Ботай мәдениеті

Жоспары:

1. Кіріспе: Географиялық орналасуы.

2. Негізгі бөлім: Қамбарата ұрпақтарын алғаш қолға үйретушілер.

3. Қорытынды: Ғалым, профессорлардың пікірі.

Ботай мәдениеті жөнінде деректер.
Ботай (Көкшетау, Қызылжар, Қостанай атырабындағы) мәдениетінің (б.д.д. ІV–ІІІ мыңжылд.) қалыптасуына еткен әсері қомақты болды. Бұл мәдениеттің өкілдерінің әлемде жылқыны алғаш қолға үйретумен кеңінен айналысқандығы жөніндегі мәліметтер бізге дейін жеткен.
1983 жылы жылқы малы алғаш рет Қазақстанда қолға үйретіліп бағылғандығы жөніндегі жаңалық жарияланған еді. Енді, міне 2008 жылдың сәуір айында Көкшетау маңынан қымыз сақталатын ыдыс табылып, оның жасын археологтар (В. Зайберт) 6000 ж. деп белгілеп отыр. Бұл – неолит дәуірі деген сөз. Міне, сол дәуірдің тағы бір қомақты тарихи жәдігерлерінің (тасқа қашалып, суреті бедерленген домбыра) табылуы жоғарыда жасалған тұжырымызды нықтай түседі.

Ұлы Далада мезолит пен неолиттік дәуірлерде Атбасар, Маханжар, Усть-Нарым және т.б. мәдениеттер өркен жайса, энеолитте мәдениетінің әсері Минусинск ойпатында қылаң берді. Зерттеушілер Ботай мәдениетін Атбасар мәдениетінің тікелей ізбасары ретінде таниды. Ал, Атбасар мәдениетінің арғы тегі мезолиттік Балқантау, Сыр бойы, Ферғана үрдістерімен сабақтасып жатыр.
Мәдениет жол-жөнекей ықпалдасуды бастан кешіре отырып Ертіс пен Енесей алаптарына тұяқ тіреп, көнешұңқырлықтар үрдістерінің шығысындағы түрі – энеолиттік Афанасьев мәдениетінің уығын көтеруге атсалысты. Көнешұңқырлықтар мен Афанасьевтіктердің жерлеу әдісі, антропологиялық түрлері, тұтынған бұйымдары, өсірген малдары тым ұқсас.
Ғалымдар Афанасьев үрдістерінің Ботай, Усть-Нарын мәдениеттеріне тән жәдігерлерге жуықтайтын сипаттармен ұштасып жатқанына назар аударады Ботай жоралғылары Жейтун аясындағы қоныстарға тән жерлеу жораларына бейіл тұрады. Мысалы, мүрделермен бірге қабырғаны жағалата жылқының бас сүйектері қатар қойылған, мүрделердің басын оңтүстік-шығысқа қаратып шалқасынан жатқызылған. Бұл көнешұңқырлық үрдіс Ботай мәдениетіне де тән

Пайдаланған әдебиеттер:

o Қ. Аманжолов «Қазақстан тарихы» I том, Алматы «Білім» 2004жыл
o Тәңірберген Мәмиев «Археология» Қызылорда қ. 2004жыл

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім беру Министрлігі

Тақырыбы: Ботай мәдениеті

Орындаған:

Тексерген:

Астана 2010 жыл

Жоспары:

1. Кіріспе: Географиялық орналасуы.
2. Негізгі бөлім: Қамбарата ұрпақтарын алғаш қолға үйретушілер.
3. Қорытынды: Ғалым, профессорлардың пікірі.

Ботай мәдениеті жөнінде деректер.
Ботай (Көкшетау, Қызылжар, Қостанай атырабындағы) мәдениетінің (б.д.д.
ІV–ІІІ мыңжылд.) қалыптасуына еткен әсері қомақты болды. Бұл мәдениеттің
өкілдерінің әлемде жылқыны алғаш қолға үйретумен кеңінен айналысқандығы
жөніндегі мәліметтер бізге дейін жеткен.
1983 жылы жылқы малы алғаш рет Қазақстанда қолға үйретіліп
бағылғандығы жөніндегі жаңалық жарияланған еді. Енді, міне
2008 жылдың сәуір айында Көкшетау маңынан қымыз сақталатын ыдыс табылып,
оның жасын археологтар (В. Зайберт) 6000 ж. деп белгілеп отыр. Бұл – неолит
дәуірі деген сөз. Міне, сол дәуірдің тағы бір қомақты тарихи жәдігерлерінің
(тасқа қашалып, суреті бедерленген домбыра) табылуы жоғарыда жасалған
тұжырымызды нықтай түседі.

Ұлы Далада мезолит пен неолиттік дәуірлерде Атбасар, Маханжар, Усть-
Нарым және т.б. мәдениеттер өркен жайса, энеолитте мәдениетінің әсері
Минусинск ойпатында қылаң берді. Зерттеушілер Ботай мәдениетін Атбасар
мәдениетінің тікелей ізбасары ретінде таниды. Ал, Атбасар мәдениетінің арғы
тегі мезолиттік Балқантау, Сыр бойы, Ферғана үрдістерімен сабақтасып жатыр.
Мәдениет жол-жөнекей ықпалдасуды бастан кешіре отырып Ертіс пен
Енесей алаптарына тұяқ тіреп, көнешұңқырлықтар үрдістерінің шығысындағы
түрі – энеолиттік Афанасьев мәдениетінің уығын көтеруге атсалысты.
Көнешұңқырлықтар мен Афанасьевтіктердің жерлеу әдісі, антропологиялық
түрлері, тұтынған бұйымдары, өсірген малдары тым ұқсас.
Ғалымдар Афанасьев үрдістерінің Ботай, Усть-Нарын мәдениеттеріне тән
жәдігерлерге жуықтайтын сипаттармен ұштасып жатқанына назар аударады Ботай
жоралғылары Жейтун аясындағы қоныстарға тән жерлеу жораларына бейіл тұрады.
Мысалы, мүрделермен бірге қабырғаны жағалата жылқының бас сүйектері қатар
қойылған, мүрделердің басын оңтүстік-шығысқа қаратып шалқасынан
жатқызылған. Бұл көнешұңқырлық үрдіс Ботай мәдениетіне де тән еді. Бұларда
мүрдені ашып оның жанына жаңа өлгендерді қатар жайғастырып және еден астын
қазып жерлеу әдеті болған.
Жалпы алғанда, Ботай, Келтеминар, Оңтүстік Түрікменстандағы Геоксюр
мәдениеттерінің ұқсас та тұтастығы көрінеді. Ботайда үйлер тұрғызылатын жер
шеңбер немесе сегіз бұрыш (кейде төрт бұрыш) түрінде белгіленеді.
Келтеминар үйлерінің шатыры күмбездеп жабылыпты. Бұл – палеолит пен неолит
замандарында ұшырасатын тәсілдер. Мұндай баспаналарды археологтар неолиттік
Атбасар мәдениеті аясынан да тапты. Ботайда ет сақталатын ұралар болған.
Демек, қазақтардың соғымға жылқы сою дәстүрінің әуелгі нышандары сонау
Ботай заманынан бастау алады.
Ботай үйлері – күмбезді төбелі үйлер. Бұл Афанасьев,
көнешұңқырлықтардың бітімінде бар жәйт. Обаны күмбездеп үю, мүрделердің
басын күн шығар жаққа қарата көму әдетін, Көнешұңқыр мен Ботай
мәдениеттерінің тіршілік салттарын, олардан кейін өмір сүрген петров,
андрон тайпаларының үрдістері арқылы сақ, хун, түрік, дешті-қыпшақ
тайпалары әрі қарай жалғастырып әкеткен еді.

Сонымен, жоғарғы палеолит, мезолит, неолит және қола ғасырларындағы жер-
жерлерден табылған археологиялық ескерткіштердің (жерленген мүрделердің)
жан-жағына тау ешкісінің мүйіздерін тізіп қою, мүрделерге қызыл бояу
себу, атты мүрдемен бірге көму, бұрынғы тиктердің
мүрдені сүйегінен етін ажыратып алып көму әдетінің қырғыздарда қайталануы
(Манас бойынша) алғашқы дәстүрлер иегерлері мен кейінгі ғасырлардағы
қауымдардың арасындағы байланыс туралы сөз қозғауға мүмкіндік береді. Бұл
тұжырымды, әсіресе ондаған мың жылдар бойы мотиві жағынан (материал мен
жасалу техникасы емес) өзгеріске ұшырамай ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырған
ою-өрнектер растайды.
Біздің заманға дейінгі ІII - II мың жылдықта (энеолит кезеңі) ауа
райының ылғалды және салқын жағдайында Қазақстан тұрғындары өндірісті
шаруашылықтың түрі - мал өсіруді жаппай игереді. Бұл мәдениеттің (Ботай
мәдениеті) Солтүстік Қазақстанда бірнеше ескерткіштері табылған: Ботай,
Красный Яр, Бестамақ , Соленое озеро т. б. Мұнда алғашқы кезеңдерден көрі
ауқымды өзгерістер мен ерекшеліктер байқалады, яғни адамдар ірі елді
мекендерге орналасады, жылқыны көлік ретінде пайдаланады, аң, балық
аулайды. Ботай мәдениеті өзінің мазмұнымен сұртанды (Оңтүстік Орал),
Хвалынь (Еділ жағалауы), Афанасьев (Алтай), Усть-нарым (Шығыс Қазақстан)
мәдениеттерімен тәріздес. Бұның өзі Еуразия даласындағы тайпалардың
тарихындағы этностық және мәдени біртұтастықты сипаттайды.
Ақпарат беттерінде жылқы малы сонау ықылым заманнан бері адамзат
тарихында ең ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.