жыл;
3. НҚ қайта бағалау ведомосттарының түсу актілері- үздіксіз;
4. Жұмысшылардың жеке шоттары (жалақы есептеу ведомостері) - 75 жыл;
5. Басқа да құжаттар - 5 жыл.
Құжаттардың сақталу мерзімі олардың құрылған есепті кезеңінен кейінгі кезеңнің 1-қаңтардан бастап есептеледі. Екі немесе одан да көп айдың құжаттарын бірге тігуге қатаң тыйым салынған. Құжаттарды бухгалтерлік архивке сақтау мен архивтік кітапты жүргізу жауапкершілігі бухгалтердің орынбасарына жүктеледі.
РПК Бектау ЖШС-нің мүлкі мен құндылықтарын олардың орналасқан орнына байланыссыз түгендеу жүргізіледі. Сонымен қатар қаржы міндеттерінің барлық түрі мен ЖШС-не тиесілі емес бірақ бухгалтерлік есепте көрсетілген (жауапты сақтауда тұрған, жалға алынған) мүліктер де түгенделеді. Түгендеу жүргізу мен оның қорытындысын рәсімдеу үшін РПК Бектау ЖШС-нің басшысының бекітуімен тұрақты түгендеу комиссиясы құрылады. Жоспарсыз түгендеу тек басшы бұйрығымен жүзеге асырылады. Түгендеу барысында бухгалтерлік есеп мәліметі мен нақты қолда бар құндылықтар арасында ауытқулар анықталған жағдайдаолар келесі тәртіппен көрініс табады:
1. Қорлардың артық мөлшері нарықтық бағамен есепке алынады;
2. Жетіспеушілік пен мүліктің бүліну фактілері анықталса, олардың нақты құны бойынша есептік шоттардан шығысталады.
Жетіспеушілікке кінәлі тұлғалар анықталса олар еңбек келісім-шартында көзделген тәртіпке сай тиісінше түсініктеме жазып, құндылықтың орнын толтыруы керек. Ал егер кінәлілер анықталмаса жетіспеушілік шығындарға жатқызылады. Түгендеу аяқталғаннан кейін рәсімделген акт ЖШС-нің бухгалтериясына тексеру үшін және түгендеу қорытындысын есепте анықтау мен көрсету үшін өткізіледі. Түгендеу қорытындысы түгендеу аяқталған айдың есебі мен есептілігінде көрініс табады және түгендеу аяқталғаннан кейін 10 жұмыс күн ішінде материалды жауапты тұлғаға хабарланады.
РПК Бектау ЖШС-нің есеп саясатының әдістемелік бөлімі қаржылық есепті ұсыну тәртібі бөлімінде қаржылық есепті құруда ЖШС-гі 1 ХҚЕС (ІAS) Қаржылық есепті ұсыну, 1 ХҚЕС (IFRS) Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарын бастапқы қолдану, 7 ХҚЕС (ІAS) Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер т.б. стандарттарға сүйенеді делінген. Қаржылық есептілік Қазақстан Республикасының ұлттық валютасымен құрылады. Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, қаржылық есептілік бухгалтерлік баланс, табыс пен шығыс туралы есептілік, ақша қаражаттарының қозғалыстарының есебі, капитал қозғалысы туралы есептілік түсініктеме хат, қосымша кестелер мен т.б. ақпараттан құралады. Қаржылық есептіліктің әрбір көрсеткіші өткен есепті жылдың мәліметтерін де қамтиды. Өткен кезеңдер қателері дегеніміз ұйымның қаржылық есептілігіндегі бір немесе одан да көп кезең есептілігінде сенімсіз немесе қате ақпарат арқылы құрылған қаржылық есептегі елеулі қателердің орын алуы. Елеулі қате деп өткен есепті кезеңде негізгі қызметтен алынған жылдық табыс сомасының 1% мөлшерінен артық соманы атаймыз. Бұндай қателіктердің орын алуы фактілерін бас бухгалтер қадағалап уақытылы түзету жүргізуі тиіс. Сонымен қатар есеп саясатының әдістемелік бөлімі табыс, ақша қаражаттары, меншікті капитал, еңбекақы, займ, резервтер мен шартты шығындар, дебиторлық берешектер, кредиторлық берешектер, шығыстардың есепке алынуы мен танылуы тәрізді бөлімшелерден құралған.
2. Ақшалай қаражаттары және олардың
баламаларының есебі мен ішкі аудиті
Ақша қаражаттары - бұл кәсіпорынның кез-келген деңгейдегі және түрлі міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ететін ең жоғарғы өтімді қаржылық ресурстары. Ақша қаражаттары ағымдағы активтердің ең өтімді бөлігі және ол айналым капиталын құраушы болып табылады. Ақша қаражаттарына кассадағы ақша, есептік, ағымдағы, арнайы, валюталық және депозиттік шоттардағы ақшалар жатады. Ақша қаражаттары баланста бастапқы құны бойынша есепке алынады.
