Тұрмыстық қатты қалдықтарды (ТҚҚ)

Кіріспе

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Тұрмыстық қатты қалдықтарды (ТҚҚ) жою және қалалық аймақтардың ластануы
әсіресе саны 1 млн.-нан астам тұрғыны бар ірі қалаларда (мегаполистерде)
бірден-бір мәселе болып отыр. ТҚҚ өндірісінің бір адамға орта нормасы
1м3жыл (көлем бойынша) немесе 200 кгжыл- масса бойынша. Көптеген
тұрмыстық, өнеркәсіптік, радиоактивті қалдықтар, сонымен қатар құрылыс
материалдарымен және пайдалы қазбалар өндірумен байланысты қалдықтар оларды
пайдаланудың ерекше схемасын жасап шығаруға әсер етті - ТҚҚ сақтау
полигондарын жасау. Фазалық жағдайы бойынша қалдықтар қатты, сұйық немесе
газ тәрізді фазалардың қоспасы болып бөлінеді. Тұрмыстық қатты қалдықтар
құрамы бойынша әр-түрлі (10.1 кесте): тағам қалдықтары, қағаз, металл
сынықтары, резина, шыны, ағаш, мата, синтетикалық заттар.
ТҚҚ талдауының көрсетуінше олардың негізгі массасы органикалық
компоненттерден тұрады (80%-ға дейін). Тағам қалдықтары құстарды,
кеміргіштерді, жануарларды жинайды. Ал олардың өліктері ауру
микроағзалардың көзі болып табылады. Атмосфералық тұнбалар, күн жылуы,
қоқсықтардың жылынуы және өрт салдарынан пайда болатын жылу (сонымен қатар
жерасты) ТҚҚ полигондарында физико-химиялық және биохимиялық үрдістердің
жүруіне әсер тигізеді. Олардың өнімі - сұйық, қатты және газ тәрізді
көптеген улы химиялық қосылыстар. Сақтау үрдісінде қалдықтар басқа физико-
химиялық және улы қасиеттері бар заттарға айналуға икемді. Бұл қалдықтар
сақтау полигондарында жаңа экологоиялық қауіпті заттардың пайда болуына
әсерін тигізеді. Бұл биосфераға және адамзат өміріне үлкен қауіп
төндіреді. ТҚҚ-дың ОС-ға биогендік әсерінің нәтижесінде жәндіктердің,
құстардың, кеміргіштердің, сүтқоректенушілердің, микроағзалардың көбеюіне
қажетті жағдай туғызады. Бұл бактериялар мен вирустардың үлкен
қашықтықтарға таралуына әсер етеді.
Сұйық өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтар аса үлкен қауіп
төндіреді. Олар топырақ және өсімдік қабатына зиян тигізе отырып жерасты
суларына және гидрографиялық желіге енетін түрлі улы заттар және
қосылыстардың жоғары концентрацияларымен сипатталады.
Бүгінгі таңда радиоактивті қалдықтарды пайдалану күрделі мәселеге
айналуда. Бұл оларды кең пайдаланумен және тірі ағзаға зиянды және жабық
әсерімен байланысты.
Жүргізілген зерттеулердің нәтижесі бойынша ТҚҚ полигондарының
айналасында жерасты және жерүсті суларының поликомпонентті ластануының,
қоқсық астынан шығатын жоғары температуралы (шамамен 40-500С) улы фильтраты
бар басқа табиғи орталардың динамикалық ореолдар аймақтары қалыптасуда.
Фильтраттың жоғары температурасы қалдықтарда жүріп жататын экзотермиялық
химиялық реакциялармен анықталады. Сондықтан бұл лас ағымдарды түрлі
геохимиялық тосқауылдармен (қышқылдандырып қалпына келтіретін, сорбциялық,
глеевые), гидродинамикалық қақпанмен (ағынсыз су қоймалары, көлдер,
жайылмалар, батпақтар). Бірақ бұл қондырғылар бұл аудандағы жерасты суларын
іріктеумен байланысты депрессиялық воронканың болмауын ескеріп, жер
суларының ластанбауын қамтамасыз ету керек. Жерасты гидросферасы
ластануының аса жайылған тілдері терең эрозиялық ойымы бар жоғарғы
суағарлар бойында байқалады.Мысалы, Донбасс опырылымдарынан жаңбыр
суларымен селен, кобальт, мыс алынатыны анықталған.
Қатты және қауіпті қалдықтардың атмосфераның жерге жақын қабаттарына
әсері жылы мерзімдерде қызу нәтижесінде топырақтың жоғарғы қабатынан булану
кезінде немесе химиялық реакциялар нәтижесінде қоқсықтарда пайда болатын
газ тәрізді қосылыстар, элементтер қалдықтарының құрамына кіретін өрт
кезінде (сынап, мышьяк, ұшқыш металлдар) пайда болады. Жану кезінде
диоксин, фуран, хлорланған дибензодиозон бөлініп шығады. Сондықтан
Еуропаның көптеген елдерінде қалдықтарды жағуға тыйым салынған.
Бұрын қоқсық болған жерде тұрғын аудандар құрылысы кезінде
қалдықтарды көмген кезде пайда болатын метан немесе басқа да
көмірсутектермен ластанған жайлар мен жер қабат мәселелерімен адамдар
кездеседі. Соңында бұл иіс және көмірқышқыл газының көтерілген
концентрациясының пайда болуына әсер етеді. Ал бұл адамдардың улануына
немесе өлімге әкеледі. ТҚҚ полигондарының үстіндегі жерге жақын ауа
қабаттары жиі шаңмен, күйемен, пестицидтермен, және басқа ұсақ дисперсті
қатты бөліктермен ластанған. Олар жоғары қарай ауа ағымымен көтеріліп
полигон жанындағы жердің жоғарғы қабаттарын (3 км дейін радиуста)
ластайды. Сөйтіп, геологиялық ортаға және аэрация аймағына ТҚҚ
полигондарында ауыр жүк түседі (жыралардың үлкеюі, жылжымалар, саздану,
комплексті ластану учаскілері). Бұл ТҚҚ полигондарының көпқабатты ландшафт
құрылымына комплексті әсер тигізетінін көрсетеді. Сонымен қатар адам
ағзасы мен тағам тізбегін латау қаупін төндіреді. Мұндай әсердің жолдары
мен механизмі өте ауыр және жеткіліксіз зерттелген.
Көптеген елдерде бұл мақсатпен қауіпті қалдықтарды геологиялық
ортада орналастыру тәртібін анықтайтын зерттеудің ұзақ уақытты
бағдарламалары, нормативті және заңдар жиынтығының актілері жасалған.
Полигонды санитарлы қорғау аймағын және қолданылатын жабдықтарды ерікті
түрде (ластану үрдістерін және ТҚҚ полигондарының әрекетіне биосфераның
жауап беру реакциясын ескермей) таңдауға жол бермеу керек.Ұсақ масштабты
зерттеулер нәтижелері қалдықтар жағдайына, миграцияға, пайда болатын ластау
заттары мен қосылыстардың шөгінділеріне әсер ететін аймақтық
микробиологиялық, геохимиялық, термикалық, метеорологиялық,
гидродинамикалық, геолого-тектоникалық факторлардың мәнін анқтауға
мүмкіндік береді.
Басты мақсаттары: ТҚҚ полигондары үшін орынның негізделген
таңдауы, басым ластаушыларды және олардың ОС-ға, тағам тізбегіне, тірі
ағзаға ену жолдарын анықтау, полигонның ОС-ға әсерінің жан-жақты
мониторингін оны пайдалана бастаған соң қамтамасыз ету. Бұл жұмыстардың
нәтижелері бойынша сақталған қалдықтардың әсерінен ОС аймақ өзгерістерінің
қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болжамын беруге болады. Алынғаг
комплексті ақпарат толық болса, келесі мәселелер шешілуі мүмкін: кез-
келген табиғи ортада ластаушы заттар қашан және қайда пайда болады,
қалдықтардың әсер ету аймағында қандай экологиялық жағынан қауіпті химиялық
және биохимиялық реакциялар жүреді.
Соңғы жылдары ТҚҚ құрамында тағам қалдықтарының, терінің,
резинаның, шынының бөліктері азайып. сәйкесінше орауыш материалдар құрамы
өсуде (қағаз, картон, синтетика), яғни біздің қалаларда батыс қалдықтарының
шығарылуы және оларды пайдалана алмау жолдары қарастырылуда.
Мұнай қалдықтарын жоюдың кең таралған әдісі оларды көміп,
жағатын қоқсықтарға және полигондарға лақтыру. Мұнай қалдықтарын жою орны
келесі талаптарға сай болу керек: су өтпейтін балшық жер; қоныстанған
аудандардан алыс орналасу, полигон территориясы жоғарғы қабаттағы сулардың
жақын жердегі су қоймаларына тимеуі. Полигонға келесі топтардың өндірістік
қалдықтары жатады: тазалау құрылыстардың тұнбалары, мұнай өнімдері,
құрамында мұнай бар ағындар, гальваниялық, химиялық, тері өндірісінің
қалдықтары; контейнер орауышындағы аса зиянды қалдықтар.
Регенерацияға жатпайтын мұнай өнімдері мен құрамында мұнай бар
ағымдар шланг құрылғыларымен жабдықталған сыйымдылықта әкелініп,
карталарға құяды. Содан кейін ол табиғи түрде тұндырылып, суы буланады, ал
мұнай өнімдері от өтпейтін кірпішпен салынған жұлдыз тәрізді арнайы
шұңқырда жандырылады. Мұнай өнімдерін дүрыс жақпау салдарынан ол толық
жанбай, түтіннің пайда болуына, яғни атмосфераның ластануына әкеледі.
Мұнай өнімдері су үлесі жалпы массаның 70 % құрайтын әр-
түрлі дәрежелі тұрақтылығы бар эмульгия ерітінділерінен тұрады. Су мұндай
ерітінділерден тұндыру арқылы оңай жолмен алынбайды. Мұнай өнімдерінің
тұнбаларында 10%-ға дейін неорганикалық шығу тегі бар механикалық қоспалар
болады (металлдар ұнтағы, ұмақ құм). Барботаж ваннасында судың қайнау
температурасы жеткенде мұнай өнімдерінің қабаты ұсақ бу көпіршіктерімен
қанығады. Молекула күштері эмульгиялы мұнай өнімдерінің диспергиялы ауа
және бу көпіршіктерімен қосылуына, ал содан кейін пайда болған
флотируемая бөлік-көпіршік жүйесінің жоғарғы қабатқа қалқып шығуына әсер
етеді. Жоғарғы қабатқа қалқып шығатын ауа және бу көпіршіктері флотируемый
заттармен, яғни мұнай өнімдерімен қаннықан көбік қабатын жасайды. Ең
алдымен қайнаудың төмен температурасы бар құрамдастар бу көпіршігіне
айналады. Жоғарғы қабатқа шыққан соң буланған және газдалған көпіршіктер су
буларымен және судың булану температурасына жақын температурада
көмірсутектің булану өнімдерімен қаныққан көбікке айналады. Мұнай
өнімдерінің булануы көбік қабатына пайда болады.Буланған сфлотированный
мұнай өнімі жұқа пленка түрінде ұялардың жоғарғы қабатын жасап, су буы мен
газ изолятор ретінде қызмет етеді. Мұнай өнімі бөлігінің булану мөлшері
бойынша булану ұяларының қабырғалары жіңішкеріп, ұялар жарылып, қалған
мұнай өнімі тозаңға айналады.
Барботаж ваннасында қайнау үрдісі басталған кезде барлығы жылы
болып, сырттан келген сұйықтық буға айналады. Қайнау температурасы барлық
қайнау уақыты ішінде тұрақты болып қалады. Сонымен бірге механикалық
қоспалар жоғарғы қабатта қосымша бу көпіршітерінің пайда болуына әсерін
тигізеді. Бу көпіршіктерінің диаметрі ішкі факторларға (сұйық фаза
жабықақтығына, қатты фазаның жоғарғы қабатындағы көпіршіктер
коалесценциясына), барботаж тесігінің мөлшеріне және ауа жылдамдығына
байланысты. Пайда болған ұя көпіршігі буланып, қабат үстіндегі жалынның
сәуле таратуы салдарынан және алғашқы ауаның қабаттан шығуы салдарынан
бұзылады. Жылуды бөлектейтін көпіршік құрылымының бұзылуынан қабаттың
жылыну жағдайын жақсарады. Қабатты араластырудың бір қалыпсыздығы тоқтап
қалу аймақтарының пайда болуына әсер етеді. Онда қабаттың температурасы
жоғары болған жағдайда мұнай өнімі-су жүйесі бөліну мүмкін, яғни су
ауыр компонент ретінде астыңғы қабатта қалып, мұнай өнімінің қоспасы қалқып
шығады. Көмірсутек қайнаған судың температурасынан жоғары температурамен
жылына алғандықтан, ол аса бұрқырап қайнауы мүмкін. Бұл мұнай өнімінің
жоғарғы қабатын жалыннан қорғайтын, яғни жану үрдісін тоқтататын бу және
газ қабаты бар көп мөлшердегі көпіршіктердің пайда болуына әсер етеді. Ол
жанып тұрған тсұйықтықты лақтыру арқылы адамдарға қауіп төндіреді.
Жылынған қабат сұйықтық жалындаған соң бірнеше минуттен кейін
қалыптасады. Дұрыс араластыру қабат температурасын орташаға айналдырып,
бу және газ фазасын бөліп шығарып, көпіршік құрылымын бұзады. Жанудағы
мұнай өнімдерінің қабатына ауа жіберу оның салқындауына әкеледі. Сондықтан
жылынған газдардың жылуын пайдаланып ауаны жылыту қажет.
Гальвания өндірісінің қалдықтары да карталарға қосылады.
Полигонда реагенттер ретінде басқа химиялық өндіріс қалдықтарын қолданумен
нейтралдандыру өндіреді. Компоненттер грейферлер көмегімен шұңқырда
араласады. Су кетіріледі (буландыру арқылы), тұнба көміледі.
Ауыр металлдар категориясына адамның физиологиялық функциясына,
өмір беретін табиғи күштер жағдайына және биоттарға кері әсер етеін
биологиялық-активті металлдар жатады. Ауыр металлдар қатарынан аса қауіпті
мышьяк, кадмий, сынап, никель, хром аурулар туғызып, шығанақ, өзен, көл
және басқа су қоймалары тұнбаларында жоғары концентрациялардың пайда
болуына әсер етеді. ОС-да кең таралған улы ауыр металлдардың жоғары
миграциялық шапшаңдығы бар екені, тірі ағзада және тамақ тізбегінде
жинақталу қабілеті бар екені, метаболикалық циклге еніп, әр-түрлі
физиологиялық бұзушылықтарға, сонымен қатар генетикалық дәрежеде әкеліп
соғатыны бүгінгі күні дәлелденген. Ауыр металладар иондары биохимиялық
жағынан ыдырай алмайды, әдетте суда жақсы ериді, ұшқыш газ тәрізді және
өте улы металлоорганикалық қосылыстар жасауға қабілетті. Ауыр металлдардың
ас қорыту және тыныс алу ағзалары арқылы енуі адамға білінбейтіні осымен
түсіндіріледі. Өйткені ол түссіз, иіссіз және дәмсіз болады. Ауыр
металлдарды экожүйеден қауіпсіз дәрежеге жеткізу мерзімі өте ұзақ
(кадмийді адам ағзасынан жартылай шығару мерзімі 30 жыл құрайды) және бұл
олардың келіп, түсуі тоқтаған жағдайда. Биота, әсіресе планктон ауыр
металлдармен жақсы қанығады. Жоғары концентрация болған жағдайда металлдар
иондары улы болып, функционалды деформация туғызады. Комплексті әсер ету
нәтижесінде ағзада ауыр металлдардың жиналу синергизмі анықталған.
Синергизм кезінде әсер ету эффектісі күшейеді (мысалы, қорғасын ионының
улылығы кальций жетіспеген кезде жоғарылайды, ал литий ионы- натрий
жетіспеген жағдайда). Мырыш және кадмий антагонизмі әсерінен мырыштың артық
мөлшерін ендіру жоғары улылығымен ерекшеленетін кадмий құрамының азаюына
әсер етеді. Ауыр металлдардың улылығы олардың ОС-дағы химиялық формасына
байланысты. Металлоорганикалық қосылыстар аса қауіпті (метилсынап, қорғасын
қосылыстары), ал ұшқыш металлдар (сынап, кадмий, мышьяк, сурьма, селен,
литий) тыныс алу органдары арқылы адам ағзасына оңай өтеді.
Ауыр металлдардың ОС-ға түсу көздері- антропогендік және табиғи
процесстер. Табиғи процесстермен әлем мұхиттары суларынан, тұнбалардан,
топырақтан, топырақ-өсімдік қабаттарынан, атмосферадан тұратын ауыр
металлдардың негізгі массасымен байланысты. Атмосфераға ауыр металлдардың
вулкандық лақтырулары олардың антропогендік жолмен келіп түсуінен мың рет
асады. Тереңдіктегі металл флюидтері ауыр металлдарды жер асты суларына
тасымалдаушылар болып табылады. Олар артезиан бассейндерінде кең
гидрогеохимиялық алаңдар қалыптастырады. Көп жағдайларда бұл сулар жоғарғы
қабатқа шығып, атмосфераны, шельфты, акваторийлерді ауыр металлдармен
ластайды. Тереңдіктегі флюид ағымдарына ұшқыш мышьяк, сынап, литий,
сурьма, кадмий, селен, талий тән. Жердің флюидті активтілігі ритмикалық
сипатқа ие болғандықтан барлық орталарға, тіпті атмосфераға ауыр
металлдардың дүркін лақтырулары мүмкін.
Ауыр металлдардың антропогенді көздері әр-түрлі және көп, ОС-
ға олар тұрақты және дүркін лақтырулар арқылы түседі. Олар сәйкес
антропогендік объектінің қызметі тоқтаған кезде тоқтайды. Улы заттар мен
қосылыстардың жоғары концентрациясы бар ластанудың локальды учаскілері
пайда бола алады. Ауыр металлдардың аса ірі тасымалдаушылары- ТЭЦ,
автокөлік және үлкен территорияларды ластайтын, жоғары температурада газ
тәрізді қосылыстар жасайтын, жанармай жағатын объектілер. Жалпы
антропогендік эмиссиядағы ванадий, никель, кобальт және сурьма бойынша
жалпы түсімнің 75%-нан асады. Металлургиялық кәсіпорындардың жанында
(Череповецк, Норильск) ауыр металлдарға толы кең аномальды аймақтар бар.
Металлдарға толы өндірістік қалдықтар мен қоқсықтар, әсіресе сульфид
кендерін өндіретін кәсіпорындар үлкен экологиялық қауіп төндіреді. Мұнай
және газ өндіретін аудандарда жерасты сулары ауыр металлдарға бай. Олар
тереңдіктен атмосфераға скважинаның құбырлар жанындағы кеңістіктер арқылы
келеді.
Антропогендік және табиғи көздердің ауыр металлдармен ластану
әсері мегаполистерде экологиялық қауіпті жағдай туғызады. Мысалы, мышьяк,
мыс, мырыш, хром, қорғасын, никель концентрациялары Рейн өзені тұнбаларында
200 жыл ішінде 20 есе өсті, сынап-50 есе өсті, кадмий-100 есе өсті. Жаңа
заман адамы денесінде қорғасын концентрациясының құрамы египет
мумияларымен салыстырғанда 45 есе көп.
Ауыр металлдар ауадан шаң, ылғалдылық, аэрозольды тазартумен,
қарастырылған технологиялар және сәйкес конструкциямен сүзгілерді қолдана
отырып тазарады. Су ағымдарынан олар реагент тәсілімен алынады: берілген
металлдар тобына сәйкес реагент таңдау. Топырақты тазарту өте қиын:
Чернобль апатынан кейін топырақтан радионуклидтерді тазарту ауыр
металлдармен ластанған жер учаскілерін рекультивациялау кезінде іске асады.
Негізгі саты- сумен жуу және ауыр металлдардың еритін қосылыстарын судан
жабық су айналатын циклде тазарту.
Бірінші мақсат – ластануларды сынаппен тазарту. Бұл мақсаттың
өзектілігі жұмыс істеу аймағында және адамның тұрғын үйінде пайда
болады. Мұнда адам ластанудан қорғау үшін (сынған термометр, металлды
ыстық түрде өңдеу) бөлмені жиі желдетуге көңіл бөлмей уақыттың көп
бөлігін өткізеді. Тек Ресей жыл сайын 400т сынап пайдаланады. Бұл
сынаптың орташа құрамы 4 % құрайтын құрамында сынап бар 10 мың тонна
қалдықтардың пайда болуына себеп. Ресейдің сынапқа қажеттілігі 10%, ал 90%-
импорт есебінен. Бірақ, 500 мың т. ҚСҚ бола тұрып, оның қоры жыл сайын
10 мың т. артады. Мұны ескеріп Ресей сынап импортының мәселесін толық
шешіп, баяу әсері бар экологиялық бомбаны зиянсыздандыра алады.
Технологиялар қатты қалдықтардың демеркуризациялануын, сілтілеу,
қышқылдандыру және металл сынабын алуды қарастырады.
ҚСҚ өңдеу технологиялары:
• Каустикалық соданы өндіру кезінде құрамында сынап бар шламдарды
пайдалану және қайта өңдеу;
• құрамында сынап бар катализаторларды қайта өңдеу;
• ҚСҚ металлургиялық, химиялық, электротехникалық өндіріспен қайта өңдеу;
• құрамында сынап бар лампаларды қайта өңдеу.
Ресейде ТҚҚ сұрыптауға олардан пайдалы компоненттер алуға және
оларды екінші шикізат ретінде қолдану үшін көңіл бөлінбейді. Бұл ТҚҚ үшін
полигон құрылысының жылдам қайтымдылығын қамтамасыз етеді. ТҚҚ өңдеудің
негізгі әдістері (10.2 кесте): көму; термикалық (әдетте жағу) және
биохимиялық әдістер (биогаз, биожанармай, тыңайтқыш).

10.2 кестТҚҚ өңдеудің технология қатынасы, % [66]

Технология АҚШ Англия Франция ГФР Жапония
Полигон-қоқсық 84 90 55 78 57
Жағу 15 9 35 20 40
Тыңайтқыш - 1 10 2 2
Басқа әдістер 1 - - - 1

Қалдықтарды өңдеу ісін Ресейде мемлекеттің ең ірі қаласы – Москва
мысалында қарастыруға болады. Мұнда жыл сайын 2,5 млн.т. ТҚҚ пайда болады.
Оның 90% екі полигонда пайдаланылады, ал қалғандары- Дания және ГФР
жабдықтарымен қамтамасыз етілген қоқсық жағатын зауыттарда. Полигондар 20
жылдан артық уақыт жұмыс істейді, ал оларды пайдалану мерзімі аяқталуда.
Полигондар мен зауыттар қоршаған табиғи ортаны қорғаудың қажетті дәрежесін
қамтамасыз етпейді. Полигондарда қажетті табиғат қорғау құрылыстары жоқ (су
қорғау экрандары, көшкінге қарсы қондырғылар, жоғарғы қабаттағы суларды
және сүзгіні жұқтырмау жүйелері). Қалдықтар күнделікті құммен көмілмейді,
жыл сайын 1,5 млн.т. дейін улы өндіріс қалдықтарының (УӨҚ) жиналуы мүмкін.
Соңғы жағдай жіберілмеу керек, өйткені ТҚҚ және УӨҚ пайдалану талаптары
әр-түрлі және оларды бірге сақтау экология қауіпсіздігінің талаптарына
сай емес.
Арнайы технология бойынша жабдықталған полигонды (Батыста оны
санитар қоқсығы деп атайды) термикалық әдіспен үйлестіріп қолдану
перспекривті. Полигон түбі мықты полиэтилен пленкасымен қапталған. Полигон
астында жер және қалдықтардан сүзілетін сұйықтықтар ағымы мен жиынтығы
толтырылған. Олар жиі өңдеуге жіберіліп тұрады. Қалдықтардың күндізгі
рационы балшық және құммен тығыздалып, содан кейін жаңа берік полиэтилен
пленкасымен жабылады- солай күнделікті орындалады. Полигонды пайдалану
аяқталған соң өсімдіктер отырғызылады немесе спорт алаңдары үшін
пайдаланылады. Мұндай полигон қалдықтарды жою бойынша зауыт құрылысынан 6
есе арзан.
Полигонды салу және учаскі таңдау тәртібін (10.1 сурет) Красный
бор тәжірибелі полигоны мысалында қарастыруға болады (Колпино қ.). Бұл
үшін келесі талаптарға сай 50 га алаң бөлінді: тізгін сумен басылмайды;
сумен қамтамасыз ету үшін қолданылатын су горизонттарының жоқтығы.
Учаскі солтүстікке және солтүстік-батсқа ауытқыған. Учаскінің
жоғарғы қабаты және оның жанындағы территориялар балшықтанған, орман және
бұталармен қоршалған. Гидрографикалық желі жоқ. Жер қабатынан 100 м
тереңдікте полигон территориясының геологиялық қимасы ширек және төменгі
кембрий тұнбаларымен көрсетілген. 4м дейін ширек шөгінділерінің жалпы
қуаты:Көл-мұздық құмдардың қуаты 0,1-2,3 м, солтүстік және солтүстік-шығыс
бағытта үлкейеді. Полигон контурынан 400 м қашықтықта Көл-мұздық құмдардың
табаны өндірістік қалдықтарды көмудің жоғарғы шекарасынан 0,4-1 м
тасаланып жатады. Құмдар (ұсақ, орташа) химиялық құрамы бойынша оксид
түрінде (%): кремний – 84,6; алюминий- 7,65; темір – 3,5; калий – 2,4;
натрий – 1,36; магний – 1,33; кальций – 1,12 бас компоненттерімен бірыңғай.
Көл-мұздық құмдардың қабатында су сақтағыш жер горизонты бар. Су
деңгейі жердің жоғарғы қабатымен сәйкес келеді, яғни полигон шегінде су
сақтағыш горизонт қуаты құм қуатына тең, ло атмосферадағы жауын-шашынмен
және оңтүстіктен жерасты суларымен қоретенеді. Жерасты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.