Қазақстан Республикасында қаржы активтерінің нарықтағы жағдайы
Қазақстан Республикасының әдiлетiнiң министрлiгi Алматы қаласының әдiлет департаментiнiң заңды тұлғасының мемлекеттiк тiркеуi туралы куәлiк қағаз негiзiнде дипломнан кейінгі Алматы тіс емдеу институты 2004 жылы 11 наурызда құрылды.
Институт қызметін үйлестiру және реттеуi Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрлiгі және Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлiктерiмен iске асады. Институтты басқаруды ұйым мамандардың қосымша кәсiби бiлiмiнiң бiлiм беретiн мекемесi туралы үлгi ереже және жарғы талаптарға сәйкестейдi.
Институттын құрылу мақсаты:
Стоматологиялық мамандардың стоматологияның жаңа табыстары туралы білім алу талаптарын қанағаттандыру.
Институттың негізгі міндеттемелері болып келесілер табылады:
- Профессионалды міндеттемелерді шешудің жаңа әдістемелерін меңгеру қажеттілігі мен біліктілік деңгейін көтеру қажеттілігіне байланысты теориялық және тәжірибелік білімдерін жаңарту;
- Стоматологктардың біліктілігін көтеру мен профессионалды қайта даярлау циклің өткізу және ұйымдастыру;
- Медицина қызметтеріне ғылыми зерттеулер жүргізу және ұйымдастыру:
- Институт қызметтерінің профилі бойынша бағдарламалардың, жоспарлардың басқа құжаттар мен материалдардың ғылыми зерттеулер.
Институт қызметтерінің негізгі түрлері:
- Қосымша және жоғары оқу орнынан кейінгі профессионалды білім беруді жүзеге асыру: біліктілікті жоғарлату, білікті қызметкерлерге мұқтаж ҚР-ның денсаулық сақтау жүйесін қанағаттандыру мақсатында стоматолог-дәрігерлерді даярлау және қайта даярлау;
- Аспирантура, доктарантурада, сынақтан өтуде, клиникаларда сынақтан өтуге үйрету білім беру;
- Ғылым мен денсаулық сақатау саласында ғылыми әдістемелік жұмыстарды, ғылыми-зерттеулік жұмыстарды жүзеге асыру;
- Медициналық көмектің сапасын бақылау жүйесін басқару үлгісінің денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін бағалау және дамыту бағдарламасын әзірлеу, болжамдау және т.б.
Қазіргі уақытта Қазақстанда да бұл салаға жүгінетін халық қатары күннен күнге өз санын өсіруде. Бұл қызмет түрі негізінен үлкен қаржыны қажет етері анық. Бұған қарапайым халықтың қалтасы көтермейтінін бәрімізде жақсы білеміз. Қазіргі статистикаға сүйенер болсақ, қазіргі таңда әншілер, әртістер, тележүргізушілер және тағы басқадай маман өкілдері бұл қызмет түрін өздеріне күнделікті айырылмас дос қылып алған [8].
Институт қызметін үйлестiру және реттеуi Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрлiгі және Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлiктерiмен iске асады. Институтты басқаруды ұйым мамандардың қосымша кәсiби бiлiмiнiң бiлiм беретiн мекемесi туралы үлгi ереже және жарғы талаптарға сәйкестейдi.
Институттын құрылу мақсаты:
Стоматологиялық мамандардың стоматологияның жаңа табыстары туралы білім алу талаптарын қанағаттандыру.
Институттың негізгі міндеттемелері болып келесілер табылады:
- Профессионалды міндеттемелерді шешудің жаңа әдістемелерін меңгеру қажеттілігі мен біліктілік деңгейін көтеру қажеттілігіне байланысты теориялық және тәжірибелік білімдерін жаңарту;
- Стоматологктардың біліктілігін көтеру мен профессионалды қайта даярлау циклің өткізу және ұйымдастыру;
- Медицина қызметтеріне ғылыми зерттеулер жүргізу және ұйымдастыру:
- Институт қызметтерінің профилі бойынша бағдарламалардың, жоспарлардың басқа құжаттар мен материалдардың ғылыми зерттеулер.
Институт қызметтерінің негізгі түрлері:
- Қосымша және жоғары оқу орнынан кейінгі профессионалды білім беруді жүзеге асыру: біліктілікті жоғарлату, білікті қызметкерлерге мұқтаж ҚР-ның денсаулық сақтау жүйесін қанағаттандыру мақсатында стоматолог-дәрігерлерді даярлау және қайта даярлау;
- Аспирантура, доктарантурада, сынақтан өтуде, клиникаларда сынақтан өтуге үйрету білім беру;
- Ғылым мен денсаулық сақатау саласында ғылыми әдістемелік жұмыстарды, ғылыми-зерттеулік жұмыстарды жүзеге асыру;
- Медициналық көмектің сапасын бақылау жүйесін басқару үлгісінің денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін бағалау және дамыту бағдарламасын әзірлеу, болжамдау және т.б.
Қазіргі уақытта Қазақстанда да бұл салаға жүгінетін халық қатары күннен күнге өз санын өсіруде. Бұл қызмет түрі негізінен үлкен қаржыны қажет етері анық. Бұған қарапайым халықтың қалтасы көтермейтінін бәрімізде жақсы білеміз. Қазіргі статистикаға сүйенер болсақ, қазіргі таңда әншілер, әртістер, тележүргізушілер және тағы басқадай маман өкілдері бұл қызмет түрін өздеріне күнделікті айырылмас дос қылып алған [8].
1. Назарбаев Н.Ә. «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз». Қазақстан халқына жолдауы, 2011 ж
2. Өсербайұлы С., Турлыбекова А.Ж. Корпоративтік қаржы: Оқу құралы. – Алматы, Қазақ университеті, 2009.
3. Көпешова Б.Қ. Корпорациялар қаржысы: Оқу құралы. – Алматы, Қазақ университеті, 2010.
4. Кадерова Н.Н. Корпоративтік қаржы: Оқу құралы. – Алматы, Экономика, 2008.
5. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2001.
6. «Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы» заң, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы бойынша 24.06.11ж.
7. Салық кодексі
8. doctor@nissamed.kz. «АСИПО» ЖШС эстетикалық медицина орталығы, 2011ж
9. «АСИПО» ЖШС-тің есептік мәліметтері негізінде (2009 -2011 жж)
10. www.google.kz. Ж.Дуанабай «Қазақстан Республикасындағы пластикалық операцияның қазіргі жағдайы», 2011ж
11. «АСИПО» ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009 -2011 жж)
12. Купешова Б.К., Садуанова Г.М. Корпоративные финансы: Практикум по курсу. – Алматы,2008.
13. М.К. Калибаев «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі». // Вестник КазНУ. Серия экономическая, №6 (76), 2008
14. Ефимова О.В. Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет, 2005г
15. Кубышкин И. «Использование финансового анализа для управления компанией».// Финансовый директор. - 2005.
16. Б.Ж.Ермекбаева, Б.К.Купешова. Корпоративные финансы: Учебное пособие. – Алматы,2007.
17. Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. - Алматы: НАК «Центраудит», 2004 г.
18. Жуйриков К.К., Раимов С.Р. Корпоративные финансы. – Алматы: Алматинская академия экономики и статистики, 2004.
19. Б.С.Мырзалиев, М.Аманжол «Кәсіпорынның дағдарыстық жағдайды талдау әдәстемесі». // Вестник КазНУ. Серия экономическая, №2 (72),2009
20. Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
21. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». - Москва, Финансы и статистика, 2006.
22. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». - Москва, Инфра-М, 2006.
23. Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, 2000 жыл 30 қараша
24. Попова М. «Как вывести предприятие из финансового кризиса».// Финансовый директор. - 2005.
25. Статья Нуралиной А.К., Тулегенова М.С. Международная конференция декабрь 2011 год
26. Нуралина А.К., Тулегенова М.С. «Мир Науки». Алматы, 23-25 апреля 2012 год.
2. Өсербайұлы С., Турлыбекова А.Ж. Корпоративтік қаржы: Оқу құралы. – Алматы, Қазақ университеті, 2009.
3. Көпешова Б.Қ. Корпорациялар қаржысы: Оқу құралы. – Алматы, Қазақ университеті, 2010.
4. Кадерова Н.Н. Корпоративтік қаржы: Оқу құралы. – Алматы, Экономика, 2008.
5. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2001.
6. «Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы» заң, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы бойынша 24.06.11ж.
7. Салық кодексі
8. doctor@nissamed.kz. «АСИПО» ЖШС эстетикалық медицина орталығы, 2011ж
9. «АСИПО» ЖШС-тің есептік мәліметтері негізінде (2009 -2011 жж)
10. www.google.kz. Ж.Дуанабай «Қазақстан Республикасындағы пластикалық операцияның қазіргі жағдайы», 2011ж
11. «АСИПО» ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009 -2011 жж)
12. Купешова Б.К., Садуанова Г.М. Корпоративные финансы: Практикум по курсу. – Алматы,2008.
13. М.К. Калибаев «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі». // Вестник КазНУ. Серия экономическая, №6 (76), 2008
14. Ефимова О.В. Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет, 2005г
15. Кубышкин И. «Использование финансового анализа для управления компанией».// Финансовый директор. - 2005.
16. Б.Ж.Ермекбаева, Б.К.Купешова. Корпоративные финансы: Учебное пособие. – Алматы,2007.
17. Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. - Алматы: НАК «Центраудит», 2004 г.
18. Жуйриков К.К., Раимов С.Р. Корпоративные финансы. – Алматы: Алматинская академия экономики и статистики, 2004.
19. Б.С.Мырзалиев, М.Аманжол «Кәсіпорынның дағдарыстық жағдайды талдау әдәстемесі». // Вестник КазНУ. Серия экономическая, №2 (72),2009
20. Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
21. Ковалев В.В. «Практикум по анализу и финансовому менеджменту». - Москва, Финансы и статистика, 2006.
22. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». - Москва, Инфра-М, 2006.
23. Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, 2000 жыл 30 қараша
24. Попова М. «Как вывести предприятие из финансового кризиса».// Финансовый директор. - 2005.
25. Статья Нуралиной А.К., Тулегенова М.С. Международная конференция декабрь 2011 год
26. Нуралина А.К., Тулегенова М.С. «Мир Науки». Алматы, 23-25 апреля 2012 год.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ҚАРЖЫ АКТИВТЕРІНІҢ НАРЫҚТАҒЫ ЖАҒДАЙЫ
2.1 АСИПО компаниясының қаржылық активтері
Қазақстан Республикасының әдiлетiнiң министрлiгi Алматы қаласының әдiлет департаментiнiң заңды тұлғасының мемлекеттiк тiркеуi туралы куәлiк қағаз негiзiнде дипломнан кейінгі Алматы тіс емдеу институты 2004 жылы 11 наурызда құрылды.
Институт қызметін үйлестiру және реттеуi Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрлiгі және Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлiктерiмен iске асады. Институтты басқаруды ұйым мамандардың қосымша кәсiби бiлiмiнiң бiлiм беретiн мекемесi туралы үлгi ереже және жарғы талаптарға сәйкестейдi.
Институттын құрылу мақсаты:
Стоматологиялық мамандардың стоматологияның жаңа табыстары туралы білім алу талаптарын қанағаттандыру.
Институттың негізгі міндеттемелері болып келесілер табылады:
Профессионалды міндеттемелерді шешудің жаңа әдістемелерін меңгеру қажеттілігі мен біліктілік деңгейін көтеру қажеттілігіне байланысты теориялық және тәжірибелік білімдерін жаңарту;
Стоматологктардың біліктілігін көтеру мен профессионалды қайта даярлау циклің өткізу және ұйымдастыру;
Медицина қызметтеріне ғылыми зерттеулер жүргізу және ұйымдастыру:
Институт қызметтерінің профилі бойынша бағдарламалардың, жоспарлардың басқа құжаттар мен материалдардың ғылыми зерттеулер.
Институт қызметтерінің негізгі түрлері:
Қосымша және жоғары оқу орнынан кейінгі профессионалды білім беруді жүзеге асыру: біліктілікті жоғарлату, білікті қызметкерлерге мұқтаж ҚР-ның денсаулық сақтау жүйесін қанағаттандыру мақсатында стоматолог-дәрігерлерді даярлау және қайта даярлау;
Аспирантура, доктарантурада, сынақтан өтуде, клиникаларда сынақтан өтуге үйрету білім беру;
Ғылым мен денсаулық сақатау саласында ғылыми әдістемелік жұмыстарды, ғылыми-зерттеулік жұмыстарды жүзеге асыру;
Медициналық көмектің сапасын бақылау жүйесін басқару үлгісінің денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін бағалау және дамыту бағдарламасын әзірлеу, болжамдау және т.б.
Қазіргі уақытта Қазақстанда да бұл салаға жүгінетін халық қатары күннен күнге өз санын өсіруде. Бұл қызмет түрі негізінен үлкен қаржыны қажет етері анық. Бұған қарапайым халықтың қалтасы көтермейтінін бәрімізде жақсы білеміз. Қазіргі статистикаға сүйенер болсақ, қазіргі таңда әншілер, әртістер, тележүргізушілер және тағы басқадай маман өкілдері бұл қызмет түрін өздеріне күнделікті айырылмас дос қылып алған [8].
Біздің байқауымызша бұл салаға жүгінетін халықтың көп бөлігі Алматы қаласының тұрғындары екен. Демек, келесі суреттен бұл қызмет түріне жүгінетін халықтың қай қалада қаншалықты екеніне көз жеткізейік.
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, Алматы қаласында стоматологиялық қызметке жүгінетіндердің саны күннен күнге артып келуде. Атап айтар болсақ, 2010 жылы 39%-ды құраса, ал 2011 жылы 41,6%-ды құрады. Ал Астана қаласы бойынша бұл қызмет түріне жүгінетін халық 2010 жылы 23,7%-ды, ал 2011 жылы 25,4%-ды көрсетіп отыр. Ал Шымкент қаласында керісінше 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 6,6%-ға төмендеген.
% - бен
2,1%
7,8%
2,2%
41,6%
9,7%
25,4%
10,3%
0,9%
10,1%
0,3%
0,6%
3,6%
6,4%
16,3%
23,7%
39%
0
30
60
100
Басқадай
Жезқазған
Талдықорған
Қарағанды
Ақтау
Шымкент
Астана
Алматы
2011 жылы
2010 жылы
Сурет 1. 2010 жыл және 2011 жыл бойынша Қазақстан қалаларында стоматологияға жүгінетіндердің үлесі
Дерек көзі: Ж.Дуанабай Қазақстан Республикасындағы стоматологияның қазіргі жағдайы, 2011ж [10]
Бірақ та кәсіпорынның қызметін өз құралдарының есебінен ғана қаржыландыру ылғи да тиімді емес, әсіресе егер оның өндірісі маусымды мінезді болса да, онда жеке-жеке кезеңдерде бір банктің шотында үлкен қаржылар жинақталады, ал екіншісінде олар жетіспеушілікте болады [4].
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансы екі бөлімнен тұрады. Яғни активтер және пассивтер. Активтер құрамына тоқталар болсақ, оның құрамына қысқа мерзімді активтер және ұзақ мерзімді активтер жатады. Қысқа мерзімді активтер құрамына: ақша қаражаттары және оның баламалары, тауарлы-материалдық қорлар, ағымдағы салықтық активтер, берілген аванстар, банктік салымдар, сауда және басқадай дебиторлық борыштар, алынған салықтық активтер жатады. Ал ұзақ мерзімді активтер құрамына ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар, ұзақ мерзімді дебиторлық борыш, негізгі қаражаттардың қалдық құны, материалдық емес активтер, басқадай ұзақ мерзімді активтер жатады. 1-ші кестеде АСИПО ЖШС-тің активтерінің 3 жылдық көрсеткіштері берілген. Яғни біздің талдау жүргізетін жылдарымыз 2009 жыл, 2010 жыл және 2011 жыл.
Кесте 1. АСИПО жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің активтерінің құрамы мен құрылымы
мың тенге
Активтер
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
I. Қысқа мерзімді активтер
Ақша қаражаттары және оның баламалары
935 273
861 098
894 165
Қорлар
3 993 570
4 562 133
5 105 640
Ағымдағы салықтық активтер
1 199 713
1 245 057
1 370 864
Берілген аванстар
536 243
1 838 624
2 345 570
Банктік салымдар
1 260 868
1 624 920
1 956 341
Сауда және басқадай дебиторлық борыштар
108 123
239 365
363 249
Алынған салықтық активтер
72 992
72 992
72 992
Қысқа мерзімді активтердің жиыны
8 106 782
10 444 189
12 108 821
II. Ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
-
-
-
Ұзақ мерзімді дебиторлық борыш
-
-
-
Негізгі қаражаттардың қалдық құны
6 182 778
8 277 295
9 888 705
Материалдық емес активтер
44 493
44 373
45 643
Басқадай ұзақ мерзімді активтер
-
-
-
Ұзақ мерзімді активтердің жиыны
6 227 271
8 321 668
9 934 348
Баланс
14 334 053
18 765 857
22 043 169
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж) [11]
Кесте мәліметтері бойынша, қысқа мерзімді активтер жылдан жылға өсіп отырған. Толығырақ айтар болсақ, 2009 жылы 8 106 782мың теңгені, 2010 жылы 10 444 189мың теңгені, ал 2011 жылы 12 108 821мың теңгені құрап отыр. Қысқа мерзімді активтердің жалпы активтер құрамында алатын үлесі 2009 жылы 56,56%-ды, 2010 жылы 55,65%-ды, ал 2011 жылы 54,93%-ды құрады. Сонымен қатар, ұзақ мерзімді активтер 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 2 094 397мың теңгеге ал 2011 жылы 2010 жылға қарағанда 1 612 680мың теңгеге өскен. Және ұзақ мерзімді активтер 2009 жылы 6 227 271мың теңгені, 2010 жылы 8 321 668мың теңгені және 2011 жылы 9 934 348мың теңгені құрады. Ал ұзақ мерзімді активтердің жалпы активтер құрамында алатын үлесі 2009 жылы 43,44%-ды, 2010 жылы 44,35%-ды, ал 2011 жылы 45,07%-ды құрады.
Кәсіпорынның пассивтер құрамына міндеттемелер және капитал кіреді. Міндеттемелер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелер болып екіге бөлінеді. Қысқа мерзімді міндеттемелерге мыналар жатады: қысқа мерзімді кредиторлық борыш, алынған аванстар, салық бойынша міндеттемелер, қысқа мерзімді займдар, басқадай қысқа мерзімді міндеттемелер. Ал ұзақ мерзімді міндеттемелердің құрамына ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер, ұзақ мерзімді кредиторлық борыш және алынған салықтық міндеттемелер жатады. Пассивтердің екінші бір бөлігінің аты капитал деп аталады. Капитал қатарына мыналарды жатқызуға болады: жарғылық капитал, қосымша төленген капитал, бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян), салық салуға дейінгі табыс және азшылық үлесі. 2-ші кестеде АСИПО ЖШС-тің пассивтерінің 3 жылдық көрсеткіштері берілген.
Кесте 2. АСИПО ЖШС-тің пассивтерінің құрамы мен құрылымы
мың теңге
Пассивтер
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
III. Қысқа мерзімді міндеттемелер
Қысқа мерзімді кредиторлық борыш
2 102 702
2 843 990
3 194 540
Алынған аванстар
452 651
1 427
2 855
Салық бойынша міндеттемелер
85 660
119 725
133 895
Қысқа мерзімді займдар
81 259
18 000
15 440
Басқадай қысқа мерзімді міндеттемелер
250 938
289 951
276 780
Қысқа мерзімді міндеттемелердің жиыны
2 973 210
3 273 093
3 623 510
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер
363 788
4 051 302
4 435 681
Ұзақ мерзімді кредиторлық борыш
-
118 746
111 873
Алынған салықтық міндеттемелер
232 799
249 766
263 786
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің жиыны
596 587
4 419 814
4 811 340
V. Капитал
Жарғылық капитал
159 988
159 988
159 988
Қосымша төленген капитал
1 282 401
1 282 401
1 282 401
Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян)
9 321 867
9 630 561
10 289 440
соның ішінде:
есеп беру жылы
-
388 655
483 260
соның ішінде:
салық салуға дейінгі табыс
650 763
754 155
938 245
корпоративті табыс салығы
277 317
365 500
454 985
Азшылық үлесі
-
-
Капитал жиыны
10 764 256
11 072 950
13 608 319
Баланс
14 334 053
18 765 857
22 043 169
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж) [11]
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, 2009 жылы қысқа мерзімді міндеттемелер 2 973 210мың теңгені, 2010 жылы 3 273 093мың теңгені, ал 2011 жылы 3 623 510мың теңгені құрап отыр. Қысқа мерзімді міндеттемелердің жалпы міндеттемелерде алатын үлесі 2009 жылы 83,29%-ды, 2010 жылы 42,55%-ды, ал 2011 жылы 42,96%-ды құрады. Ұзақ мерзімді міндеттемелер 2009 жылы 596 587мың теңгені, 2010 жылы 4 419 814мың теңгені, ал 2011 жылы 4 811 340мың теңгені көрсетіп отыр. Ал ұзақ мерзімді міндеттемелердің жалпы міндеттемелерде алатын үлесі 2009 жылы 16,71%-ды, 2010 жылы 57,45%-ды және 2011 жылы 57,04%-ды құрап отыр. Бұл жерден көріп отырғанымыздай, қысқа мерзімді міндеттемелер ұзақ мерзімді міндеттемелермен салыстырғанда 2009 жылы 237623мың теңгеге көп. Ал 2010 жыл мен 2011 жылы керісінше төмендеген. Және капитал 2009 жылы 10 764 256мың теңгені, 2010 жылы 11 072 950мың теңгені, ал 2011 жылы 13 608 319мың теңгені құрады [9].
Кәсіпорынға нақты тауардың нақты нарықта немесе сегментті сұранысын, тұтынушылардың тауарға деген талаптарын, жаңалык сапалығына, технико-экономикалық және эстетикалық сипаттарын зерттеу керек.
Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштері келесі кестеде көрсетілген.
Кесте 3. АСИПО ЖШС-тің табыстары мен шығыстары туралы есебі
мың тенге
Көрсеткіштер атауы
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
Өнім өткізу және қызмет көрсетуден түскен табыс
16 552 174
18 175 163
19 863 532
Өнім өткізу мен қызмет көрсетудің өзіндік құны
15 292 369
16 410 025
17 482 862
Жалпы табыс (стр. 010 - стр. 020)
1 259 805
1 765 138
2 380 670
Қаржыландырудан түскен табыс
-
-
-
Басқадай табыстар
569 549
786 808
944 506
Өнім өткізуге және қызмет көрсетуге кеткен шығындар
126 605
130 148
135 039
Әкімшілік шығындар
949 679
1 065 548
1 103 482
Қаржыландыруға кеткен шығындар
6 444
6 887
7 243
Басқадай шығындар
95 863
595 208
685 664
Салық салуға дейінгі табыс (зиян) (стр. 050 +- стр. 060)
650 763
754 155
938 245
Корпоративті табыс салығы бойынша шығындар
277 317
365 500
454 985
Қорытынды пайда (зиян) (стр.090-стр.100)
373 446
388 655
483 260
Акцияға табыс
192
200
209
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж) [11]
АСИПО ЖШС-тегі таза табыстың көлемі 2009 жылы 373 446мың теңге. 2010 жылы 388 655мың теңгені, ал 2011 жылы 483 260 мың теңгені құрады. Яғни бұдан жақсы нәтиже көруге болады. Себебі таза табыс көлемі жылдан жылға артып отырған.
3 - кесте мәліметтері бойынша 2009 жылы өнім өткізу және қызмет көрсетуден түскен табыс 16 552 174мың теңгені, 2010 жылы 18 175 163мың теңгені құрап, 2009 жылмен салыстырғанда 1 622 989мың теңгеге, ал 2011 жылы 19 863 532мың теңгені құрап, 1 688 369мың теңгеге өскені байқалады. Өткізілген өнім және көрсетілген қызметтің өзіндік құны 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 1 117 656мың теңгеге және 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 1 072 837мың теңгеге ұлғаюы өндірісті кеңейту мен жаңартуға байланысты. Бұл жерде табыстың көп бөлігі пластикалық хирургия мен косметологиядан түсіп отыр деуге болады. Мұны графикте қарастырсақ.
мың теңге
Сурет 2. АСИПО ЖШС-тің табыстар мен шығындар туралы есебі
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж)
Бұл суреттен көріп отрығанымыздай жалпы шығындар көлемі жылдан жылға өсіп отырған. Соның арқасында таза табыс көлемінде біршама жоғарылаған. Атап айтар болсақ, 2010 жылы таза табыс көлемі 2009 жылмен салыстырғанда 15 209 мың теңгеге, ал 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 94 605 мың теңгеге көтерілген. Мұны жақсы көрсеткіш деп те айтуға болады. Ал жалпы табыс болса 2010 жылы 1 765 138 мың теңгені, ал 2011 жылы 2 380 670 мың теңгені құрап отыр.
Тиімділік көрсеткіші ретінде жалпы табыс 2009 жылы 1 259 805мың теңгені, 2010 жылы 1 765 138мың теңгені және 2011 жылы 2 380 670мың теңгені құрады. Бұл дегеніміз 2011 жылы 2010 жылға қарағанда 615 532мың теңгеге ұлғайды. Мұның басты себебі қызмет түрлері ауқымының қолданыста кеңеюі, бұған сұраныстың артуы, жаңа тауар түрлерінің жеткілікті болуы және де білікті мамандардың көбеюі есебінен ұлғайды.
Шығындар ішінде ең жоғары үлесті әкімшілік шығындар алып отыр. Яғни 2008 жылы әкімшілік шығындардың барлық шығындардағы үлесі 80,58%-ды, 2010 жылы 1 065 548мың теңгені, яғни 59,27%-ды және 2011 жылы 1 103 482мың теңгені, яғни 57,13%-ды құрады. Мұның басты себебі табыс жоғарылаған сайын шығындар да өсіп отырды, яғни басқа шығын түрлеріне қарағанда әкімшілікке кеткен шығындар қаржыландырудан түскен табыс есебінен өсіп отырды [10].
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады.
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі мақсаты табыс алу болғандықтан, барлық назарды осы көрсеткішті талдауға аудару керек.
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын табыс болып табылады. Ол қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есепте қосымша құн салығы, акциздер және т.с.с. салықтар мен міндетті төлемдер, сондай-ақ қайтарылған тауарлардың құны, сату шегерімдері және баға шегерімдері алынып тасталып көрсетіледі.
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды өткізуден түсетін табыс алады, оның мөлшері өнім өндіру деңгейімен, оның сапасымен және төменде қарастырылатын басқа да факторлармен анықталады.
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының және сатып алушының жауапты сақталуындағы тиеліп жіберілген тауарлардың өзгерістері белгілі бір әсер етеді. Тауарлы-материалдық құндылықтардың азаюы немесе керісінше өсуі бірінші жағдайда өткізуден түсетін табыс сомасының өсуіне, екіншіде - азаюына әсер етеді.
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші - жалпы табыс. Ол өнімді өткізудің қаржылық нәтижесін білдіреді және негізгі қызмет нәтижесінде өнімді өткізуден түскен табыс пен өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны арасындағы айырма ретінде анықталады.
Шаруашылық жүргізудің тұрақты экономикалық жағдайында жалпы табыстың өсуінің негізгі жолы - материалды шығындар бөлігінде өзіндік құнды төмендету. Бұл әсіресе шикізат құнының үлес салмағы өнімнің өзіндік құнында өте жоғары болып келетін өңдеу және қайта өңдеу салаларында (машина жасау және металл өңдеу, металлургия, мұнай - химия, тігін, тамақ және т.б.) қызмет жасайтын кәсіпорындар үшін өте маңызды.
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші - таза табыс. Ол сальдоланған қаржылық нәтижені білдіреді және жалпы табыс пен кезең шығындары арасындағы айырма ретінде мына формула бойынша анықталады :
Д2009= Д- Р= 1 259 805 - 1 178 591 = 81 214
Д2010= Д- Р= 1 765 138 - 1 797 791 = -32 653 (1)
Д2011= Д- Р= 2 380 670 - 1 931 428 = 449 242
Мұндағы: Д - негізгі қызметтен алынған табыс;
Д- жалпы табыс;
Р- кезең шығындары.
Бұл теңдеуден көріп отырғанымыздай 2011 жылы таза табыс көлемі ауытқыған, яғни басқа жылдармен салыстырғанда төмендеген. Демек, кері көрсеткішті көрсетіп отыр. Мұның басты себебі кеткен шығындардың шектен тыс көптігінде болып отыр.
Егер табыс көлемі былай өсетін болса, 2012 - 2014 жылдары ел бюджетіне түсетін қаражат көлемі шамамен 5 236 147 мың теңгені құрауы мүмкін. Бірақ бұл көрсеткіштер өзгеріп кетуі мүмкін. Алайда компанияның қазіргі жағдайы болашаққа оң көзбен қарап болжам жасауға мүмкіндік береді.
мың теңге
900
950
1000
1050
1100
1150
2012 жыл
2013 жыл
2014 жыл
Табыс, мың теңге
Сурет 3. АСИПО ЖШС-тің 2012 - 2014 жылдардағы табысының өсу динамикасы
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің есептік мәліметтері негізінде құрастырылды (2009-2011 жж) [9]
Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштер жағымды жағдай тудыратыны сөзсіз, бірақ оның қаржылық жағдайында бірқатар кемшіліктер бар. Ол ондағы өтімділік коэффициенттерінің барлық шарттарға сәйкес орындалмауы, бірақ мен жоғарыда көрсетілген мәліметтер бойынша компанияның өтімділігі жоғарылайтынына сенімдемін [12].
Осы ұсыныстарды жүзеге асыру АСИПО ЖШС-тің қаржылық жағдайын жақсартуға, меншікті қаржылық мүмкіндіктерін жұмылдыруға және қаржы ағынын тиімді қолдануды жоғарылатуға мүмкіндік беретіні сөзсіз.
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін талдау. Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық қызмет жасау, қаржыландыру көздерін ынталандыру және оларды тиімді пайдалану сияқты мүмкіндіктерін анықтайтын, осы кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштері жатады. Олар кәсіпорын қызметін түрлі бағытта белгілейді және олар экономикалық процеске қатысушылардың мүдделеріне сай топтастырылады. Табыстылық коэффициенттері салыстырмалы талдау мен кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалаудың міндетті элементтері болып табылады, өйткені олар кәсіпорын табысын қалыптастырудың факторлық ортасын сипаттайтын маңызды көрсеткіштер. Оларды толығырақ қарастырайық:
Барлық активтердің тиімділік деңгейі (авансталған, жиынтық капитал) мына формула бойынша есептелінеді:
Д2009=Таза табысБарлық активтер=37344614334053=0,03
Д2010=Таза табысБарлық активтер=38865518765857=0,02 (2)
Д2011=Таза табысБарлық активтер=48326022043169=0,02
Жалпы активтердің табыстылық деңгейі 2009 жылы 0,03 болса, 2010 жыл мен 2011 жылы 0,02 болды. Мұның басты себебі жалпы активтердің табыстылық деңгейі (авансталған капитал) кәсіпорынның өз қызметін қаншалықты тиімді және табысты жүргізетінін көрсетеді.
Тәжірибеде ағымдағы активтердің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш кеңінен қолданылады. Ол ағымдағы активтерге салған бір теңгеден кәсіпорын қанша табыс алатынын көрсетеді:
Д2009=ДТ=3734468106782=0,05
Д2010=ДТ=38865510444189=0,04 (3)
Д2011=ДТ=48326012108821=0,04
Мұндағы: Т- ағымдағы активтер.
Д- таза табыс.
Д- ағымдағы активтердің табыстылығы.
Ағымдағы активтердің табыстылық деңгейі 2009 жылы 0,05-ті, ал 2010 жылмен 2011 жылы 0,04-ті құрады. Себебі кәсіпорынның ағымдағы активтерінің үш жыл бойында да табысты екенін байқауға болады.
Жұмыс істеуші кәсіпорын үшін салынған капиталдың табыстылық деңгейін бағалаудың, яғни капиталды тиімді пайдаланудың негізгі көрсеткіші болып, кәсіпорынның таза табысының оның меншікті капиталына пайыздың қатынасы есептеледі. Бұл көрсеткіш - меншікті капиталдың табыстылық коэффициенті немесе мөлшерлемесі деп аталады. Ол мына формуламен анықталады:
Д2009=ДС=37344610764256=0,03
Д2010=ДС=38865511072950=0,03 (4)
Д2011=ДС=48326013608319=0,03
Мұндағы: Д- меншікті капиталдың табыстылығы;
Д- таза табыс;
С- меншікті капитал.
Ол экономикалық және қаржылық талдауда маңызды көрсеткіш болып табылады.
Меншікті капиталдың табыстылық деңгейі үш жылда да бірдей көрсеткішті көрсетіп отыр [13].
Тәжірибеде ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш кеңінен қолданылады. Ол ұзақ мерзімді активтерге салған бір теңгеден кәсіпорын қанша табыс алатынын көрсетеді :
Д2009=ДТ=3734466227271=0,06
Д2010=ДТ=3886558321668=0,05 (5)
Д2011=ДТ=4832609934348=0,05
Мұндағы: Т- ұзақ мерзімді активтер;
Д- таза табыс;
Д- ұзақ мерзімді активтер табыстылығы.
Ұзақ мерзімді активтердің табыстылық деңгейі 2009 жылы 0,06-ны, 2010 жылы мен 2011 жылы 0,05-ті құрады. Мұның басты себебі ұзақ мерзімді активтердің жалпы бухгалтерлік баланста алатын үлесі жыл сайын төмендеп отырғанында болып отыр.
Сату көлемінің табыстылығы мына формула бойынша есептелінеді:
Д2009=ДД=125980516552174=0,08
Д2010=ДД=176513818175163=0,1 (6)
Д2011=ДД=238067019863532=0,12
Мұндағы: Д- Сату көлемінің табыстылығы;
Д- Жалпы табыс;
Д- Өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс.
Сату көлемінің табыстылық деңгейі 2009 жылы 0,08-ді, 2010 жылы 0,1-ді, ал 2011 жылы 0,12-ні құрады. Кәсіпорында өнімді өткізу мен қызмет көрсету көлемінің жақсы меңгерілгенін және жақсы дамығанын байқауға болады.
Жоғарыда жүргізілген есептеулерден көріп отырғанымыздай кәсіпорын қызметі шығынсыз болып табылады, және оның қызметі жылдан жылға айтарлықтай жақсаруда [14].
Негізгі құралдардың тиімді пайдалану көреткіштеріне тоқталып өтсек
1. Қор қайтарымдылығы - негізгі қорлардың пайдалану тиімділігін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерінің бірі. Бұл көрсеткіш компанияның көрсеткен қызметі мен өндірген өнімінен түскен пайданың басқадай жағдайлармен кеткен шығындарының орнын толтыра ма, әлде жоқ па деген сұраққа жауап береді.
Қор қайт2009=ВНҚ=165521746182778=2,68
Қор қайт2010=ВНҚ=181751638277295=2,2 (7)
Қор қайт2011=ВНҚ=198635329888705=2,01
Мұндағы: В - сату көлемі;
НҚ - негізгі қорлардың орта жылдық құны.
Демек, бұл есептеу бойынша қор қайтарымдылығы 2009 жылы 2,68-ді, 2010 жылы 2,2-ні, ал 2011 жылы 2,01-ді құрап отыр. Біздің көруімізше қор қайтарымдылығы 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 0,48-ге төмендеген. Сонымен қатар, бұл көрсеткіш 2011 жылы да айтарлықтай төменгі мәнге ие боп отыр, яғни 0,19-ға төмендеген.
2. Қор сыйымдылығы - бұл көрсеткіш кәсіпорынның, банктің немесе басқадай ұйымдардағы негізгі құрал-жабдықтардың жай-күйін бағалауға көмектеседі.
Қор сый2009=НҚВ=618277816552174=0,37
Қор сый2010=НҚВ=827729518175163=0,45 (8)
Қор сый2011=НҚВ=988870519863532=0,5
Қор сыйымдылығы 2009 жылы 0,37-ні құрап, 2010 жылы 0,45-ке көтерілген, яғни 0,08-ге өскен. Ал 2011 жылы 0,5 болып, 2010 жылмен салыстырғанда 0,05-ке жоғарылаған. Сонымен қатар өнімді өткізуден түскен табыстың 1 теңгесіне негізгі қордың 0,005-ке тең келген.
3. Рентабельділік - кәсіпорын рентабельділігі таза табыстың өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Егер таза табыс өсіп жатса, рентабельділікте өседі деген сөз [15].
Р2009=ПНҚ=93218676182778=1,51
Р2010=ПНҚ=96305618277295=1,63 (9)
Р2011=ПНҚ=102894409888705=1,04
Кәсіпорынның рентабельділігі де таза табыстың өсуіне байланысты өскен. Рентабельділігі 2009 жылы 1,51-ді құраса, 2010 жылы 1,63 болды. Яғни 0,12-ге өскен. Осы көрсеткіштерден кәсіпорын қызметінің тиімді екенін көруге болады.
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік құн, сондықтан оның төмендеуі оның көлеміне көп әсер тигізеді.
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын, оны төмендету жолдарын іздестіретін экономикалық қызметтің бөлімшелері болады.
Кәсіпорынның ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп үш бөлімнен тұрады. Яғни операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттары, инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражаттары және қаржылық қызметтен түскен ақша қаражаттары. Операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттарының түсімі 2009 жылы 19 638 634мың теңгені, 2010 жылы 20 283 092мың теңгені, ал 2011 жылы 21 345 826мың теңгені құрады. Яғни түсім жылдан жылға көбейіп отыр. Ал шығыс болса 2009 жылы 17 715 082мың теңгені, 2010 жылы 18 976 797мың теңгені, ал 2011 жылы 19 995 067мың теңгені көрсетіп отыр. Көріп отырғанымыздай кіріс өскен сайын шығыс та жоғарылап отырған. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп келесі кестеден орын алған [16].
Сонымен қатар, инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражаттарының түсімі 2009 жылы 2 002 476мың теңгені, 2010 жылы 1 962 684мың теңгені, ал 2011 жылы 2 120 565мың теңгені құрады. Инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражаттары операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттарына қарағанда едәуір төменгі мәнге ие. Ал шығыс болса 2009 жылы 3 919 067мың теңгені, 2010 жылы 6 886 074мың теңгені, ал 2011 жылы 8 775 332мың теңгені құрады. Бұдан көріп отырғанымыздай үш жылда да инвестициялық шығыс көлемі түсімге қарағанда жоғары. Яғни компанияға кері әсерін тигізуде.
Кесте 4. АСИПО ЖШС-тің ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп
мың тенге
Көрсеткіштер атауы
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
I. ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН ТҮСКЕН АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ
1
2
3
4
1. Түсім, барлығы
19 638 634
20 283 092
21 345 826
соның ішінде:
дайын өнім өндірісі (тауар, жұмыс, қызмет)
17 180 407
17 901 362
18 617 832
алынған аванстар
452 651
218 626
2 855
сыйақы
88 992
164 656
215 663
дивидендтер
-
-
-
басқадай түсімдер
1 916 584
1 998 448
2 509 476
2. Жұмсалым, барлығы
17 715 082
18 976 797
19 995 067
соның ішінде:
жабдықтаушыларға төлемдер
12 792 462
12 948 960
13 165 818
берілген аванстар
529 590
379 023
219 634
еңбекақы бойынша төлемдер
2 124 589
2 141 339
2 285 569
займдар бойынша сыйақы төлемдері
-
-
-
бюджетпен есеп-қисаптар
1 531 082
3 071 994
3 965 817
басқадай төлемдер
737 358
435 482
358 229
3. Операциялық қызметтің нәтижесі (стр. 010 - стр. 020)
1 923 552
1 306 295
1 350 759
II. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН ТҮСКЕН АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ
1. Түсім, барлығы
2 002 476
1 962 684
2 120 565
соның ішінде:
негізгі қаражат орындауы
10 874
2 500
6 487
пайдалануға берілген займдар
-
-
-
басқадай
1 991 602
1 960 184
2 114 078
2. Жұмсалым, барлығы
3 919 067
6 886 074
8 775 332
соның ішінде:
матералдық емес активтердің табылуы
6 817
9 077
13 145
4 кестенің жалғасы
1
2
3
4
негізгі қаражаттардың табылуы
1 061 051
4 554 481
6 599 815
пайдалануға берілген займдар
-
-
-
басқадай
2 851 200
2 322 516
2 162 372
3. Инвестициялық қызметтің нәтижесі (стр.040 - стр.050)
- 1 916 591
-4 923 390
-6 454 767
III. ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН ТҮСКЕН АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ
1. Түсім, барлығы
130 096
3 637 727
5 010 528
соның ішінде:
займдарды алу
130 096
3 637 727
5 010 528
басқадай
-
-
-
2. Жұмсалым, барлығы
122 817
94 807
89 650
соның ішінде:
займдардың жоюылуы
3 099
14 662
19 589
дивидендтер төлеу
119 718
80 145
70 061
3. Қаржылық қызметтің нәтижесі (стр.070 - стр.080)
7 278
3 542 920
5 017 523
Жиыны: ақша қаражаттарының өсуі + - кемуі (стр. 030 + - стр. 060 + - стр. 090)
14 240
-74 175
-86 465
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж) [11]
Жалпы кәсіпорынның қаржылық жағдайына экономика саласындағы ғалымдар тарапынан әртүрлі түсініктер берілген. Солардың ішінен маған ең жақыны мына тұжырымдама: кәсіпорынның қаржылық (активтер) жағдайы, ол қаржыны тарату, пайдалану және оның қалыптастыру көздерімен (меншіктік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады [17].
Ал қаржылық қызметтен түскен ақша қаражаттарының түсімі 2009 жылы 130 096мың теңгені, 2010 жылы 3 637 727мың теңгені, ал 2011 жылы 5 010 528мың теңгені құрады. Шығыстар көлемі 2009 жылы 122 817мың теңге, 2010 жылы 94 807мың теңгені, ал 2011 жылы 89 650мың теңгені көрсетіп отыр. Бұл жерде жақсы нәтиже шығыс көлемі жылдан жылға төмендеп отырған.
Келесі кестеден меншік капиталындағы бірқатар өзгерістерді байқауға болады. Бұл жерде жарғылық капитал, қосымша төленген капитал және бөлінбеген пайда өзгерістері қарастырылған.
Бұл жағдай, тауарлы - материалдық қорлар құрамында сұранысы жоқ немесе шектеулі сұранысқа ие болатын және де сол себептен өтімділігі төмен болып табылатын артық және қалып қойған материалдық құндылықтар, дайын өнімдер, нормадан тыс шикізат қорлары, материалдар, аяқталмаған өндірістер жоқ па, соны анықтау үшін олардың құрамы мен құрылымына тереңдетілген талдау жүргізуді қажет етеді.
Кесте 5. АСИПО ЖШС-тің меншік капиталындағы өзгерістер туралы есебі
мың тенге
Атауы
Капитал материнской организации
Жарғылық капитал
Қосымша төленген капитал
Бөлінбеген пайда
Барлығы
2009 жылдың 31 желтоқсанына сальдо
159 988
1 282 401
9 321 867
10 764 256
Есеп саясатындағы өзгерістер
-
-
-
-
Қайта есептелген сальдо
Активтерді қайта бағалағандағы пайдазиян
-
-
-
-
Ақша селдерлерін хеджирлеу
-
-
-
-
Шетелдік қызметтен курс айырмашылықтары
-
-
-
-
Негізгі капиталдағы белгіленген пайда зиян
-
-
-
-
Есепті кезеңдегі пайда зиян
-
-
-
-
Дивидендтер
-
-
-
-
Акция шығару
-
-
-
-
Алып тастаған капитал
-
-
-
-
2010 жылдың 31 желтоқсанына сальдо
159 988
1 282 401
9 630 561
11 072 950
Есепті кезеңдегі пайда зиян
-
-
388 655
388 655
Дивидендтер
-
-
-
-
Акция шығару
-
-
-
-
Алып тастаған капитал
-
-
-
-
2011 жылдың 31 желтоқсанына сальдо
159 988
1 282 401
10 289 440
13 608 319
Есепті кезеңдегі пайда зиян
-
-
483 260
483 260
Дивидендтер
-
-
-
-
Акция шығару
-
-
-
-
Алып тастаған капитал
-
-
-
-
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2008 -2010 жж) [11]
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, кәсіпорынның жарғылық капиталы үш жылда да өзгеріссіз қалған. Сонымен қатар, қосымша төленген капитал көлемі де үш жыл бойында да еш өзгеріссіз қалған. Ал бөлінбеген пайда 2009 жылы 9 321 867мың теңгені, 2010 жылы 9 630 561мың теңгені, ал 2011 жылы 10 289 440мың теңгені құрады. Нәтижесінде бөлінбеген пайда 2010 жылы 2009 жылмен салытырғанда 308 694мың теңгеге, ал 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 658 879мың теңгеге өскен [14].
2.2 Қаржы активтерінің бағасы
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бар, құрамы, құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді [18].
Келесі аналитикалық кестені құрастыра отырып, ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет
Кесте 6. АСИПО ЖШС-тің ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымы
мың теңге
Көрсеткіштер
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
Сомасы, мың теңге
Үлес салмағы,%
Сомасы, мың теңге
Үлес салмағы,%
Сомасы, мың теңге
Үлес салмағы,%
Ағымдағы активтер,соның ішінде:
8 106 782
100
10 444 189
100
12 108 821
100
Ақша қаражаттары
935 273
11,54
861 098
8,24
894 165
7,38
Тауарлы материалдық қорлар
3 993 570
49,26
4 562 133
43,68
5 105 640
42,16
Ағымдағы салықтық активтер
1 199 713
14,80
1 245 057
11,92
1 370 864
11,32
Берілген аванстар
536 243
6,61
1 838 624
17,60
2 345 570
19,37
Банктік депозиттер
1 260 868
15,55
1 624 920
15,56
1 956 341
16,16
Дебиторлық борыш
108 123
1,33
239 365
2,29
363 249
3,00
Алынған салықтық активтер
72 992
0,91
72 992
0,71
72 992
0,61
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж)
Келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді. Кәсіпорын активтерінің құрамына қысқа мерзімді активтер мен ұзақ мерзімді активтер жатады. Қысқа мерзімді активтердің жалпы активтер құрамында алатын үлесі 2009 жылы 56,56%-ды, 2010 жылы 55,65%-ды, ал 2011 жылы 54,93%-ды құрады. Ал ұзақ мерзімді активтердің алатын үлесі 2009 жылы 43,44%-ды, 2010 жылы 44,35%-ды, ал 2011 жылы 45,07%-ды құрады. Кәсіпорынның ақша қаражаттары 2009 жылы 935 273мың тенгені, яғни ағымдағы активтердің ішінде алатын үлесі 11,54%-ды, 2010 жылы 861 098мың тенге, яғни үлесі 8,24%-ды, ал 2011 жылы 894 165мың тенгені, яғни үлесі 7,38%-ды құрады. Бұдан көріп тұрғанымыздай ақша қаражаттары 2009 жылы, 2010 жыл және 2011 жылға қарағанда ең мобильді активтер ретінде жағымды динамикасын көрсетеді [11].
Ағымдағы активтер құрамындағы элементтердің ағымдағы активтердегі үлесін анықтайық. Және мына графиктен көрсетейік. (пайыз шамасымен)
Сурет 4. АСИПО ЖШС-тің ағымдағы активтердің құрамы
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің есептік мәліметтері негізінде құрастырылды (2009 -2011 жж)
Кәсіпорынның тауарлы - материалдық қорлары 2009 жылы 3 993 570 мың теңгені және ол 2010 жылы 4 562 133 мың теңгені, 2011 жылы 5 105 640 мың теңгені құрайды. Олардың үлесі ағымдағы активтер құрамында жоғары болғанымен қатар, олардың көлемі жылдан жылға көбейіп отыр.
Есепті жылы дебиторлық борыш та едәуір өскен. Егер оның көлемі 2009 жылы 108 123 мың теңгені құраса, 2010 жылы ол 239 365 мың теңгені, ал 2011 жылы 363 249 мың теңгені құрайды немесе 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 123 884 мың теңгеге өскен. Дебиторлық борыш неге мұнша өскенін және бұл бапты не үшін түсіндіру керектігін зерттеп, қарызды өтеудің болашағын бағалау және болған жағдайда олардың құрамындағы күмәнді қарыздарды анықтау қажет.
Дебиторлық борыш барлық уақытта есептеулер тәртібінің бұзылу нәтижесінде туындап, барлық уақытта да қаржылық жағдайды нашарлатады деуге болмайды. Сондықтан да оны меншікті қаражатты толығымен айналымнан шығару деп есептеуге болмайды.
Қаржы жағдайын талдаудың маңызды этапы - активтердің өтімділігін талдау болып табылады. Өтімділікті талдау кәсіпорынның несиелендіру қабілеттілігі деңгейін анықтауға мүмкіндік береді, яғни оның өзінің міндеттемелері бойынша өз уақытында және толық шамада есептесу қабілеттілігін.
11 - суретте кәсіпорынның өтімділігі, төлем қабілеттілігі және актив өтімділігі арасындағы байланысты бейнелейтін блок - үлгі көрсетілген. Оны көп қабатты ғимаратпен салыстыруға болады, онда барлық қабат бір мәндес, бірақ екінші қабатты бірінші қабатсыз құру мүмкін емес, ал үшінші қабатты бірінші, екінші қабатсыз құру мүмкін емес. Егерде бірінші қабат опырылса, онда барлық қабат құлайды.
Бірақ, сол уақытта егерде кәсіпорын жоғары имиджге (деңгейге) ие болса, және төлемге қабілетті болса, онда оған өзінің өтімділігі қоштауға оңай болады.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі
Кәсіпорынның өтімділігі
Актив өтімділігі
Кәсіпорын имиджі (деңгейі), оның инвестициялық қызығушылығы
Активтерді басқарудың сапалылығы
Сурет 5. Кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттілік көрсеткіштерінің арасындағы қарым - қатынас
Дерек көзі: Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралы. - Алматы: Экономика, 2001
Көбінесе төлеу қабілеттілігін анықтау үшін үш көрсеткіш қолданылады: абсолюттік өтімділік коэффициенті, мерзімді өтімділік коэффициенті (аралық) және ағымды өтімділік коэффициенті.
Абсолюттік өтімділік коэффициенті ақшалай қаражат пен қысқа мерзімді қаржы инвестициясының қысқа мерзімді ағымды міндеттемесіне қатынасы ретінде есептеледі. Ол арқылы жеткізушілер тұрғысынан төлеу қабілеттілігінің деңгейі бағаланады.
Абсолютті өтімділік коэффициенті баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы қарыздардың қандай бөлігі өтелетіндігін көрсетеді.
Осы көрсеткіштің дұрыс шектеуі келесі түрде болады.
0,2 - 0,5
Бұл - ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі жедел өтелуі керек екендігін көрсететін төлем қабілеттілігінің қатаң белгісі.
0,31
0,25 (10)
0,25
Мұндағы абсолютті өтімділік коэффициенті;
қысқа мерзімді ақшалай қаражаттар;
қысқа мерзімді міндеттемелер.
АСИПО Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестіктің абсолюттік өтімділік коэффициенті мынадай болды: 2009 жылда 0,31-ді, 2010 жылы және 2011 жылы өзгеріссіз калған, яғни көрсеткіш 0,25-ті көрсетіп тұр. Демек, 2010 жылы және 2011 жылды 2009 жылмен салыстырғанда 0,06-ға төмендеген. Бұл көрсеткіш аса қатты айырмашылықта тұрған жоқ. Бұл көрсеткіштер бойынша кәсіпорын үш жыл бойында да абсолютті өтімді болды деуге болады. Өйткені ағымдағы ақша қаражаттары қысқа мерзімді міндеттемелерді жауып тұр [18].
Мерзімді өтімділік (аралық) коэффициентті банкирлер тұрғысынан төлеу қабілеттілікті талдау үшін қарастырылады.
Ол кәсіпорынның дебиторлармен өз уақытында есеп жүргізу жағдайында болжамданған төлемдік мүмкіндігін көрсетеді, яғни ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі тек ақша қаражаты есебінен емес, сонымен қатар өткізілген өнімдер, орындалған жұмыстар немесе көрсетілген қызметтер үшін түсімдер есебінен өтелетінін сипаттайды.
0,35
0,34 (11) 0,35
Мұндағы мерзімді өтімділік коэффициенті;
қысқа мерзімді ақша қаражаттары;
қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар;
қысқа мерзімді дебиторлық борыштар;
қысқа мерзімді басқа да активтер;
қысқа мерзімді міндеттемелер.
Бұл коэффициент болжамды 1 - ден үлкен немесе тең болуы керек, яғни ең мерзімді қысқа мерзімді міндеттемелердің әрбір теңгесіне ақшалай қаражат пен дебиторлық берешектің 50 - 70 тиыннан кем емес шамасы келуі керек. Осы коэффициенттің есептелуінен байқағанымыздай, үш жылда да айтарлықтай айырмашылық жоқ, яғни бірдей. Демек, кәсіпорында бұл нәтижелер болжамды мәнге сәйкес келіп тұрған жоқ. Яғни кәсіпорынның дебиторлармен өз уақытында есеп жүргізу жағдайында болжамданған төлемдік мүмкіндігінің нашарлығына көзіміз жетіп отыр.
Жалпы өтімділік коэффициенті барлық ағымды активтердің (келешектегі кезеңдер шығынын алып тастағанда) жедел және қысқа мерзімді міндеттемелердің шамасына қатынасын көрсетеді, яғни ағымдағы міндеттемелер шамасына (келешектегі кезеңдер табысын алып тастаумен). Бұл коэффициент акционерлер мен инвесторлар жайғасымымен пайдаланылады.
Жалпы өтімділік коэффициенті мына формуламен анықталады: [16]
2,73
3,19 (12)
3,34
Мұндағы жалпы өтімділік коэффициенті;
ағымдағы активтер;
қысқа мерзімді міндеттемелер.
Бұл коэффициент К ағ.ө 2 шегінде болуы керек. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2.1 АСИПО компаниясының қаржылық активтері
Қазақстан Республикасының әдiлетiнiң министрлiгi Алматы қаласының әдiлет департаментiнiң заңды тұлғасының мемлекеттiк тiркеуi туралы куәлiк қағаз негiзiнде дипломнан кейінгі Алматы тіс емдеу институты 2004 жылы 11 наурызда құрылды.
Институт қызметін үйлестiру және реттеуi Қазақстан республикасының денсаулық сақтау министрлiгі және Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлiктерiмен iске асады. Институтты басқаруды ұйым мамандардың қосымша кәсiби бiлiмiнiң бiлiм беретiн мекемесi туралы үлгi ереже және жарғы талаптарға сәйкестейдi.
Институттын құрылу мақсаты:
Стоматологиялық мамандардың стоматологияның жаңа табыстары туралы білім алу талаптарын қанағаттандыру.
Институттың негізгі міндеттемелері болып келесілер табылады:
Профессионалды міндеттемелерді шешудің жаңа әдістемелерін меңгеру қажеттілігі мен біліктілік деңгейін көтеру қажеттілігіне байланысты теориялық және тәжірибелік білімдерін жаңарту;
Стоматологктардың біліктілігін көтеру мен профессионалды қайта даярлау циклің өткізу және ұйымдастыру;
Медицина қызметтеріне ғылыми зерттеулер жүргізу және ұйымдастыру:
Институт қызметтерінің профилі бойынша бағдарламалардың, жоспарлардың басқа құжаттар мен материалдардың ғылыми зерттеулер.
Институт қызметтерінің негізгі түрлері:
Қосымша және жоғары оқу орнынан кейінгі профессионалды білім беруді жүзеге асыру: біліктілікті жоғарлату, білікті қызметкерлерге мұқтаж ҚР-ның денсаулық сақтау жүйесін қанағаттандыру мақсатында стоматолог-дәрігерлерді даярлау және қайта даярлау;
Аспирантура, доктарантурада, сынақтан өтуде, клиникаларда сынақтан өтуге үйрету білім беру;
Ғылым мен денсаулық сақатау саласында ғылыми әдістемелік жұмыстарды, ғылыми-зерттеулік жұмыстарды жүзеге асыру;
Медициналық көмектің сапасын бақылау жүйесін басқару үлгісінің денсаулық сақтау жүйесінің тиімділігін бағалау және дамыту бағдарламасын әзірлеу, болжамдау және т.б.
Қазіргі уақытта Қазақстанда да бұл салаға жүгінетін халық қатары күннен күнге өз санын өсіруде. Бұл қызмет түрі негізінен үлкен қаржыны қажет етері анық. Бұған қарапайым халықтың қалтасы көтермейтінін бәрімізде жақсы білеміз. Қазіргі статистикаға сүйенер болсақ, қазіргі таңда әншілер, әртістер, тележүргізушілер және тағы басқадай маман өкілдері бұл қызмет түрін өздеріне күнделікті айырылмас дос қылып алған [8].
Біздің байқауымызша бұл салаға жүгінетін халықтың көп бөлігі Алматы қаласының тұрғындары екен. Демек, келесі суреттен бұл қызмет түріне жүгінетін халықтың қай қалада қаншалықты екеніне көз жеткізейік.
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, Алматы қаласында стоматологиялық қызметке жүгінетіндердің саны күннен күнге артып келуде. Атап айтар болсақ, 2010 жылы 39%-ды құраса, ал 2011 жылы 41,6%-ды құрады. Ал Астана қаласы бойынша бұл қызмет түріне жүгінетін халық 2010 жылы 23,7%-ды, ал 2011 жылы 25,4%-ды көрсетіп отыр. Ал Шымкент қаласында керісінше 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 6,6%-ға төмендеген.
% - бен
2,1%
7,8%
2,2%
41,6%
9,7%
25,4%
10,3%
0,9%
10,1%
0,3%
0,6%
3,6%
6,4%
16,3%
23,7%
39%
0
30
60
100
Басқадай
Жезқазған
Талдықорған
Қарағанды
Ақтау
Шымкент
Астана
Алматы
2011 жылы
2010 жылы
Сурет 1. 2010 жыл және 2011 жыл бойынша Қазақстан қалаларында стоматологияға жүгінетіндердің үлесі
Дерек көзі: Ж.Дуанабай Қазақстан Республикасындағы стоматологияның қазіргі жағдайы, 2011ж [10]
Бірақ та кәсіпорынның қызметін өз құралдарының есебінен ғана қаржыландыру ылғи да тиімді емес, әсіресе егер оның өндірісі маусымды мінезді болса да, онда жеке-жеке кезеңдерде бір банктің шотында үлкен қаржылар жинақталады, ал екіншісінде олар жетіспеушілікте болады [4].
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансы екі бөлімнен тұрады. Яғни активтер және пассивтер. Активтер құрамына тоқталар болсақ, оның құрамына қысқа мерзімді активтер және ұзақ мерзімді активтер жатады. Қысқа мерзімді активтер құрамына: ақша қаражаттары және оның баламалары, тауарлы-материалдық қорлар, ағымдағы салықтық активтер, берілген аванстар, банктік салымдар, сауда және басқадай дебиторлық борыштар, алынған салықтық активтер жатады. Ал ұзақ мерзімді активтер құрамына ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар, ұзақ мерзімді дебиторлық борыш, негізгі қаражаттардың қалдық құны, материалдық емес активтер, басқадай ұзақ мерзімді активтер жатады. 1-ші кестеде АСИПО ЖШС-тің активтерінің 3 жылдық көрсеткіштері берілген. Яғни біздің талдау жүргізетін жылдарымыз 2009 жыл, 2010 жыл және 2011 жыл.
Кесте 1. АСИПО жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің активтерінің құрамы мен құрылымы
мың тенге
Активтер
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
I. Қысқа мерзімді активтер
Ақша қаражаттары және оның баламалары
935 273
861 098
894 165
Қорлар
3 993 570
4 562 133
5 105 640
Ағымдағы салықтық активтер
1 199 713
1 245 057
1 370 864
Берілген аванстар
536 243
1 838 624
2 345 570
Банктік салымдар
1 260 868
1 624 920
1 956 341
Сауда және басқадай дебиторлық борыштар
108 123
239 365
363 249
Алынған салықтық активтер
72 992
72 992
72 992
Қысқа мерзімді активтердің жиыны
8 106 782
10 444 189
12 108 821
II. Ұзақ мерзімді активтер
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
-
-
-
Ұзақ мерзімді дебиторлық борыш
-
-
-
Негізгі қаражаттардың қалдық құны
6 182 778
8 277 295
9 888 705
Материалдық емес активтер
44 493
44 373
45 643
Басқадай ұзақ мерзімді активтер
-
-
-
Ұзақ мерзімді активтердің жиыны
6 227 271
8 321 668
9 934 348
Баланс
14 334 053
18 765 857
22 043 169
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж) [11]
Кесте мәліметтері бойынша, қысқа мерзімді активтер жылдан жылға өсіп отырған. Толығырақ айтар болсақ, 2009 жылы 8 106 782мың теңгені, 2010 жылы 10 444 189мың теңгені, ал 2011 жылы 12 108 821мың теңгені құрап отыр. Қысқа мерзімді активтердің жалпы активтер құрамында алатын үлесі 2009 жылы 56,56%-ды, 2010 жылы 55,65%-ды, ал 2011 жылы 54,93%-ды құрады. Сонымен қатар, ұзақ мерзімді активтер 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 2 094 397мың теңгеге ал 2011 жылы 2010 жылға қарағанда 1 612 680мың теңгеге өскен. Және ұзақ мерзімді активтер 2009 жылы 6 227 271мың теңгені, 2010 жылы 8 321 668мың теңгені және 2011 жылы 9 934 348мың теңгені құрады. Ал ұзақ мерзімді активтердің жалпы активтер құрамында алатын үлесі 2009 жылы 43,44%-ды, 2010 жылы 44,35%-ды, ал 2011 жылы 45,07%-ды құрады.
Кәсіпорынның пассивтер құрамына міндеттемелер және капитал кіреді. Міндеттемелер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелер болып екіге бөлінеді. Қысқа мерзімді міндеттемелерге мыналар жатады: қысқа мерзімді кредиторлық борыш, алынған аванстар, салық бойынша міндеттемелер, қысқа мерзімді займдар, басқадай қысқа мерзімді міндеттемелер. Ал ұзақ мерзімді міндеттемелердің құрамына ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер, ұзақ мерзімді кредиторлық борыш және алынған салықтық міндеттемелер жатады. Пассивтердің екінші бір бөлігінің аты капитал деп аталады. Капитал қатарына мыналарды жатқызуға болады: жарғылық капитал, қосымша төленген капитал, бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян), салық салуға дейінгі табыс және азшылық үлесі. 2-ші кестеде АСИПО ЖШС-тің пассивтерінің 3 жылдық көрсеткіштері берілген.
Кесте 2. АСИПО ЖШС-тің пассивтерінің құрамы мен құрылымы
мың теңге
Пассивтер
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
III. Қысқа мерзімді міндеттемелер
Қысқа мерзімді кредиторлық борыш
2 102 702
2 843 990
3 194 540
Алынған аванстар
452 651
1 427
2 855
Салық бойынша міндеттемелер
85 660
119 725
133 895
Қысқа мерзімді займдар
81 259
18 000
15 440
Басқадай қысқа мерзімді міндеттемелер
250 938
289 951
276 780
Қысқа мерзімді міндеттемелердің жиыны
2 973 210
3 273 093
3 623 510
IV. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер
363 788
4 051 302
4 435 681
Ұзақ мерзімді кредиторлық борыш
-
118 746
111 873
Алынған салықтық міндеттемелер
232 799
249 766
263 786
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің жиыны
596 587
4 419 814
4 811 340
V. Капитал
Жарғылық капитал
159 988
159 988
159 988
Қосымша төленген капитал
1 282 401
1 282 401
1 282 401
Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян)
9 321 867
9 630 561
10 289 440
соның ішінде:
есеп беру жылы
-
388 655
483 260
соның ішінде:
салық салуға дейінгі табыс
650 763
754 155
938 245
корпоративті табыс салығы
277 317
365 500
454 985
Азшылық үлесі
-
-
Капитал жиыны
10 764 256
11 072 950
13 608 319
Баланс
14 334 053
18 765 857
22 043 169
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж) [11]
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, 2009 жылы қысқа мерзімді міндеттемелер 2 973 210мың теңгені, 2010 жылы 3 273 093мың теңгені, ал 2011 жылы 3 623 510мың теңгені құрап отыр. Қысқа мерзімді міндеттемелердің жалпы міндеттемелерде алатын үлесі 2009 жылы 83,29%-ды, 2010 жылы 42,55%-ды, ал 2011 жылы 42,96%-ды құрады. Ұзақ мерзімді міндеттемелер 2009 жылы 596 587мың теңгені, 2010 жылы 4 419 814мың теңгені, ал 2011 жылы 4 811 340мың теңгені көрсетіп отыр. Ал ұзақ мерзімді міндеттемелердің жалпы міндеттемелерде алатын үлесі 2009 жылы 16,71%-ды, 2010 жылы 57,45%-ды және 2011 жылы 57,04%-ды құрап отыр. Бұл жерден көріп отырғанымыздай, қысқа мерзімді міндеттемелер ұзақ мерзімді міндеттемелермен салыстырғанда 2009 жылы 237623мың теңгеге көп. Ал 2010 жыл мен 2011 жылы керісінше төмендеген. Және капитал 2009 жылы 10 764 256мың теңгені, 2010 жылы 11 072 950мың теңгені, ал 2011 жылы 13 608 319мың теңгені құрады [9].
Кәсіпорынға нақты тауардың нақты нарықта немесе сегментті сұранысын, тұтынушылардың тауарға деген талаптарын, жаңалык сапалығына, технико-экономикалық және эстетикалық сипаттарын зерттеу керек.
Кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштері келесі кестеде көрсетілген.
Кесте 3. АСИПО ЖШС-тің табыстары мен шығыстары туралы есебі
мың тенге
Көрсеткіштер атауы
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
Өнім өткізу және қызмет көрсетуден түскен табыс
16 552 174
18 175 163
19 863 532
Өнім өткізу мен қызмет көрсетудің өзіндік құны
15 292 369
16 410 025
17 482 862
Жалпы табыс (стр. 010 - стр. 020)
1 259 805
1 765 138
2 380 670
Қаржыландырудан түскен табыс
-
-
-
Басқадай табыстар
569 549
786 808
944 506
Өнім өткізуге және қызмет көрсетуге кеткен шығындар
126 605
130 148
135 039
Әкімшілік шығындар
949 679
1 065 548
1 103 482
Қаржыландыруға кеткен шығындар
6 444
6 887
7 243
Басқадай шығындар
95 863
595 208
685 664
Салық салуға дейінгі табыс (зиян) (стр. 050 +- стр. 060)
650 763
754 155
938 245
Корпоративті табыс салығы бойынша шығындар
277 317
365 500
454 985
Қорытынды пайда (зиян) (стр.090-стр.100)
373 446
388 655
483 260
Акцияға табыс
192
200
209
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж) [11]
АСИПО ЖШС-тегі таза табыстың көлемі 2009 жылы 373 446мың теңге. 2010 жылы 388 655мың теңгені, ал 2011 жылы 483 260 мың теңгені құрады. Яғни бұдан жақсы нәтиже көруге болады. Себебі таза табыс көлемі жылдан жылға артып отырған.
3 - кесте мәліметтері бойынша 2009 жылы өнім өткізу және қызмет көрсетуден түскен табыс 16 552 174мың теңгені, 2010 жылы 18 175 163мың теңгені құрап, 2009 жылмен салыстырғанда 1 622 989мың теңгеге, ал 2011 жылы 19 863 532мың теңгені құрап, 1 688 369мың теңгеге өскені байқалады. Өткізілген өнім және көрсетілген қызметтің өзіндік құны 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 1 117 656мың теңгеге және 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 1 072 837мың теңгеге ұлғаюы өндірісті кеңейту мен жаңартуға байланысты. Бұл жерде табыстың көп бөлігі пластикалық хирургия мен косметологиядан түсіп отыр деуге болады. Мұны графикте қарастырсақ.
мың теңге
Сурет 2. АСИПО ЖШС-тің табыстар мен шығындар туралы есебі
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж)
Бұл суреттен көріп отрығанымыздай жалпы шығындар көлемі жылдан жылға өсіп отырған. Соның арқасында таза табыс көлемінде біршама жоғарылаған. Атап айтар болсақ, 2010 жылы таза табыс көлемі 2009 жылмен салыстырғанда 15 209 мың теңгеге, ал 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 94 605 мың теңгеге көтерілген. Мұны жақсы көрсеткіш деп те айтуға болады. Ал жалпы табыс болса 2010 жылы 1 765 138 мың теңгені, ал 2011 жылы 2 380 670 мың теңгені құрап отыр.
Тиімділік көрсеткіші ретінде жалпы табыс 2009 жылы 1 259 805мың теңгені, 2010 жылы 1 765 138мың теңгені және 2011 жылы 2 380 670мың теңгені құрады. Бұл дегеніміз 2011 жылы 2010 жылға қарағанда 615 532мың теңгеге ұлғайды. Мұның басты себебі қызмет түрлері ауқымының қолданыста кеңеюі, бұған сұраныстың артуы, жаңа тауар түрлерінің жеткілікті болуы және де білікті мамандардың көбеюі есебінен ұлғайды.
Шығындар ішінде ең жоғары үлесті әкімшілік шығындар алып отыр. Яғни 2008 жылы әкімшілік шығындардың барлық шығындардағы үлесі 80,58%-ды, 2010 жылы 1 065 548мың теңгені, яғни 59,27%-ды және 2011 жылы 1 103 482мың теңгені, яғни 57,13%-ды құрады. Мұның басты себебі табыс жоғарылаған сайын шығындар да өсіп отырды, яғни басқа шығын түрлеріне қарағанда әкімшілікке кеткен шығындар қаржыландырудан түскен табыс есебінен өсіп отырды [10].
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады.
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі мақсаты табыс алу болғандықтан, барлық назарды осы көрсеткішті талдауға аудару керек.
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын табыс болып табылады. Ол қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есепте қосымша құн салығы, акциздер және т.с.с. салықтар мен міндетті төлемдер, сондай-ақ қайтарылған тауарлардың құны, сату шегерімдері және баға шегерімдері алынып тасталып көрсетіледі.
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды өткізуден түсетін табыс алады, оның мөлшері өнім өндіру деңгейімен, оның сапасымен және төменде қарастырылатын басқа да факторлармен анықталады.
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының және сатып алушының жауапты сақталуындағы тиеліп жіберілген тауарлардың өзгерістері белгілі бір әсер етеді. Тауарлы-материалдық құндылықтардың азаюы немесе керісінше өсуі бірінші жағдайда өткізуден түсетін табыс сомасының өсуіне, екіншіде - азаюына әсер етеді.
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші - жалпы табыс. Ол өнімді өткізудің қаржылық нәтижесін білдіреді және негізгі қызмет нәтижесінде өнімді өткізуден түскен табыс пен өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны арасындағы айырма ретінде анықталады.
Шаруашылық жүргізудің тұрақты экономикалық жағдайында жалпы табыстың өсуінің негізгі жолы - материалды шығындар бөлігінде өзіндік құнды төмендету. Бұл әсіресе шикізат құнының үлес салмағы өнімнің өзіндік құнында өте жоғары болып келетін өңдеу және қайта өңдеу салаларында (машина жасау және металл өңдеу, металлургия, мұнай - химия, тігін, тамақ және т.б.) қызмет жасайтын кәсіпорындар үшін өте маңызды.
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші - таза табыс. Ол сальдоланған қаржылық нәтижені білдіреді және жалпы табыс пен кезең шығындары арасындағы айырма ретінде мына формула бойынша анықталады :
Д2009= Д- Р= 1 259 805 - 1 178 591 = 81 214
Д2010= Д- Р= 1 765 138 - 1 797 791 = -32 653 (1)
Д2011= Д- Р= 2 380 670 - 1 931 428 = 449 242
Мұндағы: Д - негізгі қызметтен алынған табыс;
Д- жалпы табыс;
Р- кезең шығындары.
Бұл теңдеуден көріп отырғанымыздай 2011 жылы таза табыс көлемі ауытқыған, яғни басқа жылдармен салыстырғанда төмендеген. Демек, кері көрсеткішті көрсетіп отыр. Мұның басты себебі кеткен шығындардың шектен тыс көптігінде болып отыр.
Егер табыс көлемі былай өсетін болса, 2012 - 2014 жылдары ел бюджетіне түсетін қаражат көлемі шамамен 5 236 147 мың теңгені құрауы мүмкін. Бірақ бұл көрсеткіштер өзгеріп кетуі мүмкін. Алайда компанияның қазіргі жағдайы болашаққа оң көзбен қарап болжам жасауға мүмкіндік береді.
мың теңге
900
950
1000
1050
1100
1150
2012 жыл
2013 жыл
2014 жыл
Табыс, мың теңге
Сурет 3. АСИПО ЖШС-тің 2012 - 2014 жылдардағы табысының өсу динамикасы
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің есептік мәліметтері негізінде құрастырылды (2009-2011 жж) [9]
Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштер жағымды жағдай тудыратыны сөзсіз, бірақ оның қаржылық жағдайында бірқатар кемшіліктер бар. Ол ондағы өтімділік коэффициенттерінің барлық шарттарға сәйкес орындалмауы, бірақ мен жоғарыда көрсетілген мәліметтер бойынша компанияның өтімділігі жоғарылайтынына сенімдемін [12].
Осы ұсыныстарды жүзеге асыру АСИПО ЖШС-тің қаржылық жағдайын жақсартуға, меншікті қаржылық мүмкіндіктерін жұмылдыруға және қаржы ағынын тиімді қолдануды жоғарылатуға мүмкіндік беретіні сөзсіз.
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін талдау. Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық қызмет жасау, қаржыландыру көздерін ынталандыру және оларды тиімді пайдалану сияқты мүмкіндіктерін анықтайтын, осы кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштері жатады. Олар кәсіпорын қызметін түрлі бағытта белгілейді және олар экономикалық процеске қатысушылардың мүдделеріне сай топтастырылады. Табыстылық коэффициенттері салыстырмалы талдау мен кәсіпорынның қаржы жағдайын бағалаудың міндетті элементтері болып табылады, өйткені олар кәсіпорын табысын қалыптастырудың факторлық ортасын сипаттайтын маңызды көрсеткіштер. Оларды толығырақ қарастырайық:
Барлық активтердің тиімділік деңгейі (авансталған, жиынтық капитал) мына формула бойынша есептелінеді:
Д2009=Таза табысБарлық активтер=37344614334053=0,03
Д2010=Таза табысБарлық активтер=38865518765857=0,02 (2)
Д2011=Таза табысБарлық активтер=48326022043169=0,02
Жалпы активтердің табыстылық деңгейі 2009 жылы 0,03 болса, 2010 жыл мен 2011 жылы 0,02 болды. Мұның басты себебі жалпы активтердің табыстылық деңгейі (авансталған капитал) кәсіпорынның өз қызметін қаншалықты тиімді және табысты жүргізетінін көрсетеді.
Тәжірибеде ағымдағы активтердің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш кеңінен қолданылады. Ол ағымдағы активтерге салған бір теңгеден кәсіпорын қанша табыс алатынын көрсетеді:
Д2009=ДТ=3734468106782=0,05
Д2010=ДТ=38865510444189=0,04 (3)
Д2011=ДТ=48326012108821=0,04
Мұндағы: Т- ағымдағы активтер.
Д- таза табыс.
Д- ағымдағы активтердің табыстылығы.
Ағымдағы активтердің табыстылық деңгейі 2009 жылы 0,05-ті, ал 2010 жылмен 2011 жылы 0,04-ті құрады. Себебі кәсіпорынның ағымдағы активтерінің үш жыл бойында да табысты екенін байқауға болады.
Жұмыс істеуші кәсіпорын үшін салынған капиталдың табыстылық деңгейін бағалаудың, яғни капиталды тиімді пайдаланудың негізгі көрсеткіші болып, кәсіпорынның таза табысының оның меншікті капиталына пайыздың қатынасы есептеледі. Бұл көрсеткіш - меншікті капиталдың табыстылық коэффициенті немесе мөлшерлемесі деп аталады. Ол мына формуламен анықталады:
Д2009=ДС=37344610764256=0,03
Д2010=ДС=38865511072950=0,03 (4)
Д2011=ДС=48326013608319=0,03
Мұндағы: Д- меншікті капиталдың табыстылығы;
Д- таза табыс;
С- меншікті капитал.
Ол экономикалық және қаржылық талдауда маңызды көрсеткіш болып табылады.
Меншікті капиталдың табыстылық деңгейі үш жылда да бірдей көрсеткішті көрсетіп отыр [13].
Тәжірибеде ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш кеңінен қолданылады. Ол ұзақ мерзімді активтерге салған бір теңгеден кәсіпорын қанша табыс алатынын көрсетеді :
Д2009=ДТ=3734466227271=0,06
Д2010=ДТ=3886558321668=0,05 (5)
Д2011=ДТ=4832609934348=0,05
Мұндағы: Т- ұзақ мерзімді активтер;
Д- таза табыс;
Д- ұзақ мерзімді активтер табыстылығы.
Ұзақ мерзімді активтердің табыстылық деңгейі 2009 жылы 0,06-ны, 2010 жылы мен 2011 жылы 0,05-ті құрады. Мұның басты себебі ұзақ мерзімді активтердің жалпы бухгалтерлік баланста алатын үлесі жыл сайын төмендеп отырғанында болып отыр.
Сату көлемінің табыстылығы мына формула бойынша есептелінеді:
Д2009=ДД=125980516552174=0,08
Д2010=ДД=176513818175163=0,1 (6)
Д2011=ДД=238067019863532=0,12
Мұндағы: Д- Сату көлемінің табыстылығы;
Д- Жалпы табыс;
Д- Өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс.
Сату көлемінің табыстылық деңгейі 2009 жылы 0,08-ді, 2010 жылы 0,1-ді, ал 2011 жылы 0,12-ні құрады. Кәсіпорында өнімді өткізу мен қызмет көрсету көлемінің жақсы меңгерілгенін және жақсы дамығанын байқауға болады.
Жоғарыда жүргізілген есептеулерден көріп отырғанымыздай кәсіпорын қызметі шығынсыз болып табылады, және оның қызметі жылдан жылға айтарлықтай жақсаруда [14].
Негізгі құралдардың тиімді пайдалану көреткіштеріне тоқталып өтсек
1. Қор қайтарымдылығы - негізгі қорлардың пайдалану тиімділігін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерінің бірі. Бұл көрсеткіш компанияның көрсеткен қызметі мен өндірген өнімінен түскен пайданың басқадай жағдайлармен кеткен шығындарының орнын толтыра ма, әлде жоқ па деген сұраққа жауап береді.
Қор қайт2009=ВНҚ=165521746182778=2,68
Қор қайт2010=ВНҚ=181751638277295=2,2 (7)
Қор қайт2011=ВНҚ=198635329888705=2,01
Мұндағы: В - сату көлемі;
НҚ - негізгі қорлардың орта жылдық құны.
Демек, бұл есептеу бойынша қор қайтарымдылығы 2009 жылы 2,68-ді, 2010 жылы 2,2-ні, ал 2011 жылы 2,01-ді құрап отыр. Біздің көруімізше қор қайтарымдылығы 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 0,48-ге төмендеген. Сонымен қатар, бұл көрсеткіш 2011 жылы да айтарлықтай төменгі мәнге ие боп отыр, яғни 0,19-ға төмендеген.
2. Қор сыйымдылығы - бұл көрсеткіш кәсіпорынның, банктің немесе басқадай ұйымдардағы негізгі құрал-жабдықтардың жай-күйін бағалауға көмектеседі.
Қор сый2009=НҚВ=618277816552174=0,37
Қор сый2010=НҚВ=827729518175163=0,45 (8)
Қор сый2011=НҚВ=988870519863532=0,5
Қор сыйымдылығы 2009 жылы 0,37-ні құрап, 2010 жылы 0,45-ке көтерілген, яғни 0,08-ге өскен. Ал 2011 жылы 0,5 болып, 2010 жылмен салыстырғанда 0,05-ке жоғарылаған. Сонымен қатар өнімді өткізуден түскен табыстың 1 теңгесіне негізгі қордың 0,005-ке тең келген.
3. Рентабельділік - кәсіпорын рентабельділігі таза табыстың өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Егер таза табыс өсіп жатса, рентабельділікте өседі деген сөз [15].
Р2009=ПНҚ=93218676182778=1,51
Р2010=ПНҚ=96305618277295=1,63 (9)
Р2011=ПНҚ=102894409888705=1,04
Кәсіпорынның рентабельділігі де таза табыстың өсуіне байланысты өскен. Рентабельділігі 2009 жылы 1,51-ді құраса, 2010 жылы 1,63 болды. Яғни 0,12-ге өскен. Осы көрсеткіштерден кәсіпорын қызметінің тиімді екенін көруге болады.
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік құн, сондықтан оның төмендеуі оның көлеміне көп әсер тигізеді.
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын, оны төмендету жолдарын іздестіретін экономикалық қызметтің бөлімшелері болады.
Кәсіпорынның ақша қаражаттары қозғалысы туралы есеп үш бөлімнен тұрады. Яғни операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттары, инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражаттары және қаржылық қызметтен түскен ақша қаражаттары. Операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттарының түсімі 2009 жылы 19 638 634мың теңгені, 2010 жылы 20 283 092мың теңгені, ал 2011 жылы 21 345 826мың теңгені құрады. Яғни түсім жылдан жылға көбейіп отыр. Ал шығыс болса 2009 жылы 17 715 082мың теңгені, 2010 жылы 18 976 797мың теңгені, ал 2011 жылы 19 995 067мың теңгені көрсетіп отыр. Көріп отырғанымыздай кіріс өскен сайын шығыс та жоғарылап отырған. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп келесі кестеден орын алған [16].
Сонымен қатар, инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражаттарының түсімі 2009 жылы 2 002 476мың теңгені, 2010 жылы 1 962 684мың теңгені, ал 2011 жылы 2 120 565мың теңгені құрады. Инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражаттары операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттарына қарағанда едәуір төменгі мәнге ие. Ал шығыс болса 2009 жылы 3 919 067мың теңгені, 2010 жылы 6 886 074мың теңгені, ал 2011 жылы 8 775 332мың теңгені құрады. Бұдан көріп отырғанымыздай үш жылда да инвестициялық шығыс көлемі түсімге қарағанда жоғары. Яғни компанияға кері әсерін тигізуде.
Кесте 4. АСИПО ЖШС-тің ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп
мың тенге
Көрсеткіштер атауы
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
I. ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН ТҮСКЕН АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ
1
2
3
4
1. Түсім, барлығы
19 638 634
20 283 092
21 345 826
соның ішінде:
дайын өнім өндірісі (тауар, жұмыс, қызмет)
17 180 407
17 901 362
18 617 832
алынған аванстар
452 651
218 626
2 855
сыйақы
88 992
164 656
215 663
дивидендтер
-
-
-
басқадай түсімдер
1 916 584
1 998 448
2 509 476
2. Жұмсалым, барлығы
17 715 082
18 976 797
19 995 067
соның ішінде:
жабдықтаушыларға төлемдер
12 792 462
12 948 960
13 165 818
берілген аванстар
529 590
379 023
219 634
еңбекақы бойынша төлемдер
2 124 589
2 141 339
2 285 569
займдар бойынша сыйақы төлемдері
-
-
-
бюджетпен есеп-қисаптар
1 531 082
3 071 994
3 965 817
басқадай төлемдер
737 358
435 482
358 229
3. Операциялық қызметтің нәтижесі (стр. 010 - стр. 020)
1 923 552
1 306 295
1 350 759
II. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН ТҮСКЕН АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ
1. Түсім, барлығы
2 002 476
1 962 684
2 120 565
соның ішінде:
негізгі қаражат орындауы
10 874
2 500
6 487
пайдалануға берілген займдар
-
-
-
басқадай
1 991 602
1 960 184
2 114 078
2. Жұмсалым, барлығы
3 919 067
6 886 074
8 775 332
соның ішінде:
матералдық емес активтердің табылуы
6 817
9 077
13 145
4 кестенің жалғасы
1
2
3
4
негізгі қаражаттардың табылуы
1 061 051
4 554 481
6 599 815
пайдалануға берілген займдар
-
-
-
басқадай
2 851 200
2 322 516
2 162 372
3. Инвестициялық қызметтің нәтижесі (стр.040 - стр.050)
- 1 916 591
-4 923 390
-6 454 767
III. ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕН ТҮСКЕН АҚША ҚАРАЖАТТАРЫНЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ
1. Түсім, барлығы
130 096
3 637 727
5 010 528
соның ішінде:
займдарды алу
130 096
3 637 727
5 010 528
басқадай
-
-
-
2. Жұмсалым, барлығы
122 817
94 807
89 650
соның ішінде:
займдардың жоюылуы
3 099
14 662
19 589
дивидендтер төлеу
119 718
80 145
70 061
3. Қаржылық қызметтің нәтижесі (стр.070 - стр.080)
7 278
3 542 920
5 017 523
Жиыны: ақша қаражаттарының өсуі + - кемуі (стр. 030 + - стр. 060 + - стр. 090)
14 240
-74 175
-86 465
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж) [11]
Жалпы кәсіпорынның қаржылық жағдайына экономика саласындағы ғалымдар тарапынан әртүрлі түсініктер берілген. Солардың ішінен маған ең жақыны мына тұжырымдама: кәсіпорынның қаржылық (активтер) жағдайы, ол қаржыны тарату, пайдалану және оның қалыптастыру көздерімен (меншіктік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады [17].
Ал қаржылық қызметтен түскен ақша қаражаттарының түсімі 2009 жылы 130 096мың теңгені, 2010 жылы 3 637 727мың теңгені, ал 2011 жылы 5 010 528мың теңгені құрады. Шығыстар көлемі 2009 жылы 122 817мың теңге, 2010 жылы 94 807мың теңгені, ал 2011 жылы 89 650мың теңгені көрсетіп отыр. Бұл жерде жақсы нәтиже шығыс көлемі жылдан жылға төмендеп отырған.
Келесі кестеден меншік капиталындағы бірқатар өзгерістерді байқауға болады. Бұл жерде жарғылық капитал, қосымша төленген капитал және бөлінбеген пайда өзгерістері қарастырылған.
Бұл жағдай, тауарлы - материалдық қорлар құрамында сұранысы жоқ немесе шектеулі сұранысқа ие болатын және де сол себептен өтімділігі төмен болып табылатын артық және қалып қойған материалдық құндылықтар, дайын өнімдер, нормадан тыс шикізат қорлары, материалдар, аяқталмаған өндірістер жоқ па, соны анықтау үшін олардың құрамы мен құрылымына тереңдетілген талдау жүргізуді қажет етеді.
Кесте 5. АСИПО ЖШС-тің меншік капиталындағы өзгерістер туралы есебі
мың тенге
Атауы
Капитал материнской организации
Жарғылық капитал
Қосымша төленген капитал
Бөлінбеген пайда
Барлығы
2009 жылдың 31 желтоқсанына сальдо
159 988
1 282 401
9 321 867
10 764 256
Есеп саясатындағы өзгерістер
-
-
-
-
Қайта есептелген сальдо
Активтерді қайта бағалағандағы пайдазиян
-
-
-
-
Ақша селдерлерін хеджирлеу
-
-
-
-
Шетелдік қызметтен курс айырмашылықтары
-
-
-
-
Негізгі капиталдағы белгіленген пайда зиян
-
-
-
-
Есепті кезеңдегі пайда зиян
-
-
-
-
Дивидендтер
-
-
-
-
Акция шығару
-
-
-
-
Алып тастаған капитал
-
-
-
-
2010 жылдың 31 желтоқсанына сальдо
159 988
1 282 401
9 630 561
11 072 950
Есепті кезеңдегі пайда зиян
-
-
388 655
388 655
Дивидендтер
-
-
-
-
Акция шығару
-
-
-
-
Алып тастаған капитал
-
-
-
-
2011 жылдың 31 желтоқсанына сальдо
159 988
1 282 401
10 289 440
13 608 319
Есепті кезеңдегі пайда зиян
-
-
483 260
483 260
Дивидендтер
-
-
-
-
Акция шығару
-
-
-
-
Алып тастаған капитал
-
-
-
-
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2008 -2010 жж) [11]
Бұл кестеден көріп отырғанымыздай, кәсіпорынның жарғылық капиталы үш жылда да өзгеріссіз қалған. Сонымен қатар, қосымша төленген капитал көлемі де үш жыл бойында да еш өзгеріссіз қалған. Ал бөлінбеген пайда 2009 жылы 9 321 867мың теңгені, 2010 жылы 9 630 561мың теңгені, ал 2011 жылы 10 289 440мың теңгені құрады. Нәтижесінде бөлінбеген пайда 2010 жылы 2009 жылмен салытырғанда 308 694мың теңгеге, ал 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 658 879мың теңгеге өскен [14].
2.2 Қаржы активтерінің бағасы
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау - кәсіпорынның барлық мүліктерінің және жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бар, құрамы, құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді [18].
Келесі аналитикалық кестені құрастыра отырып, ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет
Кесте 6. АСИПО ЖШС-тің ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымы
мың теңге
Көрсеткіштер
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
Сомасы, мың теңге
Үлес салмағы,%
Сомасы, мың теңге
Үлес салмағы,%
Сомасы, мың теңге
Үлес салмағы,%
Ағымдағы активтер,соның ішінде:
8 106 782
100
10 444 189
100
12 108 821
100
Ақша қаражаттары
935 273
11,54
861 098
8,24
894 165
7,38
Тауарлы материалдық қорлар
3 993 570
49,26
4 562 133
43,68
5 105 640
42,16
Ағымдағы салықтық активтер
1 199 713
14,80
1 245 057
11,92
1 370 864
11,32
Берілген аванстар
536 243
6,61
1 838 624
17,60
2 345 570
19,37
Банктік депозиттер
1 260 868
15,55
1 624 920
15,56
1 956 341
16,16
Дебиторлық борыш
108 123
1,33
239 365
2,29
363 249
3,00
Алынған салықтық активтер
72 992
0,91
72 992
0,71
72 992
0,61
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің бухгалтерлік балансы негізінде (2009-2011 жж)
Келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді. Кәсіпорын активтерінің құрамына қысқа мерзімді активтер мен ұзақ мерзімді активтер жатады. Қысқа мерзімді активтердің жалпы активтер құрамында алатын үлесі 2009 жылы 56,56%-ды, 2010 жылы 55,65%-ды, ал 2011 жылы 54,93%-ды құрады. Ал ұзақ мерзімді активтердің алатын үлесі 2009 жылы 43,44%-ды, 2010 жылы 44,35%-ды, ал 2011 жылы 45,07%-ды құрады. Кәсіпорынның ақша қаражаттары 2009 жылы 935 273мың тенгені, яғни ағымдағы активтердің ішінде алатын үлесі 11,54%-ды, 2010 жылы 861 098мың тенге, яғни үлесі 8,24%-ды, ал 2011 жылы 894 165мың тенгені, яғни үлесі 7,38%-ды құрады. Бұдан көріп тұрғанымыздай ақша қаражаттары 2009 жылы, 2010 жыл және 2011 жылға қарағанда ең мобильді активтер ретінде жағымды динамикасын көрсетеді [11].
Ағымдағы активтер құрамындағы элементтердің ағымдағы активтердегі үлесін анықтайық. Және мына графиктен көрсетейік. (пайыз шамасымен)
Сурет 4. АСИПО ЖШС-тің ағымдағы активтердің құрамы
Дерек көзі: АСИПО ЖШС-тің есептік мәліметтері негізінде құрастырылды (2009 -2011 жж)
Кәсіпорынның тауарлы - материалдық қорлары 2009 жылы 3 993 570 мың теңгені және ол 2010 жылы 4 562 133 мың теңгені, 2011 жылы 5 105 640 мың теңгені құрайды. Олардың үлесі ағымдағы активтер құрамында жоғары болғанымен қатар, олардың көлемі жылдан жылға көбейіп отыр.
Есепті жылы дебиторлық борыш та едәуір өскен. Егер оның көлемі 2009 жылы 108 123 мың теңгені құраса, 2010 жылы ол 239 365 мың теңгені, ал 2011 жылы 363 249 мың теңгені құрайды немесе 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 123 884 мың теңгеге өскен. Дебиторлық борыш неге мұнша өскенін және бұл бапты не үшін түсіндіру керектігін зерттеп, қарызды өтеудің болашағын бағалау және болған жағдайда олардың құрамындағы күмәнді қарыздарды анықтау қажет.
Дебиторлық борыш барлық уақытта есептеулер тәртібінің бұзылу нәтижесінде туындап, барлық уақытта да қаржылық жағдайды нашарлатады деуге болмайды. Сондықтан да оны меншікті қаражатты толығымен айналымнан шығару деп есептеуге болмайды.
Қаржы жағдайын талдаудың маңызды этапы - активтердің өтімділігін талдау болып табылады. Өтімділікті талдау кәсіпорынның несиелендіру қабілеттілігі деңгейін анықтауға мүмкіндік береді, яғни оның өзінің міндеттемелері бойынша өз уақытында және толық шамада есептесу қабілеттілігін.
11 - суретте кәсіпорынның өтімділігі, төлем қабілеттілігі және актив өтімділігі арасындағы байланысты бейнелейтін блок - үлгі көрсетілген. Оны көп қабатты ғимаратпен салыстыруға болады, онда барлық қабат бір мәндес, бірақ екінші қабатты бірінші қабатсыз құру мүмкін емес, ал үшінші қабатты бірінші, екінші қабатсыз құру мүмкін емес. Егерде бірінші қабат опырылса, онда барлық қабат құлайды.
Бірақ, сол уақытта егерде кәсіпорын жоғары имиджге (деңгейге) ие болса, және төлемге қабілетті болса, онда оған өзінің өтімділігі қоштауға оңай болады.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі
Кәсіпорынның өтімділігі
Актив өтімділігі
Кәсіпорын имиджі (деңгейі), оның инвестициялық қызығушылығы
Активтерді басқарудың сапалылығы
Сурет 5. Кәсіпорынның өтімділігі мен төлем қабілеттілік көрсеткіштерінің арасындағы қарым - қатынас
Дерек көзі: Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау: оқу құралы. - Алматы: Экономика, 2001
Көбінесе төлеу қабілеттілігін анықтау үшін үш көрсеткіш қолданылады: абсолюттік өтімділік коэффициенті, мерзімді өтімділік коэффициенті (аралық) және ағымды өтімділік коэффициенті.
Абсолюттік өтімділік коэффициенті ақшалай қаражат пен қысқа мерзімді қаржы инвестициясының қысқа мерзімді ағымды міндеттемесіне қатынасы ретінде есептеледі. Ол арқылы жеткізушілер тұрғысынан төлеу қабілеттілігінің деңгейі бағаланады.
Абсолютті өтімділік коэффициенті баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы қарыздардың қандай бөлігі өтелетіндігін көрсетеді.
Осы көрсеткіштің дұрыс шектеуі келесі түрде болады.
0,2 - 0,5
Бұл - ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі жедел өтелуі керек екендігін көрсететін төлем қабілеттілігінің қатаң белгісі.
0,31
0,25 (10)
0,25
Мұндағы абсолютті өтімділік коэффициенті;
қысқа мерзімді ақшалай қаражаттар;
қысқа мерзімді міндеттемелер.
АСИПО Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестіктің абсолюттік өтімділік коэффициенті мынадай болды: 2009 жылда 0,31-ді, 2010 жылы және 2011 жылы өзгеріссіз калған, яғни көрсеткіш 0,25-ті көрсетіп тұр. Демек, 2010 жылы және 2011 жылды 2009 жылмен салыстырғанда 0,06-ға төмендеген. Бұл көрсеткіш аса қатты айырмашылықта тұрған жоқ. Бұл көрсеткіштер бойынша кәсіпорын үш жыл бойында да абсолютті өтімді болды деуге болады. Өйткені ағымдағы ақша қаражаттары қысқа мерзімді міндеттемелерді жауып тұр [18].
Мерзімді өтімділік (аралық) коэффициентті банкирлер тұрғысынан төлеу қабілеттілікті талдау үшін қарастырылады.
Ол кәсіпорынның дебиторлармен өз уақытында есеп жүргізу жағдайында болжамданған төлемдік мүмкіндігін көрсетеді, яғни ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі тек ақша қаражаты есебінен емес, сонымен қатар өткізілген өнімдер, орындалған жұмыстар немесе көрсетілген қызметтер үшін түсімдер есебінен өтелетінін сипаттайды.
0,35
0,34 (11) 0,35
Мұндағы мерзімді өтімділік коэффициенті;
қысқа мерзімді ақша қаражаттары;
қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар;
қысқа мерзімді дебиторлық борыштар;
қысқа мерзімді басқа да активтер;
қысқа мерзімді міндеттемелер.
Бұл коэффициент болжамды 1 - ден үлкен немесе тең болуы керек, яғни ең мерзімді қысқа мерзімді міндеттемелердің әрбір теңгесіне ақшалай қаражат пен дебиторлық берешектің 50 - 70 тиыннан кем емес шамасы келуі керек. Осы коэффициенттің есептелуінен байқағанымыздай, үш жылда да айтарлықтай айырмашылық жоқ, яғни бірдей. Демек, кәсіпорында бұл нәтижелер болжамды мәнге сәйкес келіп тұрған жоқ. Яғни кәсіпорынның дебиторлармен өз уақытында есеп жүргізу жағдайында болжамданған төлемдік мүмкіндігінің нашарлығына көзіміз жетіп отыр.
Жалпы өтімділік коэффициенті барлық ағымды активтердің (келешектегі кезеңдер шығынын алып тастағанда) жедел және қысқа мерзімді міндеттемелердің шамасына қатынасын көрсетеді, яғни ағымдағы міндеттемелер шамасына (келешектегі кезеңдер табысын алып тастаумен). Бұл коэффициент акционерлер мен инвесторлар жайғасымымен пайдаланылады.
Жалпы өтімділік коэффициенті мына формуламен анықталады: [16]
2,73
3,19 (12)
3,34
Мұндағы жалпы өтімділік коэффициенті;
ағымдағы активтер;
қысқа мерзімді міндеттемелер.
Бұл коэффициент К ағ.ө 2 шегінде болуы керек. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz