Толықметражды «Кішкентай» көркем фильмінің шығармашылық-өндірістік көрсеткіштерін талдау
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
І.тарау. «Кішкентай» атты толықметражды көркем фильм
жобасының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1.Фильмнің сценарийі мен режиссерлік әзірлігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2.Қойылым жобасын дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
І.3.ТҮСІРУ ТОБын қалыптастыру,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ... ... ... 35
ІІ.тарау.Көркем фильмнің шығармашылық және өндірістік әзірлігі
2.1.Фильмнің қойылым жобасын іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.2.Фильмді көрсетушіге жылжыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
2.3.Түсіру тобын материалды ынталандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
І.тарау. «Кішкентай» атты толықметражды көркем фильм
жобасының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1.Фильмнің сценарийі мен режиссерлік әзірлігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2.Қойылым жобасын дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
І.3.ТҮСІРУ ТОБын қалыптастыру,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ... ... ... 35
ІІ.тарау.Көркем фильмнің шығармашылық және өндірістік әзірлігі
2.1.Фильмнің қойылым жобасын іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.2.Фильмді көрсетушіге жылжыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
2.3.Түсіру тобын материалды ынталандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Тақырыбтың өзектілігі: Мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық саясатын іске асыруда кинематографияның атқаратын рөлі өте зор, себебі ол қоғамдық идеологияны анықтаушы негізгі мәдениет саласы болып табылады. Көркемдік образдар жасау тәсілдері мен амалдары жағынан оқиғаны кең және терең өркендету мүмкіндіктері жағынан көркемсуретті кинематография өте бай, көп жанрлы сала.
«Қазақстан киноиндустриясы бұрын болмаған биіктерге көтерілу жағдайын бастан өткеруде, соңғы екі жылдың ішінде 70 астам фильм түсірілімі аяқталды, - деп кезінде мәлімдеген болатын ҚР Үкіметінің отырысында ҚР Мәдениет министрі Мұқтар Құл-Мұқаммед - «мен Қазақстан киносының осынша биіктерге көтерілуі тәуелсіздік жылдары ғана емес, «Қазақфильм» киностудиясы болып тұрғанның өзінде қол жеткізбегенін нық сеніммен айта аламын – деп атап өтті.
«Қазақстан киноиндустриясы бұрын болмаған биіктерге көтерілу жағдайын бастан өткеруде, соңғы екі жылдың ішінде 70 астам фильм түсірілімі аяқталды, - деп кезінде мәлімдеген болатын ҚР Үкіметінің отырысында ҚР Мәдениет министрі Мұқтар Құл-Мұқаммед - «мен Қазақстан киносының осынша биіктерге көтерілуі тәуелсіздік жылдары ғана емес, «Қазақфильм» киностудиясы болып тұрғанның өзінде қол жеткізбегенін нық сеніммен айта аламын – деп атап өтті.
1. М.Құл-Мұхаммед.//httr//www.kazpravda.kz/с/1311681375
2. Ә.Бағдәулетқызы. ҚАЗАҚТЫҢ ЖАНЫН ҚАЙТЕМІЗ?//Халық сөзі, 08.03.2013.
3. А.Сенбаева. Қазақ көрермені өзге елдің рухты....//Алаш айнасы,21.11.2009.
4. Иванов Г.П. и др.Основы продюсерства.М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2003, стр.281.
5.Барнуэл Д. Фундаментальные основы кинопроизводства. –М.: AVA books 3D Cooking, 2010.
6. Криштул Б. Кинопродюсер.-М.: Росийский фонд культуры, 2000.
7.Раззаков Ф. Гибель советского кино (1,2тома). М: Эксмо, 2008.
8.Кокарев И.Е. Кино как бизнес и политика. -М.: Аспект пресс, 2009.
9.Сидоренко В.И. Профессия-продюсер кино и телевидения.-М.:ЮНИТИ, 2010.
10.Дэвид К. Ирвинг. Продюсирование и режиссура короткометражных кино- и видеофильмов.-М.:ГИТР, 2008.
11.Косинова М.И.Дистрибуция и кинопоказ в России: история и современность. –Рязань, Ряз.обл.типогр.,2008.
12..Атанесян А. Краткая инструкция для начинающего продюсера.-М.: ЛОКИД-пресс, 2007.
13.Б.Исмағұлова. Сөздік (Қазақша-орысша, орысша-қазақша) Алматы: Аруана, 2002.
14.Тульчинский Г.А., Шекова Е.Л. Менеджмент в сфере культуры.-СПб.: Лань., 2007.
2. Ә.Бағдәулетқызы. ҚАЗАҚТЫҢ ЖАНЫН ҚАЙТЕМІЗ?//Халық сөзі, 08.03.2013.
3. А.Сенбаева. Қазақ көрермені өзге елдің рухты....//Алаш айнасы,21.11.2009.
4. Иванов Г.П. и др.Основы продюсерства.М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2003, стр.281.
5.Барнуэл Д. Фундаментальные основы кинопроизводства. –М.: AVA books 3D Cooking, 2010.
6. Криштул Б. Кинопродюсер.-М.: Росийский фонд культуры, 2000.
7.Раззаков Ф. Гибель советского кино (1,2тома). М: Эксмо, 2008.
8.Кокарев И.Е. Кино как бизнес и политика. -М.: Аспект пресс, 2009.
9.Сидоренко В.И. Профессия-продюсер кино и телевидения.-М.:ЮНИТИ, 2010.
10.Дэвид К. Ирвинг. Продюсирование и режиссура короткометражных кино- и видеофильмов.-М.:ГИТР, 2008.
11.Косинова М.И.Дистрибуция и кинопоказ в России: история и современность. –Рязань, Ряз.обл.типогр.,2008.
12..Атанесян А. Краткая инструкция для начинающего продюсера.-М.: ЛОКИД-пресс, 2007.
13.Б.Исмағұлова. Сөздік (Қазақша-орысша, орысша-қазақша) Алматы: Аруана, 2002.
14.Тульчинский Г.А., Шекова Е.Л. Менеджмент в сфере культуры.-СПб.: Лань., 2007.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т.Қ.ЖҮРГЕНОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ӨНЕР АКАДЕМИЯСЫ
КИНО, ТВ ЖӘНЕ ӨНЕРТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
КИНО РЕЖИССУРАСЫ КАФЕДРАСЫ
Мұхаметқалиева Марал Анарбекқызы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Толықметражды Кішкентай көркем фильмінің
шығармашылық-өндірістік көрсеткіштерін талдау
(Ш.Айманов атындағы Қазақфильм АҚ фильмі бойынша)
Мамандық: 050406-Режиссура
Мамандандыру: 050406-11 Кино және ТВ режиссурасы мен продюсерлігі
Орындаған: 5-курс студенті, М.А.Мұхаметқалиева
Ғылми жетекшісі: профессор, А.Н.Байбеков.
Алматы
2013
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т.ЖҮРГЕНОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ӨНЕРАКАДЕМИЯСЫ
КИНО, ТВ ЖӘНЕ ӨНЕРТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
КИНО РЕЖИССУРАСЫ КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
______________кафедра
меңгерушісі: с
Әзімов С.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Толықметражды Кішкентай көркем фильмінің
шығармашылық-өндірістік көрсеткіштерін талдау
Мамандық: 050406 - Режиссура
Мамандандыру: 050406 - 11 Кино жәнеТВ режиссурасы мен продюсерлігі
Орындаған: Мұхаметқалиева М.А.
Ғылыми жетекшісі: Байбеков А.Н., профессор
Алматы
2013
АҢДАТПА
Өзінің кішкене тұрпат - бойына қарай Кішкентай атанып кеткен жігіттің арманы - клоун болу еді. Ол өз бойынан қорашсынып ешкімге жұғыстығы болмаса да, осы бой ерекшелігінің түптің түбінде сайқымазақ мамандығын игеруге лайық екенін сезетін. Дегенмен ауылда ғұмыр кешкендіктен арманы алыс жатқан. Күндердің күнінде ауыл дүкеніне сыра келіп, бұл аурушаңдау Жөшә досымен ақша таба қояйын деп әкесінен зорлағандай қылып бір ешкі сұрап алады да, сол жерге апарып кәуап сатады. Ауыл адамдары сыраға ақша тапқанымен, кәуапқа таппай, мұның шашлықтарын түгел тегін, қарызға деп таратып әкетеді. Қалтасы айналып түксіз қалған бұған әкесі ұрсып, Кішкентай ренжіп қалаға қашып кетеді.
Қалада әлгі клоун болуға деген аппақ арманына Назым атты қапияда тап болған бойжеткен дем береді. Ол циркте жұмыс жасайтын. Дегенмен де ол үшін әлі де көп кедергілерден өтуге тура келетін еді.
Кішкентай көбімізге жете бермейтін кішкентай қуаныштың өзіндей еді. Асыққан!
Аннотация
Это история о маленьком человеке с большой мечтой! Всю свою жизнь он был вдохновлен искусством и своим богатым воображением. Однажды Коротышка (маленький человек) решил уехать из своей деревни и отправиться в большой город, чтобы воплотить все свои большие цели и мечты.
Его увлекла насыщенная городская жизнь со всеми ее соблазнами. Несмотря на все это Коротышка был честным и доверчивым человеком. Он считал, что зарабатывать деньги, смеша людей, приходя в каждый дом с полными руками подарков, принесет людям счастье, а ему его прекрасное будущее. Коротышка сбежал в цирк. Коротышка показал нам настоящую силу веры ...
Мазмұны
Беттері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
І-тарау. Кішкентай атты толықметражды көркем фильм
жобасының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1.Фильмнің сценарийі мен режиссерлік әзірлігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2.Қойылым жобасын дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
І.3.ТҮСІРУ ТОБын қалыптастыру,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, , ... ... ... 35
ІІ-тарау.Көркем фильмнің шығармашылық және өндірістік әзірлігі
2.1.Фильмнің қойылым жобасын іске асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .43
2.2.Фильмді көрсетушіге жылжыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
2.3.Түсіру тобын материалды ынталандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
КІРІСПЕ
Тақырыбтың өзектілігі: Мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық саясатын іске асыруда кинематографияның атқаратын рөлі өте зор, себебі ол қоғамдық идеологияны анықтаушы негізгі мәдениет саласы болып табылады. Көркемдік образдар жасау тәсілдері мен амалдары жағынан оқиғаны кең және терең өркендету мүмкіндіктері жағынан көркемсуретті кинематография өте бай, көп жанрлы сала.
Қазақстан киноиндустриясы бұрын болмаған биіктерге көтерілу жағдайын бастан өткеруде, соңғы екі жылдың ішінде 70 астам фильм түсірілімі аяқталды, - деп кезінде мәлімдеген болатын ҚР Үкіметінің отырысында ҚР Мәдениет министрі Мұқтар Құл-Мұқаммед - мен Қазақстан киносының осынша биіктерге көтерілуі тәуелсіздік жылдары ғана емес, Қазақфильм киностудиясы болып тұрғанның өзінде қол жеткізбегенін нық сеніммен айта аламын - деп атап өтті.
Соңғы екі жылда 70 астам фильмнің өндірісі аяқталды, қазақстандық 40 картина әлемнің 22 елінде өткен 27 кинофестивальге қатысушы атанды. Соңғы үш жыл көлемінде прокатқа 20 астам фильм шықты. қазақфильм бірінші рет 60 кинотеатрмен келісім жасасты. Бұл отандық киноматография үшін орасан зор талпыныс, бірнеше жыл бұрын біреуден бесеуге дейін толық метражды фильмдер түсіріліп келді - деді министр.
Еліміздегі осындай өзгерістерге байланысты бұл дипломдық жұмыстың негізгі тақырыбы: қазіргі қоғамдағы бәсекелестіктің күшеюі, бюджет қаржысының тапшылығы және экономикалық қолайсыз коньюнктура жағдайында кинофильмдерді өндіру мен өткізу бойынша ресурстарды тиімді қолдану. Міне осылар зерттеу жұмысының өзекті мәселесі болып табылады.
2.Зерттеу жұмысының пәні мен нысаны. Зерттеудің пәні - Кішкентай атты көркем фильмді өндіру және өткізу үдерісі. Фильмнің нысаны - жобаның шығармашылық - өндірістік әзірлігі мен қызмет көрсететін заңды тұлғалары.
3.Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті. Жұмыстың мақсаты-нарық үрдістерін ескере отырып, фильм жобасының қойылымын зерттеу және талдау. Осы мақсатқа жету үшін дипломдық жұмыс жазу барысында мынандай міндеттер қойылып, соларды талдау:
-фильмнің әдеби және режиссерлік сценарийлерінің әзірлігі, оның қойылымын
сипаттайтын шығармашылық-өндірістік көрсеткіштерін келтіру;
-фильмнің қойылым жобасын талдау: оның ішінде: түсіру тобы, актерлердің
фото-бейне байқауы, табиғат және интерьерлерде түсірілетін орындары,
киім-кешек нобайлары, КҚЖ мен смета шығындары;
-фильм жобасын іске асыру, көрерменге жылжыту және түсіру тобын
материалдық ынталандыру;
-аяқталған фильм бойынша қорытынды жасау.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс: аңдатпадан, кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, 30-жуық әдебиеттер тізімінен, 3-кестеден, 8-қосымшадан, 88 бет компьютерлік мәтіннен құралған.
1.1Фильмнің сценарийі мен режиссерлік әзірлігі
Сценарий - бұл кейіпкерлердің бейнесі мен олардың іс-қимылы, диалогтары, оқиғалары, орны бар фильмнің жазба жобасы. Сценарий - мағыналы кесінділерден, яғни эпизодтардан құралған фильм сюжеті. Сценарийдің осындай форматы актерлер мен түсіру тобының барынша ыңғайлы оқытылуын қамтамасыз етеді.