Заңды тұлға болып табылатын, өзінің жеке балансы бар және меншікті айналым қаражаттарымен ерекшеленетін әрбір субъект ҚР-ң Ұлттық Банк Басқармасының 02.06.2006ж. № 266 Клиенттің Қазақстан Республикасының банктерінде банктік шоттарды ашу, оны жүргізу мен жабу реті туралы ережелерді бекіту туралы қаулысына сәйкес банктерде бос ақша қаражаттарын сақтау және есептесулер жүргізу үшін ағымдағы, корреспонденттік не жинақ щоттарын ашады. Ағымдағы және жинақ шоттары - бұл жеке және заңды тұлғалардың, заңды тұлғалардың жекелеген бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдері) банктік шоттары. Корреспонденттік шоттар - бұл банктік операциялардың жеке түрлерін жүзеге асыратын банктер мен ұйымдардың банктік шоттары. Корреспонденттік шоттарды аударым операцияларын жүргізетін субьект тек Ұлттық Банктің сондай операцияларды жүзеге асыруға арналған лицензиясы бар болғанда ғана аша алады. Банктік шоттар банктік шоттарды ашу туралы келісім шартқа сәйкес ашылады. Ағымдағы немесе корреспонденттік шоттарды ашу барысында банк клиент есебіне түсетін ақша қаражаттарын қабылдауға, клиенттің үшінші тұлғаға ақша қаражаттарының белгілі бір сомасын аудару туралы тапсырмасын орындауға және банктік шоттар келісім шартында қарастырылған басқа да қызметтерді көрсетуге міндеттенеді. Банктік құжаттарға бірінші қол қою құқығы ұйымның басшысына, ал екіншісі бас бухгалтерге тиесілі. Банктік шотқа номер тиесілі, ол клиентке айтылады және барлық құжаттарға қойылады, онымен барлық операциялар рәсімделеді.
Кәсіпорын кассасы кәсіпорында ұлттық және шетелдік валютада ақша қаражатарының бар болуы, бағалы қағаздардың және ақшалық құжаттардың тікелей сақталуын қамтамсыз етеді. Ақша қаражаттарының көп бөлігін кассада сақтау банкке қарағанда үлкен тәуекелге алып келеді, сондықтан қаржы менеджеріне ағымдағы күнге қажетті минималды соманы ғана кассада сақтау туралы қаржылық саясат жасау қажет. Ұйымдарның кассасында күнделікті саудадан түскен табыс түрінде, көрсетілген қызмет пен қолма-қол ақша түрінде түскен үлкен сомалы қаражаттар жиналады.
Ақша қаражаттары шоттары бойынша мысал ретінде РПК Бектау ЖШС-не келіп түскен сомаларды төмендегі кестеде былай көрсетеді:
Кесте 1.
Кассадағы ақша-қаражаттар есебі бойынша шоттар корреспонденциясы
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны
ДТ
КТ
1.
Сатып алушылардан ақша-қаражаттарының түсуі:
-Сатылған тауарлы материалдық құндылықтар үшін
-Қарызды вексель бойынша жабу
1010
1030
1210
1280
2.
Сыйақы бойынша берешектің келіп түсуі
1010, 1030
2170
3.
Қызметкерлердің ұйымға қарыз берешегінің келіп түсуі:
Қолданылмаған есепке алынған соммалардың қалдығы
1010, 1030
2150
Материалдық зиян мен жетіспеушілікті орнына қайтару
1010,1030
2150
Несиеге сатылған тауарлар үшін пайда болған қарызды өтеу
1010,1030
2150
Қызметкерлерге берілген несиелерді өтеу үшін
1010,1030
1210
4.
Банктегі есепайырысу шотынан түскен ақша-қаражаттар:
кассаға
1010
1030
Валюталық шотқа
1021
1030
Карт-шотқа
1040
1030
5.
Жарғылық капиталға түскен қаражаттар:
серіктестіктерден
1010, 1030
5030
акционерлік қоғамдардан
1010, 1030
5110
6.
Болашақтағы кезең табыстары болып келетін ақша-қаражаттардың шотқа келіп түсуі (жалдау ақы және т.б)
1010
3520
7.
Тауарлы-материалдық қор үшін сатып алушылардан алынған аванстық шотқа келуі
1010, 1030
3510
8.
Сатылған тауарлар үшін ақша төленген кезде негізгі іс-әрекеттен табыс алынды:
тауарларды сатудан
1010, 1030
6010
сауда кеңістігін жалға бергенде алатын табысы
1010, 1030
6260
9.
Материалды емес активтерді сатудан түскен түсім алында
1010, 1030
6210
10.
Негізгі материалдарды сатудан түскен түсім алынды
1010, 1030
6210
11.
Шетел валютасына қарағандағы ұлттық валютасының төмендеуі нәтижесінде оң курстық айырма соммасы анықталады
1030
6250
12.
Инвентаризация нәтижесінде кассадағы қалдық есепке алынды
1010, 1030
6280
13.
Кассадан ұлттық және шетел валютасында ақша-қаражаттар төленді:
сатып алынған материалдық емес активтер
2730
1010,1030
келіп түскен негізгі құралдар
2410
1010,1030
Күрделі құрылысқа жұмсалатын шығындар
2410
1010,1030
14.
Есепке алынған әкімшілік шаруашылық және жұмыс бабындағы іссіапрға ақша-қаражаттар берілді
1250
1010,
1030
Кассалық операцияларды жүзеге асыру арнайы Ережеге сәйкес жүзеге асырылады. Кассалық операцияларды жүргізу мақсатында ұйымдарында барлық қабылданған құндылықтарға жауап беретін кассир маманы болуы қажет. Кассирдің есеп беруі күнделікті жүргізіледі. Кассирді таңдау немесе оның міндеттемелерін басқа біреуге жүктеу ұйым басшысының бұйрығымен бекітіледі. Бұл бұйрық шыққанан кейін, ұйым басшысы кассирді кассалық операцияларды жүргізу тәртібімен, яғни ережелерімен таныстыру қажет. Ұйым басшысы кассирмен тауарлы-материалдық жауапкершілік туралы қабылданған дүние бойынша жеке материалдық жауапкершілік келісім шартқа отырып, кассалық операциялардың жүргізу тәртібімен таныс екені жөніндегі хаттаманы алуы керек. Кассирге өзінің қызметтерін басқа тұлғаларға тапсыруға қатаң түрде тиым салынады. Қажеттіліктен туындаған жағдайда кассир өз міндеттерін уақытша өткізуге мүмкіндігі бар, бірақ басқа тұлға міндетті түрде басшылықпен толық жеке материалдық жауапкершілік жөнінде әңгіме жүргізіп, хаттама түрінде бекітеді. Мұндай жағдайда уақытша кассир кассирден жұмысты бас бухгалтердің көзінше акт бойынша қабылдап алады. Кассирдің жұмыстан босатылуы да дәл осы тәртіппен сақталады.
Кассирдің жұмысты тез арада босатуы (ауру немесе т.б себептерге байланысты) кезінде ол бүкіл тауарлы-материалдық құндылықтарды инвентаризациялау комиссия көзінше акт бойынша санау нәтижелерін түгендеп, комиссия мүшелерінің қолы қойылған құндылықтарды өткізу актісі бойынша жүзеге асырылады. Ұйымдарның басшылары кассадағы ақша-қаражаттардың сақтылығын қамтамасыз ететін жағдайлар жасап, ұйым кассасынан банкке өткізуін сақтылығын қамтамасыз ету қажет.
Кассалық операциялар статистика органдарымен бекітілген меншік формалары мен ведомствалық бағынуына байланыссыз, өзгеріссіз қолданылатын құжатпен рәсімделеді. Ақша-қаражаттарды ұйым кассасына қабылдау бухгалтериямен берілген, тіркеу журналында тіркелген, бухгалтер немесе оның орнына уақытша қызмет атқаратын тұлға қол қойған кіріс кассалық ордер арқылы жүзеге асады. Тіркеу журналы кіріс және шығыс кассалық құжаттарға бөлек-бөлек ашылады. Мұнда кассалық кіріс құжатының мерзімі, нөмері және келіп түскен ақша-қаражаттарының жұмсау мақсатын көрсетеміз.
Кіріс кассалық ордерде (Қосымша 1) ақша-қаражаттар кімнен және не үшін алынғанын көрсетеді және олардың сомасы ордерді жазу негізіне сүйенген болып келеді. Кіріс кассалық ордерді тіркеп, бас бухгалтерлердің қолы қойылғаннан кейін бұл ордер кассирге ұсынылады да кассир бұл құжаттың дұрыс толтырылуын, бас бухгалтерлердің қолының растылығын тексеріп, ордерге қол қойып, ақшаны санап, қабылдап алады. Бұл ақшаны кассаға өткізген тұлғаға тапсырған фактісін дәлелдеу мақсатында кіріс кассалық органына тиісті бас бухгалтер және кассирдың жеке қолымен, ұйым мөрімен басылған түбіртекті табыс ету қажет. Кіріс кассалық ордері бойынша ақша тек осы құжат толтырылған күнге ғана қабылданады.
Кассадан қолма-қол ақшаны есептеп беру келесі жағдайларда рұқсат етіледі:
Іс-сапар мақсатына байланысты берілетін сома шегінде қызметтік іс-сапарлармен байланысты шығыстар;
ЖШС Бас директоры бұйрығы негізінде, қызметкердің қызметтік хатында көрсетілген сома шегінде, операциалық, шаруашылық және өкілдік шығыстар.
Қолданылмаған сома берілген мерзімі аяқталғаннан кейінгі үш күннен кешіктірілмей кассаға тапсырылуы тиіс. Қолма-қол ақшаны есептеп беру бұрын берілген сомалар бойынша толық есеп айырысқан жағдайда ғана ұсынылады. Бұл операция аванстық есеп беру құжаты арқылы рәсімделеді (Қосымша 2).
Шығыс кассалық ордер (Қосымша 3) бухгалтериямен де жазылып, кіріс және шығыс журналында тіркеледі және кассирге өткізіледі. Кіріс кассалық ордерлер және түбіртектер немесе олардың орнын басатын құжаттар қаламмен немесе басылым машинасы мен компьютермен жасалып, жазуы анық болуы қажет. Ешқандай түзетулер мұнда болмауы қажет. Егер кассалық ордерде қате жасалатын болса, онда оны қайта толтыру қажет. Кіріс және шығыс кассалық ордерлерде міндетті түрде ақша берудің мақсаты көрсетіледі және оған тиісті құжаттар беріледі. Кассалық ордер бойынша ақшаны қабылдау немесе төлеу тек оны рәсімдеу күні жүзеге асырылады.
Кассадағы ақшаны есепке алу мақсатында, қалдықты және ақша қозғалысын білу мақсатында кассир әр беті нөмерленген, мөрмен басылған, тігілген кассалық кітапты жүргізеді. Кітап бетінің көлемі кітаптың артында бас бухгалтер мен басшының қолымен бірге көрсетіледі.
Әр ұйым тек 1 кассалық кітапқа ие болу қажет. Кассалық кітаптағы жазулар 2 данада яғни көшірме қағазын қолдана отырып қаламмен немесе химиялық қарандашпен жазылады. Кітапта барлық кіріс, шығыс ордерлер көрсетіліп ақшаны кімге бергенін және кімнен алғанын, жалпы сомманы және корреспонденциялық шоттың №-і көрсетіледі. Кассалық кітапта түзетулер жасауға тиым салынады және жасалған түзетулер кассир мен бас бухгалтер қолымен расталады.
Күн сайын не басқа бекітілген уақытта кассир жұмыс күні аяқталғаннан кейін күні бойы жасалған кіріс және шығыс бойынша нәтижелерді есептеп, қалдықты екінші күнге шығарады (Қосымша 4). Бір уақытта кассир кассалық есептілік бойынша ақша сомасының қалдығы мен кассадағы нақты соманы бір-бірімен салыстырады. Кейін кассалық кітаптың 1 данасы кассирдің өзінде, 2-шісі бухгалтерияға өткізіледі.
Шетелдік валютадағы операциялар. Шет ел валютасындағы операциялар есебі 21 (IAS) ХБЕС Валюта айырбас бағамының әсері сәйкес жүргізіледі. Шет ел валютасындағы операцияларға шетелдік валютада көрініс тапқан келесі операцияларды қоса алғандағы операциялар жатады:
тауарлар мен қызметтерді сату және сатып алу;
несиені ұсыну немесе алу;
орындалмаған валюталық келісімшірттарды аяқтау;
активтерді сату немесе сатып алу;
міндеттемелерді қабылдау немесе жабу.
Валюталық операциялардың барлығы өкілетті банк арқылы жүзеге асырылады. Шет ел валютасындағы операциялар бастапқы мойындалуы бойынша операция орын алған мерзімде есептілік валютасында нарықтық бағамға сәйкес есепке алынады.
Әрбір есептік мерзімге:
шет ел валютасындағы баптар соңғы бағам бойынша көрсетілуі қажет;
бастапқы нақты сатып алу құны бойынша ескерілген шет ел валютасындағы ақшалай емес (монетарлық емес) баптар операция орын алған мерзімдегі валюталық бағам негізінде көрініс табуы керек.
Операция орын алған мерзім мен ақшалай баптардың жабылу мерзімі арасындағы немесе есептілікті құрастыру мерзіміне активтер мен міндеттемелерді қайта есептеу мерзіміндегі бағам өзгерістерінің нәтижесінде туындайтын бағамдық айырма олар пайда болған кезеңде табыс немесе шығыс деп танылуы тиіс.
Аналитикалық есепте шет ел валютасындағы операциялар шетелдік номиналы бойынша көрініс табады.
Ақша қаражаттарының есебінің дұрыс жүргізілуін және ұйымдағы алаяқтық фактілерінің жоқ екендігіне көз жеткізу мақсатында ұйым басшысының бұйрығымен ішкі аудит жүргізілуі мүмкін. Оны арнайы тәуелсіз аудиторлар жүргізуі керек. Ақша қаражаттарының аудиті келесі бағыттарды қамтуы тиіс:
* Бас Кітаптағы баланс көрсеткіштерінің сәйкестігін тексеру;
* Синтетикалық және талдамалық есептің жүргізілуін тексеру;
* Кассаны түгендеу және кассалық операцияларды тексеру;
* Аккредитивті формалармен есеп айырысу және банктік операцияларды тексеру.
3. Дебиторлық берешектердің есебі мен ішкі аудиті
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ қарыздары - дебиторлық борыштар (алынуға тиісті шоттар) деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын) уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық қарыздар ағымдағы алынуға тиісті қарыздар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті қарыздар болып екіге бөлінеді.
Дебиторлық қарыз - сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің (бизнес контрагенттерінің) шаруашылық жүргізуші субъект алдындағы өткізілген тауар (жұмыс, көрсетілген қызмет) үшін ақша төлеу бойынша міндеттемелері. Ол ағымдағы (өтеу мерзімі бір жыл бойы) немесе операциялық циклді және ағымдағы емес болып бөлінеді.
Қолма -қол ақшасыз есеп айырысулар жүйесінде дебиторлық қарыздың пайда болуы субъектінің шаруашылық іс-әрекетіндегі объективті процесс болып саналады. Дебиторлық қарыз пайда болу сипатына қарай қалыпты және ақталмайтын болып бөлінеді. Субъектінің өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінің барысында, сондай-ақ есеп айырысудың қолданыста жүрген нысандарымен пайда болғандары қалыптыға жатады.
РПК Бектау ЖШС көрсететін қызмет алдын-ала шарт жасасу арқылы жүргізіледі (Қосымша 5). Қызмет көрсету келісімшартында көрсетілетін қызметтің құрамы мен сипаттамалары, келісім құны, ақысы бойынша есеп айырысу тәртібі, қызметті көрсетуші және қабылдап алушы тараптардың құқықтары мен міндеттері көрсетіледі. Сонымен қатар, екі жақ тараптар арасында болуы мүмкін келіспеушілік жағдайларын шешу жолдары, келісімшартты бұзу тәртібі, форс-мажорлық жағдайларды шешу мәселесі атап өтілген. Келісімшарттың соңғы бөлімінде тараптардың құқықтық мекен-жайлары көрсетіліп, РПК Бектау ЖШС ұйымының Бас Директорының және қарама-қарсы тарап қолдары қойлып, мөрмен расталады. Көрсетілген қызмет шот-фактура (Қосымша 6) және көрсетілген қызмет актісімен (Қосымша 7) рәсімделеді.
Кәсіпорынның балансындағы алынған вексель деп аталатын бабындағы сома басқа заңды немесе жеке тұлғалардың ұйымға вексель бойынша төлейтін ресми берешегі болып есептелінеді. Алынуға тиісті шоттар бойынша қарыздар (дебиторлық қарыздар) иелік ету құқығымен қоса, заңды құқығымен байланысты актив болып саналады.
Бір жылдан астам уақыт бойы алынбаған дебиторлық қарыздар Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар болып есептеледі. Дебиторлық қарыздардың пайда болған уақыты мен өтелу уақытының арасындағы мерзімге байланысты пайыздар бойынша кіріс көп жағдайларда ескерілмейді.
Қысқы мерзімді дебиторлық қарыздар бугалтерлік есеп шотында 1200 бөлімнің: 1210 Сатып - алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштар; 1220 Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық қарызы; 1230 Қауымдасқан және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық борыштары; 1240 Филиалдар мен құрылымдық болімшелердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштар; 1250 Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштар; 1260 Жалдау бойынша қықа мерзімді дебиторлық борыштар; 1270 Алынуға тиісті қысқа мерзімді сыйақылар; 1280 Басқа да қысқа мерзімді дебиторлық борыштар; 1290 Күмәнді талаптар бойынша резервтер шоттарында есепке алынады.
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар бухгалтерлік есеп шотының 2100 бөлімінің тиісті шоттарында ескеріледі.
Кейбір жағдайларда сапасының төмендігінен немесе тауарлардың ақау болу есебінен сатылған тауарларды қайтаруға тура келеді. Бұндай тауарларды қайтарып алу сатушы ұйымдар үшін тиімсіз болады. Сондықтан да кәсіпорын сатып алушы заңды немесе жеке тұлғаның осы тауарлар бойынша қарыз сомаларының мөлшерін қысқарту туралы талабын қабылдауға келісуіне тура келеді. Әрине аталған жеңілдікті жасау ұйымның келіп түсуге тиісті табыстарының көлемін азайтатындығы сөзсіз. Бұл жағдайда ұйымның бухгалтериясында жасалатынған жеңілдік сомасына:
Д-т 6030 Бағадан және сатудан жеңілдіктер - шоты
К-т 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштары - шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
Егер сатылған тауар ұйымға қайтарылған болса, ол үшін жазылатын бухгалтерлік жазу мына түрде бейнеленеді:
Д-т 6020 Сатылған өнімдердің қайтарылуы
К-т 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық борыштары.
Кейбір жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін вексель алуы мүмкін. Алынған вексель анықталған мерзім ішінде белгіленген соманы төлеу бойынша жазбаша міндеттемені білдіреді.
Егер вексель бойынша есеп айырысу біржыл мерзім аралығында жүргізілетін болса, ремитент алынған вексельді баланстың актив бөлімінің өтімділігі жоғары активтер бабында көрсетуі керек.. Бұндай міндеттерге мыналарды жатқызуға болады:
+ дебиторлық қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа ұзарту;
+ шот-фактураға не басқа да құжаттарға қарағанда дебиторлық қарыздарды нақты дәлелдеу;
+ пайыз түрінде төлем алу үшін негіз;
+ айналымға жіберілу мүмкіндігі.
Есептелген пайыздар шотында ұйымның шартта қаралған жалға берген негізгі құралдары, берген несиелері мен қарыздары, алған вексельдері үшін пайыз түрінде алатын сомасы, сондай-ақ салынған инвестициядан алатын дивиденттерінің сомасы есептелінеді. Осыған байланысты Есептелген пайыздар шотына сәйкес негізгі бухгалтерлік жазулар мына түрде жазылады:
Жалдағы негізгі құралдар, алынған вексельдер, берілген заемдар бойынша пайыздар есептегенде:
Д-т 1270 Есептелген пайыздар - деп аталатын шот,
К-т 6120 Акциялардың дивиденттері және пайыз түріндегі кірістер,
Есептелген пайыздар бойынша қарыздардың жабылуына:
Д-т 1010, 1030 Ақша қаражаттары шоттарының тиістілері,
К-т 1270 Есептелген сыйақылар.
Қорытындылап келе, дебиторлық борыш дегеніміз, бұл - иелік ету құқығын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған алдағы уақыттағы экономикалық тиімділік және сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердіңшаруашылық жүргізуші субъект алдындағы өткізілген тауар үшін қанша төлеу бойынша міндеттемелері.
РПК Бектау ЖШС-нің қаржы-шаруашылық қызметінің көлемі мен ерекшелігіне сәйкес, дебиторлық берешектердің пайда болуының басым бөлігі сатып алушылар мен тапсырысшылардың берешкетері түрінде көрініс табады. Дебиторлық берешек онымен байланысты табыс танылғанда ғана мойындалады. Тауар, өнімді (жұмыс, қызмет) сату заңды (жеке) тұлғалармен жасасқан арнайы келісімшарт негізінде жүргізіледі. Ақшалай жеңілдіктер осы келісімшарттарда қарастырылуы керек. Тауарларды (жұмыс, қызметтер) жөнелтуді растайтын құжат болып орындалған жұмыстардың актісі немесе жүк-құжаттары табылады. Олардың негізінде ЖШС шот-фактура толтырады (Қосымша ). Сатушы мен сатып алушы арасындағы есеп айырысу қолма-қол ақшамен немесе қолма-қол ақшасыз жүргізіледі.
Дебиторлық қарыз бастапқыда жасалған келісімге сәйкес қайтарылмай қалуы мүмкін деген объективті дәлел пайда болған жағдайда дебиторлық қарыз бойынша резерв құрылады. Ол есепті жыл соңында сатылу көлеміне қатысты үлесін анықтау әдісімен жүргізілетін түгендеу нәтижесінің негізінде құрылады. Үмітсіз дебиторлық берешектер резерв есебінен жойылады. Үмітсіз деп талап етілуінен бастап 3 жыл ішінде өтелмеген немесе дебитор банкрот деп танылған жағдайда пайда болатын дебиторлық берешектер танылады. Үмітсіз берешектер жазбаша түсініктеме (акт) және серіктестік басшысының бұйрығы негізінде 1290 Күмәнді талаптар бойынша резерв шотының дебеті арқылы жойылады.
РПК Бектау ЖШС-де дебиторлық берешектердің ішкі аудиті жүргізілмейді. Алайда, олардың тиісті құжатталуын, шоттарда тіркелуін және олар бойынша есептің дұрыс жүргізілуі бухгалтерге жүктеледі. Ішкі бақылауды да бухгалтер жүзеге асырады. Егер серіктестік басшысы дебиторлық берешектердің ішкі аудитін ұймдастырғысы келген жағдайда, тәуелсіз аудиторларды жалдау арқылы ішкі аудитті жүргізуге құқылы.
4. Қорлар есебі мен ішкі аудиті
РПК Бектау ЖШС-де қорлардың бухгалтерлік есебін ұйымдастыруда келесілер негізге алынады:
а) ХҚЕС (IAS) 2 Босалқылар;
б) ХҚЕС (IFRS) 2 Үлестік құралдар негізіндегі төлем
ХҚЕС 2 Босалқылар стандартына сәйкес тауарлы-материалдық қорларға мыналар жатады: шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен құрамдас бұйымдар, құрылғылар мен тетіктер, отын, ыдыс және ыдыс материалдары, қосалқы бөлшектер, қолданылуы 12 айдан аспайтын инвентарь және өзге де материалдар; аяқталмаған өндіріс; ұйымның қызметі барысында сатуға арналған дайын өнімдер, тауарлар.
Материалдар есебінен дұрыс ұйымдастыру үшін ғылыми-негізделген жіктемені, есеп бірлігін таңдау мен бағалау өте маңызды.
ХҚЕС 2 Босалқылар стандартына сәйкес қорлар екі өлшемнің ең кішісімен өзіндік құнының және өткізудің және өткізудің таза құнымен бағалануы тиіс. Қорлардың өзіндік құны қорларды қазіргі тұрған жеріне дейін жеткізуге кеткен шығындар мен өңдеуге, алуға жұмсалған шығындар кіреді. Тауарлы-материалдық қорлар есебі бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес алуға кеткен шығындарға сатып алу бағасы, шеттен әкелу бажы, жабдықтаушы ұйымдар төлеген делдалдық сыйақылар, көліктік дайындау шығындары мен қорларды алуға тікелей байланысты басқа да шығындар кіреді. ХҚЕС 2 сәйкес тауарлы-материалдық қорларды өткізудің таза құны әдеттегі іс-әрекет барысында көзделетін сатуы алым бағасына тең минус сатуды ұйымдастыру мен жинақтап құрастыру шығындары алынады. Басқаша айтсақ, егер қорлардың өзіндік құны өтелмейтіндей болса, өйткені қорлар бүлінген, толық не жарым-жартылай ескірген және соған сәйкес бағасы да төмендеген болса, материалдар өткізудің таза құны бойынша бағаланады. Мұндай жағдайда қорлардың баланстық құны өткізудің не материалдық қорларды қолданудан алу күтілетін сомадан артпайды.
Материалдар алу сәтінде нақты құны (синтетикалық есепте) немесе есептік баға (аналитикалық есепте) бойынша көрсетіледі. Материалдарды алудың нақты құны субьектінің осы қорларды дайындау мен жеткізу шығындарынан және сатып алу бағасынан құралады. Есептік бағалар (алудың жоспарлы өзіндік құны орташа сатып алу бағасымен және басқалар) бойынша материалдарды есептеуде есептік баға ретінде қорлардың құны мен қор алудың нақты құны арасындағңы айырма осы шоттағы есептеу арқылы айқындалады.
Қорлардың бухгалтерлік есебінің бірлігі ретінде қорлардың ЖШС-ке келіп түскен кезде берілетін номенклатуралық номері танылады (ТМҚ-З нысанындағы кіріс ордерін толтыру арқылы жүргізіледі). Номенклатуралық номер 13 сандық белгімен белгіленеді:
бастапқы төрт белгі - қорлардың есебі жүргізілетін бухгалтерлік синтетикалық шот;
5 және 6 белгілер - материалдық құндалықтар бөлімінің номері;
7 және 8 белгілер - материалдық қорлар бөлімшесінің номері;
9 және 10 белгілер - екінші дәрежелі бөлімше номері;
11-13 белгілер - бөлімшедегі материалдық құндылықтың реттік номері.
Қорлар қозғалысының аналитикалық есебі әрбір баланстық шот және материалды жауапты тұлға бойынша көлемдік-сомалық әдіс арқылы жүргізіледі. Егер материалдарды есептеу келісімшарттық бағалар бойынша ұйымдастырылса, онда олардың нақты құны осы бағалар бойынша материалдар сомасына қосу көліктік-дайындау шығындары қосылып шығарылады. ХҚЕС - қа сәйкес көліктік-дайындау шығындары құрамына жабдықтау-өткізу ұйымдарына төленген үстеме бағалар, барлық қосымша алымдармен бірге жүкті тасығаны үшін ақы төлемін, субьектінің қоймасына материалдарды түсіру мен жеткізу шығындары, дайындау орындарында ұйымдастырылған арнайы дайындау кеңселерін, қоймалар мен агенттіктерді ұстауға арналған шығындар, материалдарды алу мен жеткізуге байланысты (жабдықтаушылардан жүк жеткізгендігі субьектінің жүргізушілері, жүк тиеушілер) және іс сапар шығындары кіреді.
Егер материалдар есебі алудың жоспарлы өзіндік құны бойынша жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдардың құнына қосу, есептік бағалар бойынша құнынан алу нақты өзіндік құнының ауытқулары есептеліп шығарылады. Жоспарлық- есептік бағаларды КДШ жоспарлы мөлшердегі есепке алынған келісім- шарттық бағалар негізінде субьектінің өзі жасайды.
Егер қорлар есебі жоспарлы-есептік бағалар бойынша олардың құнынан материалдардың нақты құнының ауытқушылықтарын жекелей есептеп, жоспарлы- есептік бағалар бойынша ұйымдастырылса, мұндай жағдайда субьект жоспарлы есептік бағаларды материалдық құндылықтардың атауы, түрлі және топтарына орай, сол шекте белгілейді, ал ауытқулар өндірістік қор түрлері бойынша есептеледі және ай сайын материалдарды пайдалану шотына, жұмсалған және босатылған материалдардың (КДШ мен ауытқулар талдаушы есеп шоттарында жекелей ескеріледі) үйлесімді (пропорционалды) жоспарлы есептік құны есебі обьектілеріне есептеп шығарылады.
Материалдар есебіне, басқа шығындарға қойылатын талаптар 2 ХҚЕС тұжырымдалған және есепті ұтымды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін олардың өзіндік құнын қалыптастыру тұрғысынан шешіледі. ХҚЕС 2 сәйкес Тауарлы материалдық қорлардың өзіндік құнына: қорларды алуға жұмсалған шығындар, оларды қазіргі тұратын орнына жеткізуге байланысты көліктік-дайындау шығындары кіреді.
Өндіріске босатылған материалдар құнын анықтаған кезде ХҚЕС 2 Қорлар ұсынған бағалау тәсілдері қолданылуы мүмкін:
* Орташа өлшемді құн бойынша - есепті кезеңде қозғалысы болғңан әрбір түрдің, есепті кезең соңында қолданылмағандардың да, өндіріске босатылғандар да бірлік орташа құнын есептеулер мен анықтауларды қолдануға негізделген.
* ФИФО- есепті кезең соңында есепте тұрған материалдардың құнын ескеріп есепті кезеңде алғашқы сатып алудың өзөіндік құны бойынша материалдарды есептен шығаруды болжайды. Яғни алдымен есепті кезең соңында пайдаланылмаған өзіндік құн анықталады.
* Ерекше теңестіру (идентификация), ұқсастыру- әдетте өзара бірін-бірі ауыстырмайтын және арнайы жобалар, тапсырыстарға арналған тауарлық-материалдық қорлар бірлігінің өзіндік құны есептеледі (жұмсалған материалдарды бағалау мақсатымен әрбір партияны түгендеуді өткізуге жалғасқан, материалдарды партиялық есептеуді ұйымдастыру мүмкіндігі бар болса, қолданылады). Материалды-жауапкершілікті адамның жұмысындағы ауытқулар анықталған жағдайда бухгалтер бас бухгалтерді немесе басшылықты хабарды етуге тиісті. Ай соңында қоймаға Материалдар қалдығы кітабы тапсырылады, оған карточкадан материалдық қорлар қалдығы көшіріледі. Осылайша қоймадағы есеп заттай, ал бухгалтериядан қорлардың сақталған орны бойынша ақшаға шағылып көрсетіледі.
РПК Бектау ЖШС есеп саясатына сәйкес материалдарды өндіріске жұмсау, сату немесе басқа да шығысталуы кезінде жоғарыдағы әдістердің орташа өлшемдік құн әдісі қолданылады.
Қоймадан бухгалтерияға түскен Құжаттарды тапсыру реестрі тіркелген құжаттармен бірге бағаланады (есептеледі). Есептің журналдық-ордерлік материалдар қозғалысы есебі тізімдемесі (ведомості) қоймалар бойынша материалдық қорлардың қалдығы мен қозғалысы жайлы және материалдық-жауапкершілікті адамдар бойынша мәліметтер жинақтап қаржыланатын есеп тізілімі жинағы қызмет етеді. Оған материалдар қалдығы тізімесінен, есепті кезең ішіндегі материалдар қозғалысы бойынша жинақтаушы тізімдемелерден, сондай-ақ материалды-жауапкершілікті адамдардың материалдық есептерінен мәліметтер көшіріледі. Материалдар қозғалысы есебі тізімдемесі синтетикалық есептің мәліметтерін материалды талдаушы есеп көрсеткіштерімен үйлестіруге арналған, ол екі бөліктен тұрады. Материалдар кірісі бойынша жинақтық мәліметтер мен ауытқулар есебі атты бірінші бөлігі ай ішінде түскен материалдық есептік құны мен нақты құны бойынша жиынтық мәліметтерді көрсетілуге арналған. Бұл мәліметтер көлік дайындау мен обьектідегі қоймаларға дейін жүк жеткізу бойынша басқа да шығындарды, темір жол алымдарын және т.б. материалдың өткізу басынан тыс жүргізілген төлемдер де кіретін, материалдық қорларды алу мен дайындауға жұмсалғңан шығындар ескерілген әр түрлі журнал-ордерлерден (6, 10, 1, 2, 7, 9 және басқаларда) көшіріледі. Осы бөлікке тізіімдеменің екінші бөлігін материалдар қалдығы құны нақты өзіндік құны мен ай басындағы есептік бағалар бойынша жазылады. Оған ай ішінде түскен материалдар құны қосылады. Сонан соң нақты өзіндік құнның есептік бағалар бойынша құннан ауытқулары сомасы мен проценті анықталады.
Ауытқулар сомасы дегеніміз - осы көрсеткіштер арасындағы айырмашылық, ал ауытқулар проценті - ауытқулар сомасының материалдардың есептік құнына қатынасы. Ауытқу + немесе - белгісімен болуы мүмкін. Жұмсалған материалдарға жатқызылғңан ауытқуларды осы процент бойынша есептен шығарған жөн.
Тізімдеменің Шот бойынша қозғалыс екінші бөлімі 1310 Материалдар атты бөлімшесі сақталу орындағы (қойма, учаске) материалдардың кірісі, шығысы және қалдығын ақшаға шағып көрсету үшін арналған. Бұл бөлім материалдардың қозғалысы мен қалдығы жоспарлы-есептік және бағалармен келтіріп, сальдолық және жинақтаушы тізімдемелер негізінде толтырылады. Мұнда нақты өзіндік құн, сондай-ақ материалдар есептен шығарылуға тиісті шоттарға есептен шығарылуға тиісті ауытқу сомаларын бөлу де келтіріледі.
Қаржылық есептілікте келесі ақпараттар міндетті түрде көрініс табуы қажет:
қорларды бағалау үшін қабылданған есеп саясаты;
қорлардың жалпы баланстық құны және синтетикалық шоттар бойынша бөлінуі (қоймадағы, өндірістегі);
сату ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz