Табиғи сұрапыл апаттар

Жоспар
Кіріспе

І.Кіріспе
а) Табиғи сұрапыл апаттар
ә)Жалпы мәліметтер
ІІ.Негізгі бөлім
А) Жер сілкінісі, жалпы кеңестер, жер сілкінісі кезінде не істеу керек, жер сілкінісінен кейін
Ә) Су тасқыны, су тасқыны кезінде, су тасқынынан кейін
Б) Сел, селге қалай дайындалуға болады, селдің алдын алу шаралары, сел кезіндегі әрекет, селден кейінгі әрекет
В) Қар көшкіні, көшкіннің болу белгілері , көшкіннің жақындау қаупі және белгілері, қар көшкінінің қауіпті белгілері, қар көшкінінің екпіні ұрса, қар көшкіні болған жағдайда
Г) Опырылу, опырылып құлаудың қауіпті белгілері, опырылу аймақтарындағы табиғи қауіпсіздік шаралары, тау баурайындағы дачада жұмыс істейтіндерге кеңес
Д) Дауыл, құйын
Е) Көк тайғақ
ІІІ. Қорытынды

Табиғи сұрапыл апаттар (ТСА) дегеніміз – геофизикалық, геологиялық, гидрологиялық, атмосферлік, немесе басқада шығу тегі бар кең көлемді қауіпті табиғи құбылыс, не процесс, нәтижесінде адамдардың тіршілігінің күрт бұзылуы, материалдық құндылықтардың бүлінуі және жойылуы.
ТСА ерекшелігі – баскаруы, бақылауы қиын.
Мысалы: Жер сілкінісі, жанартау атқылауы, сел,су тасқыны, қар көшкіні, боран т.б.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Механика-математика факультеті

СӨЖ
Тақырыбы:Табиғи сұрапыл апаттар

Қабылдаған:Исанбекова Алмагүл Тұрсынбаевна
Орындаған:Орынбек Гаухар Бахытқызы
ИС-105-Б

Алматы, 2011
Жоспар
І.Кіріспе
а) Табиғи сұрапыл апаттар
ә)Жалпы мәліметтер
ІІ.Негізгі бөлім
А) Жер сілкінісі, жалпы кеңестер, жер сілкінісі кезінде не істеу керек, жер сілкінісінен кейін
Ә) Су тасқыны, су тасқыны кезінде, су тасқынынан кейін
Б) Сел, селге қалай дайындалуға болады, селдің алдын алу шаралары, сел кезіндегі әрекет, селден кейінгі әрекет
В) Қар көшкіні, көшкіннің болу белгілері , көшкіннің жақындау қаупі және белгілері, қар көшкінінің қауіпті белгілері, қар көшкінінің екпіні ұрса, қар көшкіні болған жағдайда
Г) Опырылу, опырылып құлаудың қауіпті белгілері, опырылу аймақтарындағы табиғи қауіпсіздік шаралары, тау баурайындағы дачада жұмыс істейтіндерге кеңес
Д) Дауыл, құйын
Е) Көк тайғақ
ІІІ. Қорытынды

Табиғи сұрапыл апаттар (ТСА) дегеніміз - геофизикалық, геологиялық, гидрологиялық, атмосферлік, немесе басқада шығу тегі бар кең көлемді қауіпті табиғи құбылыс, не процесс, нәтижесінде адамдардың тіршілігінің күрт бұзылуы, материалдық құндылықтардың бүлінуі және жойылуы.
ТСА ерекшелігі - баскаруы, бақылауы қиын.
Мысалы: Жер сілкінісі, жанартау атқылауы, сел,су тасқыны, қар көшкіні, боран т.б.
Жалпы мәліметтер
oo Жер сілкінісі-жер қыртысының кенеттен жылжуы және жарылуы нәтижесінде серпінді тербеліс түрінде пайда болатын, алыс қашықтыққа таралатын жер асты дүмпулері мен жер бетінің тербелісі.
oo Жер қыртысы тектоникалық плиталар деп аталатын кесек бөліктерден тұрады. Үнемі қозғалыстағы плиталар оқтын-оқтын бір-бірімен жақындап жабысады.Осы жерде кернеу түзіледі де плиталар ажырасады,бір-бірінен босайды.Сол жерде жер сілкінісі болады.Жер сілкінісінің 95%тектоникалық д.а.
oo Сел-тау өзенінің арналарында кенеттен су деңгейінің күрт көтерілуі және су мен тау жыныстарының қасқағым сәтте өтетін уақытша ағымы. Жылдамдығы 10-15 мс, үздіксіз толқындар түрінде қозғалады. Биіктігі 10-20 м кейде 40-50 м-ге жетеді.
Сел болу себебі:
Сел ұзақ нөсер-жауын-шашын, мұз бен қардың жылдам еруі, моренді, мұзды өзендердің бұзылуы, жер сілкінісі, адамдардың шаруашылық қызметі нәтижесінде пайда болады.
oo Су басу (наводнение) өзен, көл, теңіз суларының деңгейі көтерілу нәтижесінде құрғақ жердің белгілі бір бөлігінің су астында қалуы.
Су басу себептері: нөсер жаңбыр, қардың жаууы, мұздықтардың уздіксіз еруі, қума жел,гидродинамикалық авариялар(платина, гидростанциялар жарылуы).
oo Опырылмалар (обвалы) дегеніміз - ауырлық күшінің әсерінен ылғалды топырақ массасының биіктіктен төмен қарай сырғуы. Опырылмалар Қазақстаннын барлық таулы аудандарында болып турады.
Опырылма пайда болуы: жер үсті және жер асты сулары, топырақ ылғалдануы, жер сілкінісі, адамдардың шаруашылық қызметі.
oo Қар көшкіні (лавины) дегеніміз - қар массасының тау беткейі бойынша төмен қарай жылдам ығысуы. Көшкіндер 20-60° С аралығында құлама тау беткейінде пайда болады.
Қар көшкіні болу себебі: күннің күрт жылынуы, қар жаууы, жауын шашын болуы, жер сілкінісі.

Жер сілкінісі
Жер қыртысы немесе мантия бетінің кенеттен қозғалуы нәтижесінде және тығыз тербеліс түрінде үлкен қашықтыққа берілетін жер асты дүмпулері мен жер бетінің тербелісі. Жер қыртысындағы сейсмикалық толқындар тарайтын нүктені жер сілкінісінің ішкі кіндігі деп атайды. Жер сілкіну ішкі кіндігінің ең қысқа қашықтықтағы жер бетінің орнын жер сілкіну кіндігі деп атайды. Жер сілкінудің қарқындылығын 12 баллдық сейсмикалық шкала бойынша (MSK-86) бағалайды, ал жер сілкінудің энергетикалық санаты үшін магнитуданы пайдаланады. Жер сілкіну шартты түрде әлсіз (1-4 балл), күшті (5-6 балл) және қирататын (8 және одан да көп) деп бөлінеді.
Жер сілкінісі кезінде шынылар сынады және ұшады, сөреде жатқан заттар құлайды, кітап сөрелері мен аспа шамдар шайқалады, төбенің балшығы құлайды, қабырғалар мен төбелерде сызаттар пайда болады. Бұның барлығы қатты шуылмен бірге болады. 10-20 секунд сілкілегеннен кейін жер асты дүмпулері күшейе түседі, нәтижесінде ғимараттар мен құрылыстар қирай бастайды. Барлығы он шақты күшті дүмпулер бүкіл ғимаратты қиратады. Жер сілкінісі орта есеппен 5-20 секундқа созылады. Сілкініс ұзаққа созылған сайын зардаптар ауырлау болады. Сахалин облысының Нефтегорск қаласындағы жер сілкіну кезінде (1995 ж) қираған қала үйінділерінің астында 2000 адам мерт болды.
Жалпы кеңестер
Жер сілкінісі кезіндегі ғимарат ішіндегі кез-келген адам тірі қалу мүмкіндігін арттыру, жарақаттан сақтану үшін жер сілкінісі дүмпуі кезінде бас сауғалайтын жерді, қауіпсіз орынды алдын ала білуге тиіс, ал дүмпу аяқталғаннан кейін ғимараттан тез шығып кету керек.
Тәжірибеде салыстырмалы қауіпсіз орын - негізгі ішкі қабырғалардың ішіндегі бұрыштары, негізгі ішкі қабырғалардағы жерлер, коллоннадағы және каркас бағандарының асты, кіре-беріс есіктердің маңдайшаларының асты, берік үстелдер және т.б. екендігі дәлелденген.
Спитак жер сілкінісі кезінде (07.12.1988 ж.) ваннада болған 6 адам тірі қалған.
Жер сілкінісі кезінде қауіпті орындардың қатарына ішкі және сыртқы қабырғалардың әйнектелген терезелері, шеткі бөлмелер, әсіресе соңғы қабаттардағы, лифтілер, баспалдақтар алаңы мен балкондар жатады.
Үйде, жұмыста көшеде және өзге жерлерде жер сілкінісі кезінде өзіңіздің қалайша әрекет ететініңізді алдын ала ойластыруға тырысыңыз. Әсіресе жан-жақты, егжей-тегжейлі жоспар үйде де, жұмыста да болуға тиіс.
Ең алдымен өзіңіз тұратын немесе жұмыс істейтін ғимараттың сейсмикалық төзімділік дәрежесін ескеру қажет.
Өз ғимаратыңыздың, ғимарат шегінде өзіңіз тұрған жердің беріктігін және қатты жер сілкінісі кезінде сіздің құзырыңызда бар-жоғы 15-20 секунд қалатындығын назарға ала отыра сіз өзіңіз үшін ыңғайлы орынды алдын ала таңдап алуға, не болмаса ғимараттан тезірек шығып кетуге тырысуға, не оның ішіндегі салыстырмалы қауіпсіз орынға баруға әрекеттенесіз.
Алдын ала ойластырылған жоспар сізге жылдам және қисынды әрекет етуге көмектеседі. Алайда, жағдайға байланысты оны жылдам өзгертуге дайын болыңыз.
Дүмпулерден және өзіңіз тұрған ғимарат қатты теңселгеннен кейін ол бұзыла бастауы, жабынның жекелеген плиталары немесе тірек қабырғаларының блоктары құлауы мүмкін. Бұл жағдайда ғимаратты жер сілкінісі кезінде тастап кетуге әрекеттену ғимарат ішінде болғаннан гөрі едәуір қауіпсіз болуы мүмкін. Есіңізде болсын қоршаулардың (тірек қабырғалары емес), каркасты ғимараттардағы ілінбелі қабырға панелдерінің құлауы, ғимараттың толық қирайтындығын білдірмейді.

Жер сілкінісі кезінде не істеу керек?
Ең маңыздысы - сабырлы болып, үрейсіз әрекет ету. Бірақ жылдам қозғалуыңыз қажет. Ретсіз іс қимыл жасамағаныңыз жөн, өйткені осыдан үрей туындайды. Балалар мен егде адамдардың қамын ойлаңыз (олардың кейбіреулері жылжуда қиыншылықтарға тап болуы мүмкін).
Тұрғын жайда :
* Газ, су, және жарықты сөндіріңіз;
* Алдын ала таңдалған орында (іргелі ішкі қабырғалардың арасы, іргелі ішкі қабырғалардың бұрыштары, колонна жанындағы және каркас астындағы орындары) тығылыңыз;
* Терезеге жақындамаңыз;
* Есік жақта үрейді туғызбай, лифтіні пайдаланбаңыз.

Көшеде:
* Ғимараттардан алысырақ ашық жерге барыңыз, үзілген сымдардан абай болыңыз;
* Ғимараттарға кірмеңіз.
Көлікте:
* Мүмкіндігінше тез арада ашық жерде тоқтаңыз;
* Дүмпулер аяқталғанша көліктен шықпай, орныңыздан қозғалмаңыз;
* Автобус жүргізушісі есікті ашып қоюы тиіс.
Жер сілкінісінен кейін:
* Сабырлылықты сақтаңыз, зардап шеккендерге көмектесіңіз;
* Радиоқабылдағышты қосыңыз, жергілікті биліктің, азаматтық қорғаныс штабының нұсқауларын қадағалаңыз;
* Аса қажеттіліксіз телефонды ұстамаңыз;
* Зақымдалған ғимараттарға аса қажеттіліксіз кірмеңіз;
* Жарақаттанбау үшін мықты аяқ киім киіңіздер, құтқарушы және басқа шұғыл жұмыстарға қатысыңыздар.
* Жер сілкінісі кезінде қауіп-қатерді болдырмау үшін арналған жалпы ұсынымдар:
* Жиһаздың ауыр заттары құлайтын жерде ұйықтауға болмайды. Салмақты ауыр заттарды еденге немесе қабырғаға шегелеп қою қажет.
* Биік сөрелерге ауыр заттарды қоймаңыз, өйткені олар құлап адамдарды жарақаттауы мүмкін.
* егер дежер сілкінісі түнде болса шамды даярлап қою керек.
* төтенше жағдайлар туындағанда жеткілікті көлемде ішетін сумен тағам болу керек.
Әрбір адам әр түрлі жағдайларда әрекет ету жоспарын өзі жасау керек. Жер сілкінісі кезінде өзі және отбасы мүшелерінің әрекет ету жоспарын анық білу қажет. Және де жер сілкінісі кезінде сабырлылықты сақтаңыздар, лайықты іс жасап, ҮРЕЙГЕ ЖОЛ БЕРМЕҢІЗ!
Су тасқыны
Бұл қардың еруі, жауын-шашын, суды желмен айдаған және кептелу кезінде өзендердегі, көлдер мен теңіздердегі су деңгейінің көтерілуі нәтижесінде жерді айтарлықтай су басу. Өзендер арнасына суды желмен айдау арқылы болған су тасқыны ерекше түрге жатады. Су тасқыны көпірлер, жолдар, ғимараттар, құрылымдардың қирауына, елеулі материалдық шығынға, ал судың көп жиналуы (4 мс астам) және су үлкен биіктікке көтерілсе (2 м көп) адамдар мен жануарлардың опат болуына әкеліп соқтырады. Қираудың негізгі себептері ғимараттар мен құрылымдарға су массасының, жоғары жылдамдықта жүзіп жүрген мұздардың, әртүрлі сынықтар мен жүзіп жүрген заттардың, т.б гидравликалық соққысы болуы мүмкін. Су тасқыны кенеттен пайда болып және бірнеше сағаттан 2-3 аптаға дейін созылуы мүмкін.

Су тасқынының негізгі үш себебі бар: жаңбырдың өте көп жаууы, қардың тез еруі мен тұрып қалған мұздардың жалжуы, теңіз суының жағаға ұруы, өзенге судың көп құйылуы. Әсіресе қар еруі ұзаққа созылғанда өте қауіпті.
Елді мекендерде су тасқыны боларда алдын-ала қауіпсіздік дайындығын жүргізі керек. Жергілікті елдің топографиясын, климаттық ерекшеліктерін және тарихын біле отырып, су тасқынының қалай болатынын дәлдікпен білу қиындық туғызбайды. Кішкентай су тасқыны шамамен 10-20 жылда бір рет, үлкен су тасқыны 20-25 жылда бір рет, одан да үлкен бүкіл өзендерді қамтитын 50-100 жылда бір рет және 100-200 жылда бір рет, бүкіл аумақты қамтитын үлкен апаттар болуы мүмкін.

Гидрологиялық алдын-ала бақылаудың мынадай жүйесі бар:
Қысқа мерзімдік (10-12 тәулік)
Ұзақ мерзімдік (2-3 айға дейін)
Өте ұзақ мерзімдік (3 айдан жоғары)

Жағаға жақын облыстардың тұрғындары жақын уақытта не болатынына қызығушылық білдіріп жүруі керек.
Жеке адамның алдан-ала қауіпсіздік шаралары:
алғашқы толқынның әсерінен құлатқанда;
барлық отбасы мүшелерін жүзуге үйрету;
қайықтың болуы (мүмкіндігінше екі қайық- біреуі кәдімгі, екіншісі-жел үрлеп толтырылған) ;
жергілікті елді-мекендердің топографиясымен танысу;
жақын маңда стихиялық жағдай болғанда хабарласу түрін білу.

Су тасқыны кезінде:
үйдегі газды, суды, жарықты сөндіру;
пештегі жанып жатқан отты өшіру;
үйдегі бағалы заттарды үйдің төбесіне немесе жоғары қабатқа шығару;
бірінші қабаттағы есік пен терезелерді тақтаймен немесе фанермен қағып тастау;
мал тұратын сарайдағы есіктердің ілгішін ашып тастау.
Кездейсоқ су тасқанында өзіңізбен бірге жылы киім, мүмкіндігінше су өткізбейтін киім, жамылғы, тамақ және т.б. керекті нәрселерді алып, рельфтің ең биік жеріне көтеріліңіз, ол жерді ешқашан су баспайды. Егер ол болмаса, қайық және т.б. дайындау қажет.
Су кеткеннен кейін электр сымдарынан, зақымданған газ магистралдан сақ болу қажет. Үйге кірер алдында, су тасқынынан зақымданбағандығын байқау қажет. Судан табылған заттардан тамақ әзірлеуге болмайды.

Егер адам батса
Батып жатқан адамға жүзетін зат лақтырып, оны сергітіңіз, көмек шақырыңыз. Зардап шегушіге бару кезінде өзен ағысын ескеріңіз. Егер батушы адам өзінің іс-әрекеттерін бақыламаса, оның артынан жүзіп барып, шашынан ұстап алып, жағалауға сүйреңіз.

Су тасқынынан кейін қалай әрекет ету керек
Ғимаратқа кірер алдында қандай-да болмаса бір заттың құлау немесе қопарылу қаупі бар ма жоқ па тексеріңіз. Жайды желдетіңіз (жиналып қалған газдан тазарту үшін). Жайларды толық желдетпейінше және газбен қамту жүйесінің жарамдығын тексермейінше электрді қоспаңыз, ашық отты пайдаланбаңыз және сіріңкені жақпаңыз. Электр өткізгіштердің, газбен қамту, су және канализация құбырларының жұмысқа жарамдылығын тексеріңіз. Олардың мамандардың көмегімен тексеріп жарамдылығына көз жеткізгенбейінше қолданбаңыз. Жайларды кептіру үшін есіктер мен терезелерді ашыңыз, едендегі және қабырғалардағы кірді жуып, подвалдардағы суды шығарыңыз. Сумен тікелей жанасқан тамақ өнімдерін пайдаланбаңыз. Құдықтарды тазартуды ұйымдастырып ондағы лас суды шығарыңыз.
Сел
Тау өзендерінің арнасы мен ойпаттарында тосыннан пайда болатын уақытша су тасқыны мен тау жыныстары сынықтарының саз бөлшектерден бастап ірі жыныстар мен тастарға дейінгі көп мөлшері.
Селдер Солтүстік Кавказ, Орал, Шығыс Сібір мен Қиыр Шығыстың кейбір аудандарында болады. Сел тасқыны мол және ұзақ уақыт жауған жаңбырдан, қар мен мұздықтардың қарқынды еруінен, су қоймасының тасуы, жер сілкінісі, вулканның атқылауынан кейін туады. Ол кенеттен пайда болып, үлкен (10 мс дейін және одан да көп) жылдамдықпен қозғалады және ондаған минуттардан бірнеше сағаттарға дейін көбінде бірнеше толқын түрінде келеді. Сел толқынының алдыңғы ірі фронтының биіктігі 15 метр және одан да биік болуы мүмкін. Қозғалып келе жатқан сел тасқынының сарқыры мен гүрілі алыс қашықтықтан естіледі. Апатқа адамдар (саяхатшылар, геологбарлаушылар, шекарашылар, жергілікті тұрғындар) тұрғын үйлер, инженерлік және жол имараттары ұшырауы мүмкін.

Сел болу себебі:
Сел ұзақ нөсер-жауын-шашын, мұз бен қардың жылдам еруі, моренді, мұзды өзендердің бұзылуы, жер сілкінісі, адамдардың шаруашылық қызметі нәтижесінде пайда болады.
Селге қалай дайындалуға болады
Әдетте сел тасқыны қай жерден шығатыны белгілі. Тауға шығар алдында, әсіресе мол жауған жаңбырдан соң өзіңіздің қозғалыс бағытыңыздағы бұл жерлерді зерделеп, олардан аулақ жүріңіз. Тап болған сел тасқынынан аман қалу мүмкін еместігі әрқашанда есіңізде болсын. Сел тасқынынан тек қашып құтылуға болады. Күні бұрын көшу кезінде, үйді қалдырар алдында электр, газ және суқұбырын өшіріңіз. Есік, терезе мен желдеткіш тесіктерді тығыз жабыңыз.
Селдің алдын алу шаралары
Сел қаупі бар аудандарда селге қарсы тосқауылдар мен бөгеттер орнатылып, суасты каналдары жабдықталады, ағаштар отырғызу арқылы беткейлердегі топырақты бекітіп, тау өзендерінің деңгейін төмендетеді, қадағалау жүргізіліп, құлақтандыру жүйесі ұйымдастырылады және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.