Сценарийде көрерменнің экранда көретіні суреттеледі, міне сондықтан да қазіргі шақты қолданады. Тіпті кейіпкерлердің еске алатын жерлерінің өзі де қазіргі уақытта өтіп жатқанға ұқсайды. Сценарийде фильм оқиғалары белгілі бір қатармен өрбиді. Сценарийдің міндеті - оларды диалогтар арқылы әңгімелеу емес, қозғалыс пен көру бейнесінде көрсету. Қайталап жазу - сценарийді жазу кезіндегі үдерістің маңызды бөлігі.
Өзінің мақсатына жету үшін басты кейіпкердің жолында проблема мен оны шешуді туғызатын кедергілер кездеседі. Біздің басты кейіпкер де осындай көп кедергілерге кездеседі.
Төменде осы фильмнің әдеби сценарийінен үзінді келтірейік:
Кішкентай
(толықметражды көркем фильмнің әдеби сценарийінен үзінді)
Бірінші сурет
Ауыл. Үйдің ауызғы бөлмесі. Көтермелі шүмекті алақандай қолжуғыштың алдында басын құтырта, көпірте сабындап аласа бойлы бірақ қаршығадай түйілген жинақы жігіт тұр еңкейіп. Бұл - Кішкентай.
Сыртта жаңбыр жауып жатқан тәрізді, күннің күркірі, тамшылардың сатырлата төпелеген дыбыстары жетеді құлаққа.
Кішкентайдың бір жақ қапталындағы есіктен ішкі бөлмеде шай ішіп отырған ақ басты егделеу адам (бұл әкесі) мен әйелдің жүздері қылаңданып қалады. Әкесі тынбай сөйлеп отыр:
-Әкеңнің ауддыссүгейін, сен сонда мені көгертем деп отырсың ба? Қыз қуып, жын қуып селтең-селтең жүріп-жүріп енді ақша таппақшы... Осы ауылда шашлық сатып ақша тапқан біреуді көрсем көзім шықсын... Күніміз қарап отырған бес-алты қой, қайсысын соймақсың? Оларға да өсім бермей, жылдан жылға төлін отап қояр емеспіз...
Басын құтырта сабындап жатқан Кішкентай бұрқ етеді:
-Мен сізден қой сұрап отырмын ба?
-Енді не сұрап отырсың?
-Ешкіні соям...
-Қай ешкіні?
-Жағал ешкіні!
-Атаңның басы! Алсаң, ана тоқал ешкіні ал? Соны сой да, байи қойшы...
Басын құтырта сабындап жатқан Кішкентай бұларға қарап қатады да қалады. Бет ауызы сабын-сабын, көздері ғана үңірейеді:
-Тоқал ешкіні?!
-Е, несі бар екен?
-Сіз сонда маған сіңір мен сүйек қақта демексіз бе? Мен соймай-ақ арам қатайын деп тұрған жоқ па ол? Жоқ, жұртқа шандыр шайнатып, қақалтып өлтірейін деп пе едіңіз...
-Нармальны... Маринабать етіп жібересің, балбырап шыға келеді...
-Ия саған... нармальны... Нармальны дейді ғой...
Кішкентай жұлқынып, алақандай көтермелі шүмекті қолжуғыштың астына басын тығып жіберіп, көтеріп-көтеріп қалады. Су жоқ. Бітіп қалыпты.
Әкесі тынбай зарлап отыр:
-Әртіс едің гой, не болды? Бір күні сенің ана домбыраңды сындырам сенің бар ғой... Гитарыңды басыңа кигізем...Нең бар осы сенің Жөшәда, а? Нең бар сода? Мүмкін осы сен де жынды шығарсың? Соның жанынан шыкпайтының жаман...
-Ия, жындымын мен, жындымын!
Кішкентай долданып далаға шыға жөнелді.
Осы сценаны оқи отырып, Кішентайдың әкесімен қарым-қатынасының қандай жағдайда екенін көреміз.
Сценарлық идеяны тез сезетін пысық кәсіпкер - ол бүгінгі тәуелсіз продюсер. Ол сол идеяның қызығына түсіп, фильмнің барлық жұмысын өз мойнына алатын тұлға. Кез-келген продюсер жоғарыда аталған жан-жақты, қабілетті, көркемдік талғамды меңгере алуы екіталай. Продюсер болу үшін терең білім мен мол тәжірбие және табиғи талант керек.
Продюсерге әкелген кез келген сценарий өзгеріске ұшырайды. Ол кастинг кезінде немесе түсіру алаңында орын алуы мүмкін. Өзгерістер прокатчиктер мен телеканалдардың талабы бойынша да енгізіледі, өйткені автордың қолынан келмеді немесе қажет сюжеттік желістер жазылмады. Сондықтан, ережедегідей, дайын сценарийлермен емес, синопсистермен жұмыс істеу керек, немесе оларды тритменттер деп атайды. Синопсис, әдеттегідей, оқиғаның квинтэссенциясы, ондағы тартыс пен негізгі кейіпкерлер ап-айқын түсінікті.Төменде біздің фильм бойынша синопсисі келтірілген:
Кішкентай
көркем фильмінің СИНОПСИСІ
Сценарий авторы және қоюшы режиссері Д.Саламат
Көкірегінде өнердің ұшқыны бар, көңілінде - ұшқыр қиялы, бойы аласа болса да ойы биік, арманы үлкен Кейіпкер мақсатына жету үшін ауылын тастап, қалаға бет алды...
Ә дегеннен түрлі оқиғалар шырмауына оратылған Кішкентай қай-қайсы жағдайда да өзінің адал, аңғал болмысын жоғалтпайды. Жалғызгілікті әйелді ауылда қалған досына қоспақшы болуы да осы мінезінің бір көрінісі деу ләзім.
Ақша табу үшін сайқымазақ кейпіне еніп, үй-үйге сыйлық таратып жүргенде де ол ертеңгі шынайы, шоқтықты өнеріне қарай төменгі баспалдақтарды басып, солай қарай биіктеп бара жатырмын деп сенеді.
...Уәде - Құдай сөзі. Алып-ұшып, асып-тасып, циркке қарай құстай ұшқан Кішкентай арманына жетер ме екен? Ол көздеген мақсат-мұрат әр тұстан қол бұлғап, кел-кел деп тұруы алдамшы сезім ғана емес пе? Кейіпкер нық қадам басып бара жатыр. Өз болашағына қарай. Адамның әлеуеті сенім күшінде ғой...
Сценарий жазу дегеніміз - ол оқиғаны қызықты етіп әңгімелей білу, кейіпкерлердің мінез-құлықтарын ашу, композициясын құру, талас-тартыстарын анықтау, диалогтары мен ескертпелерін жеке жазу, осы сюжетке ғана сай келетін соңын (финалын) анықтап білу. Жақсы сценарий тек көркемдік сапасымен ғана емес, оның хикаясын әдемілеп көрсетуімен де анықталады.
Жалпы әдеби жанрдың білдіру құралы - сөз болғандықтан, сценарий ең алдымен кино өнерінің көрінісін көрсетуге арналады. Сол себептен де киноның синтетикалық ерекшелігі ескеріледі. Фильм жасаушылардың бір кадрда бірнеше көрсету құралдарын: көрініс, сөз, дикторлық мәтін, музыка, титрларды қолданады.
Сценарий жазу кезеңіндегі негізгі өндірістік фактор - фильмнің нақты ұзындығына, оның өндірістік-экономикалық нормаларына сәйкес келетін болашақ фильмнің көлемі. Егер фильм көлемін анықтауда қателіктер жіберілсе, онда түсіру тобы көптеген шығындарға ұшырайды.
Кішкентай фильмі авторлық картинаға жатады. Авторлық кинода автордың тәуелсіз болмысы, ойы көрініс табуы керек. Сондықтан мұндай киноны бастан-аяқ режиссердің өзі жасап шығады, сценарийін өзі таңдайды немесе тіпті өзі жазады. Рөлді сомдайтын актерлерді де өз қалауымен шақырады. Қысқасы, киноның идеясынан бастап, түсіріліп біткенге дейінгі кезең түгелімен режиссердің құзырында.
Фильм сценарийінің авторы және режиссері Д.Саламат картина туралы тілшіге берген сұхбатында былай деген екен:
- Кішкентай деген фильм түсірді деп естідік. Бұл өзі не туралы фильм?
-Кішкентай фильмін фестивальге жібереміз деп титр, субтитрларын ағылшын тіліне аударып жатырмыз. Өнер додаларындағы тағдырын байқап көрген соң көрерменге ұсынбақпыз. Кішкентай деген атауына қарап балалар фильмі екен деп ойлауыңыз мүмкін. Мұнда жарты кірпіш деген философияны негізге алдық. Мысалға, құрылыста жарты кірпіштер іске жарағысыз болып, бір бөлек үйіліп жатады. Бірақ кішкентай ғана кеңістік ашық қалса, жарты кірпішіңіз таптырмас олжа саналады. Абайдың айтатыны бар ғой, Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап та, бар, қалан деп. Кетігін таба алса, кішкентай адамның да өзіне ғана тиесілі орны бар деген философияны алға тарттық. Бітіміне қарап ел-жұрт кішкентай атап кеткен менің кейіпкерім, ауылдан орын таба алмай, қалаға келіп, клоун болады. Оның осы тарихы юмормен жеткізіледі.
Кино мамандарының айтуынша, кино тек мамандар арасында ғана жанрға бөліп қарастырылады. Бұл - шартты нәрсе. Ал картина авторлық фильм болғандықтан көрермендiк те болуы ғажап емес. Өйткені автор фильмiн өзi көру үшiн жасамайды ғой, сондықтан барлық фильм көрермендерге де арналады. Алайда арнайы аудиторияға жоспарланған фильмдер де болады. Фильм сапалы, қызықты, тартымды болса, оны кез келген көрермен көреді. Мысалы, балаларға арналған фильмдi ересек көрермен де қызықтауы мүмкiн ғой. Авторлық кино көрерменге көрсетiлмеуi керек деген шек болмайды. Ал авторлық киноның анықтамасын айтар болсақ, аталмыш кино - үлкен экранға арналмаған, белгілі бір шағын көрерменге арналған коммерциялық емес кино.
Авторлық фильм көрерменге арналмайды деген ұғымнан арылатын кез жетті. Фильмдер жанрлық екшеу кезінде ғана бөлінеді. Негізінде, көрермен фильмдерді жанрға бөліп-жармай, бірдей қабылдап, қорытуға тиіс. Авторлық, мейлі басқа фильм болсын, егер ұлттық бояуы қанық, нағыз қазақы дүние болса, киноны елдің бәрі жапатармағай көрмесе де белгілі бір топ, элитарлық топ болсын көретін еді. Ең бастысы, мынада болып тұр: бізде шығармаларын халықтың жүрегіне жеткізе алмағандар өз фильмдерін авторлық фильм ғой деген сылтаумен бұлтара қашады. Егер қазақтың сыздаған жарасын дөп басатын фильм болса, оны қашан да ел көреді. Ал халқымыздың менталитетіне сай келмейтін фильмдерді көрерменге қанша тықпаласаң да көрсете алмайсың. Қазақтың жан дүниесін танып білмегендердің, жете түсінбейтіндердің шығармасы дүбәра болады да шығады - деп берген режиссердің тағы да бір сұхбаты бар.
Бұл фильмнің қысқаша сюжеті келесідей: өзінің кішкене тұрпат бойына қарай Кішкентай атанып кеткен жігіттің арманы - клоун болу еді. Ол өз бойынан қорашсынып ешкімге жұғыстығы болмаса да, осы бой ерекшелігінің түптің-түбінде сайқымазақ мамандығын игеруге лайық екенін сезетін. Дегенмен ауылда ғұмыр кешкендіктен арманы алыс жатқан. Күндердің күнінде ауыл дүкеніне сыра келіп, бұл аурушаңдау Жөшә досымен ақша таба қояйын деп әкесінен зорлағандай қылып бір ешкі сұрап алады да, сол жерге апарып кәуап сатады. Ауыл адамдары сыраға ақша тапқанымен, кәуапқа таппай, мұның шашлықтарын түгел тегін, қарызға деп таратып әкетеді. Қалтасы айналып түксіз қалған бұған әкесі ұрсып, Кішкентай ренжіп қалаға қашып кетеді.
Қалада әлгі клоун болуға деген аппақ арманына Назым атты қапияда тап болған бойжеткен дем береді. Ол циркте жұмыс жасайтын. Дегенмен де ол үшін әлі де көп кедергілерден өтуге тура келетін еді. Кішкентай көбімізге жете бермейтін кішкентай қуаныштың өзіндей еді!
Сценарлық өзгерістер, құқық мәселесін шешу, драматургты таңдау, режиссерді іздеу жөніндегі келіссөздер бірнеше күннен көптеген айларға дейін созылуы мүмкін. Тәуелсіз продюсерлік студиялар жағдайында продюсер сценарлық идеяны ойластыруымен қатар қаржыландыру мәселелерімен де айналысады. Кей жағдайларда бұл жұмыс бірнеше жылға барады. Егер құқық беру мәселесі шешілсе және синопсис қабылданса, онда жиі болып тұратын, жұтаңдау келетін сюжетті (бірнеше парақтан тұратын) көрермен бейнесінің кинематографиялық әңгімесіне айналдыруға болады. Бұл үшін одан көру қатарына ене алмайтын нәрселер алынып тасталады және көркемдік басқа элементтермен байытылады.
Егер продюсер сценарий сапасын жоғары деңгейге жетілдіргісі келсе, диалогтардың шымыр болып, ескертпелерінің дұрыс шығуы үшін әдеби сценарийдің алғашқы жұмыс нұсқасын талай рет қайталап жазуға дейін барады. Бұл девелопмент кезеңінде істелетін міндетті түрдегі әзірлік. Продюсердің басты заңы - дайын сценарийлер болмайды және сценарийдің толық жазылып біткен кезі де болмайды.
Продюсердің драматургқа қоятын міндеттерінің ең бастысы - оның көркемдік талғамы және көрерменге бағытталуы. Көптеген продюсерлер уақытысында сценаристердің жұмысына араласуын, дұрыс бағытты ерте анықтауын керек деп есептейді. Әрине, продюсердің мұндай араласуы алдын-ала қарастырылған идеялық және қаржылық шешімдерден алшақ кетпеуіне ғана қатысты болуы керек.
Оқып отырған сценарийдің соңында жай қарапайым сұрақ туады: "Оқып отырған сценарий қызықты ма, не туралы?" дегендей. Егер әңгіме сондай қызықты жазылып, қолдан түсірмей соңына дейін оқылса, онда ол сценарийдің жақсы жазылғанын көрсетеді. Сценарий сапасының енді бір көрсеткіші - бұл фильм түсіргенге дейін өз ойыңда көру, басқаша айтқанда экранда болатын оқиғаны оқып отырып сезіну.
Қысқаша айтқанда, осы әңгіме төңірегінде продюсердің рөлі жоғары екені көрініп тұр. Оның негізгі мақсаты - көрермен көңілінен, ойынан шығатын фильмді жасап шығару. Ең басынан-ақ әдеби сценарийдің дайындалу мерзімі дәл анықталуы керек. Уақыттың тура шектеліп көрсетілуі кейде тақырыптың өзектілігімен, табиғат орнының мезгілімен және әрқашанда ашық қаржыландырумен байланысты болады.
Идеяның сценарийге айналу жобасы әр түрлі. Продюсер сценарийді қабылдау кезінде көркемдік сапасын көрсете отырып, оның қаржылық жағын айтуды ұмытпайды. Егер қаржы жетпейтіндей жағдай болса, ол қымбатқа түсетін сценаларды автордан қайта жазуын талап етеді. Бірақ сценарийдегі бір оқиғаның түсіп қалуы, оның жалпы ойына қатты соққы болуы мүмкін, міне осыны да ескеріп отыру керек. Продюсердің дайын сценарийді осылай түзеуі өмірде кездесетін жағдай.
Сценарийді өндірістік-экономикалық талдау кезінде, табиғат жері түсірімдері үшін жыл мерзімін таңдау өте маңызды. Бұл фильм драматургиясымен байланыстырылып, экономикалық жағынан дәлелді болуы керек.
Сценарийді оқып отырып, әр сценаларда өтетін іс-әрекеттер үшін тәулік уақытысына көңіл аудару керек, өйткені күндіз, түнде және режимді түсірімдерді ұйымдастырғанда, әртүрлі жарық және операторлық техника қолданылады, соған сәйкес жұмыс мерзімі мен шығындары жұмсалады.
Фильмдердің негізгі түрлері: кинофильм, бейнефильм және телефильм болып бөлінеді. Ал тағайындалуы бойынша фильмдер келесі түрлерден тұрады: көркем, анимациялық, деректі, көркем-публицистикалық, ғылыми-көпшілік, оқулық, жарнамалық, клип, киношежіре, сюжет, журнал және альманах. Фильмдер кинонегативте, немесе бейнетаспада түсірілуі және түрлі-түсті болуы мүмкін. Бұдан басқа фильмдер дыбыс жазу жүйесімен: моно, стерео және төмендетілген шулар болып бөлінеді.
Сонымен бірге фильм өндірісі шығындарын анықтайтын маңызды мәселе: сценарий кинотеатралдық прокатқа экрандалама, немесе телевизияда (с.і.бейнепрокат та бар) көрсетілеме. Кинофильм мен телефильм өндірісі айырмашылығының екі аспектісі бар: эстетикалық-драматургиялық және коммерциялық. Кино өз тарихын үлкен экраннан, телевизия-кішісінен әңгімелейді. Бірінші орта өзін кадрлар арқылы білдірсе, екіншісі-сөйлеуші бастар көмегімен көрсетеді.
Кинода - ең алдымен кеңістікті кеңейтуге жақын болса, телевизияда - тарылтуға бейім тұрады. Әрине, картинаның эстетикалық мәселесі фильм жасаудың материалдық жағына тікелей байланысты. Үлкен кеңістік құрал-жабдық, жарықпен қозғалысқа келтірілуі және композициялы тұрғызылуы керек, ал ол ақша мен уақытсыз іске аспайды. Фильмдер өндірісінің технологиясы мен ұйымдастыруы бойынша оның әрқандай кинематографиялық түрлері (көркемсуретті, анимациялы, деректі, ғылми-көпшілік және т.б.) өзінің негізгі ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі щығындардан құралады. Бұл сметаның барлық бөлімдері мен баптарына тікелей қатысты - авторлық қаламақыдан кәсіпкерлік шығындарға дейін.
Шығармашылық жұмыстарымен қатар сценарий бойынша оның өндірістік - экономикалық көрсеткіштері және лимиттік құны анықталады. Фильмнің өндірістік - экономикалық көрсеткіштері және лимиттік құны оның масштабын, өндіріс мерзімін және жобалық қаржысын көрсетеді. Оны Кішкентай фильмі бойынша қарастырайық:
Кішкентай толықметражды көркем фильмінің
өндірістік - экономикалық көрсеткіштері:
I . Түсірілетін объектілер саны - 16 (табиғат жерінде-8, интерьерде-8,
павильонда- жоқ).
1 . Қолданылатын метраж (8-бөлім) - 2240 м.
Соның ішінде : а) табиғат жерінде - 978 м.
б) павильонда -
в) интерьер - 1172 м.
г) құрама түсірім - 90 м
II . Қойылым мерзімдері .
Жалпы қойылым мерзімі 9,5 ай
Соның ішінде : а) режиссерлік сценарий жазу кезеңі - 0,5 ай
б) дайындық кезеңі 2,0 ай
в) түсіру кезеңі - 2,0 ай
г) МТП кезеңі - 5,0 ай
111.Еңбек өнімділігі: а) табиғат орны - 1 сменадағы метражы -55м
б) интерьер - ----------------\\-------------- -60м
Экспедиция саны - 1 1
Экспедицияда болу мерзімі - 2 ай .
III . Сахналық сәндеме (декорация) жұмыстары.
Сахналық сәндеме саны - 14
соның ішінде
а) табиғат жерінде - 8
б) интерьерде - 8
IV.Түсуге қатысушылардың саны 50-70 адам күндері.
V . Шығындар .
Кинофильмнің өткізу құны: 100000000 тенге.
соның ішінде :
а) негізгі шығындар: 78479270 теңге (73245049тен.-бас смета бойынша).
б) қосымша шығындар: 21520730 теңге (26754951тен.-бас смета бойынша).
Қарап отырсаңыздар, шығындар лимиті мен бас сметаларының ішкі көрсеткіштерінің айырмашылықтары көрініп тұр. Солай болуы тиіс де. Өйткені шығындар лимиті әрқашан да жобалы шаманы білдіреді.
Фильмнің лимиттік өзіндік құнының есебі қойылымға әсері бар өндірістік-экономикалық көрсеткіштерге негізделеді: фильмнің көлемі (ұзындығы), объектілер саны, актерлер құрамы, еңбек өнімділігі, фильм өндірісі мерзімінің жобалы көрсеткіштері және т.б.
Шығындар лимиті тәжірибелік-статистикалық мәліметтер (компьютерлік базадағы өткен жылдың фильмдер сметасы) және қолданып жүрген нормативтер негізінде іріленген (укрупненные) көрсеткіштермен есептеледі.
Фильмнің шығындар лимиті бас сметаны жасарда фильм құнының бағдары мен жобасын көрсетеді. Шығындар лимитін акционерлік қоғам басшысы алдағы жылдың тақырыптық-өндірістік жоспарына сәйкес бекітеді. Фильмнің лимиттік құнын анықтау кезде, ол жан - жақты ойластырылып, фильмнің көркемдік сапасы төмендемейтіндей болып жасалады. Мысалы: орташа біліктілігі бар актер шақыру (ставкасы кішірек), жеткіліксіз суреткерлік шешімдер жасау, қызықты табиғат көріністерін түсірмеу көрерменнің көру ықыласын төмендетеді, яғни экономикалық тиімділігін және фильм айналымын (прокатын) азайтады.
Мемлекеттік тапсырыс бойынша түсірілетін киноөнімдерінің типтік сметалары Қоғамның президентімен бекітіледі және тапсырушымен келісіледі. Жоспарлау және жоспардың орындалу есебі фильмдердің барлық түрлері бойынша оның заттай өлшем бірлігі мен өткізілетін бағасы арқылы анықталады.
Фильмнің шығындар лимитін жасарда алдымен компьютерлік базалық мәліметтерді қарау керек. Онда соңғы уақыттағы (қазіргі баға мен ставкалар) қойылып жатқан фильмдердің шығындар лимиті, күнтізбелік жоспары мен сметалары көрсетіледі. Бұл фильмге ұқсас: қазіргі заман тақырыбы мен осы жанрға сәйкес, сметалық көлемі 100 млн.тенгеден аспайтын картина сай болады. Оған Ауылым деген фильмнің шығындар лимиті алынды. Міне, осы лимиттің негізінде Кішкентай сценарий бойынша әр баптарына өзгертулер енгізіліп, шығындар лимиті дайындалды (әрине, ол жобалы көрсеткіштер).
Режиссерлық сценарийді әзірлеу.
Түсіру тобы режиссерлық сценарийді жазу кезеңіне әдеби сценарийдің жұмысын аяқтағаннан кейін (төменде СРА қаулысы келтірілген) қоюшы режиссермен келісім-шартқа тұрғаннан соң ғана кіріседі. Мысалы:
Бекітемін
Ш. Айманов атындағы
Қазақфильм АҚ
Президенті
Ш.Айманов атындағы Қазақфильм АҚ сценарлық-редакциялық алқасының (СРА)
Қаулысы
2011 жылдағы 21 ақпанда Кішкентай әдеби сценарийін талқылап қаулы қабылдайды:
1. Кішкентай әдеби сценарийін алқадағы аталған ескертулерді енгізіп, қабылдансын.
2. Кішкентай әдеби сценарийін режиссерлық сценарий жазу кезеңіне жіберуді ұсынады.
Бас редактор
Режиссерлық сценарийді түсіру тобы Ұлттық фильмдер өндірісі бағдарламасы бойынша мемлекеттік тапсырыстың есебінен жазады. Түсіру тобының құрамына қоюшы режиссер, қоюшы оператор, қоюшы суретші, режиссер (немесе режиссер ассистенті), атқарушы продюсер, редактор, фильм директоры, музыкалық фильм бойынша сазгер кіреді.
Режиссерлық сценарийді жазу мерзімі мен сметасы қоғамның Президентінің бұйрығымен бекітіледі.
Режиссерлық сценарий жазу туралы
Бұйрық
Ш.Айманов атындағы Қазақфильм АҚ тақырыптық және өндірістік жоспарындағы 2007 жылғы бекітуіне байланысты Кішкентай кинофильмі бойынша бұйырамын:
1.Кішкентай (жэ, тт, 8-бөлім) режиссерлық сценарийін жазу мерзімі 2011 жылғы 02 наурыздан 15 наурызға дейін бекітілсін;
1.Режиссерлық сценарий:
1.Д.Саламат - қоюшы режиссерге
2.Т.Хажиев - атқарушы продюсерге
3.Б.Трошев - қоюшы операторға
4.Н.Жапақов- қоюшы суретшіге
5.А.Сантыбаев.-фильм директорына
6.Ғ.Аманов.- редакторға тапсырылсын.
11.Режиссерлық сценарийді бекіту 2011жылы 12 наурызға белгіленсін.
111.Режиссерлық сценарийді жазу кезеңіне кететін сметалық шығындар
599148 тенге болып бекітілсін.
111.2011 жылдағы 02 наурызда кинофильмді қоюға қоюшы режиссермен келісім-шарт жасалсын.
Президент
Сценарий жазумен қатар түсіру тобының негізгі құрамын мұқият таңдау керек. Алдымен продюсер мен режиссер операторды, суретшіні, фильм директорын және екінші режиссерді шақырады. Қоюшы режиссер олармен болашақ қойылымның барлық детальдарын талқылайды.
Сценарийді өндіріске жіберерде оның әрбір кезеңінде (әдеби сценарий, кино және режиссерлық сценарийлер) сценарийді қабылдағанда СРА қаулысы болуы керек. Режиссерлық сценарийді жазу кезеңінде табиғат аясында түсірілетін жерлерді таңдау, актерлерді фотоға түсіру және іріктеу сияқты жұмыстарды атқару үшін қажеттілігіне қарай түсіру тобын келесі мамандармен ұлғайтады: режиссердің ассистентін - 2 айға дейін, костюмер, гример, реквизиторларды 1-айға дейін жұмысқа алады. Режиссерлық сценарий қабылданған әдеби сценарий негізінде оның өндірістік-экономикалық көрсеткіштері мен шығындар лимитіне және арнайы үлгісіне сәйкес жазылады.
Режиссерлік сценарийде (5,8-қосымшалар)барлық эпизодтар толық жазылады. Олар кадрларға бөлінеді, әр бір кадрға нөмір белгіленеді, оның ұзындығы (м,секунд) көрсетіледі, сонымен бірге өрістері, түсіру әдістері (панорама, жоғарғы нүкте және т:б) жазылады. Содан кейін кадрдың мазмұны, диалогтары, операторлық техника және дыбыс түрі, ескертулері көрсетіледі.
