Күрделі эмоциялар

І. Кіріспе
Эмоция мен сезім туралы жалпы түсінік

ІІ. Негізгі бөлім
1. Күрделі эмоция
А) Күрделі эмоцияның бірі.көңіл
Ә)Аффекттер туралы мағлұмат
Б)Тұрақты эмоция.құмарлық
2. Сезім.үздіксіздамып отыратын процес
3. Бір мәселедегі сезім қайшылығы
4. Адам бойындағы ең жоғары сезім
5. Сезім арқылы адамды танып.білу

ІІІ. Қорытынды
Шын ұят.ақыл.парасаттың ісі

Адам реалдық дүниені тек танып қоймайды,оған өзінің қатынасын да білдіріп отырады, ол бір нәрсені ұнатады, біреуді жақсы көреді, екінші біреуге салқын қарайды. Бір сөзбен айтқанда,өз қажеттеріне қарай айналасына түрлі көңіл күйін білдіріп отырады. Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адамның қажеттеріне сәйкес келу-келмеуінің нәтижесінде пайда болып отыратын психикалық процестің түрін сезім деп атайды. Қажеттердің түрлі жағдайларға байланысты түрліше өтелуі адамда. Көптеген ұнамды және ұнамсыз сезімдерді туғызып жек көрушілік, шошыну, абыржу, наздану, іш пысу, зерігу т.б. осындай сезімдер мен эмоцияларының сан алуан түрлері.

1.Құбығұл Жарықбаев «Психология негіздері» Алматы, 2005 жыл.
2.А.В.Петровский, М.Г.Ярошевский
«Психология» Москва,2002 жыл.
3. «Общая психология» Москва,1977 г, под редакцией проф.А.В.Петровского.
4.В.В.Богословский, А.Г.Ковалев, А.А.Стпеанов, С.Н.Шабалиннің редакциясымен, аударған Қ.Жарықбаев «Жалпы психология»
Алматы «Мектеп» 1980 жыл

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

К І Р І С П Е
Адам реалдық дүниені тек танып қоймайды,оған өзінің қатынасын да білдіріп отырады, ол бір нәрсені ұнатады, біреуді жақсы көреді, екінші біреуге салқын қарайды. Бір сөзбен айтқанда, өз қажеттеріне қарай айналасына түрлі көңіл күйін білдіріп отырады. Сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адамның қажеттеріне сәйкес келу-келмеуінің нәтижесінде пайда болып отыратын психикалық процестің түрін сезім деп атайды. Қажеттердің түрлі жағдайларға байланысты түрліше өтелуі адамда. Көптеген ұнамды және ұнамсыз сезімдерді туғызып жек көрушілік, шошыну, абыржу, наздану, іш пысу, зерігу т.б. осындай сезімдер мен эмоцияларының сан алуан түрлері.
Сезімдер-өте күрделі психикалық процестердің бірі. Сезімдер адамның тіршілік қажетіне, өзара қарым-қатынасына байланысты сан алуан формаларда көрінеді. Адам сезімдері тарихи-әлеуметтік сипатта болады. Демек, адамның өмірі қоғамға байланысты, оның әрекеті де қоғамдық саналы әрекет. Олай болса, адамның сезімдері де қоғамдық сипатта болып, сезімнің мазмұнын қоғамдық болмыс белгілеп отырған. Сезімдерден эмоцияларды айыра білу қажет.
Сезімдерді эмоциялардан дұрыс айыра білмеушілік,бұл екеуінің мәнін бірдей деп ұғу, кейде қате түсініктерге де соқтырады. Мәселен, осындай түсінік жануарлар мен адам психикасының арасындағы айырмашылықтарды бүркемелеуі мүмкін. Жануарлар эмоциясы түгелдей биологиялық сипаттағы құбылыс, бұл жануарлардың сыртқы ортаға бейімделу көрінісінен, әртүрлі шартсыз рефлекстердің тізбегінен немесе инстинктерінен байқалады. Сезімдер мен эмоциялардың бірнеше сапалық ерекшеліктері бар. Олардың сапасын көрсететін осындай ерекшеліктерінің бірін-қарама-қарсы полярлық сапалықтар деп атайды. Мәселен, сүйсіну, көңілдену, қажу, уайым т.б.осы секілді сапалар өзара екі полюске ажырасып, біріне-бірі қарама-қарсы мағынада болады.
Сезімдердің екінші ерекшелігі- олардың актив (қажырлы) және пассив (солғын) болып бөлінуінен көрінеді. Адамға күш беріп, әрекетке ұмтылдыратын, көтеріңкі сезімдер мен эмоцияларды стеникалық, ал бұлардың баяу солғын түрлерін астеникалық деп атайды. Біріншісіне: жауапкершілік,достық т.б.жатса, екіншісіне: уайым,енжарлық т.б.сезімдер жатады.
Сезімдердің үшінші бір ерекшелігі-жігерлену және кернеуден босану немесе шешілу. Бұл да сезімдердің қарама-қарсы сапаларының бірі.
Эмоцияларды бірнеше топқа жіктеуге болады. Олардың бір тобы жағымды не ұнамды эмоциялар деп аталады. Бұлар-белсенді әрекетке азды-көпті нұқсан келтіретін қораш сезімдер. Қорқыныш, қайғы, абыржу, налу жатады. Осылармен қатар, қарапайым және күрделі эмоциялар болып та бөлінеді.
Қарапайым эмоциялар адамның органикалық қажеттіліктерінің өтелу-өтелмеуіне байланысты туып отырады.
Күрделі эмоциялар
Күрделі эмоциялардың бірі-көңіл. Кейпіне қарап адамдарды шат,жайдары, жылы жүзді, ақжарқын, не көңілге кірбің кіру, ызалы, түсі суық т.б. деп ажыратады. Адамның көңіліне айналасын қоршаған дүние әсер етіп отырады. Егер оның қызметі жақсы жүріп жатса, ұжымы ынтымақты болса, отбасы жағдайы жарасымды болса, көңілі де көтеріңкі болады. Көңілге адамның денсаулық жағдайы, жүйке жүйелерінің ерекшеліктері де әсер етеді. Өмір тіршілігі үшін елеулі маңызы бар оқиға да адамның көңіліне үлкен із қалдырады. Мәселен, адам көптен айналысып жүрген ісі оңға басса, немесе бір нәрсеге қолы жетсе (жоғарғы оқу орнын бітіру, диссертация қорғау т.б.), шат-шадыман күйге түседі. Керісінше, ол ылғи да сәтсіздікке ұшырай берсе,көздеген мақсатына жете алмаса, жанын қоярға жер таба алмай қиналады. Мұндайда қабағы қатыңқы, ренішті күйде жүреді. Сондықтан да Көңілсізден күлкі шықпас, Адам көңілден азады деген мақалдар тегіннен тегін айтылмаған. Ерік-жігері күшті, рухани өмірінің мазмұны бай адамдар, тіпті ауыр жағдайларда да көңілді жүреді. Оптимистік, жарқын болашаққа сену, қиыншылыққа мойымау, ерік-жігері күшті, қажырлы адамдардың басты қасиеті. Адам өз өмірінің басты қожасы болу керек екенін көрсете білуі тиіс. Осы айтылғандардан өмір сүруге қолайсыз кездерде де көңілді ырқынан жібермеуге болатындығы, көңілдің тұрақты болуы, жұмыс қабілетін арттыруға,адамның жеке қасиетінің жақсы сапаларына байланысты екені жақсы аңғарылады. Өз көңілін меңгере білу-мұғалім үшін аса қажетті сипат. Төменгі сынып оқушыларының мұғалімінің қасы мен қабағына қарап отыратыны белгілі. Егер мұғалім көңілсіз, кірбің болса, оқушылардың оқу материалдарын меңгеруіне қолайсыз әсер етеді.
Эмоцияның бір түрі-аффекттер. Аффект- латынша аффектус деген сөз, қазақша жан ұшыру, күйіп-пісу деген мағынаны білдіреді. Аффекттер дегеніміз-қысқа уақытқа созылса да, бұрқ етіп қатты көрінетін эмоцияның түрі. Аффекттер кейде адамның бүкіл психикалық кейпін бұзып, мәнерлі қозғалыстарға толы, ерік күшінің әлсіреу жағдайында өтеді. (Мәселен, зәре ұшу, қорқу, долылық, жан түршігу, кенеттен торығу, қамығу т.б.) М.Ю.Лермонтов бір адамның басынан байқалған аффекттіні былайша суреттейді:
Орынсыз жан таласып кейде бекер,
Жұламын итмұрынды қолым жетер...
Сонан соң әлім кетіп жерге құлап,
Еңіреп егіл-тегіл, жаттым сұлап.
Кеміріп жердің дымқыл топырағын,
Шықтай қып жерге төктім жасты-ай бұлақ.
Аффект кезінде адамның есі шығып кетпейді. Дені сау адамдарда болатын аффекттерді адамның жеке басының кемшілігі деп түсіну керек. Бұл-адамның өзін меңгере алмауы,ерік-жігері күшті адам мұндай ұшқалақтыққа, лепірмелікке бармайды. Ондай адам не істесе де ойланып істейді. Ар-ісі ақылға ермек, бойды жеңбек, өнерсіздің қылығы өле көрмек" деп Абай дұрыс айтқан.
Дені сау адамдардың аффектісінен психикасы ауруға шалдыққан адамдардың аффекттерін (патологиялық аффекттер) ажырату қажет. Мұндай аффекттер ми қабығымен қабық асты орталықтарының байланысы бұзылғандықтан, екінші сигнал жүйесінің реттеушілік рөлі кемігендіктен болады. Аффекттерді тәрбиелеу адамның жеке басын тәрбиелеумен тығыз байланысты мәселе.
Құмарлық-адамның ойы мен әрекетінің негізгі бағытына із қалдыратын күшті, терең, тұрақты эмоция. Құмарлық өзінің қоғамдық мәнімен бағаланады. Егер ғылым мен өнерге, еңбекке құмарлықты ұнамды десек, дүние құмарлық, бақ құмарлық, ойын құмарлықты ұнамсыз құмарлық дейміз. Құмарлық кісіге жүк артады, міндеттілік туғызады, міндет борышты етеді, бұлар еңбекке жүктейді, еңбек ғылым мен өнерге ашылған жол,-деп Абай адамға қажетті құмарлықтың психологиялық табиғатын көрсеткен. А.С.Пушкин Сараң сері драмасында Альберттің образы арқылы, құлқынын ақша тескен адамның құмарлығын былайша суреттейді:
Е,менің әкем үшін ақша малай да емес, дос та емес,
Бас иетін қожасы,өзі қызмет етеді,
Еткенде қандай десеңші!
Алжирдің нағыз құлындай,
Шынжырлаулы төбеттей!
Иттің суық жатағында тұрады.
Қорегі оның қара су мен кепкен нан,
Көз ілмейді түн бойы, жүгіреді арсылдап,
Ал алтыны жатыр сандықтарда мызғымай.
Эмоция да адамның айналасындағы өмір шындығына және өз басына деген қарым-қатынасы болып табылады және оның жүзеге асуына сезімдей әсер етеді. Жалпы, осы эмоция мен сезім ұғымдарының өзіндік айырма-шылықтары бар. Психолог Қ.Жарықбаевтың пікірінше: Эмоция адамның түрлі органикалық қажеттеріне байланысты туып отыратын шағын, ситуациялы көңіл-күйлері, адам қуанғаннан, қамыққаннан көзіне жас алса, не болмаса бір нәрсеге мәз болып, ішек-сілесі қатып күлсе, мұндай жағдайдың ұзаққа созылмайтындығы белгілі. Эмоцияда мәнерлі қозғалыстар (адамның сырт пішінінен байқалатын ым-ишаралар) көбірек байқалады. Мұнда адам өзін тек ағза тұрғысынан көрсете алады.
Сезімдер - адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасау қажетінен туатын және біртіндеп дамып отыратын процесс. Достық, адалдық сезімдері адамдарда бірден қалыптаса қоймайтындығы белгілі. Сезімдерде мәнерлі қозғалыстар жөнді байқалмайды. Тұрақты, терең әсерлі сезім жеке адам психологиясының басты белгілерінің бірі.Адамның сезім мүшелері. Тіршілік иелері - адамдар мен жан-жануарлардың ағзасында ішкі және сыртқы ортаның сан алуан әсерлерін қабылдайтын, оны мидың сезімтал орталықтарына жеткізетін талдағыштардың шеткі бөлімі бар. Мұны - рецепторлар деп атайды. Олар денеге әсер етуші тітіркендіргіштердің бел-гілі бір нақты түрін ғана қабылдауға бейім. Олар өздерінің орналасу орнына сәйкес экстерорецепторлар және интерорецепторлар болып екіге бөлінеді, дейді ғалымдар. Экстерорецепторлар - қоршаған ортадан келетін тітіркендіргіш әсерлерді (дәм, иіс, жанасу сезімі, көру, есту) қабылдаушы. Интерорецепторлар - ішкі органдарда, қан және лимфа тамырларындағы қабырғалар-да орналасқан, осы органдардағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.