Толық метражды Кішкентай көркем фильмнің сценарийінде түсіру объктілерінің саны-14 (6-қосымша), оның ішінде табиғат жерінде-8, интерьерде-8. Объектілердің санын анықтағанда кешенді сахналық сәндеме бірнеше объектілерге бөлінеді, олардың өзін жеке-жеке түсіруге болады. Сценарийдегі әртүрлі қозғалыстарға байланысты түсірімдерді (жаяу және көлікпен жүрістер) бір объектіге біріктіреді, құрама түсіріммен жасалатын бір топ кадрлар жалпы объектілер санына кірмейді, егер олар өз алдына бір уақытта қатар (параллельно) ұйымдастырылса.
Режиссерлық сценарийдегі сцена мен эпизодтар монтаждық ретте тіркеледі. Әрбір сценадағы қозғалыс кадрларға бөлінеді. Кез-келген сценарийде 400-600 дейін кадрлар болады, олар қатарымен нөмірленеді және түсіру уақытысы: ертеңгісін, түс, кеш, түн деп көрсетіледі. Екінші режиссер әрбір кадрдың хронометражын жасайды.
Метраж - шартты шама, өлшем. Сценарийдің экрандық уақытын болжау әдісімен анықтағанда сценарийдің басылған бір беті экран уақтысының бір минутына сәйкес болуы мүмкін. Бірақ сценарийді детальдап талдағанда хронометраждың нақты шамасының кандай екенін көруге болады. Қысқасы, фильмнің метражынсыз оның қаржысын, шығындарын және өндірістік ұйымдастыру жұмыстарын анықтау мүмкін емес.
Режиссерлік сценарийдің хронометражның ең дәл тәсілі - әрбір сценаны ойнатып, секундомермен метрлеп өлшеу керек. Мысалы, режиссер неғұрлым драмалық пауза мен сюжеттің сценалық динамикасының ұзындығын, бастапқы панорамалық кадрлар мен автомобильдің жүрісін, аттардың шабысын және соғысқа байланысты фильмде ұрыс даласының уақтысы көпке созылады, міне осыларды дәл ескерсе, солғұрлым метраж өлшемі дұрыс болады.
Көркем фильмнің ұзақтығын алдын-ала дәл анықтау мүмкін бола бермейді. Метраж бойынша мұндай қатаң шектеуде (регламент) режиссер өзінің ойын түсіру кезінде де, монтаж кезіңде де сыйғыза алуы екіталай.
Алайда, телевизия үшін жасалатын фильм эфирдегі уақыт кестесіне дәл келу керек, яғни хронометраж мүлтіксіз тура деген сөз. Бұл фильмдер қатаң түрде КҚЖ бойынша жасалып, телевизия экранына уақтысында жіберілуі қажет.
Сценаның метражы жиі өзгертіледі, өйткені кейіпкерлердің әр жердегі қозғалысын және олардың диалогтары мен драмасын күшейтіп, лириканы көбірек қосу керек сияқты жағдайлар болады. Жеке бір графада дыбыстың қосылуы туралы белгілер болады. Осылай әрбір сценада драматургиялық маңызы бар дыбыстық шулар әсерлері көрсетіледі. Қосымша шуларға (аяқтың басуы, есіктің жабылуы, ыдыс-аяқ сылдыры және т.б.) көп көңіл бөлінбейді, өйткені оларды жалпы әсер алуға көмектесеме, әлде керегі жоқ па, деген сияқты сауалдарға байланысты фильмнің соңғы кезеңінде ескереді. Мысалы: сотталған адам камерасының алдыңдағы күзетшінің жүрісі, сценаның маңызды элементі болса, ал бір-бірін сүйетін екі жастың жүрісі сценадан алып тасталуы мүмкін. (әдемі диалогқа кедергі болмас үшін).
Түсіру тобының басшылығы сценариймен айналысып жатқанда, режиссерлік топ актерлерді анықтайды, оларды сценариймен таныстырады, ассистентпен кездесуден кейін, режиссермен алғашқы маңызды әңгімеге шақырылады.
Бұл кезеңнің жұмысын жоспарлау және қадағалау сценарийлі-редакциялық алқа мен продюсерлік орталықтың міндетіне жатады. Олардың істеліп жатқан жұмыстары туралы мәліметтер апталық, айлық өндірістік жоспарларда көрсетіліп отырады.
Ал түсіру тобының жұмысы күнтізбелік жоспарда айқындалады. Онда жұмыстың атауы, орындайтын жауапты тұлғалар және мерзімдері жазылады
Бекітемін
Ш.Айманов атындағы Қазақфильм
АҚ президенті
02 наурыз 2011 ж.
Кіщкентай толықметражды көркем фильмінің (жай экран, тт. 8 б) режиссерлық сценарийін әзірлеу кезеңіне 02 03.11 ж. - 15 03. 2011 ж. дейінгі
Күнтізбелік жоспары
1-кесте
№
пп
Жұмыс атауы
Жауапты тұлға
Мерзімі
1.
Режиссерлік сценарий мен айқындамасын (экспликация) әзірлеу және кадрлауға кірісу
Бас қоюшылары
2.
Негізгі рөлдерге актерларды іздеу және таңдау (Алматы қаласы, облыс, аудан бойынша театрлардан және жоғары оқу орындарынан және т.б.).
Режиссер,
режиссердің ассистенті
3.
Актерлермен репетиция және фото-бейне байқауын жүргізу.
Қоюшы режиссер және көмекшілері
4.
Күнтізбелік жоспары мен сметаны жасау.
Фильмнің продюсері мен директоры
5.
Түсіру картасы мен операторлық айқындаманы дайындау.
Қоюшы оператор мен көмекшілері
6.
Сахна мүлкі мен сахналық сәндеменің сызбасын, нобайын (эскизін) әзірлеу.
Қоюшы суретші мен көмекшілері
7.
Киім-кешек нобайын әзірлеу
Киім кешек суретшісі
8.
Фильмнің қойылымына керек материалдарды дайындау, фильмдерді көрсету және т.б.
Режиссерлік және продюсерлік топ
9.
Фильмнің дыбыстық және музыкалық шешімінің айқындамасы.
Дыбыс режиссері, сазгер
10.
Түсіру тобын (көлік, компьютер, телефон, бөлмелермен және т.б.) қамтамасыз ету.
Продюсерлік топ
11.
Табиғат жерін таңдау. Табиғат жерінде түсірілетін орындардың ақпараттық картасын дайындау.
Бас қоюшылар
12.
Режиссерлік сценарийді бекіту және көбейту.
Режиссер мен директор
13.
Негізгі түсіру тобының құрамын анықтау. Түсіру тобының құрамымен келісім-шарт жасау (бұйрықтар, СИК, РНН, жеке куәлігі және т.б.).
Продюсерлік топ
14.
Фильм қойылымының лимиттік шығыны мен өндірістік-экономикалық көрсеткішін анықтау.
Продюсерлік топ
15.
Дайындық кезеңінің күнтізбелік жоспары мен сметасын дайындау
Продюсерлік топ
16.
Қойылым жобасын қорғау
Түсіру тобы
17.
Дайындық кезеңін аяқтау туралы актісін әзірлеу және өндіріс кезеңіне бұйрық шығару.
Продюсерлік топ
Күнтізбелік жоспар түсіру ұжымының жұмысты ұйымдастыру үшін қажет міндетті құжаты болып табылады. Жоспар норматив бойынша істелетін барлық жұмыстардың мерзімін анықтайды. Кішкентай толықметражды көркем фильміне 0,5 ай мерзімі берілген және СРА қаулысымен қойылымы күрделі 1-категория бекітілген.
Міне, осы күнтізбелік жоспардың негізінде алғашқы дайындық кезеңінің жұмыстарын орындау үшін смета жасалады. Смета дегеніміз болашақ қаржылық жоспар, алдағы кезеңге арналған студияның міндетіне сәйкес істелетін жұмыстың есебі. Смета арқылы бір уақытта басқару, қадағалау және үйлестіру функциялары орындалады және соған сәйкес шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Фильмнің сметасы - ұжымдық жұмыс, оған түсіру тобының қоюшы тұлғалары қатысады. Ал жауап беретін басшылар - фильм продюсері мен директоры. Сондықтан істелетін жұмыстың көлемін толық білу керек. Өйткені өндіріс кезеңінде ол жұмысқа жұмсалатын қаржы сметада көрсетілмесе, ол жұмыс орындалмайды және фильмнің сапасына, түсіру тобының ахуалына кері әсер етеді. Бұл мәселеге үлкен жауапкершілікпен қарау керек.
Кинофильмнің редакторы жазылып біткен режиссерлік сценарий бойынша қорытынды түйінін жазады. Ол сценарийдің көркемдік-идеялық мазмұнына және болашақ фильмнің көлеміне сәйкес екенін көрсетеді.
Қоғамның жоспарлау және өндіріс басқармалары болашақ фильмнің өндіріс бойынша шешімдеріне өздерінің қорытындысын жазады және оны күнтізбелік-қойылым жоспары мен бас сметада ескереді.
Режиссерлік сценарийдің әзірлігі титулдық бетті жасаумен аяқталады(5-қосымша). Титулдық бет - осы фильмнің төл құжаты (паспорты). Онда сценарийдің атауы, оның авторы, студиясы және шығу жылынан басқа онда түсіру тобының негізгі қоюшыларының аты-жөні жазылады.
Ал сценарийдің келесі екінші бетінде: басты рөлдер, эпизодттар және көпшілік сценаға қатысушылар, сонымен бірге құрама кадрлар және барлық объектілер: табиғат жері, павильон, интерьері метраждарымен толық көрсетіледі
Сонымен, режиссерлік сценарий дегеніміз түсіру алдындағы әдеби сценарий негізінде қоюшы режиссердің үсіру тобының басты мүшелерімен фильм қойылымы технологиясы бойынша дайындайтын экрандық әзірлігі (разработка). Ол - түсіруді қоюшылардың басты құжаты және болашақ фильмнің шығармашылық - өндірістік әзірлігі.
1.2 Қойылым жобасын дайындау
Актерлерді таңдау. Бастапқы кезде актерлерді таңдау көп жағдайда қиынға соғады. Кейде сценарий жазылып жатқанда-ақ актерлер белгілі болады, тағы бір жағдайда көп уақытты талай фильмдерді көруге жоғалтып, режиссер дайындық кезеңі аяқталғанда аяқ астынан телевизор экранынан өзінің жалғыз ғана орындаушысын табады.
Фильмнің шығармашылық және коммерциялық нәтижесіне актердің жеке тұлғасының әсері өте зор болады. Белгілі, атақты актер - экономикалық санат (категория) және кинотеатрға келетін көрермендермен тікелей байланысты, бейнекассетаны сатудан түсетін пайдаға да қатысы бар. Кең тараған актердің есімі инвесторды табуға жол ашады, ал кейде жобаны қаржыландыруда жалғыз негізі болып келеді. Жобаға қатысушы атақты актерлердің, оның көрермендерге, картинаға беретін әсеріне, телевизия мен прессаның көңіліне қарсы ешнәрсе қоя алмайсың. Өндіріске фильмді дайындауда ең негізгі маңызды элементі - дұрыс ойластырып жасалған актерлерді таңдау - басты рөлдерді орындаушылар. Онымен 4-5 адамнан тұратын режиссерлік топ айналысады.
Актерлерді іріктеуге (кастинг) фильмдерді, спектакльдерді кейде телехабарларды, фотографияларды көру, ақпарат құралдарымен танысу жатады. Осындай алдын-ала істелген жұмыстардан кейін қоюшы режиссермен әңгімелесу үшін актерді шақыруға шешім қабылданады. Актерлерді тиянақты таңдау - олардың үмітін қабылдамайтын кезде болатын эмоциялық ауыртпалықтан, психологиялық күйзелістен (травмадан) сақтайды. Орындаушыларды таңдау сценарийдің талабына, оның кейіпкерлеріне сәйкес болуына байланысты.
Актерлерді іріктегенде шығармашылық міндетінен басқа коммерциялық мақсат та болады. Әсіресе, продюсер инвестор ретінде ірі банкирді шақырғанда және олардың шешімі актерлердің жобаға қатысуына байланысты болған кезде. Бірақ инвесторлар белгілі актерлерді бекітуді талап етіп, олардың жеке қасиеттерінің сол рөлге сәйкес болуын ескермейді. Қателік болған жағдайда оған бәрі жауап береді. Егер актер үміткері ешкімге күдік туғызбаса, ол рөлді орындауға фотобейне байқауысыз-ақ бекітіледі.
Қазіргі өндірістің жоғары өнім нормасы, қатаң күнтізбелік жоспарына байланысты осы уақыттарда қолы бос актерлерді түсіру бағыт алып келеді. Фильм продюсеріне нағыз мұқият барлау - актерлердің басқа жұмыста істеуін тексеру. Өйткені рөлді алғысы келіп отырған актерден сұрасаңыз, оған жауап әрқашанда белгілі және біреу ғана - мен боспын.
Түсіруге бір ай қалғанда актерлерді бекіту өте маңызды. Қалған төрт аптаның ішінде театрмен, немесе сол актердің қатысатын басқа түсіру топтарымен келіссөздер жүргізіп, келісім-шарт жасау (бұны білу-үлкен өнер), оған киім-кешек тігу, рөлді меңгеруге көмектесу, репетиция жүргізу, егер керек болса грим суретін табу және бекіту сияқты жұмыстар істеледі.
Кинода эпизодтарды бірінен соң бірін түсіру сирек кездесетін жағдай. Сондықтан репетицияларға ерекше көңіл бөлінеді: ең болмаса актер өзін столдың ар жағында отырып өз рөлін сезіну керек.
Фильм өндірісінде репетиция ең арзан тұратын жұмыс сияқты, бірақ оның тиімділігі баға жетпестей болуы мүмкін. Дайындық кезеңінің соңындағы репетиция- режиссердің өз ойын тексеру, қателіктерден құтылу, кейіпкерлер мінезін дамыту, актерлерді дұрыс таңдағанына сену үшін жасалатын соңғы мүмкіндігі.
Сондықтан дәл осы кезде түсіру кезеңіне қарағанда актерді ауыстыру үлкен шығынға ұшыратпайды. Актерлердің сцена мен эпизодтардың маңызын түсіну үшін кейіпкерлердің мінезін және қарым-қатынасын, режиссердің тапсырмаларын алу үшін репетиция өте қажет. Алғашқы репетиция түсіру кезеңінде репетицияның уақытын қысқарту үшін көмектеседі.
Егер шығармашылық репетиция фильм сапасын әжептәуір жақсартатын болса, ал техникалық репетициясыз түсіруге мүлде кіріспеу керек.
Телесериалдардың өзгешелігі - репетицияға уақыт бөліп бере алмайды. Жақында ғана еңбек өнімділігі бір сменада 2-4 минут болса, ал қазір 15-20 минутқа дейін өсті. Телесериалдар үшін бірнеше репетиция өткізу - ол үлкен олжа және бай картинаның мүмкіндігі.
Кішкентай фильмі бойынша акционерлік қоғамның Көркемдік кеңесі мен сценарлі-редакциялық алқасы келесі актерлерді бекітті (7-қосымша):
Басты рөлдерге:
1.Кішкентай Есім Алмат
2.Назым Тәжіғұлова Әсель
Негізгі рөлдерге:
Кішкентайдың әкесі Аманов Ғалым
Кішкентайдың шешесі Асқарова Шынар
Гүлсім Зиятова Гульнара
Бақытжан Боранбай Асылбек
Жөшә Шайқақов Кенжебек
Қасқабас Дархан Дайырбек
Тележүргізуші Орақбаева Арай
Милиционер Қанафиев Мұхтар
Жүті қыз Шыныбаева Мақпал
Үйленбек әйел Нұрғазиева Гулнар
Табиғат жерін таңдау.Егер сценарийдің табиғат орнында түсірілетіні анық болса, онда жақсы жұмыс істеу үшін ұйымдастыру ғана қалады. Егер сценарийде табиғат аясында түсірілетін жері көрсетілмесе, оны іздейді. Ақпараттық карта, фото және бейне материалдар негізінде арнайы агенттік (бізде жоқ) түсіру жерін табуға көмектеседі. Осыдан кейін түсіру тобына тек іс сапарға шығып, болашақ түсіретін жерлерді бекіту ғана қалады.
Табиғат жерін таңдаудың ақпараттық көзі - фотомұрағаты және студияның кино қоры. Бүгін күні бұрын түсірілген фильмдер бойынша іздеп жүрген табиғат аясы жоқ болуы мүмкін. Табиғат аясында түсіруді іздегенде деректі және көркем фильмдер, телевизиялық хабарлардан басқа, жеке өзіңнің тәжірибең, оқыған кітаптарың, достарыңның әңгімесі, туыстар мен көршілердің кеңесі көмектеседі. Табиғат жеріндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Т.Қ.ЖҮРГЕНОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ӨНЕР АКАДЕМИЯСЫ
КИНО, ТВ ЖӘНЕ ӨНЕРТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
КИНО РЕЖИССУРАСЫ КАФЕДРАСЫ
Мұхаметқалиева Марал Анарбекқызы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Толықметражды Кішкентай көркем фильмінің
шығармашылық-өндірістік көрсеткіштерін талдау
(Ш.Айманов атындағы Қазақфильм АҚ фильмі бойынша)
Мамандық: 050406-Режиссура
Мамандандыру: 050406-11 Кино және ТВ режиссурасы мен продюсерлігі
Орындаған: 5-курс студенті, М.А.Мұхаметқалиева
Ғылми жетекшісі: профессор, А.Н.Байбеков.
Алматы
2013
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т.ЖҮРГЕНОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ӨНЕРАКАДЕМИЯСЫ
КИНО, ТВ ЖӘНЕ ӨНЕРТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ
КИНО РЕЖИССУРАСЫ КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
______________кафедра
меңгерушісі: с
Әзімов С.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Толықметражды Кішкентай көркем фильмінің
шығармашылық-өндірістік көрсеткіштерін талдау
Мамандық: 050406 - Режиссура
Мамандандыру: 050406 - 11 Кино жәнеТВ режиссурасы мен продюсерлігі
Орындаған: Мұхаметқалиева М.А.
Ғылыми жетекшісі: Байбеков А.Н., профессор
Алматы
2013
АҢДАТПА
Өзінің кішкене тұрпат - бойына қарай Кішкентай атанып кеткен жігіттің арманы - клоун болу еді. Ол өз бойынан қорашсынып ешкімге жұғыстығы болмаса да, осы бой ерекшелігінің түптің түбінде сайқымазақ мамандығын игеруге лайық екенін сезетін. Дегенмен ауылда ғұмыр кешкендіктен арманы алыс жатқан. Күндердің күнінде ауыл дүкеніне сыра келіп, бұл аурушаңдау Жөшә досымен ақша таба қояйын деп әкесінен зорлағандай қылып бір ешкі сұрап алады да, сол жерге апарып кәуап сатады. Ауыл адамдары сыраға ақша тапқанымен, кәуапқа таппай, мұның шашлықтарын түгел тегін, қарызға деп таратып әкетеді. Қалтасы айналып түксіз қалған бұған әкесі ұрсып, Кішкентай ренжіп қалаға қашып кетеді.
Қалада әлгі клоун болуға деген аппақ арманына Назым атты қапияда тап болған бойжеткен дем береді. Ол циркте жұмыс жасайтын. Дегенмен де ол үшін әлі де көп кедергілерден өтуге тура келетін еді.
Кішкентай көбімізге жете бермейтін кішкентай қуаныштың өзіндей еді. Асыққан!
Аннотация
Это история о маленьком человеке с большой мечтой! Всю свою жизнь он был вдохновлен искусством и своим богатым воображением. Однажды Коротышка (маленький человек) решил уехать из своей деревни и отправиться в большой город, чтобы воплотить все свои большие цели и мечты.
Его увлекла насыщенная городская жизнь со всеми ее соблазнами. Несмотря на все это Коротышка был честным и доверчивым человеком. Он считал, что зарабатывать деньги, смеша людей, приходя в каждый дом с полными руками подарков, принесет людям счастье, а ему его прекрасное будущее. Коротышка сбежал в цирк. Коротышка показал нам настоящую силу веры ...
Мазмұны
Беттері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
І-тарау. Кішкентай атты толықметражды көркем фильм
жобасының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1.Фильмнің сценарийі мен режиссерлік әзірлігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2.Қойылым жобасын дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
І.3.ТҮСІРУ ТОБын қалыптастыру,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, , ... ... ... 35
ІІ-тарау.Көркем фильмнің шығармашылық және өндірістік әзірлігі
2.1.Фильмнің қойылым жобасын іске асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .43
2.2.Фильмді көрсетушіге жылжыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
2.3.Түсіру тобын материалды ынталандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
КІРІСПЕ
Тақырыбтың өзектілігі: Мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық саясатын іске асыруда кинематографияның атқаратын рөлі өте зор, себебі ол қоғамдық идеологияны анықтаушы негізгі мәдениет саласы болып табылады. Көркемдік образдар жасау тәсілдері мен амалдары жағынан оқиғаны кең және терең өркендету мүмкіндіктері жағынан көркемсуретті кинематография өте бай, көп жанрлы сала.
Қазақстан киноиндустриясы бұрын болмаған биіктерге көтерілу жағдайын бастан өткеруде, соңғы екі жылдың ішінде 70 астам фильм түсірілімі аяқталды, - деп кезінде мәлімдеген болатын ҚР Үкіметінің отырысында ҚР Мәдениет министрі Мұқтар Құл-Мұқаммед - мен Қазақстан киносының осынша биіктерге көтерілуі тәуелсіздік жылдары ғана емес, Қазақфильм киностудиясы болып тұрғанның өзінде қол жеткізбегенін нық сеніммен айта аламын - деп атап өтті.
Соңғы екі жылда 70 астам фильмнің өндірісі аяқталды, қазақстандық 40 картина әлемнің 22 елінде өткен 27 кинофестивальге қатысушы атанды. Соңғы үш жыл көлемінде прокатқа 20 астам фильм шықты. қазақфильм бірінші рет 60 кинотеатрмен келісім жасасты. Бұл отандық киноматография үшін орасан зор талпыныс, бірнеше жыл бұрын біреуден бесеуге дейін толық метражды фильмдер түсіріліп келді - деді министр.
Еліміздегі осындай өзгерістерге байланысты бұл дипломдық жұмыстың негізгі тақырыбы: қазіргі қоғамдағы бәсекелестіктің күшеюі, бюджет қаржысының тапшылығы және экономикалық қолайсыз коньюнктура жағдайында кинофильмдерді өндіру мен өткізу бойынша ресурстарды тиімді қолдану. Міне осылар зерттеу жұмысының өзекті мәселесі болып табылады.
2.Зерттеу жұмысының пәні мен нысаны. Зерттеудің пәні - Кішкентай атты көркем фильмді өндіру және өткізу үдерісі. Фильмнің нысаны - жобаның шығармашылық - өндірістік әзірлігі мен қызмет көрсететін заңды тұлғалары.
3.Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті. Жұмыстың мақсаты-нарық үрдістерін ескере отырып, фильм жобасының қойылымын зерттеу және талдау. Осы мақсатқа жету үшін дипломдық жұмыс жазу барысында мынандай міндеттер қойылып, соларды талдау:
-фильмнің әдеби және режиссерлік сценарийлерінің әзірлігі, оның қойылымын
сипаттайтын шығармашылық-өндірістік көрсеткіштерін келтіру;
-фильмнің қойылым жобасын талдау: оның ішінде: түсіру тобы, актерлердің
фото-бейне байқауы, табиғат және интерьерлерде түсірілетін орындары,
киім-кешек нобайлары, КҚЖ мен смета шығындары;
-фильм жобасын іске асыру, көрерменге жылжыту және түсіру тобын
материалдық ынталандыру;
-аяқталған фильм бойынша қорытынды жасау.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс: аңдатпадан, кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, 30-жуық әдебиеттер тізімінен, 3-кестеден, 8-қосымшадан, 88 бет компьютерлік мәтіннен құралған.
1.1Фильмнің сценарийі мен режиссерлік әзірлігі
Сценарий - бұл кейіпкерлердің бейнесі мен олардың іс-қимылы, диалогтары, оқиғалары, орны бар фильмнің жазба жобасы. Сценарий - мағыналы кесінділерден, яғни эпизодтардан құралған фильм сюжеті. Сценарийдің осындай форматы актерлер мен түсіру тобының барынша ыңғайлы оқытылуын қамтамасыз етеді.
Сценарийде көрерменнің экранда көретіні суреттеледі, міне сондықтан да қазіргі шақты қолданады. Тіпті кейіпкерлердің еске алатын жерлерінің өзі де қазіргі уақытта өтіп жатқанға ұқсайды. Сценарийде фильм оқиғалары белгілі бір қатармен өрбиді. Сценарийдің міндеті - оларды диалогтар арқылы әңгімелеу емес, қозғалыс пен көру бейнесінде көрсету. Қайталап жазу - сценарийді жазу кезіндегі үдерістің маңызды бөлігі.
Өзінің мақсатына жету үшін басты кейіпкердің жолында проблема мен оны шешуді туғызатын кедергілер кездеседі. Біздің басты кейіпкер де осындай көп кедергілерге кездеседі.
Төменде осы фильмнің әдеби сценарийінен үзінді келтірейік:
Кішкентай
(толықметражды көркем фильмнің әдеби сценарийінен үзінді)
Бірінші сурет
Ауыл. Үйдің ауызғы бөлмесі. Көтермелі шүмекті алақандай қолжуғыштың алдында басын құтырта, көпірте сабындап аласа бойлы бірақ қаршығадай түйілген жинақы жігіт тұр еңкейіп. Бұл - Кішкентай.
Сыртта жаңбыр жауып жатқан тәрізді, күннің күркірі, тамшылардың сатырлата төпелеген дыбыстары жетеді құлаққа.
Кішкентайдың бір жақ қапталындағы есіктен ішкі бөлмеде шай ішіп отырған ақ басты егделеу адам (бұл әкесі) мен әйелдің жүздері қылаңданып қалады. Әкесі тынбай сөйлеп отыр:
-Әкеңнің ауддыссүгейін, сен сонда мені көгертем деп отырсың ба? Қыз қуып, жын қуып селтең-селтең жүріп-жүріп енді ақша таппақшы... Осы ауылда шашлық сатып ақша тапқан біреуді көрсем көзім шықсын... Күніміз қарап отырған бес-алты қой, қайсысын соймақсың? Оларға да өсім бермей, жылдан жылға төлін отап қояр емеспіз...
Басын құтырта сабындап жатқан Кішкентай бұрқ етеді:
-Мен сізден қой сұрап отырмын ба?
-Енді не сұрап отырсың?
-Ешкіні соям...
-Қай ешкіні?
-Жағал ешкіні!
-Атаңның басы! Алсаң, ана тоқал ешкіні ал? Соны сой да, байи қойшы...
Басын құтырта сабындап жатқан Кішкентай бұларға қарап қатады да қалады. Бет ауызы сабын-сабын, көздері ғана үңірейеді:
-Тоқал ешкіні?!
-Е, несі бар екен?
-Сіз сонда маған сіңір мен сүйек қақта демексіз бе? Мен соймай-ақ арам қатайын деп тұрған жоқ па ол? Жоқ, жұртқа шандыр шайнатып, қақалтып өлтірейін деп пе едіңіз...
-Нармальны... Маринабать етіп жібересің, балбырап шыға келеді...
-Ия саған... нармальны... Нармальны дейді ғой...
Кішкентай жұлқынып, алақандай көтермелі шүмекті қолжуғыштың астына басын тығып жіберіп, көтеріп-көтеріп қалады. Су жоқ. Бітіп қалыпты.
Әкесі тынбай зарлап отыр:
-Әртіс едің гой, не болды? Бір күні сенің ана домбыраңды сындырам сенің бар ғой... Гитарыңды басыңа кигізем...Нең бар осы сенің Жөшәда, а? Нең бар сода? Мүмкін осы сен де жынды шығарсың? Соның жанынан шыкпайтының жаман...
-Ия, жындымын мен, жындымын!
Кішкентай долданып далаға шыға жөнелді.
Осы сценаны оқи отырып, Кішентайдың әкесімен қарым-қатынасының қандай жағдайда екенін көреміз.
Сценарлық идеяны тез сезетін пысық кәсіпкер - ол бүгінгі тәуелсіз продюсер. Ол сол идеяның қызығына түсіп, фильмнің барлық жұмысын өз мойнына алатын тұлға. Кез-келген продюсер жоғарыда аталған жан-жақты, қабілетті, көркемдік талғамды меңгере алуы екіталай. Продюсер болу үшін терең білім мен мол тәжірбие және табиғи талант керек.
Продюсерге әкелген кез келген сценарий өзгеріске ұшырайды. Ол кастинг кезінде немесе түсіру алаңында орын алуы мүмкін. Өзгерістер прокатчиктер мен телеканалдардың талабы бойынша да енгізіледі, өйткені автордың қолынан келмеді немесе қажет сюжеттік желістер жазылмады. Сондықтан, ережедегідей, дайын сценарийлермен емес, синопсистермен жұмыс істеу керек, немесе оларды тритменттер деп атайды. Синопсис, әдеттегідей, оқиғаның квинтэссенциясы, ондағы тартыс пен негізгі кейіпкерлер ап-айқын түсінікті.Төменде біздің фильм бойынша синопсисі келтірілген:
Кішкентай
көркем фильмінің СИНОПСИСІ
Сценарий авторы және қоюшы режиссері Д.Саламат
Көкірегінде өнердің ұшқыны бар, көңілінде - ұшқыр қиялы, бойы аласа болса да ойы биік, арманы үлкен Кейіпкер мақсатына жету үшін ауылын тастап, қалаға бет алды...
Ә дегеннен түрлі оқиғалар шырмауына оратылған Кішкентай қай-қайсы жағдайда да өзінің адал, аңғал болмысын жоғалтпайды. Жалғызгілікті әйелді ауылда қалған досына қоспақшы болуы да осы мінезінің бір көрінісі деу ләзім.
Ақша табу үшін сайқымазақ кейпіне еніп, үй-үйге сыйлық таратып жүргенде де ол ертеңгі шынайы, шоқтықты өнеріне қарай төменгі баспалдақтарды басып, солай қарай биіктеп бара жатырмын деп сенеді.
...Уәде - Құдай сөзі. Алып-ұшып, асып-тасып, циркке қарай құстай ұшқан Кішкентай арманына жетер ме екен? Ол көздеген мақсат-мұрат әр тұстан қол бұлғап, кел-кел деп тұруы алдамшы сезім ғана емес пе? Кейіпкер нық қадам басып бара жатыр. Өз болашағына қарай. Адамның әлеуеті сенім күшінде ғой...
Сценарий жазу дегеніміз - ол оқиғаны қызықты етіп әңгімелей білу, кейіпкерлердің мінез-құлықтарын ашу, композициясын құру, талас-тартыстарын анықтау, диалогтары мен ескертпелерін жеке жазу, осы сюжетке ғана сай келетін соңын (финалын) анықтап білу. Жақсы сценарий тек көркемдік сапасымен ғана емес, оның хикаясын әдемілеп көрсетуімен де анықталады.
Жалпы әдеби жанрдың білдіру құралы - сөз болғандықтан, сценарий ең алдымен кино өнерінің көрінісін көрсетуге арналады. Сол себептен де киноның синтетикалық ерекшелігі ескеріледі. Фильм жасаушылардың бір кадрда бірнеше көрсету құралдарын: көрініс, сөз, дикторлық мәтін, музыка, титрларды қолданады.
Сценарий жазу кезеңіндегі негізгі өндірістік фактор - фильмнің нақты ұзындығына, оның өндірістік-экономикалық нормаларына сәйкес келетін болашақ фильмнің көлемі. Егер фильм көлемін анықтауда қателіктер жіберілсе, онда түсіру тобы көптеген шығындарға ұшырайды.
Кішкентай фильмі авторлық картинаға жатады. Авторлық кинода автордың тәуелсіз болмысы, ойы көрініс табуы керек. Сондықтан мұндай киноны бастан-аяқ режиссердің өзі жасап шығады, сценарийін өзі таңдайды немесе тіпті өзі жазады. Рөлді сомдайтын актерлерді де өз қалауымен шақырады. Қысқасы, киноның идеясынан бастап, түсіріліп біткенге дейінгі кезең түгелімен режиссердің құзырында.
Фильм сценарийінің авторы және режиссері Д.Саламат картина туралы тілшіге берген сұхбатында былай деген екен:
- Кішкентай деген фильм түсірді деп естідік. Бұл өзі не туралы фильм?
-Кішкентай фильмін фестивальге жібереміз деп титр, субтитрларын ағылшын тіліне аударып жатырмыз. Өнер додаларындағы тағдырын байқап көрген соң көрерменге ұсынбақпыз. Кішкентай деген атауына қарап балалар фильмі екен деп ойлауыңыз мүмкін. Мұнда жарты кірпіш деген философияны негізге алдық. Мысалға, құрылыста жарты кірпіштер іске жарағысыз болып, бір бөлек үйіліп жатады. Бірақ кішкентай ғана кеңістік ашық қалса, жарты кірпішіңіз таптырмас олжа саналады. Абайдың айтатыны бар ғой, Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап та, бар, қалан деп. Кетігін таба алса, кішкентай адамның да өзіне ғана тиесілі орны бар деген философияны алға тарттық. Бітіміне қарап ел-жұрт кішкентай атап кеткен менің кейіпкерім, ауылдан орын таба алмай, қалаға келіп, клоун болады. Оның осы тарихы юмормен жеткізіледі.
Кино мамандарының айтуынша, кино тек мамандар арасында ғана жанрға бөліп қарастырылады. Бұл - шартты нәрсе. Ал картина авторлық фильм болғандықтан көрермендiк те болуы ғажап емес. Өйткені автор фильмiн өзi көру үшiн жасамайды ғой, сондықтан барлық фильм көрермендерге де арналады. Алайда арнайы аудиторияға жоспарланған фильмдер де болады. Фильм сапалы, қызықты, тартымды болса, оны кез келген көрермен көреді. Мысалы, балаларға арналған фильмдi ересек көрермен де қызықтауы мүмкiн ғой. Авторлық кино көрерменге көрсетiлмеуi керек деген шек болмайды. Ал авторлық киноның анықтамасын айтар болсақ, аталмыш кино - үлкен экранға арналмаған, белгілі бір шағын көрерменге арналған коммерциялық емес кино.
Авторлық фильм көрерменге арналмайды деген ұғымнан арылатын кез жетті. Фильмдер жанрлық екшеу кезінде ғана бөлінеді. Негізінде, көрермен фильмдерді жанрға бөліп-жармай, бірдей қабылдап, қорытуға тиіс. Авторлық, мейлі басқа фильм болсын, егер ұлттық бояуы қанық, нағыз қазақы дүние болса, киноны елдің бәрі жапатармағай көрмесе де белгілі бір топ, элитарлық топ болсын көретін еді. Ең бастысы, мынада болып тұр: бізде шығармаларын халықтың жүрегіне жеткізе алмағандар өз фильмдерін авторлық фильм ғой деген сылтаумен бұлтара қашады. Егер қазақтың сыздаған жарасын дөп басатын фильм болса, оны қашан да ел көреді. Ал халқымыздың менталитетіне сай келмейтін фильмдерді көрерменге қанша тықпаласаң да көрсете алмайсың. Қазақтың жан дүниесін танып білмегендердің, жете түсінбейтіндердің шығармасы дүбәра болады да шығады - деп берген режиссердің тағы да бір сұхбаты бар.
Бұл фильмнің қысқаша сюжеті келесідей: өзінің кішкене тұрпат бойына қарай Кішкентай атанып кеткен жігіттің арманы - клоун болу еді. Ол өз бойынан қорашсынып ешкімге жұғыстығы болмаса да, осы бой ерекшелігінің түптің-түбінде сайқымазақ мамандығын игеруге лайық екенін сезетін. Дегенмен ауылда ғұмыр кешкендіктен арманы алыс жатқан. Күндердің күнінде ауыл дүкеніне сыра келіп, бұл аурушаңдау Жөшә досымен ақша таба қояйын деп әкесінен зорлағандай қылып бір ешкі сұрап алады да, сол жерге апарып кәуап сатады. Ауыл адамдары сыраға ақша тапқанымен, кәуапқа таппай, мұның шашлықтарын түгел тегін, қарызға деп таратып әкетеді. Қалтасы айналып түксіз қалған бұған әкесі ұрсып, Кішкентай ренжіп қалаға қашып кетеді.
Қалада әлгі клоун болуға деген аппақ арманына Назым атты қапияда тап болған бойжеткен дем береді. Ол циркте жұмыс жасайтын. Дегенмен де ол үшін әлі де көп кедергілерден өтуге тура келетін еді. Кішкентай көбімізге жете бермейтін кішкентай қуаныштың өзіндей еді!
Сценарлық өзгерістер, құқық мәселесін шешу, драматургты таңдау, режиссерді іздеу жөніндегі келіссөздер бірнеше күннен көптеген айларға дейін созылуы мүмкін. Тәуелсіз продюсерлік студиялар жағдайында продюсер сценарлық идеяны ойластыруымен қатар қаржыландыру мәселелерімен де айналысады. Кей жағдайларда бұл жұмыс бірнеше жылға барады. Егер құқық беру мәселесі шешілсе және синопсис қабылданса, онда жиі болып тұратын, жұтаңдау келетін сюжетті (бірнеше парақтан тұратын) көрермен бейнесінің кинематографиялық әңгімесіне айналдыруға болады. Бұл үшін одан көру қатарына ене алмайтын нәрселер алынып тасталады және көркемдік басқа элементтермен байытылады.
Егер продюсер сценарий сапасын жоғары деңгейге жетілдіргісі келсе, диалогтардың шымыр болып, ескертпелерінің дұрыс шығуы үшін әдеби сценарийдің алғашқы жұмыс нұсқасын талай рет қайталап жазуға дейін барады. Бұл девелопмент кезеңінде істелетін міндетті түрдегі әзірлік. Продюсердің басты заңы - дайын сценарийлер болмайды және сценарийдің толық жазылып біткен кезі де болмайды.
Продюсердің драматургқа қоятын міндеттерінің ең бастысы - оның көркемдік талғамы және көрерменге бағытталуы. Көптеген продюсерлер уақытысында сценаристердің жұмысына араласуын, дұрыс бағытты ерте анықтауын керек деп есептейді. Әрине, продюсердің мұндай араласуы алдын-ала қарастырылған идеялық және қаржылық шешімдерден алшақ кетпеуіне ғана қатысты болуы керек.
Оқып отырған сценарийдің соңында жай қарапайым сұрақ туады: "Оқып отырған сценарий қызықты ма, не туралы?" дегендей. Егер әңгіме сондай қызықты жазылып, қолдан түсірмей соңына дейін оқылса, онда ол сценарийдің жақсы жазылғанын көрсетеді. Сценарий сапасының енді бір көрсеткіші - бұл фильм түсіргенге дейін өз ойыңда көру, басқаша айтқанда экранда болатын оқиғаны оқып отырып сезіну.
Қысқаша айтқанда, осы әңгіме төңірегінде продюсердің рөлі жоғары екені көрініп тұр. Оның негізгі мақсаты - көрермен көңілінен, ойынан шығатын фильмді жасап шығару. Ең басынан-ақ әдеби сценарийдің дайындалу мерзімі дәл анықталуы керек. Уақыттың тура шектеліп көрсетілуі кейде тақырыптың өзектілігімен, табиғат орнының мезгілімен және әрқашанда ашық қаржыландырумен байланысты болады.
Идеяның сценарийге айналу жобасы әр түрлі. Продюсер сценарийді қабылдау кезінде көркемдік сапасын көрсете отырып, оның қаржылық жағын айтуды ұмытпайды. Егер қаржы жетпейтіндей жағдай болса, ол қымбатқа түсетін сценаларды автордан қайта жазуын талап етеді. Бірақ сценарийдегі бір оқиғаның түсіп қалуы, оның жалпы ойына қатты соққы болуы мүмкін, міне осыны да ескеріп отыру керек. Продюсердің дайын сценарийді осылай түзеуі өмірде кездесетін жағдай.
Сценарийді өндірістік-экономикалық талдау кезінде, табиғат жері түсірімдері үшін жыл мерзімін таңдау өте маңызды. Бұл фильм драматургиясымен байланыстырылып, экономикалық жағынан дәлелді болуы керек.
Сценарийді оқып отырып, әр сценаларда өтетін іс-әрекеттер үшін тәулік уақытысына көңіл аудару керек, өйткені күндіз, түнде және режимді түсірімдерді ұйымдастырғанда, әртүрлі жарық және операторлық техника қолданылады, соған сәйкес жұмыс мерзімі мен шығындары жұмсалады.
Фильмдердің негізгі түрлері: кинофильм, бейнефильм және телефильм болып бөлінеді. Ал тағайындалуы бойынша фильмдер келесі түрлерден тұрады: көркем, анимациялық, деректі, көркем-публицистикалық, ғылыми-көпшілік, оқулық, жарнамалық, клип, киношежіре, сюжет, журнал және альманах. Фильмдер кинонегативте, немесе бейнетаспада түсірілуі және түрлі-түсті болуы мүмкін. Бұдан басқа фильмдер дыбыс жазу жүйесімен: моно, стерео және төмендетілген шулар болып бөлінеді.
Сонымен бірге фильм өндірісі шығындарын анықтайтын маңызды мәселе: сценарий кинотеатралдық прокатқа экрандалама, немесе телевизияда (с.і.бейнепрокат та бар) көрсетілеме. Кинофильм мен телефильм өндірісі айырмашылығының екі аспектісі бар: эстетикалық-драматургиялық және коммерциялық. Кино өз тарихын үлкен экраннан, телевизия-кішісінен әңгімелейді. Бірінші орта өзін кадрлар арқылы білдірсе, екіншісі-сөйлеуші бастар көмегімен көрсетеді.
Кинода - ең алдымен кеңістікті кеңейтуге жақын болса, телевизияда - тарылтуға бейім тұрады. Әрине, картинаның эстетикалық мәселесі фильм жасаудың материалдық жағына тікелей байланысты. Үлкен кеңістік құрал-жабдық, жарықпен қозғалысқа келтірілуі және композициялы тұрғызылуы керек, ал ол ақша мен уақытсыз іске аспайды. Фильмдер өндірісінің технологиясы мен ұйымдастыруы бойынша оның әрқандай кинематографиялық түрлері (көркемсуретті, анимациялы, деректі, ғылми-көпшілік және т.б.) өзінің негізгі ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі щығындардан құралады. Бұл сметаның барлық бөлімдері мен баптарына тікелей қатысты - авторлық қаламақыдан кәсіпкерлік шығындарға дейін.
Шығармашылық жұмыстарымен қатар сценарий бойынша оның өндірістік - экономикалық көрсеткіштері және лимиттік құны анықталады. Фильмнің өндірістік - экономикалық көрсеткіштері және лимиттік құны оның масштабын, өндіріс мерзімін және жобалық қаржысын көрсетеді. Оны Кішкентай фильмі бойынша қарастырайық:
Кішкентай толықметражды көркем фильмінің
өндірістік - экономикалық көрсеткіштері:
I . Түсірілетін объектілер саны - 16 (табиғат жерінде-8, интерьерде-8,
павильонда- жоқ).
1 . Қолданылатын метраж (8-бөлім) - 2240 м.
Соның ішінде : а) табиғат жерінде - 978 м.
б) павильонда -
в) интерьер - 1172 м.
г) құрама түсірім - 90 м
II . Қойылым мерзімдері .
Жалпы қойылым мерзімі 9,5 ай
Соның ішінде : а) режиссерлік сценарий жазу кезеңі - 0,5 ай
б) дайындық кезеңі 2,0 ай
в) түсіру кезеңі - 2,0 ай
г) МТП кезеңі - 5,0 ай
111.Еңбек өнімділігі: а) табиғат орны - 1 сменадағы метражы -55м
б) интерьер - ----------------\\-------------- -60м
Экспедиция саны - 1 1
Экспедицияда болу мерзімі - 2 ай .
III . Сахналық сәндеме (декорация) жұмыстары.
Сахналық сәндеме саны - 14
соның ішінде
а) табиғат жерінде - 8
б) интерьерде - 8
IV.Түсуге қатысушылардың саны 50-70 адам күндері.
V . Шығындар .
Кинофильмнің өткізу құны: 100000000 тенге.
соның ішінде :
а) негізгі шығындар: 78479270 теңге (73245049тен.-бас смета бойынша).
б) қосымша шығындар: 21520730 теңге (26754951тен.-бас смета бойынша).
Қарап отырсаңыздар, шығындар лимиті мен бас сметаларының ішкі көрсеткіштерінің айырмашылықтары көрініп тұр. Солай болуы тиіс де. Өйткені шығындар лимиті әрқашан да жобалы шаманы білдіреді.
Фильмнің лимиттік өзіндік құнының есебі қойылымға әсері бар өндірістік-экономикалық көрсеткіштерге негізделеді: фильмнің көлемі (ұзындығы), объектілер саны, актерлер құрамы, еңбек өнімділігі, фильм өндірісі мерзімінің жобалы көрсеткіштері және т.б.
Шығындар лимиті тәжірибелік-статистикалық мәліметтер (компьютерлік базадағы өткен жылдың фильмдер сметасы) және қолданып жүрген нормативтер негізінде іріленген (укрупненные) көрсеткіштермен есептеледі.
Фильмнің шығындар лимиті бас сметаны жасарда фильм құнының бағдары мен жобасын көрсетеді. Шығындар лимитін акционерлік қоғам басшысы алдағы жылдың тақырыптық-өндірістік жоспарына сәйкес бекітеді. Фильмнің лимиттік құнын анықтау кезде, ол жан - жақты ойластырылып, фильмнің көркемдік сапасы төмендемейтіндей болып жасалады. Мысалы: орташа біліктілігі бар актер шақыру (ставкасы кішірек), жеткіліксіз суреткерлік шешімдер жасау, қызықты табиғат көріністерін түсірмеу көрерменнің көру ықыласын төмендетеді, яғни экономикалық тиімділігін және фильм айналымын (прокатын) азайтады.
Мемлекеттік тапсырыс бойынша түсірілетін киноөнімдерінің типтік сметалары Қоғамның президентімен бекітіледі және тапсырушымен келісіледі. Жоспарлау және жоспардың орындалу есебі фильмдердің барлық түрлері бойынша оның заттай өлшем бірлігі мен өткізілетін бағасы арқылы анықталады.
Фильмнің шығындар лимитін жасарда алдымен компьютерлік базалық мәліметтерді қарау керек. Онда соңғы уақыттағы (қазіргі баға мен ставкалар) қойылып жатқан фильмдердің шығындар лимиті, күнтізбелік жоспары мен сметалары көрсетіледі. Бұл фильмге ұқсас: қазіргі заман тақырыбы мен осы жанрға сәйкес, сметалық көлемі 100 млн.тенгеден аспайтын картина сай болады. Оған Ауылым деген фильмнің шығындар лимиті алынды. Міне, осы лимиттің негізінде Кішкентай сценарий бойынша әр баптарына өзгертулер енгізіліп, шығындар лимиті дайындалды (әрине, ол жобалы көрсеткіштер).
Режиссерлық сценарийді әзірлеу.
Түсіру тобы режиссерлық сценарийді жазу кезеңіне әдеби сценарийдің жұмысын аяқтағаннан кейін (төменде СРА қаулысы келтірілген) қоюшы режиссермен келісім-шартқа тұрғаннан соң ғана кіріседі. Мысалы:
Бекітемін
Ш. Айманов атындағы
Қазақфильм АҚ
Президенті
Ш.Айманов атындағы Қазақфильм АҚ сценарлық-редакциялық алқасының (СРА)
Қаулысы
2011 жылдағы 21 ақпанда Кішкентай әдеби сценарийін талқылап қаулы қабылдайды:
1. Кішкентай әдеби сценарийін алқадағы аталған ескертулерді енгізіп, қабылдансын.
2. Кішкентай әдеби сценарийін режиссерлық сценарий жазу кезеңіне жіберуді ұсынады.
Бас редактор
Режиссерлық сценарийді түсіру тобы Ұлттық фильмдер өндірісі бағдарламасы бойынша мемлекеттік тапсырыстың есебінен жазады. Түсіру тобының құрамына қоюшы режиссер, қоюшы оператор, қоюшы суретші, режиссер (немесе режиссер ассистенті), атқарушы продюсер, редактор, фильм директоры, музыкалық фильм бойынша сазгер кіреді.
Режиссерлық сценарийді жазу мерзімі мен сметасы қоғамның Президентінің бұйрығымен бекітіледі.
Режиссерлық сценарий жазу туралы
Бұйрық
Ш.Айманов атындағы Қазақфильм АҚ тақырыптық және өндірістік жоспарындағы 2007 жылғы бекітуіне байланысты Кішкентай кинофильмі бойынша бұйырамын:
1.Кішкентай (жэ, тт, 8-бөлім) режиссерлық сценарийін жазу мерзімі 2011 жылғы 02 наурыздан 15 наурызға дейін бекітілсін;
1.Режиссерлық сценарий:
1.Д.Саламат - қоюшы режиссерге
2.Т.Хажиев - атқарушы продюсерге
3.Б.Трошев - қоюшы операторға
4.Н.Жапақов- қоюшы суретшіге
5.А.Сантыбаев.-фильм директорына
6.Ғ.Аманов.- редакторға тапсырылсын.
11.Режиссерлық сценарийді бекіту 2011жылы 12 наурызға белгіленсін.
111.Режиссерлық сценарийді жазу кезеңіне кететін сметалық шығындар
599148 тенге болып бекітілсін.
111.2011 жылдағы 02 наурызда кинофильмді қоюға қоюшы режиссермен келісім-шарт жасалсын.
Президент
Сценарий жазумен қатар түсіру тобының негізгі құрамын мұқият таңдау керек. Алдымен продюсер мен режиссер операторды, суретшіні, фильм директорын және екінші режиссерді шақырады. Қоюшы режиссер олармен болашақ қойылымның барлық детальдарын талқылайды.
Сценарийді өндіріске жіберерде оның әрбір кезеңінде (әдеби сценарий, кино және режиссерлық сценарийлер) сценарийді қабылдағанда СРА қаулысы болуы керек. Режиссерлық сценарийді жазу кезеңінде табиғат аясында түсірілетін жерлерді таңдау, актерлерді фотоға түсіру және іріктеу сияқты жұмыстарды атқару үшін қажеттілігіне қарай түсіру тобын келесі мамандармен ұлғайтады: режиссердің ассистентін - 2 айға дейін, костюмер, гример, реквизиторларды 1-айға дейін жұмысқа алады. Режиссерлық сценарий қабылданған әдеби сценарий негізінде оның өндірістік-экономикалық көрсеткіштері мен шығындар лимитіне және арнайы үлгісіне сәйкес жазылады.
Режиссерлік сценарийде (5,8-қосымшалар)барлық эпизодтар толық жазылады. Олар кадрларға бөлінеді, әр бір кадрға нөмір белгіленеді, оның ұзындығы (м,секунд) көрсетіледі, сонымен бірге өрістері, түсіру әдістері (панорама, жоғарғы нүкте және т:б) жазылады. Содан кейін кадрдың мазмұны, диалогтары, операторлық техника және дыбыс түрі, ескертулері көрсетіледі.
Толық метражды Кішкентай көркем фильмнің сценарийінде түсіру объктілерінің саны-14 (6-қосымша), оның ішінде табиғат жерінде-8, интерьерде-8. Объектілердің санын анықтағанда кешенді сахналық сәндеме бірнеше объектілерге бөлінеді, олардың өзін жеке-жеке түсіруге болады. Сценарийдегі әртүрлі қозғалыстарға байланысты түсірімдерді (жаяу және көлікпен жүрістер) бір объектіге біріктіреді, құрама түсіріммен жасалатын бір топ кадрлар жалпы объектілер санына кірмейді, егер олар өз алдына бір уақытта қатар (параллельно) ұйымдастырылса.
Режиссерлық сценарийдегі сцена мен эпизодтар монтаждық ретте тіркеледі. Әрбір сценадағы қозғалыс кадрларға бөлінеді. Кез-келген сценарийде 400-600 дейін кадрлар болады, олар қатарымен нөмірленеді және түсіру уақытысы: ертеңгісін, түс, кеш, түн деп көрсетіледі. Екінші режиссер әрбір кадрдың хронометражын жасайды.
Метраж - шартты шама, өлшем. Сценарийдің экрандық уақытын болжау әдісімен анықтағанда сценарийдің басылған бір беті экран уақтысының бір минутына сәйкес болуы мүмкін. Бірақ сценарийді детальдап талдағанда хронометраждың нақты шамасының кандай екенін көруге болады. Қысқасы, фильмнің метражынсыз оның қаржысын, шығындарын және өндірістік ұйымдастыру жұмыстарын анықтау мүмкін емес.
Режиссерлік сценарийдің хронометражның ең дәл тәсілі - әрбір сценаны ойнатып, секундомермен метрлеп өлшеу керек. Мысалы, режиссер неғұрлым драмалық пауза мен сюжеттің сценалық динамикасының ұзындығын, бастапқы панорамалық кадрлар мен автомобильдің жүрісін, аттардың шабысын және соғысқа байланысты фильмде ұрыс даласының уақтысы көпке созылады, міне осыларды дәл ескерсе, солғұрлым метраж өлшемі дұрыс болады.
Көркем фильмнің ұзақтығын алдын-ала дәл анықтау мүмкін бола бермейді. Метраж бойынша мұндай қатаң шектеуде (регламент) режиссер өзінің ойын түсіру кезінде де, монтаж кезіңде де сыйғыза алуы екіталай.
Алайда, телевизия үшін жасалатын фильм эфирдегі уақыт кестесіне дәл келу керек, яғни хронометраж мүлтіксіз тура деген сөз. Бұл фильмдер қатаң түрде КҚЖ бойынша жасалып, телевизия экранына уақтысында жіберілуі қажет.
Сценаның метражы жиі өзгертіледі, өйткені кейіпкерлердің әр жердегі қозғалысын және олардың диалогтары мен драмасын күшейтіп, лириканы көбірек қосу керек сияқты жағдайлар болады. Жеке бір графада дыбыстың қосылуы туралы белгілер болады. Осылай әрбір сценада драматургиялық маңызы бар дыбыстық шулар әсерлері көрсетіледі. Қосымша шуларға (аяқтың басуы, есіктің жабылуы, ыдыс-аяқ сылдыры және т.б.) көп көңіл бөлінбейді, өйткені оларды жалпы әсер алуға көмектесеме, әлде керегі жоқ па, деген сияқты сауалдарға байланысты фильмнің соңғы кезеңінде ескереді. Мысалы: сотталған адам камерасының алдыңдағы күзетшінің жүрісі, сценаның маңызды элементі болса, ал бір-бірін сүйетін екі жастың жүрісі сценадан алып тасталуы мүмкін. (әдемі диалогқа кедергі болмас үшін).
Түсіру тобының басшылығы сценариймен айналысып жатқанда, режиссерлік топ актерлерді анықтайды, оларды сценариймен таныстырады, ассистентпен кездесуден кейін, режиссермен алғашқы маңызды әңгімеге шақырылады.
Бұл кезеңнің жұмысын жоспарлау және қадағалау сценарийлі-редакциялық алқа мен продюсерлік орталықтың міндетіне жатады. Олардың істеліп жатқан жұмыстары туралы мәліметтер апталық, айлық өндірістік жоспарларда көрсетіліп отырады.
Ал түсіру тобының жұмысы күнтізбелік жоспарда айқындалады. Онда жұмыстың атауы, орындайтын жауапты тұлғалар және мерзімдері жазылады
Бекітемін
Ш.Айманов атындағы Қазақфильм
АҚ президенті
02 наурыз 2011 ж.
Кіщкентай толықметражды көркем фильмінің (жай экран, тт. 8 б) режиссерлық сценарийін әзірлеу кезеңіне 02 03.11 ж. - 15 03. 2011 ж. дейінгі
Күнтізбелік жоспары
1-кесте
№
пп
Жұмыс атауы
Жауапты тұлға
Мерзімі
1.
Режиссерлік сценарий мен айқындамасын (экспликация) әзірлеу және кадрлауға кірісу
Бас қоюшылары
2.
Негізгі рөлдерге актерларды іздеу және таңдау (Алматы қаласы, облыс, аудан бойынша театрлардан және жоғары оқу орындарынан және т.б.).
Режиссер,
режиссердің ассистенті
3.
Актерлермен репетиция және фото-бейне байқауын жүргізу.
Қоюшы режиссер және көмекшілері
4.
Күнтізбелік жоспары мен сметаны жасау.
Фильмнің продюсері мен директоры
5.
Түсіру картасы мен операторлық айқындаманы дайындау.
Қоюшы оператор мен көмекшілері
6.
Сахна мүлкі мен сахналық сәндеменің сызбасын, нобайын (эскизін) әзірлеу.
Қоюшы суретші мен көмекшілері
7.
Киім-кешек нобайын әзірлеу
Киім кешек суретшісі
8.
Фильмнің қойылымына керек материалдарды дайындау, фильмдерді көрсету және т.б.
Режиссерлік және продюсерлік топ
9.
Фильмнің дыбыстық және музыкалық шешімінің айқындамасы.
Дыбыс режиссері, сазгер
10.
Түсіру тобын (көлік, компьютер, телефон, бөлмелермен және т.б.) қамтамасыз ету.
Продюсерлік топ
11.
Табиғат жерін таңдау. Табиғат жерінде түсірілетін орындардың ақпараттық картасын дайындау.
Бас қоюшылар
12.
Режиссерлік сценарийді бекіту және көбейту.
Режиссер мен директор
13.
Негізгі түсіру тобының құрамын анықтау. Түсіру тобының құрамымен келісім-шарт жасау (бұйрықтар, СИК, РНН, жеке куәлігі және т.б.).
Продюсерлік топ
14.
Фильм қойылымының лимиттік шығыны мен өндірістік-экономикалық көрсеткішін анықтау.
Продюсерлік топ
15.
Дайындық кезеңінің күнтізбелік жоспары мен сметасын дайындау
Продюсерлік топ
16.
Қойылым жобасын қорғау
Түсіру тобы
17.
Дайындық кезеңін аяқтау туралы актісін әзірлеу және өндіріс кезеңіне бұйрық шығару.
Продюсерлік топ
Күнтізбелік жоспар түсіру ұжымының жұмысты ұйымдастыру үшін қажет міндетті құжаты болып табылады. Жоспар норматив бойынша істелетін барлық жұмыстардың мерзімін анықтайды. Кішкентай толықметражды көркем фильміне 0,5 ай мерзімі берілген және СРА қаулысымен қойылымы күрделі 1-категория бекітілген.
Міне, осы күнтізбелік жоспардың негізінде алғашқы дайындық кезеңінің жұмыстарын орындау үшін смета жасалады. Смета дегеніміз болашақ қаржылық жоспар, алдағы кезеңге арналған студияның міндетіне сәйкес істелетін жұмыстың есебі. Смета арқылы бір уақытта басқару, қадағалау және үйлестіру функциялары орындалады және соған сәйкес шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Фильмнің сметасы - ұжымдық жұмыс, оған түсіру тобының қоюшы тұлғалары қатысады. Ал жауап беретін басшылар - фильм продюсері мен директоры. Сондықтан істелетін жұмыстың көлемін толық білу керек. Өйткені өндіріс кезеңінде ол жұмысқа жұмсалатын қаржы сметада көрсетілмесе, ол жұмыс орындалмайды және фильмнің сапасына, түсіру тобының ахуалына кері әсер етеді. Бұл мәселеге үлкен жауапкершілікпен қарау керек.
Кинофильмнің редакторы жазылып біткен режиссерлік сценарий бойынша қорытынды түйінін жазады. Ол сценарийдің көркемдік-идеялық мазмұнына және болашақ фильмнің көлеміне сәйкес екенін көрсетеді.
Қоғамның жоспарлау және өндіріс басқармалары болашақ фильмнің өндіріс бойынша шешімдеріне өздерінің қорытындысын жазады және оны күнтізбелік-қойылым жоспары мен бас сметада ескереді.
Режиссерлік сценарийдің әзірлігі титулдық бетті жасаумен аяқталады(5-қосымша). Титулдық бет - осы фильмнің төл құжаты (паспорты). Онда сценарийдің атауы, оның авторы, студиясы және шығу жылынан басқа онда түсіру тобының негізгі қоюшыларының аты-жөні жазылады.
Ал сценарийдің келесі екінші бетінде: басты рөлдер, эпизодттар және көпшілік сценаға қатысушылар, сонымен бірге құрама кадрлар және барлық объектілер: табиғат жері, павильон, интерьері метраждарымен толық көрсетіледі
Сонымен, режиссерлік сценарий дегеніміз түсіру алдындағы әдеби сценарий негізінде қоюшы режиссердің үсіру тобының басты мүшелерімен фильм қойылымы технологиясы бойынша дайындайтын экрандық әзірлігі (разработка). Ол - түсіруді қоюшылардың басты құжаты және болашақ фильмнің шығармашылық - өндірістік әзірлігі.
1.2 Қойылым жобасын дайындау
Актерлерді таңдау. Бастапқы кезде актерлерді таңдау көп жағдайда қиынға соғады. Кейде сценарий жазылып жатқанда-ақ актерлер белгілі болады, тағы бір жағдайда көп уақытты талай фильмдерді көруге жоғалтып, режиссер дайындық кезеңі аяқталғанда аяқ астынан телевизор экранынан өзінің жалғыз ғана орындаушысын табады.
Фильмнің шығармашылық және коммерциялық нәтижесіне актердің жеке тұлғасының әсері өте зор болады. Белгілі, атақты актер - экономикалық санат (категория) және кинотеатрға келетін көрермендермен тікелей байланысты, бейнекассетаны сатудан түсетін пайдаға да қатысы бар. Кең тараған актердің есімі инвесторды табуға жол ашады, ал кейде жобаны қаржыландыруда жалғыз негізі болып келеді. Жобаға қатысушы атақты актерлердің, оның көрермендерге, картинаға беретін әсеріне, телевизия мен прессаның көңіліне қарсы ешнәрсе қоя алмайсың. Өндіріске фильмді дайындауда ең негізгі маңызды элементі - дұрыс ойластырып жасалған актерлерді таңдау - басты рөлдерді орындаушылар. Онымен 4-5 адамнан тұратын режиссерлік топ айналысады.
Актерлерді іріктеуге (кастинг) фильмдерді, спектакльдерді кейде телехабарларды, фотографияларды көру, ақпарат құралдарымен танысу жатады. Осындай алдын-ала істелген жұмыстардан кейін қоюшы режиссермен әңгімелесу үшін актерді шақыруға шешім қабылданады. Актерлерді тиянақты таңдау - олардың үмітін қабылдамайтын кезде болатын эмоциялық ауыртпалықтан, психологиялық күйзелістен (травмадан) сақтайды. Орындаушыларды таңдау сценарийдің талабына, оның кейіпкерлеріне сәйкес болуына байланысты.
Актерлерді іріктегенде шығармашылық міндетінен басқа коммерциялық мақсат та болады. Әсіресе, продюсер инвестор ретінде ірі банкирді шақырғанда және олардың шешімі актерлердің жобаға қатысуына байланысты болған кезде. Бірақ инвесторлар белгілі актерлерді бекітуді талап етіп, олардың жеке қасиеттерінің сол рөлге сәйкес болуын ескермейді. Қателік болған жағдайда оған бәрі жауап береді. Егер актер үміткері ешкімге күдік туғызбаса, ол рөлді орындауға фотобейне байқауысыз-ақ бекітіледі.
Қазіргі өндірістің жоғары өнім нормасы, қатаң күнтізбелік жоспарына байланысты осы уақыттарда қолы бос актерлерді түсіру бағыт алып келеді. Фильм продюсеріне нағыз мұқият барлау - актерлердің басқа жұмыста істеуін тексеру. Өйткені рөлді алғысы келіп отырған актерден сұрасаңыз, оған жауап әрқашанда белгілі және біреу ғана - мен боспын.
Түсіруге бір ай қалғанда актерлерді бекіту өте маңызды. Қалған төрт аптаның ішінде театрмен, немесе сол актердің қатысатын басқа түсіру топтарымен келіссөздер жүргізіп, келісім-шарт жасау (бұны білу-үлкен өнер), оған киім-кешек тігу, рөлді меңгеруге көмектесу, репетиция жүргізу, егер керек болса грим суретін табу және бекіту сияқты жұмыстар істеледі.
Кинода эпизодтарды бірінен соң бірін түсіру сирек кездесетін жағдай. Сондықтан репетицияларға ерекше көңіл бөлінеді: ең болмаса актер өзін столдың ар жағында отырып өз рөлін сезіну керек.
Фильм өндірісінде репетиция ең арзан тұратын жұмыс сияқты, бірақ оның тиімділігі баға жетпестей болуы мүмкін. Дайындық кезеңінің соңындағы репетиция- режиссердің өз ойын тексеру, қателіктерден құтылу, кейіпкерлер мінезін дамыту, актерлерді дұрыс таңдағанына сену үшін жасалатын соңғы мүмкіндігі.
Сондықтан дәл осы кезде түсіру кезеңіне қарағанда актерді ауыстыру үлкен шығынға ұшыратпайды. Актерлердің сцена мен эпизодтардың маңызын түсіну үшін кейіпкерлердің мінезін және қарым-қатынасын, режиссердің тапсырмаларын алу үшін репетиция өте қажет. Алғашқы репетиция түсіру кезеңінде репетицияның уақытын қысқарту үшін көмектеседі.
Егер шығармашылық репетиция фильм сапасын әжептәуір жақсартатын болса, ал техникалық репетициясыз түсіруге мүлде кіріспеу керек.
Телесериалдардың өзгешелігі - репетицияға уақыт бөліп бере алмайды. Жақында ғана еңбек өнімділігі бір сменада 2-4 минут болса, ал қазір 15-20 минутқа дейін өсті. Телесериалдар үшін бірнеше репетиция өткізу - ол үлкен олжа және бай картинаның мүмкіндігі.
Кішкентай фильмі бойынша акционерлік қоғамның Көркемдік кеңесі мен сценарлі-редакциялық алқасы келесі актерлерді бекітті (7-қосымша):
Басты рөлдерге:
1.Кішкентай Есім Алмат
2.Назым Тәжіғұлова Әсель
Негізгі рөлдерге:
Кішкентайдың әкесі Аманов Ғалым
Кішкентайдың шешесі Асқарова Шынар
Гүлсім Зиятова Гульнара
Бақытжан Боранбай Асылбек
Жөшә Шайқақов Кенжебек
Қасқабас Дархан Дайырбек
Тележүргізуші Орақбаева Арай
Милиционер Қанафиев Мұхтар
Жүті қыз Шыныбаева Мақпал
Үйленбек әйел Нұрғазиева Гулнар
Табиғат жерін таңдау.Егер сценарийдің табиғат орнында түсірілетіні анық болса, онда жақсы жұмыс істеу үшін ұйымдастыру ғана қалады. Егер сценарийде табиғат аясында түсірілетін жері көрсетілмесе, оны іздейді. Ақпараттық карта, фото және бейне материалдар негізінде арнайы агенттік (бізде жоқ) түсіру жерін табуға көмектеседі. Осыдан кейін түсіру тобына тек іс сапарға шығып, болашақ түсіретін жерлерді бекіту ғана қалады.
Табиғат жерін таңдаудың ақпараттық көзі - фотомұрағаты және студияның кино қоры. Бүгін күні бұрын түсірілген фильмдер бойынша іздеп жүрген табиғат аясы жоқ болуы мүмкін. Табиғат аясында түсіруді іздегенде деректі және көркем фильмдер, телевизиялық хабарлардан басқа, жеке өзіңнің тәжірибең, оқыған кітаптарың, достарыңның әңгімесі, туыстар мен көршілердің кеңесі көмектеседі. Табиғат жеріндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz