Жанұялық туризмді ұйымдастыру және жоспарлау
КІРІСПЕ 3
1 ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 6
1.1 Жанұялық туризмнің мазмұны және алғы шарттары 6
1.2 Туризмнің жіктеленуі 16
1.3 Жанұялық туризмнің категориясы ретінде 20
2 ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ 26
2.1 Әлемдік туризмдегі жанұя туризмнің алатын орны және оның жалпы сипаттамасы мен үлгілері 26
2.2 Жанұялық туризмнің дамуының әлеуметтік.экономикалық шарттары 34
2.3 Қазақстан Республикасында жанұялық туризм даму динамикасы 40
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫҢ БОЛАШАҒЫ 46
3.1 Ұлттық экономиканың тиімді дамуына жанұя туризмнің тигізетін әсері 46
3.2 Қазақстан Республикасында жанұялық туризмді дамыту болжамы және оларды жетілдіру жолдары 54
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 68
1 ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 6
1.1 Жанұялық туризмнің мазмұны және алғы шарттары 6
1.2 Туризмнің жіктеленуі 16
1.3 Жанұялық туризмнің категориясы ретінде 20
2 ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ 26
2.1 Әлемдік туризмдегі жанұя туризмнің алатын орны және оның жалпы сипаттамасы мен үлгілері 26
2.2 Жанұялық туризмнің дамуының әлеуметтік.экономикалық шарттары 34
2.3 Қазақстан Республикасында жанұялық туризм даму динамикасы 40
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫҢ БОЛАШАҒЫ 46
3.1 Ұлттық экономиканың тиімді дамуына жанұя туризмнің тигізетін әсері 46
3.2 Қазақстан Республикасында жанұялық туризмді дамыту болжамы және оларды жетілдіру жолдары 54
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 68
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан үшін туризмнің дамуы қазіргі таңда өте маңыздылығын Президент Н.Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан 2050» бағдарламасы негізінде халыққа жолдауында атап өткен. Осы бағдарлама бойынша өзінің мүмкіндіктері мен бәсекеге қабілеттілігі тұрғысынан перспективті салаларға ауыл шаруашылығы, орман және орман өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, тұрғын-үй құрылысы және инфрақұрылымымен қатар туризм де кірген.
1 Актуальные вопросы туристской деятельности: сб. метод.материалов. - СПб: Недра, 2006.
2 Бгатов А.П. Бойко Т.В, Зубрева М.В. Туристские формальности: учеб.пособие для студ. Высш. Учеб. Заведений. - 2-е изд, испр. - М: Академия, 2006.
3 Туристік фирмаларқызметіндегі маркетингті жетілдіру (мақала) баспа «ҚАЗЭУ хабаршысы», № 6, Алматы, 2009.
4 Биржаков М.Б. Введение в туризм. - 8-е изд, перераб. и доп. - СПб: Невский фонд, 2006.
5 Быстров С.А, Воронцова М.Г, Туризм: макроэкономика и микроэкономика - СПб: Герда, 2007.
6 Быстров С.А. Финансовый менеджмент в туризме - СПб: Герда, 2007.
7 Воскресенский В.Ю. Международный туризм - М: Юнити, 2006.
8 Долженко Г.П. Экскурсионное дело - М: Март, 2006.
9 Шутова Н. Нехитрые комбинации хорошего отдыха, Н.Шутова [и др] Туризм: практика, проблемы, перспективы - 2006 - N 2 - С. 35-37.
10 Рахымбаев А.Б, Сабатаева Б.О. «Менеджмент», Алматы 2006ж;
11 Есімжанова С.Р, «Маркетинг», Алматы 2009ж;
12 Международный туризм: учебное пособие А.А.Адамеску, А.Б.Варлашов - М: ЮНИТИ-ДАНА, 2008.
13 Ильина Е.Н. Туроперейтинг: организация деятельности - М: Финансы и статистика, 2007.
14 Каурова А.Д. Организация сферы туризма: учеб.пособие - СПб: Герда, 2006.
2 Бгатов А.П. Бойко Т.В, Зубрева М.В. Туристские формальности: учеб.пособие для студ. Высш. Учеб. Заведений. - 2-е изд, испр. - М: Академия, 2006.
3 Туристік фирмаларқызметіндегі маркетингті жетілдіру (мақала) баспа «ҚАЗЭУ хабаршысы», № 6, Алматы, 2009.
4 Биржаков М.Б. Введение в туризм. - 8-е изд, перераб. и доп. - СПб: Невский фонд, 2006.
5 Быстров С.А, Воронцова М.Г, Туризм: макроэкономика и микроэкономика - СПб: Герда, 2007.
6 Быстров С.А. Финансовый менеджмент в туризме - СПб: Герда, 2007.
7 Воскресенский В.Ю. Международный туризм - М: Юнити, 2006.
8 Долженко Г.П. Экскурсионное дело - М: Март, 2006.
9 Шутова Н. Нехитрые комбинации хорошего отдыха, Н.Шутова [и др] Туризм: практика, проблемы, перспективы - 2006 - N 2 - С. 35-37.
10 Рахымбаев А.Б, Сабатаева Б.О. «Менеджмент», Алматы 2006ж;
11 Есімжанова С.Р, «Маркетинг», Алматы 2009ж;
12 Международный туризм: учебное пособие А.А.Адамеску, А.Б.Варлашов - М: ЮНИТИ-ДАНА, 2008.
13 Ильина Е.Н. Туроперейтинг: организация деятельности - М: Финансы и статистика, 2007.
14 Каурова А.Д. Организация сферы туризма: учеб.пособие - СПб: Герда, 2006.
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
Рекреациялық география және туризм кафедрасы
Қорғауға жіберілді
________________
кафедра меңгерушісі
Артемьев А.М.
ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖОСПАРЛАУ тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В090200-Туризм мамандығы бойынша
Орындаған Алтынбекова.Н.А
Ғылыми жетекшісі
г.ғ.к., доцент Жылқыбаева.М.І
Алматы, 2015
Бекітемін
Рекреациялық география және туризм
кафедрасының меңгерушісі __________ А.М.Артемьев
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ рекреациялық география және туризм кафедрасының 4 курс студенті Алтынбекова Назым Асқарқызының Жанұялық туризмді ұйымдастыру және жоспарлау атты дипломдық жұмысына
Тапсырма
№
Тапсырма мазмұны
Орындалу мерзімі
Тапсырма сипаттамасы
Орындалғаны туралы белгілер
1 1
Тақырыптың анықталуы мен бекітілуі
Қазан
2014
Жанұялық туризмді ұйымдастыру және жоспарлау
2 2
Жұмыстың құрылымын құрастыру
қараша 2014
Дипломның құрылымы кіріспе, 3 бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады
3 3
Тақырып бойынша ақпараттық ізденіс, өндірістік практика кезінде материал жинау
23.03-24.04.2015
Практика кезінде жанұялық туризмнің ұйымдастырылуы туралы мәліметтер жинау
4 4
Кіріспе
24.04-26.04.2015
Дипломдық жұмыстаң мақсатын, оның өзектілігін, жаңашылдығын көрсету .
5 5
Жанұялық туризмнің ұйымдастырылуының қазіргі жағдайы
28.04-01.05.2015
Жанұялық туризм жайлы жалпы түсінік, өзіндік ерекшеліктерін талдау
6 6
Жанұялық туризмнің даму деңгейін анықтау
01.05-04.05.2015
Қазақстандағы жанұялық туризмнің даму динамикасын корсету, оларды жетілдіру жолдарын қарастыру
7 7
Жанұялық туризмнің болашақтағы мүмкіншіліктері
04.05-07.05.2015
Жанұялық туризмнің пайдасы мен адамға қалдыратын әсерін қарастыру, әртүрлі бағыттағы бағдарламаларды ұсыну
8 8
Қорытынды
07-09.05.2015
Жүргізілген зерттеудің негізгі нәтижелерін көрсету.
9 9
Пайдаланылған әдебиеттер мен графикалық материалдар тізімін құжаттау
09-12.05.2015
Пайдаланылған әдебиеттер және интернеттен алған мәліметтерден тізім құру
10
Презентация мен баяндаманы дайындау
13-15.05.2015
Дипломдық жұмыстың мазмұнына және оның мәні туралы кысқаша мәлімет беру
11
Диплом алды қорғау
14.05.2015
12
Дипломдық жұмысты қорғау
10.06.2015
Тапсырма алған Алтынбекова.Н.А
Ғылыми жетекші
г.ғ.к., доцент Жылқыбаева.М.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1
ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
6
1.1
Жанұялық туризмнің мазмұны және алғы шарттары
6
1.2
Туризмнің жіктеленуі
16
1.3
Жанұялық туризмнің категориясы ретінде
20
2
ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ
26
2.1
Әлемдік туризмдегі жанұя туризмнің алатын орны және оның жалпы сипаттамасы мен үлгілері
26
2.2
Жанұялық туризмнің дамуының әлеуметтік-экономикалық шарттары
34
2.3
Қазақстан Республикасында жанұялық туризм даму динамикасы
40
3
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫҢ БОЛАШАҒЫ
46
3.1
Ұлттық экономиканың тиімді дамуына жанұя туризмнің тигізетін әсері
46
3.2
Қазақстан Республикасында жанұялық туризмді дамыту болжамы және оларды жетілдіру жолдары
54
ҚОРЫТЫНДЫ
65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
68
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан үшін туризмнің дамуы қазіргі таңда өте маңыздылығын Президент Н.Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан 2050 бағдарламасы негізінде халыққа жолдауында атап өткен. Осы бағдарлама бойынша өзінің мүмкіндіктері мен бәсекеге қабілеттілігі тұрғысынан перспективті салаларға ауыл шаруашылығы, орман және орман өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, тұрғын-үй құрылысы және инфрақұрылымымен қатар туризм де кірген.
Қызмет көрсетудің көптеген ерекше сипаттамаларымен (сезілмейтіндігі, өндіріс пен тұтынудың бір мезгілділігі, сапаның өзгермелілігі, сақтауға болмайтындығы) қатар туристік өнімге өзінің ерекше өзгешеліктері тән және ол туристік фирмалардың маркетингтік қызметін ұйымдастыруда ескерілетін негізгі факторлар болып табылады. Сонымен қатар туристік қызмет көрсетушілерге экономикалық, саяси, табиғи, әлеуметтік-мәдени және т.б. факторлар да әсер етеді. Тұрақты нормалар, әлеуметтік ереже, рухани құндылықтар жүйелері, адамдардың табиғатқа, еңбекке, спортқа, демалуға қатынасы ең үлкен күшке ие, сондықтан фирмалар осындай факторлардың мүмкін болатын өзгерістерін қадағалап және оны маркетинг тәжірибесінде қолдану қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев БҰҰ ДТҰ-ң Бас Ассамблеясының 18-ші сессиясында әлемдегі жалпы өнім көлемінің 10%-н туризм саласындағы кіріс құрайтынын, туризм саласындағы бизнес әлемі барлық мемлекеттің 800 миллиардтан астам долларын салықтық түсімдермен қамтамасыз ететіндігіне тоқтала отырып, қазіргі уақытта Еуропа мен Азиядағы 14 миллионға жуық туристер таяу уақытта Қазақстанда болуды жоспарлап отырғандығын, әсіресе, Германия, Ұлыбритания, Қытай, Жапония және АҚШ елдерінде біздің елімізге қызығушылық байқалатындығын атап өткен.
Әлемдік туризмнің қарқынды дамуына байланысты Қазақстанның жекелеген аймақтарына деген сұраныс өсуде. Еліміздің жеке өңірлері туризмнің қалыптасып тұрақты дамуына мүмкіндік беретін туристік-рекреациялық ресурстармен қамтамасыз етуші болып табылса, екінші жағынан туризм арқылы әлеуметтік-экономикалық мәселелерін шешу өңірдің экономикасының өркендеуіне алғышарт жасай алатындай мүмкіндіктері бар мультипликативті нәтижеге ие болуымен ерекшеленеді. Соған қарамастан, туризмді тұрақты дамыту тетіктері біртұтас ашық жүйе ретінде қарастырылмағандықтан, осы саланың дамуын қамтамасыз ететін барлық түйінде мәселелер әлі де шешуін тапқан жоқ.
Қазақстанның туристік әлеуеті бар. Қазақстанда туризм түрлерін, атап айтқанда, спорттық (альпинизм, таулы өзендермен жүзу, шаңғы спорты), аң және балық аулаушылық, экологиялық, емдік-сауықтыру, этникалық, ғылыми және танымдық туризм түрлерін дамытуға жайлы территорияда орналасқан. Ыңғайлы географиялық жағдай (Еуразия орталығы, Ресей Федерациясымен, Қытай Халық Республикасымен және Монғолиямен шекаралас), ынтымақтастық, ұлан-ғайыр аумақ және табиғат ландшафтының сан алуандығы, бірегей рекреациялық ресурстар, бай мәдени-тарихи мұра, сондай-ақ көрші мемлекеттердің шекаралас өңірлерінде қазақ диаспорасының тұруы облыстағы туризмді дамытудың күшті жақтары болып табылады.
Соңғы уақытта Германия, Австрия, Франция, Швейцария, Италия, АҚШ сияқты елдердің туристерінің Орта Азияға, оның ішінде Алтайға деген қызығушылығы артуда.
Қазіргі таңда басты мәселелердің бірі жанұялық туризмді пайдаланып, бәсекеге қабілетті туристік индустрияны қалыптастыру, халықты жұмыс орындармен қамтамасыз ету, мемлекеттің және халықтың табыстарын өсіру болып саналады. Бұл мақсатқа жету үшін туризм саласында маркетингтің әдістері мен тәсілдерін қолдану қажеттілігі туып отыр. Маркетинг нарықта болып жатқан үрдістерді жан-жақты ескеріп отыратын, кәсіпорынның іс-әрекетін басқару және ұйымдастыру жүйесі, өндірісті, жалпы қоғамды дамытушы құрал ретінде танымал. Туристік салада маркетингтік технологияларды қолдану оның бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатуына, ол саланы ойдағыдай дамытуға әсерін тигізеді.
Сонымен қатар қонақүй шаруашылығы, тасымалдау магистралдары және т.б. осылар сияқты қажетті инфрақұрылымдарсыз туризмді дамыту мүмкін емес. Осы мәселелердің барлығын кешенді түрде шешу қажет, ал ол көбінесе мемлекеттік қаражат пен мемлекеттік реттеуге байланысты болып отыр.
Аталған мәселелерді шешуде нарықта әрекет етуші туристік фирмалардағы маркетингтік қызметті жетілдірудің маңызы өте зор.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: жанұялық туризмнің мәселелерін зерттеу мен перспективаларын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
-жанұялық туризм жайлы жалпы түсінік беру (ұғымы, мәні);
-туризмға әсерін тигізетін факторларды анықтау;
-Қазақстан Республикасындағы туризм жағдайына шолу жасау;
-елдегі жанұялық туризмның даму динамикасын көрсету;
-ұлттық экономиканың тиімді дамуына туризмнің тигізетін әсері
-Қазақстан республикасында туризмді дамыту болжамы және оларды жетілдіру жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні: еліміздегі жанұялық туризмнің мәні, қызметі және қазіргі мәселелері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасындағы жанұялық туризмнің даму деңгейін анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу әдістері: аналитикалық және синтетикалық талдау жасау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нәтижесінің қайнар көздері: баспасөз материалдары, ақпарат құралдары, интернет көздерінен алынған мәліметтер құрайды.
Дипломдық жұмысты зерттеудің ғылыми жаңашылдығы: отандық туристік нарықтағы қазіргі уақыттағы жағдай туризм инфрақұрылымын дамыту, компаниялар қызметінде маркетинг қағидалары мен әдістерін қолдану, туристік қызметтер тұтынушыларының мінез-құлқын зерттеу, олардың ерекшеліктерін анықтауды талап етеді. Қазіргі уақытта қолда бар туристік ресурстарды тиімді пайдалану, маркетинг қағидаларын басшылыққа ала отырып бәсекеге қабілетті қазақстандық туристік өнім әзірлеп нарыққа ұсыну, соның негізінде кіру туризмінің үлесін жоғарылату мәселелеріне қатысты ғылыми негізделген зерттеулер әлі де жеткіліксіз деуге болады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің ақпараттық базасы: жазба жұмыста баспа материалдары, статистика агенттігінің мәліметтері (әлеуметтік - экономикалық көрсеткіштер), Туристік қызмет туралы заң актілерінің жиынтығы қолданылды. Теориялық база ретінде отандық, ресейлік және шетелдік зерттеушілер еңбектері алынды.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы: жанұялық туризмге байланысты бағдарламаларды құруды үйрену, туристік фирмадағы ұсынылатын жанұялық турды ұйымдастыруды талдау және халыққа қажеттілігін анықтау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: зерттеудің мақсаттары және тапсырмалары негізінде анықталған. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Жанұялық туризмнің теориялық аспектілері
1.1 Жанұялық туризмнің мазмұны және алғы шарттары
Ел дәулетін ешбір шығынсыз арттырудың ең төте жолы қайсы дегенде, көпшілік алдымен ауызға туризмді алары анық. Себебі, әлемдік тәжірибенің өзі көрсетіп отырғанындай, аршынды адыммен алға кеткен мемлекеттердің көпшілігі өз қоржындарын түрлі инвестициямен толтыру кезінде көбіне көп осы салаға арқа сүйейді.
Расында, экономиканың қарыштап дамуында туризмнің алар орны айрықша. Оған ешкім шәк келтірмейді. Дүниежүзілік туристік ұйымның соңғы кездегі таратқан мәліметтеріне қарағанда, осы саламен айналысатын мемлекеттер қазынасына сырттан түсетін инвестицияның 10 пайызға жуығы тек біз сөз етіп отырған табыс көзінің еншісіне тиесілі екен. Сондықтан да туризмнен түскен кіріс дүние жүзі бойынша әлі күнге дейін мұнай экспорты мен көлік сатудан кейінгі үшінші орынды иеленіп келеді.
Туризм түсінігіне жай ғана бір сөзбен жауап беру мүмкін емес. Біреулердің түсінігінше, туризм қолдарына қол шатыр алып, түнгі шоқ ошақ басында ән айтып, адам аяғы баспаған жерлермен жүрілген киллометрлер болса, ал енді біреулер үшін тарихи жерлерде саяхаттану, олардың болмысы мен тарихын зерттеу, үшінші біреулер үшін шет елдерге саяхаттанумен түсіндіріледі. Әрине, олардың әрқайсысы да дұрыс пікірде, өйткені, туризм саласы сан-қилы, жан-жақты құбылыс [1].
Бір көзге қарағанда туризм түсінігі кез келген адамға түсінікті термин, өйткені біз бәрімізде бөтен жерлерге сапар кештік, туризм туралы бұқаралық ақпарат құралдарынан көріп, мақалалар оқыдық, саяхаттар туралы әртүрлі телебағдарламаларды тамашаладық, өз еңбек демалысымызды жоспарлай отырып, туристік агенттіктердің кеңестері мен қызметтерін пайдаландық. Алайда, ғылым және білім саласында халық шаруашылығының ажырамас бір бөлігі ретінде туризмнің құрамдық элементтерінің қатынасын айқындап алғанның маңызы зор.
Туризм дамуының теориялық және ғылыми-тәжірибелік аспектілері келесі американдық ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапты: Д.Аакер, А.Г. Браймер, Л. Берри, Дж. Боуэн, Ф. Котлер, Р. Оливье, Д. Ратмел, Д. Уокер жәнет.б.
Бұл саланы дамытуға өз еңбектерімен зор үлесін қосып келе жатқан алыс- жақын шетелдік ғалымдарға: А.А. Асанова, В.Г. Гуляев, А.М. Голубков, Е.Н. Ильина, В.А. Квартальнов, В.К. Кораблев жәнет.б. жатады.
Экономиканың жекелеген салаларында тәжірибеде маркетингті қолдану Ш.Р. Абдильманова, У.Б. Баймуратов, Н.В. Джангарашева, С.Р. Есімжанова, К.К. Кажымұрат, А.Ш. Нұрсеит, С.Н. Нысанбаев, К.Ә. Сағадиев, Н.Н. Хамитов сияқты отандық экономист-ғалымдардың еңбектерінде көрініс алған.
Отандық экономикалық әдебиеттер ішінде туризмнің даму мәселелері: В.Н. Вуколов, Ғ.М. Дүйсен, Ж.М. Дюсембекова, С.Р. Ердавлетов, О.Б. Мазбаев, Р.Х. Раева, О.Ж. Устенова, М.Р. Смыкова, Ө.К. Шеденов сияқты ғалым-экономистердің еңбектерінде орын алған.
Туризм түсінігін айқындағанда мынадай келесі көрсеткіштерді ескерген жөн:
1 Орын өзгерту. Бұл жағдайда іс-әрекет күнделікті ортадана тыс жерге орын ауыстыру арқылы жүзеге асады. Алайда өз үйі мен жұмыс орнына немесе оқу орнына бару арқылы орынын өзгерткен тұлғаны турист ретінде қарастыру мүлдем теріс түсінік.
2 Өзге жерге келу. Бұл жағдайдың басты мақсаты: өзге келген жер тұлғаның үнемі немесе ұзақ мерзімді өмір сүру ортасына айналмауы тиіс. Сонымен қатар бұл еңбек қызметімен де байланысты (жолаушының еңбекақысы мен іс-сапар ақысын төлеу) болмауы керек. Тағы да бір ерекшелігі саяхаттанушылар жаңадан келген ортасында 12 ай бойы немесе одан да ұзақ мерзімде тұрақтамауы тиісті. Нақты бір өзге ортада бір немесе одан да ұзақ мерзімде болған немесе болуды жоспарлаған адам туризмнің критерийлері бойынша саяхаттанушы (турист) болып саналмайды.
3 Жаңадан келген орта еңбек ақы төлеудің негізгі ортасы. Бұл жағдайда саяхаттың немесе жолсапардың негізгі мақсаты жаңадан келген ортада арнайы бір қызмет етіп, пайда табуды көздеу болмауы тиіс. Қызметтік іссапар, сондай-ақ бос уақытын өткізу мақсатындағы саяхат - бұл күнделікті өмір сүру және қызмет ету ортасынан тыс жерге орын ауыстыру. Егер қала тұрғыны сол қаладан сауда-саттық қызметі мақсатында орын ауыстырса, ол саяхаттанушы болып есептелмейді. Өйткені ол өзінің негізгі ортасын тастап кетпейді.
Сол туризм біздің елімізде де қазіргі кезде өте қарқынмен дамып келеді. Ғалымдардың айтуынша туризмге деген қызығушылық бұдан әрі дами береді. Көпшілік адамдар үшін туризм туған өлкені және шет мемлекеттерді тану құрамы ғана емес, сонымен бірге ол дене шынықтыру мәдениетінің негізгі, құраушы бөлімі болып табылады. Қазіргі таңда туризм еңбекшілердің жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына шығуы мен байланысты, мұның өзі адамдардың демалуға және бос уақытын өткізуге деген негізгі құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамдар мен халықтар арасындағы өзара түсіністікті дамытудың факторларына айналады.
Туризм тек экономикалық емес, сонымен бірге әлеуметтік мәдени маңызға ие. Себебі ол елдер арасындағы мемлекетаралық байланыстардың және мәдени айырбастаудың дамуына ықпалын тигізеді, аймақаралық байланыс көлемін арттырады, халықтың танымдық деңгейін көрсетеді. Туризм саласында алдыңғы қатардағы шетелдік туризм индустриясын мысалға алсақ, оған салынған инвестициялардың тез өзін-өзі ең жоғарғы тиімділігін көреміз. Бұл туризм өзі жетілген мемлекеттің экономикасына оң ыпалын тигізеді деген сөз.
Туризм саласы - кез келген ел экономикасын алға сүйреушi күш. Жыл сайын туризмнен табатын кiрiстiң арқасында күн көрiп отырған мемлекеттер көп.
Төмендегі 1-суретте жанұялық туризмді ұйымдастыру моделі көрсетілген.
Мақсаты
Жанұяны бекіту үшін демалу
Бағдарламасы
Аудиториясы
- сұхбаттасу;
- ойын бағдарламалары;
- рекреативті жанұялық демалыс;
- спортты жанұялық демалыс;
- экскурсиялық жұмыстар;
- мереклер мен концерттерге бару.
- некелеспеген жастар;
- балалары жоқ жас жанұя
- балалары бар жас жанұя;
- үлкен жастағы балалары жоқ жанұя;
- үлкен жастағы балалары бар жанұя;
- егде жанұя.
Сурет 1. Жанұялық туризмді ұйымдастыру моделі [2]
Негізі жанұялық туризмде ата-аналармен сапарға шығу 11 жасқа дейін есептеледі.
Орналасу орнын, тамақтануды және қозғалу көлігін таңдағанда баланың физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін есептеу керек.
Біріншіден, мұндай турларды экологиялық таза, тыныш және көгалдандырылған жерлерде өткізу керек. Сонымен бірге, туристер жататын қонақ үйлер жанұялық демалыстар үшін арнайы жабдықталған болулары керек: 2-3 орынды нөмірлер, нөмірлерді біріктіру жүйесі, балалар ойындары үшін жеке орын және т.б. мұндай турлардың бағдарламасында міндетті түрде балалар мен олардың ата-аналары үшін арналған шаралар болуы тиіс.
Мұндай бағдарламаларға ата -- аналары да, балалары да қатыса алатын таныстыру экскурсиясы жатады. Сонымен қатар жеке ата-аналар үшін арналған экскурсиялар да болуы мүмкін. Экскурсияны зообақтарға немесе демалыс парктеріне ұйымдастырған жөн.
Бағдарламаларды ұйымдастырғанда ата-аналар мен балалардың қызығушылықтарын біріктіру керек, мысалы арнайы балалар мерекесән ұйымдастыру (қуыршақтар мерекесі, ертегілер мерекесі), қонақтағы балалардың туған күндерін жасау мерекесі және т.б.
Енді жанұялық қонақ үй жайлы айта кетсек. Жанұялық қонақ үй бизнес ортасы туризмнің жетекші факторы мен базасы болғандықтан, оны алтын жұмыртқалы тауық саласы деп атайды. Бірақ біздің елімізде жанұялық қонақ үй-мейрамханалық және туристік бизнес көптеген себептерден шетелдегідей өріс алып жатқан жоқ, оның экономикалық және басқару негіздерін оқу экономикалық ғылымның жеке саласына әлі айналған жоқ, ал қонақжайлық қызмет көрсету маркетингі мен басқаруын тек кейінгі кезден ғана университеттік деңгейде оқыта бастады.
Сондықтан бұл сала дамыған елдің тәжірибесін меңгерген жөн деп көреміз. Америка Құрама Штаттарында жанұялық қонақ үй-мейрамханалық және туристік бизнесінде клиентке ерекше көңіл бөліп бағдарланумен ерекшеленетіндіктен, біз үлгі етіп американдық мектебін таңдадық. Бұл мектептің көрнекті өкілдері, қонақжайлық қызмет көрсету саласында жұмыс істейтін қызметшілер, олар өз индустриясының басқа кәсіпорын қонағы жағдайында болғанда өздеріне қандай қызмет көрсетуді қалайтын болса, қонақтарға да сондай қызмет көрсетуі тиіс деп айтады [3].
Темір жол, автокөлік пен әуе көлігінің дамуымен қоғам мобильдене берді. Бұл мобильділік, өз кезегінде, қонақ үй ісінің, тәуелсіз негізде басқарылған, негізінен жеке меншікте болған кішігірім кәсіпорын индустриясынан иелену мен басқарудың түрлі тәсілдері бар - франчайзинг, серіктік, аренда және шарт бойынша басқару - қазіргі кездегі индустрияға транформациясына көмектесті.
Жанұялық қонақ үйлер мен аппортаменттер Американдық ассоциациасының мәліметтері бойынша, АҚШ жанұялық қонақ үй индустриясы 4700 қонақ үйлер мен аппортаменттерден тұрады. Басқа елдерден ерекше АҚШ-та лауазымды, үкіметпен белгіленген қонақ үй классификациясы жоқ. Бірақ жанұялық қонақ үйлерді тұрған орны, бағасы мен көрсетілетін қызмет түрлері бойынша жіктейді. Жанұялық қонақ үйлер бөлмелерінің бағасы бойынша бюджеттік, экономдық, орташа, бірінші дәрежелі, апартаментті және көрікті болып бөлінеді. Өзінің тұрған орнына байланысты жанұялық қонақ үйлер орталық, курортты, әуе вокзалды, автострадты болады.
Қазіргі кезде әлемнің әр түрлі нүктелерінде қызметтер саласының феноменальді кеңеюіне айқын тенденция байқалуда. Сервистік қызмет - бұл біздің қажеттіліктерімізді қанағаттандырудағы реабилитациялы-альтруистік стилі құрылып жетілдірілетін адамзат қарым-қатынастарының саласы болып табылады. Жанұялық қонақ үй сервисін дұрыс ұйымдастырып, дамыту үшін сервис мәдениетін дамыту керек. Қызмет көрсетудің жоғары мәдениеті қызметшілерге қонақтардың мәселелерін шешуге мүмкіндік береді. Жанұялық қонақ үй қызметтерінің маркетингі саласында жұмыс істейтін адамдар, өз тауарының төрт спецификалық белгілерін ұмытпауы керек. Бірінші, материалды тауарларға қарағанда қызметтерді, оларды тікелей көрсету сәтіне дейін, дәмін татып, ұстап көріп, көруге және естуге болмайды. Екінші, жанұялық қонақ үй индустриясында қызмет көрсету қызмет көрсететін адамды да, қызмет көрсетілетін адамды да қажет етеді, яғни қызметтер көзі мен объектісінен ажырамайды. Үшінші, жанұялық қонақ үй саласының қызметтері құбылмалы, оның сапасы қызмет қандай жағдайда және кіммен көрсетіліп жатқандығына байланысты болады. Және төртінші, қызметтер сақтауға келмейді.
Жанұялық қонақ үй қызметтерінің сапасы өндірістік фирмалардың сапасынан шұғыл ерекшелінеді. Оның ерекшелігі қонақ үй кәсіпорынның өнімі бір уақытта өндіріліп - тұтынылатынында. Зерттеушілер сапаны қонақ үміттерін қанағаттандырып, одан асу мүмкіндігі ретінде анықтайды. Сапаға ұмтылу - шексіз үрдіс, бірақ бүгінгі күн қонақ үй бизнесіндегі барлық бірлестіктер онымен айналысатын уақыт. Қызмет көрсету сапасының моделі танылған бес сатылы модель ретінде кең қолданылады. Ол қызмет көрсетудің сапасын қонақтың үміттерін қанағаттандыру көзқарасынан анықтайды. Модельді жасағандардың айтуынша қызмет көрсетудің бір қадамы - қонақтардың үміттерін және қызмет көрсету сапасында қандай қиындықтар туу мүмкіндігін білу болып табылады. Басқаша айтқанда, фирма өз қонағының үміттерін білу, және де сол күтулерін үлгілі сапамен іске асыру керек. Бұл модель маркетингпен тығыз байланысты, өйткені оның негізінде тұтынушы қажеттіліктеріне бағдарлау жатыр [4].
Жанұялық қонақ үй кешендерінің құрамында бірнеше мейрамханалар болуы мүмкін. Көптеген таңдаулы қонақ үйлердің құрамында екі мейрамхана болады. Олардың бірі жоғары дәрежедегі фирмалық болса, екіншісінің ұсынатын тағамдары мен сусындарының бағасы төмендеу болады. Қонақ үйлердегі мейрамханалар қонақ үй меймандары мен қатар қала тұрғындарына да қызмет етеді. Мейрамханалық бизнес - қонақтарды арнайы орында тамақпен, сусынмен қамтамасыз ететін, гигиена және заң талаптарына сай қызмет көрсетуді ұйымдастыру болып табылады.
Мейрамхана дербес түрде немесе қонақ үй құрамында қонақтардың гастрономиялық қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатында тамақ түрлерін дайындап ұсынады. Бұл қызмет түрінің экономикалық мақсаты пайда табу. Қонақтардың демалысы мен көңіл-күйін көтеруді ұйымдастыру мейрамхананың негізгі міндеттерінің бірі. Адам өмірінде демалу және көңіл көтеру маңызды да қажетті.
Демалыс - адамның шаршағанын басатын, психикасын, қуатын және интеллектулдық күйін қалпына келтіріп дамытатын психофизиологиялық процесс болып табылады. Демалыс тек шаршағанды басып қоймай, сонымен қатар күнделікті өмірдің жағымсыз жақтарынан да арылтатын шара. Демалыс әр түрлі ойын-сауық түрінде ұйымдастырылуы мүмкін.
Ойын-сауық - қонақтың көңіл-күйін көтеретін, шаттыққа бөлейтін қызмет түрі. Ойын-сауық түрлері негізінен қонақтың психологиялық тұрғыдағы талғамдарына сай және әр түрлі эмоциялық деңгейде өткізіледі, адам көңілін шаттыққа бөлейді. Қызықты ойындар, әзіл-сысқақ, қалжың - адам сезімдерін оятады. Ойын-сауық шараларының негізгі мақсаты қонақтардың көңіл-күйін көтеріп, қуаныш пен шаттыққа бөлеу. Мейрамханаға келген адамның көңіл-күйі көтеріліп жақсы әсер алуы керек.
Мейрамхана қонақжайлылығын арттырып, меймандар контингенті мен олардың керекті мәдени және әдептілік деңгейін сақтау үшін қажетті атмосфераны ұйымдастыру керек. Мұндай шаралар қонақтардың тәртібі мен әдептілігі қажетті деңгейде болуын қамтамасыз етеді. Кеше ғана салонды мейрамханада әсем де жарасымды киім де кездескен қонаќтар, ертеңгі күні джинси киіп және өздерін басқаша ұстап бар, кафелерде кездесуі әбден мүмкін. Мейрамханадағы кез-келген бағдарлама режиссурасының негізгі мақсаты көрермендердің (тыңдаушылардың) көңілінен шығатын көркемдігі жоғары атмосфера ұйымдастыру болып табылады.
Бұл бағыттағы мүмкіндіктер шексіз деуге болады.
Мейрамханадағы көңіл-күй:
-салтанатты;
-мерекелік;
-іскерлік;
-мәртебелі;
-қатаң;
-лирикалық;
-ойын-сауық, қалжынды;
-отбасылық болуы мүмкін.
Бір кеш ішінде көңіл-күй бірнеше рет өзгеруі ықтимал. Қонақ, мейрамханадағы көңіл-күйді табалдырықтан аттай сала сезінеді. Қонақтың мейрамханада қалуы, тапсырыс беруі немесе отыру ұзақтығы оны қалай қарсы алғанға байланысты. Алғашқы қонақтарды қарсы алу кезінде қажетті көңіл-күйді орнату өте маңызды. Мейрамханаға бірінші рет келген қонақтар бос қонақжайда отырғанды ұнатпайды. Бос қонақжай көбіне көңілсіздік туғызады. Сондықтан кейбір шетелдік мейрамханалар бос қонақжайда отыратын арнайы адамдар жалдайды. Көбіне көңіл-күй сипатын қонақтарды күтетін даяшылар қамтамасыз етеді. Егер даяшылар қонақты көңілді қарсы алып, дәмді тағамдар жеп, көңіл көтеріп, демалатындығына сендіре алса, онда ол еш күмәнсіз шақыруды қабыл алады.
Мейрамханалар қызмет көрсету деңгейіне қарай бірнеше түрге бөлінеді. Өздігінен тамақтану мейрамханалары. Мұндай мейрамханаларда даяшылар қызмет көрсетпегендіктен тамақтану бағасы төмен болады. Өздігінен тамақтану мейрамханалары қаланың іскерлік орталықтарында орналасады және мұнда негізінен ұзақ уақыт бойы тамақтануға уақыты жоқ адамдар келеді. Мұндай мейрамханалардың ішкі құрылымы, жиһазы және интерьері қызмет көрсету деңгейіне сай ерекшеленеді. Ең алғаш бұл түрдегі мейрамханалар Америка штаттарында ашылған.
Кафе - қонақтарға тағамдармен сусындардың, сүт өнімдері мен кондитерлік өнімдердің және т.б. шектелген мәзірін ұсынатын тамақтандыру кәсіпорны. Кафелерде ойын-сауық бағдарламалары да ұйымдастырылады. Қонақ үй жанындағы кейбір кафелер күндіз-кафе, ал кешке бар ретінде қызмет көрсетеді. Мұндай кафелерде кешке дискотека ұйымдастырылады.
Диско-барлар жеке немесе қонақ үйлердің жартылай жертөлелерінде орналасуы мүмкін. Мұндай барларда жастардың демалысы оркестрлердің, әншілердің және актерлердің қатысуымен ұйымдастырылады. Мұнда қонаќтарға түрлі бутербродтар, кондитерлік өнімдер, сусындар ұсынылады. Диско-барлардың залдары заман талабына сай әзірленедір. Би алаңының едені түрлі-түсті паркеттен жасалып, арнайы жарық көздерімен жабдықталады. Диско-барларда слайдтар көрсету үшін үлкен экрандар қойылады және өте қуатты музыкалық аппаратурамен, реңкілік эффектілер туғызатын құралдар, теледидармен және видеоаспаппен жабдықталады. Музыкалық бағдарламаны диск-жокейлер жүргізеді [5].
Кафетерий - шәй, кофе, какао, ыстық шоколад сияқты ыстық сусындарды, сүт және сүт өнімдерін, бутербродтар мен дайындалуы жылдам кондитерлік және басқа жеңіл тағамдарды сатуға мамандандырылған тамақтандыру кәсіпорыны.
Асхана - көбіне курорттық қонақ үйлерде орналасқан және табысы әр түрлі деңгейдегі адамдарды тамақтандыруды қамтамасыз ететін тамақтандыру кәсіпорыны.
Буфет - кулинарлық өнімдерді, жартылай фабрикаттарды, сондай-ақ ыстық және салқын сусындарды сатуға арналған тамақтандыру мекемесі.
Салондық мейрамханалар басқалардан керемет әсемдігімен ерекшеленеді. Интерьері, үстелдердің өте бай әрленуі, дәмді тағамдары, кішіпейілділігі, байыпты қызметкерлері, сазды музыка қонақтары.
Дәмхана - жылдам қызмет көрсететін тамақтандыру кәсіп орны. Дәмханалар дастархан мәзірінде - салқын және ыстық тағамдар, көпшілік ұнататын және дайындалуы оңай сосиска, сарделька, тұшпара, жұмыртқа сияқты тағамдар, сондай-ақ шәй, кофе, какао және салқын сусындар, шырындар. Дәмханалар адамдар көп шоғырланатын жерлерде салынады
Музыканың белгілі бір жанрына, түріне бағытталған музыкалық бағдарламамен қонақтардың көңілін көтеретін мейрамханаларды музыкалық деп атайды. Оларға джаз, рок, фольклорлық немесе классикалық музыка негіз болады. Интерьерді өрлеу, таңдап алынған музыкалық бағытқа сай жасалады. Негізгі қонақтар музыка әуесқойлары, музыкалық фанаттар болғандықтан ондай мейрамханаларды клуб - деп атайды. (джаз клуб, рок-клуб, бард-клуб және т.с.с.) қонақтарды таңдаулы музыка, басқа қонақтармен еркін аралау және ұйымдастырылған көңіл-күйге сәйкес киініп еркін сезіну қызықтырады.
Концерттік мейрамханалар өз жұмысын артистердің концерттік бағдарламаларына сай жүргізеді. Мұндай мейрамханаларда негізінен шоу-бағдарламалар, әншілердің, музыканттардың концерттері өткізіледі. Концерттік мейрамханалар тек кешке жұмыс істейді. Жұмысты ұйымдастыру концерттік сценалардағыдай. Күндіз репитиция жүргізіледі. Осындай тәртіппен варьете бағдарламасымен жұмыс істейтін мейрамханалар да өз жұмысын ұйымдастырады.
Олар үшін толық зал көрермендер-үйреншікті. Біздің елімізде концерттік бағдарламалармен жұмыс істейтін мейрамханалар күннен-күнге көбеюде. Шет елдерде мұндай мейрамханаларда атақты артистердің концерттері бұрыннан өткізіледі.
Аралас түрдегі мейрамханалар - халыққа үйреншікті қарапайым мейрамханалар. Мейрамханалардың бұл түрі өте жиі кездеседі, мұнда тамақ дайындауда түрі, шоу бағдарлама да қарапайым. Мұндай мейрамханалардың қонақтарының контененті ауқымды.
Таверна - бұл мейрамхананың бір түрі. Тавернаның негізгі функциясы-тамақтандыру. Таверналар категорияларға бөлінеді. Тавернада ұсынылатын тағамдар мен сусындар және интервер таверна категориясына сай болады. Таверналардың жұмыс уақыты бірнеше сағат, тәулік бойы болуы мүмкін. Көптеген мейрамханалар жұмыс уақытын таверна сияқты ұйымдастырады.
Қазіргі кезде мейрамханалардың осы түрі көп ашылуда. Арт-кафелар мәдениеттің белгілі бір саласына бағытталады. Арт-кафелерде өткізілетін артистермен, бардтармен, жазушылармен, суретшілермен өткізілеттін кездесулер ашық әрі қызықты болады [6].
Барлардың түрі көп. Барларда адам өзін еркін сезінеді, сондықтан мұнда адамдар көңіл көтеруге, демалуға, музыкалық бағдарламаларды тыңдауға, шоу көруге келеді. Кейбір барларда бағдарламалар бірінен кейін бірі өткізіледі. Кейде бірнеше сағат ішінде әр түрлі жанрдың артистері өнер көрсетеді.
Қонақ үй ішіндегі орнына қарай барларды мынадай түрлерге бөледі:
-вестибюльдік - қонақ үй вестиболінде орналасқандықтан қонақтың қала тұрғынымен кездесіп, сұхбаттасуына ыңғайлы;
-мейрамханалық - мейрамхана залында орналасады. Бардың бұл түрі мейрамхана интерверінің қонақты қызықтырушы элементті болып табылады;
-қосалқы - қонақ үй қабаттарында орналасады. Бұл барларда қонақ үй бөлмелеріндегі қонақтарға арналған шарап, сыра және басқа да сусындар болады;
-банкеттік - банкет залдарында орналасады. Тек қана банкеттер мен конференцияларды өткізуге арналған. Банкеттік барда қымбат та танымал шараптар, сыра мен сусындар болады;
-бассейн жанындағы бар - жоғарғы дәрежелі қонақ үйлер құрамында болады. Қонақтарға сусындардың ауқымды мәзірі, коктейлдер ұсынылады;
-қызметкерлеге арналған бар - қонақ үйдің немесе мейрамхананың қосалқы бөлігінде орналасады және қызметкерлерге жылдам қызмет көрсетуге арналған;
-мини барлар - қонақ үйдің бөлмелер орналасқан бөлігінде тұрады. Бөлмелердегі қонақтарды сусындармен, кондитерлік өнімдермен қамтамасыз етеді. Мини-барлардың шектеулі және күнделікті толықтырылады.
Адамдарға тапсырыс бойынша кез-келген уақытта және кез-келген орында мейрамханалық қызмет көрсетуге арналған жылжымалы кіші мейрамхана кейтеринг деп аталады. Мұндай мейрамханалық қызмет жеке пәтерде, яхтада немесе бағалы ескі әшекейлермен безендірілген залда көрсетілуі мүмкін. Кейтеринг қызмет көрсетудің төмендегідей түрлерін ұсына алады:
-алдын ала берілген мәзір бойынша тамақ дайындау;
-дастарханды әрлеу және қызмет көрсету;
-жиһазбен, ыдыс-аяқпен қамтамасыз ету;
-Музыкалық ойын-сауық ұйымдастыру;
Тұтынушы әрбір қонағына бір фужерден шампань шарабына, салқын да ыстық тамақтарға және сусындарға тапсырыс беруі мүмкін. Тұтынушының қалауына қарай сол орында көңіл көтеру шаралары ұйымдастырылады.
Кейтерингтік қызмет бағасына дайындалған тамақтың, сусындардың, қызмет көрсетудің транспорттық құнды, сондай-ақ жиһазбен ыдыстың арендасы, дастарханды даярлау құны анықтайды. Мейрамхана тұтынушының ақшасына қарай мәзір дайындап, қызмет түрлерін, мейрамды өткізу орынын ұсына алады.
Кейтеринг ас үйінде барлық қондырғыларды қолдануға мүмкіндік береді.
Кейтеринг - пайдасы мол бизнес болып табылады. Қазіргі қоғамдағы өмір сүру салтына қарай мейрамханалар кейтерингтік қызмет көрсетуге мамандырылған. Тұтынушылар мейрамханаларға келіп тамақтануы немесе тамақты мейрамханадан алдыру мүмкіндігіне ие [7].
Шетел қонақтарын - туристерді күту. Ас ішудің дәстүрлі ерекшеліктері. Шетел қонақтарды туристерді мейрамханада, кафелерде, барларда күтілу ерекшеліктері болады. Өйткені әр елдің ас ішу өзіне тән мәдениеті бар. Осы мәдениетті білу мейрамхананың қонақ күту деңгейін көрсетеді. Шетел қонақтарды-туристерді күткен кезде мейрамханада қонақ елінің тағамдары пісіріледі. Өз елінің тағамдарынан қаралған мәзір болуы тиіс. Еуропалық кешенді мәзір, түскі ас мәзірі, диеталық мәзір, ет қолданылмайтын тағамдар мәзірі, жас балаларға арналған тағамдар мәзірі болуы тиіс. Мысалы, американдықтар ертеңгілік астың алдында кофе ішеді, ал кәрістер кофені мүлдем ішпейді. Өндістерге шайды ұсынған жөн. Еуропалықтар ертеңгілік асты, түскі асты, кешкі асты сусынмен немесе мин.сумен ішеді, ал шығыс елдері - жапондықтар, кәрістер - мин.суды мүлдем ішпейді. Егер де кейбір қонақтарға кит уылдырығы ұнамаса таң қалудың керегі жоқ. Мысалы, мадьярлар, мысыр елі, Алжир елдерінде бұл тағам кең тараған, Дания, Норвегия, Чехия, Румыния елдері қой етін ұнатпайды. Ағылшындар пісірілген шошқа етін құймақ, тұшпара, ал кәрістер сорпа ішпейді.
Фуршет, коктейль әдісі бойынша қонақ шақырғанда - буфет-бар қонақ күту әдіс қолданылады. Егер мейрамханада арнайы орын болмаса, ас столдарын қолданса болады. Алдын-ала бетін еденге түсетіндей етіп қалың матамен жауып қою керек. Үстелдердің ұзындығы 2-4 метр, ені 1-1,5 метр болуы керек. Үстелдердің орта жағында сусын, глинтвин, мұз, виски стакандарын, табақ рюмкаларымен бірге және т.б. ас құралдарын қояды. Рюмкалар, бокалдар стол бетіне топтап қойылады. Барды қонақ келуіне 20-30мин. қалғанда даярлайды. Қонақтарды бармен де, даяшылар да күтіп алады. Залдың түріндегі қонақтарды даяшылар күтуі тиіс. Ең соңында қонақтарға қара кофе ұсынылады.
Мәзір (меню) термині француздың menu сөзінен шыққан және таңғы, түскі және кешкі асқа берілетін тағамдардың, сусындардың реті мен рационын көрсетеді.
Статикалық - алдын ала ұзақ уақытқа анықталған мәзір. Мұндай мәзірді мейрамханада дайындалған тағамдардың сапасы мен бағасын қатаң қадағалау мақсатында енгізеді. Азық-түлік бағасы, дайындау технологиясы, порцияларға бөлу қонақ үй мен мейрамханаларға тән жақты стандарттарға келтіріледі. Мейрамхана тағамына тапсырыс беруші тұрған жеріне тәуелсіз бірегей технологиямен дайындалған тағам жей алады. Мәзір мазмұны құрамына мерзімдік тағамдар қосылғанда немесе сұранысы төмен тағамдарды алып тастау мақсатында ғана өзгертілуі мүмкін [8].
Ал қонақ үй маңында ойын аулалары мен кішкене аттракциондардың, сонымен қатар ауа райы бұзылса арнайы ойын бөлмелерің болуын қарастыру керек. Сонымен бірге ата-аналарды ұмытуға болмайды, оларға да мерекелер ұйымдастыру керек, мысалы танысу кештерін ұйымдастыру, шығармашылық бағдарламаларды ұйымдастыру, кешкілік барлардың болуын қадағалау, яғни балаларды жатқызғаннан кейін ата-аналар бара алатын жерлер болуы керек.
Жанұя деген соң, балалар үшін де демалыстар өткізу туралы айта кеткен жөн. Балалар үшін бар жақсылықты жасауға құлықты мемлекет балалар демалысына арнайы лагерлер ашып, туризм орталықтарын құрып олардың жұмысты жүйелі жүргізуін қадағалап отыр.
Мысалы, Алакөл ауданында оқушылардың жазғы демалыс лагерьлерінде жоспарланған кезеңдер бойынша балаларды демалту көзделіп отыр. Оның сыртында аудандық 20 мектептің мектеп жанындағы лагерлерінде 4 кезеңмен-1700 бала демалыс күндерін мәнді өткізбек.
Жасөспірімдердің арасында құқық бұзушылықтың алдын-алу мақсатында аудандық туризм және экология орталығының ұйымдастыруымен табиғат аясындағы шатырлы лагерьлерде 120 баланың тынығуына мүмкіндік туды. Жалпы мақсат-балаларды өз өлкесін тануға, табиғат аясында уақыттарын тиімді өткізуге, ортаны қорғап, күтуге, ұйымшылдыққа, өз бетімен әрекет етуге үйрету болып табылады. Аудан бойынша квотаға сәйкес Эни С.п.А. концерні Адриатикалық теңіз жағалауындағы Чезенатико қаласындағы (Италия) балалар жазғы сауықтыру демалысына Ж.Балапанов атындағы гимназия мектебінің 7 сынып оқушысы Қ.Ерикова жіберілген болатын. Жыл сайын жалпыға бірдей білім беру қорынан бөлінген қаражатқа аудан бойынша аз қамтылған, патронаттық тәрбиедегі және қамқоршылықтағы оқушылар демалыс орындарына жолданады. Биыл республика бойынша Бурабайдағы Континент лагері 10 оқушыға, Ыстық көлге 10 оқушы, Каспий теңізінің жағалауында орналасқан Дарын лагері (Ақтау қаласы) 20 оқушыға құшағын айқара ашты.
Сонымен қатар 5 шілде күні Ақтөбе қаласындағы Береке лагеріне 20 оқушы санаториялық лагерьге жіберілді. 23 шілдеде елордамыз Астана қаласына 3 күндік экс-курсияға аз қамтылған отбасы оқушылар демалады деп жоспарланса, ауданның дарынды оқушыларына арналған облыстағы Дарын қосымша білім беру орталығының ұйымдастырып отырған демалысына сай жыл бойы үздік оқыған, облыстық деңгейде жүлдегер атанған 15 оқушы жазғы демалыстарын тиімді өткізу үшін жолданды. Өзге де демалыс лагерьлеріне жолданатын оқушылар саны бүгінде нақтыланып, мамандар жұмыстануда. Ендеше біз де өз атымыздан ұлт келешегі дарынды да салауатты өмір салтын ұстанған жеткіншіктерімізге жазғы демалыстарын тиімді өткізулеріне тілектестік білдіре отырып, сәттілік тілейміз.
Тағы айта кететін жайт, Еуропада балалармен дем алу үшін арналған елдер Греция, Испаия және Италия. Себебі бұл елдерде балалар демалысымен байланысты көптеген туристік сервистерге жеңілдік көрсетілген. Көптеген экскурсиялар балалар үшін тегін. Мысалы, егер жанұяда екі бала болса, Колизейге немесе ескі қала Помпеиде қыдыру үшін онда ата-аналары тек үлкендердің билетін төлейді, ал балаларға тегін. Сол сияқты Грециямен Италиядағы Акрополя, Олимп тауы, Крит аралындағы Кносс тауы және басқа да тарихи-мәдени объектілер жатады. Балалар үшін сонымен қатар жеңілдіктер Түркия, Египет және басқа да Жерорта теңізі елдерінде көрсетілген.
Сонымен, қорытындылай келе, жанұялық туризм - туризм индустриясының енді дамып келе жатқан түрі. Жанұялық турдың басқа турларға қарағанда өзіндік ерекшеліктері мен қойылатын талаптары бар. Сондықтан турфирмаларда жанұялық турларды ұйымдастыруға көп көңіл бөледі.
1.2 Туризмнің жіктеленуі
Туризм - француз тілінен аударғанда серуендеу, қыдыру яғни адамның бос уақытындағы демалыстың қандай да түріндегі әрекеті [9].
Туризм - адамдардың қарым-қатынасын байланыстырады, әлеуметтік шындықты ойлау қабілетін арттырып қоршаған ортаның өркендеуіне, мәдениет пен өнердің дамуына жол береді.
Қазіргі кездегі туризм түрлерін толық жіктеу үшін туризмнің түрін сипаттайтын ең маңызды белгілерді атап өтуге болады, яғни туризмнің ұлттық мәнділігі, қанағаттандырылуы туристік саяхатқа пайдаланатын негізгі қозғалыс құралдары, сяхаттың ұзақтығы, топ құрамы, ұйымдастыру түрлері, туристік өнім бағасының негізгі принциптері және т.б.
Туризм келесі түрлерге бөлінеді:
1 Рекреациялық туризм.
Туризмнің бұл түрінің негізінде адамның күш-қуатын қалпына келтіру қажеттілігі жатыр. Туризмнің бұл түрі үлкен жан-жақтылық арқылы ерекшеленеді. Мысалы, реакреациялық туризм құрамында төмендегі бағдарламалар болуы керек:
а) көріп тамашалау, көңіл көтеру (театр және кино, жәрмеңке, қала күндері, фестивальдар және т.б.);
ә) қызығушылық іс-әрекет (аңға шығу, табиғатты тамашалау, сурет, музыка және т.б.);
б) этникалық және тұрмыстық (ұлттық мәдениет пен дәстүрлі емес тұрмысты зерттеумен байланысты);
г) туристік- сауықтандыру (қозғалыстың белсенді тәсілдері бар бағыттарды қоса, шомылу, шаңғы, атқа міну және т.б.);
2 Діни туризм. Туризмнің бұл түрі әртүрлі діндегі адамдардың діни қажеттілігіне негізделген. Діни туризм екіге бөлінеді:
а) діни мерекелерде мешіттерге, шіркеулерге бару;
ә) әулие жерлерге бару.
3 Транзитті туризм. Бұл туризмнің негізінде басқа елге бару мақсатынада келесі елдің аймағын басып өту қажеттілігі жатыр.
4 Конгресті туризм. Ол түрлі шараларға, оның ішінде конференцияларға, симпозиумдарға, съездерге, конгрестерге және т.б. қатысу мақсатындағы туристік сапарларға қатысуға байланысты ұйымдастырылады.
Туризмнің осы түрінің интенсивті дамуы толығымен халықаралық іскерлік және ғылыми шараларды өткізуге маманданған халықаралық ұйымдарды құруға әкеледі.
5 Өткенді аңсау мақсатындағы туризм. Тарихи өмір сүру аясында осы орындарға адамдардың бару қажеттілігіне негізделген.
6 Өз бетінше ұйымдастырылған туризм. Саяхаттың бұл түрі шаңғы, тау, атқа міну, су туризмімен және т.б. айналысатын активті демалуды сүйетіндерді біріктіреді. Туризмнің бұл түрінің айрықша ерекшелігі оған қатысушылардың өз бетінше ұйымдастырылуын қажет ететіндігінде. Турларды ұйымдастырумен фирмалар емес, туристердің өздері туристік-спорт клубтармен және бірлестіктермен бірге отырып ұйымдастырады.
7 Іскерлік мақсаттағы туризм. Туризмнің бұл саласына әр түрлі серіктестермен іскерлік қатынастарды бекіту мақсатындағы сапарлар жатады.
8 Танымдық туризм. Туризмнің бұл түрінің негізін әр түрлі бағыттарда білімді арттыруға деген қажеттілікті қанағаттандыру құрайды. Туризмнің бұл түріне экологиялық туризмді де жатқызуға болады. Экологиялық туризм бағдарламасы қорғауға алынған табиғи аймақтарға баруды ұсынады.
9 Спорттық туризм. Туризмнің бұл түрінің негізінде екі түрлі қажеттілік жатыр, осыған байланысты: активті және пассивті түрге бөлінеді. Активті спорт туризміне спорттық белгілі түрімөн айналысу қажеттілігі, ал пассивті туризмге - белгілі бір спорт түріне қызығушылық, яғни сайыстар мен спорт ойындарын көру мақсатында саяхатқа шығу жатады.
10 Емдеу медицина туризмі. Туризмнің бұл түрінің негізінде әр түрлі аурулардан емделу қажеттілігі жатыр. Емдеу туризмі адам организміне табиғи құралдармен әсер ету арқылы сипатталатын түрлерге бөлінеді, мысалы, климат арқылы емдеу, теңіз арқылы, батпақ арқылы, жеміс- жидек арқылы, сүт арқылы емдеу және т.б.
Қозғалыс құралдарына байланысты туризм келесі түрлерге бөлінеді.
1 Автокөлік туризмі. Туризмнің бұл түрі XX ғасырдың екінші жартысынан бастап дамыды. Қазіргі кезде ол кеңінен таралуда.
2 Теміржол туризмі. Туризмнің бұл түрі ХІХ-ғасырдың 40 жылдарынан бастап дамыды. Теміржол билеттерінің салыстырмалы арзан болуы оны тұрғындардың аз қамтамасыз етілген бөлігіне қолайлы болады. Қазіргі кезде теміржол мен транспорттың басқа түрлері арасында бәсекелестік те болып тұрады.
3 Әуе жолы туризмі.Туризмнің осы түрінің болашағы зор, өйткені туристерді баратын жерлеріне тасымалдау уақытын үнемдейді. Мысалы, 1960 - 1980 жылға дейіннің өзінде туризмде қолданылатын әуе жолы транспортының үлес салмағы үш есе өскен. Әуе жолдары турлары ұшақтағы жолаушылар орнының белгілі бөлігін пайдаланатын топтық турларға және арнайы туристік тасымалдауға арналған әуе сапарларына бөлінеді.
4 Теплоход ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
Рекреациялық география және туризм кафедрасы
Қорғауға жіберілді
________________
кафедра меңгерушісі
Артемьев А.М.
ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖОСПАРЛАУ тақырыбына
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В090200-Туризм мамандығы бойынша
Орындаған Алтынбекова.Н.А
Ғылыми жетекшісі
г.ғ.к., доцент Жылқыбаева.М.І
Алматы, 2015
Бекітемін
Рекреациялық география және туризм
кафедрасының меңгерушісі __________ А.М.Артемьев
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ рекреациялық география және туризм кафедрасының 4 курс студенті Алтынбекова Назым Асқарқызының Жанұялық туризмді ұйымдастыру және жоспарлау атты дипломдық жұмысына
Тапсырма
№
Тапсырма мазмұны
Орындалу мерзімі
Тапсырма сипаттамасы
Орындалғаны туралы белгілер
1 1
Тақырыптың анықталуы мен бекітілуі
Қазан
2014
Жанұялық туризмді ұйымдастыру және жоспарлау
2 2
Жұмыстың құрылымын құрастыру
қараша 2014
Дипломның құрылымы кіріспе, 3 бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады
3 3
Тақырып бойынша ақпараттық ізденіс, өндірістік практика кезінде материал жинау
23.03-24.04.2015
Практика кезінде жанұялық туризмнің ұйымдастырылуы туралы мәліметтер жинау
4 4
Кіріспе
24.04-26.04.2015
Дипломдық жұмыстаң мақсатын, оның өзектілігін, жаңашылдығын көрсету .
5 5
Жанұялық туризмнің ұйымдастырылуының қазіргі жағдайы
28.04-01.05.2015
Жанұялық туризм жайлы жалпы түсінік, өзіндік ерекшеліктерін талдау
6 6
Жанұялық туризмнің даму деңгейін анықтау
01.05-04.05.2015
Қазақстандағы жанұялық туризмнің даму динамикасын корсету, оларды жетілдіру жолдарын қарастыру
7 7
Жанұялық туризмнің болашақтағы мүмкіншіліктері
04.05-07.05.2015
Жанұялық туризмнің пайдасы мен адамға қалдыратын әсерін қарастыру, әртүрлі бағыттағы бағдарламаларды ұсыну
8 8
Қорытынды
07-09.05.2015
Жүргізілген зерттеудің негізгі нәтижелерін көрсету.
9 9
Пайдаланылған әдебиеттер мен графикалық материалдар тізімін құжаттау
09-12.05.2015
Пайдаланылған әдебиеттер және интернеттен алған мәліметтерден тізім құру
10
Презентация мен баяндаманы дайындау
13-15.05.2015
Дипломдық жұмыстың мазмұнына және оның мәні туралы кысқаша мәлімет беру
11
Диплом алды қорғау
14.05.2015
12
Дипломдық жұмысты қорғау
10.06.2015
Тапсырма алған Алтынбекова.Н.А
Ғылыми жетекші
г.ғ.к., доцент Жылқыбаева.М.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1
ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
6
1.1
Жанұялық туризмнің мазмұны және алғы шарттары
6
1.2
Туризмнің жіктеленуі
16
1.3
Жанұялық туризмнің категориясы ретінде
20
2
ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ
26
2.1
Әлемдік туризмдегі жанұя туризмнің алатын орны және оның жалпы сипаттамасы мен үлгілері
26
2.2
Жанұялық туризмнің дамуының әлеуметтік-экономикалық шарттары
34
2.3
Қазақстан Республикасында жанұялық туризм даму динамикасы
40
3
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖАНҰЯЛЫҚ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫҢ БОЛАШАҒЫ
46
3.1
Ұлттық экономиканың тиімді дамуына жанұя туризмнің тигізетін әсері
46
3.2
Қазақстан Республикасында жанұялық туризмді дамыту болжамы және оларды жетілдіру жолдары
54
ҚОРЫТЫНДЫ
65
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
68
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан үшін туризмнің дамуы қазіргі таңда өте маңыздылығын Президент Н.Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан 2050 бағдарламасы негізінде халыққа жолдауында атап өткен. Осы бағдарлама бойынша өзінің мүмкіндіктері мен бәсекеге қабілеттілігі тұрғысынан перспективті салаларға ауыл шаруашылығы, орман және орман өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, тұрғын-үй құрылысы және инфрақұрылымымен қатар туризм де кірген.
Қызмет көрсетудің көптеген ерекше сипаттамаларымен (сезілмейтіндігі, өндіріс пен тұтынудың бір мезгілділігі, сапаның өзгермелілігі, сақтауға болмайтындығы) қатар туристік өнімге өзінің ерекше өзгешеліктері тән және ол туристік фирмалардың маркетингтік қызметін ұйымдастыруда ескерілетін негізгі факторлар болып табылады. Сонымен қатар туристік қызмет көрсетушілерге экономикалық, саяси, табиғи, әлеуметтік-мәдени және т.б. факторлар да әсер етеді. Тұрақты нормалар, әлеуметтік ереже, рухани құндылықтар жүйелері, адамдардың табиғатқа, еңбекке, спортқа, демалуға қатынасы ең үлкен күшке ие, сондықтан фирмалар осындай факторлардың мүмкін болатын өзгерістерін қадағалап және оны маркетинг тәжірибесінде қолдану қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев БҰҰ ДТҰ-ң Бас Ассамблеясының 18-ші сессиясында әлемдегі жалпы өнім көлемінің 10%-н туризм саласындағы кіріс құрайтынын, туризм саласындағы бизнес әлемі барлық мемлекеттің 800 миллиардтан астам долларын салықтық түсімдермен қамтамасыз ететіндігіне тоқтала отырып, қазіргі уақытта Еуропа мен Азиядағы 14 миллионға жуық туристер таяу уақытта Қазақстанда болуды жоспарлап отырғандығын, әсіресе, Германия, Ұлыбритания, Қытай, Жапония және АҚШ елдерінде біздің елімізге қызығушылық байқалатындығын атап өткен.
Әлемдік туризмнің қарқынды дамуына байланысты Қазақстанның жекелеген аймақтарына деген сұраныс өсуде. Еліміздің жеке өңірлері туризмнің қалыптасып тұрақты дамуына мүмкіндік беретін туристік-рекреациялық ресурстармен қамтамасыз етуші болып табылса, екінші жағынан туризм арқылы әлеуметтік-экономикалық мәселелерін шешу өңірдің экономикасының өркендеуіне алғышарт жасай алатындай мүмкіндіктері бар мультипликативті нәтижеге ие болуымен ерекшеленеді. Соған қарамастан, туризмді тұрақты дамыту тетіктері біртұтас ашық жүйе ретінде қарастырылмағандықтан, осы саланың дамуын қамтамасыз ететін барлық түйінде мәселелер әлі де шешуін тапқан жоқ.
Қазақстанның туристік әлеуеті бар. Қазақстанда туризм түрлерін, атап айтқанда, спорттық (альпинизм, таулы өзендермен жүзу, шаңғы спорты), аң және балық аулаушылық, экологиялық, емдік-сауықтыру, этникалық, ғылыми және танымдық туризм түрлерін дамытуға жайлы территорияда орналасқан. Ыңғайлы географиялық жағдай (Еуразия орталығы, Ресей Федерациясымен, Қытай Халық Республикасымен және Монғолиямен шекаралас), ынтымақтастық, ұлан-ғайыр аумақ және табиғат ландшафтының сан алуандығы, бірегей рекреациялық ресурстар, бай мәдени-тарихи мұра, сондай-ақ көрші мемлекеттердің шекаралас өңірлерінде қазақ диаспорасының тұруы облыстағы туризмді дамытудың күшті жақтары болып табылады.
Соңғы уақытта Германия, Австрия, Франция, Швейцария, Италия, АҚШ сияқты елдердің туристерінің Орта Азияға, оның ішінде Алтайға деген қызығушылығы артуда.
Қазіргі таңда басты мәселелердің бірі жанұялық туризмді пайдаланып, бәсекеге қабілетті туристік индустрияны қалыптастыру, халықты жұмыс орындармен қамтамасыз ету, мемлекеттің және халықтың табыстарын өсіру болып саналады. Бұл мақсатқа жету үшін туризм саласында маркетингтің әдістері мен тәсілдерін қолдану қажеттілігі туып отыр. Маркетинг нарықта болып жатқан үрдістерді жан-жақты ескеріп отыратын, кәсіпорынның іс-әрекетін басқару және ұйымдастыру жүйесі, өндірісті, жалпы қоғамды дамытушы құрал ретінде танымал. Туристік салада маркетингтік технологияларды қолдану оның бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатуына, ол саланы ойдағыдай дамытуға әсерін тигізеді.
Сонымен қатар қонақүй шаруашылығы, тасымалдау магистралдары және т.б. осылар сияқты қажетті инфрақұрылымдарсыз туризмді дамыту мүмкін емес. Осы мәселелердің барлығын кешенді түрде шешу қажет, ал ол көбінесе мемлекеттік қаражат пен мемлекеттік реттеуге байланысты болып отыр.
Аталған мәселелерді шешуде нарықта әрекет етуші туристік фирмалардағы маркетингтік қызметті жетілдірудің маңызы өте зор.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: жанұялық туризмнің мәселелерін зерттеу мен перспективаларын қарастыру болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
-жанұялық туризм жайлы жалпы түсінік беру (ұғымы, мәні);
-туризмға әсерін тигізетін факторларды анықтау;
-Қазақстан Республикасындағы туризм жағдайына шолу жасау;
-елдегі жанұялық туризмның даму динамикасын көрсету;
-ұлттық экономиканың тиімді дамуына туризмнің тигізетін әсері
-Қазақстан республикасында туризмді дамыту болжамы және оларды жетілдіру жолдарын ұсыну.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні: еліміздегі жанұялық туризмнің мәні, қызметі және қазіргі мәселелері болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасындағы жанұялық туризмнің даму деңгейін анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу әдістері: аналитикалық және синтетикалық талдау жасау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нәтижесінің қайнар көздері: баспасөз материалдары, ақпарат құралдары, интернет көздерінен алынған мәліметтер құрайды.
Дипломдық жұмысты зерттеудің ғылыми жаңашылдығы: отандық туристік нарықтағы қазіргі уақыттағы жағдай туризм инфрақұрылымын дамыту, компаниялар қызметінде маркетинг қағидалары мен әдістерін қолдану, туристік қызметтер тұтынушыларының мінез-құлқын зерттеу, олардың ерекшеліктерін анықтауды талап етеді. Қазіргі уақытта қолда бар туристік ресурстарды тиімді пайдалану, маркетинг қағидаларын басшылыққа ала отырып бәсекеге қабілетті қазақстандық туристік өнім әзірлеп нарыққа ұсыну, соның негізінде кіру туризмінің үлесін жоғарылату мәселелеріне қатысты ғылыми негізделген зерттеулер әлі де жеткіліксіз деуге болады.
Дипломдық жұмысты зерттеудің ақпараттық базасы: жазба жұмыста баспа материалдары, статистика агенттігінің мәліметтері (әлеуметтік - экономикалық көрсеткіштер), Туристік қызмет туралы заң актілерінің жиынтығы қолданылды. Теориялық база ретінде отандық, ресейлік және шетелдік зерттеушілер еңбектері алынды.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы: жанұялық туризмге байланысты бағдарламаларды құруды үйрену, туристік фирмадағы ұсынылатын жанұялық турды ұйымдастыруды талдау және халыққа қажеттілігін анықтау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі: зерттеудің мақсаттары және тапсырмалары негізінде анықталған. Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Жанұялық туризмнің теориялық аспектілері
1.1 Жанұялық туризмнің мазмұны және алғы шарттары
Ел дәулетін ешбір шығынсыз арттырудың ең төте жолы қайсы дегенде, көпшілік алдымен ауызға туризмді алары анық. Себебі, әлемдік тәжірибенің өзі көрсетіп отырғанындай, аршынды адыммен алға кеткен мемлекеттердің көпшілігі өз қоржындарын түрлі инвестициямен толтыру кезінде көбіне көп осы салаға арқа сүйейді.
Расында, экономиканың қарыштап дамуында туризмнің алар орны айрықша. Оған ешкім шәк келтірмейді. Дүниежүзілік туристік ұйымның соңғы кездегі таратқан мәліметтеріне қарағанда, осы саламен айналысатын мемлекеттер қазынасына сырттан түсетін инвестицияның 10 пайызға жуығы тек біз сөз етіп отырған табыс көзінің еншісіне тиесілі екен. Сондықтан да туризмнен түскен кіріс дүние жүзі бойынша әлі күнге дейін мұнай экспорты мен көлік сатудан кейінгі үшінші орынды иеленіп келеді.
Туризм түсінігіне жай ғана бір сөзбен жауап беру мүмкін емес. Біреулердің түсінігінше, туризм қолдарына қол шатыр алып, түнгі шоқ ошақ басында ән айтып, адам аяғы баспаған жерлермен жүрілген киллометрлер болса, ал енді біреулер үшін тарихи жерлерде саяхаттану, олардың болмысы мен тарихын зерттеу, үшінші біреулер үшін шет елдерге саяхаттанумен түсіндіріледі. Әрине, олардың әрқайсысы да дұрыс пікірде, өйткені, туризм саласы сан-қилы, жан-жақты құбылыс [1].
Бір көзге қарағанда туризм түсінігі кез келген адамға түсінікті термин, өйткені біз бәрімізде бөтен жерлерге сапар кештік, туризм туралы бұқаралық ақпарат құралдарынан көріп, мақалалар оқыдық, саяхаттар туралы әртүрлі телебағдарламаларды тамашаладық, өз еңбек демалысымызды жоспарлай отырып, туристік агенттіктердің кеңестері мен қызметтерін пайдаландық. Алайда, ғылым және білім саласында халық шаруашылығының ажырамас бір бөлігі ретінде туризмнің құрамдық элементтерінің қатынасын айқындап алғанның маңызы зор.
Туризм дамуының теориялық және ғылыми-тәжірибелік аспектілері келесі американдық ғалымдардың еңбектерінде көрініс тапты: Д.Аакер, А.Г. Браймер, Л. Берри, Дж. Боуэн, Ф. Котлер, Р. Оливье, Д. Ратмел, Д. Уокер жәнет.б.
Бұл саланы дамытуға өз еңбектерімен зор үлесін қосып келе жатқан алыс- жақын шетелдік ғалымдарға: А.А. Асанова, В.Г. Гуляев, А.М. Голубков, Е.Н. Ильина, В.А. Квартальнов, В.К. Кораблев жәнет.б. жатады.
Экономиканың жекелеген салаларында тәжірибеде маркетингті қолдану Ш.Р. Абдильманова, У.Б. Баймуратов, Н.В. Джангарашева, С.Р. Есімжанова, К.К. Кажымұрат, А.Ш. Нұрсеит, С.Н. Нысанбаев, К.Ә. Сағадиев, Н.Н. Хамитов сияқты отандық экономист-ғалымдардың еңбектерінде көрініс алған.
Отандық экономикалық әдебиеттер ішінде туризмнің даму мәселелері: В.Н. Вуколов, Ғ.М. Дүйсен, Ж.М. Дюсембекова, С.Р. Ердавлетов, О.Б. Мазбаев, Р.Х. Раева, О.Ж. Устенова, М.Р. Смыкова, Ө.К. Шеденов сияқты ғалым-экономистердің еңбектерінде орын алған.
Туризм түсінігін айқындағанда мынадай келесі көрсеткіштерді ескерген жөн:
1 Орын өзгерту. Бұл жағдайда іс-әрекет күнделікті ортадана тыс жерге орын ауыстыру арқылы жүзеге асады. Алайда өз үйі мен жұмыс орнына немесе оқу орнына бару арқылы орынын өзгерткен тұлғаны турист ретінде қарастыру мүлдем теріс түсінік.
2 Өзге жерге келу. Бұл жағдайдың басты мақсаты: өзге келген жер тұлғаның үнемі немесе ұзақ мерзімді өмір сүру ортасына айналмауы тиіс. Сонымен қатар бұл еңбек қызметімен де байланысты (жолаушының еңбекақысы мен іс-сапар ақысын төлеу) болмауы керек. Тағы да бір ерекшелігі саяхаттанушылар жаңадан келген ортасында 12 ай бойы немесе одан да ұзақ мерзімде тұрақтамауы тиісті. Нақты бір өзге ортада бір немесе одан да ұзақ мерзімде болған немесе болуды жоспарлаған адам туризмнің критерийлері бойынша саяхаттанушы (турист) болып саналмайды.
3 Жаңадан келген орта еңбек ақы төлеудің негізгі ортасы. Бұл жағдайда саяхаттың немесе жолсапардың негізгі мақсаты жаңадан келген ортада арнайы бір қызмет етіп, пайда табуды көздеу болмауы тиіс. Қызметтік іссапар, сондай-ақ бос уақытын өткізу мақсатындағы саяхат - бұл күнделікті өмір сүру және қызмет ету ортасынан тыс жерге орын ауыстыру. Егер қала тұрғыны сол қаладан сауда-саттық қызметі мақсатында орын ауыстырса, ол саяхаттанушы болып есептелмейді. Өйткені ол өзінің негізгі ортасын тастап кетпейді.
Сол туризм біздің елімізде де қазіргі кезде өте қарқынмен дамып келеді. Ғалымдардың айтуынша туризмге деген қызығушылық бұдан әрі дами береді. Көпшілік адамдар үшін туризм туған өлкені және шет мемлекеттерді тану құрамы ғана емес, сонымен бірге ол дене шынықтыру мәдениетінің негізгі, құраушы бөлімі болып табылады. Қазіргі таңда туризм еңбекшілердің жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына шығуы мен байланысты, мұның өзі адамдардың демалуға және бос уақытын өткізуге деген негізгі құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамдар мен халықтар арасындағы өзара түсіністікті дамытудың факторларына айналады.
Туризм тек экономикалық емес, сонымен бірге әлеуметтік мәдени маңызға ие. Себебі ол елдер арасындағы мемлекетаралық байланыстардың және мәдени айырбастаудың дамуына ықпалын тигізеді, аймақаралық байланыс көлемін арттырады, халықтың танымдық деңгейін көрсетеді. Туризм саласында алдыңғы қатардағы шетелдік туризм индустриясын мысалға алсақ, оған салынған инвестициялардың тез өзін-өзі ең жоғарғы тиімділігін көреміз. Бұл туризм өзі жетілген мемлекеттің экономикасына оң ыпалын тигізеді деген сөз.
Туризм саласы - кез келген ел экономикасын алға сүйреушi күш. Жыл сайын туризмнен табатын кiрiстiң арқасында күн көрiп отырған мемлекеттер көп.
Төмендегі 1-суретте жанұялық туризмді ұйымдастыру моделі көрсетілген.
Мақсаты
Жанұяны бекіту үшін демалу
Бағдарламасы
Аудиториясы
- сұхбаттасу;
- ойын бағдарламалары;
- рекреативті жанұялық демалыс;
- спортты жанұялық демалыс;
- экскурсиялық жұмыстар;
- мереклер мен концерттерге бару.
- некелеспеген жастар;
- балалары жоқ жас жанұя
- балалары бар жас жанұя;
- үлкен жастағы балалары жоқ жанұя;
- үлкен жастағы балалары бар жанұя;
- егде жанұя.
Сурет 1. Жанұялық туризмді ұйымдастыру моделі [2]
Негізі жанұялық туризмде ата-аналармен сапарға шығу 11 жасқа дейін есептеледі.
Орналасу орнын, тамақтануды және қозғалу көлігін таңдағанда баланың физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін есептеу керек.
Біріншіден, мұндай турларды экологиялық таза, тыныш және көгалдандырылған жерлерде өткізу керек. Сонымен бірге, туристер жататын қонақ үйлер жанұялық демалыстар үшін арнайы жабдықталған болулары керек: 2-3 орынды нөмірлер, нөмірлерді біріктіру жүйесі, балалар ойындары үшін жеке орын және т.б. мұндай турлардың бағдарламасында міндетті түрде балалар мен олардың ата-аналары үшін арналған шаралар болуы тиіс.
Мұндай бағдарламаларға ата -- аналары да, балалары да қатыса алатын таныстыру экскурсиясы жатады. Сонымен қатар жеке ата-аналар үшін арналған экскурсиялар да болуы мүмкін. Экскурсияны зообақтарға немесе демалыс парктеріне ұйымдастырған жөн.
Бағдарламаларды ұйымдастырғанда ата-аналар мен балалардың қызығушылықтарын біріктіру керек, мысалы арнайы балалар мерекесән ұйымдастыру (қуыршақтар мерекесі, ертегілер мерекесі), қонақтағы балалардың туған күндерін жасау мерекесі және т.б.
Енді жанұялық қонақ үй жайлы айта кетсек. Жанұялық қонақ үй бизнес ортасы туризмнің жетекші факторы мен базасы болғандықтан, оны алтын жұмыртқалы тауық саласы деп атайды. Бірақ біздің елімізде жанұялық қонақ үй-мейрамханалық және туристік бизнес көптеген себептерден шетелдегідей өріс алып жатқан жоқ, оның экономикалық және басқару негіздерін оқу экономикалық ғылымның жеке саласына әлі айналған жоқ, ал қонақжайлық қызмет көрсету маркетингі мен басқаруын тек кейінгі кезден ғана университеттік деңгейде оқыта бастады.
Сондықтан бұл сала дамыған елдің тәжірибесін меңгерген жөн деп көреміз. Америка Құрама Штаттарында жанұялық қонақ үй-мейрамханалық және туристік бизнесінде клиентке ерекше көңіл бөліп бағдарланумен ерекшеленетіндіктен, біз үлгі етіп американдық мектебін таңдадық. Бұл мектептің көрнекті өкілдері, қонақжайлық қызмет көрсету саласында жұмыс істейтін қызметшілер, олар өз индустриясының басқа кәсіпорын қонағы жағдайында болғанда өздеріне қандай қызмет көрсетуді қалайтын болса, қонақтарға да сондай қызмет көрсетуі тиіс деп айтады [3].
Темір жол, автокөлік пен әуе көлігінің дамуымен қоғам мобильдене берді. Бұл мобильділік, өз кезегінде, қонақ үй ісінің, тәуелсіз негізде басқарылған, негізінен жеке меншікте болған кішігірім кәсіпорын индустриясынан иелену мен басқарудың түрлі тәсілдері бар - франчайзинг, серіктік, аренда және шарт бойынша басқару - қазіргі кездегі индустрияға транформациясына көмектесті.
Жанұялық қонақ үйлер мен аппортаменттер Американдық ассоциациасының мәліметтері бойынша, АҚШ жанұялық қонақ үй индустриясы 4700 қонақ үйлер мен аппортаменттерден тұрады. Басқа елдерден ерекше АҚШ-та лауазымды, үкіметпен белгіленген қонақ үй классификациясы жоқ. Бірақ жанұялық қонақ үйлерді тұрған орны, бағасы мен көрсетілетін қызмет түрлері бойынша жіктейді. Жанұялық қонақ үйлер бөлмелерінің бағасы бойынша бюджеттік, экономдық, орташа, бірінші дәрежелі, апартаментті және көрікті болып бөлінеді. Өзінің тұрған орнына байланысты жанұялық қонақ үйлер орталық, курортты, әуе вокзалды, автострадты болады.
Қазіргі кезде әлемнің әр түрлі нүктелерінде қызметтер саласының феноменальді кеңеюіне айқын тенденция байқалуда. Сервистік қызмет - бұл біздің қажеттіліктерімізді қанағаттандырудағы реабилитациялы-альтруистік стилі құрылып жетілдірілетін адамзат қарым-қатынастарының саласы болып табылады. Жанұялық қонақ үй сервисін дұрыс ұйымдастырып, дамыту үшін сервис мәдениетін дамыту керек. Қызмет көрсетудің жоғары мәдениеті қызметшілерге қонақтардың мәселелерін шешуге мүмкіндік береді. Жанұялық қонақ үй қызметтерінің маркетингі саласында жұмыс істейтін адамдар, өз тауарының төрт спецификалық белгілерін ұмытпауы керек. Бірінші, материалды тауарларға қарағанда қызметтерді, оларды тікелей көрсету сәтіне дейін, дәмін татып, ұстап көріп, көруге және естуге болмайды. Екінші, жанұялық қонақ үй индустриясында қызмет көрсету қызмет көрсететін адамды да, қызмет көрсетілетін адамды да қажет етеді, яғни қызметтер көзі мен объектісінен ажырамайды. Үшінші, жанұялық қонақ үй саласының қызметтері құбылмалы, оның сапасы қызмет қандай жағдайда және кіммен көрсетіліп жатқандығына байланысты болады. Және төртінші, қызметтер сақтауға келмейді.
Жанұялық қонақ үй қызметтерінің сапасы өндірістік фирмалардың сапасынан шұғыл ерекшелінеді. Оның ерекшелігі қонақ үй кәсіпорынның өнімі бір уақытта өндіріліп - тұтынылатынында. Зерттеушілер сапаны қонақ үміттерін қанағаттандырып, одан асу мүмкіндігі ретінде анықтайды. Сапаға ұмтылу - шексіз үрдіс, бірақ бүгінгі күн қонақ үй бизнесіндегі барлық бірлестіктер онымен айналысатын уақыт. Қызмет көрсету сапасының моделі танылған бес сатылы модель ретінде кең қолданылады. Ол қызмет көрсетудің сапасын қонақтың үміттерін қанағаттандыру көзқарасынан анықтайды. Модельді жасағандардың айтуынша қызмет көрсетудің бір қадамы - қонақтардың үміттерін және қызмет көрсету сапасында қандай қиындықтар туу мүмкіндігін білу болып табылады. Басқаша айтқанда, фирма өз қонағының үміттерін білу, және де сол күтулерін үлгілі сапамен іске асыру керек. Бұл модель маркетингпен тығыз байланысты, өйткені оның негізінде тұтынушы қажеттіліктеріне бағдарлау жатыр [4].
Жанұялық қонақ үй кешендерінің құрамында бірнеше мейрамханалар болуы мүмкін. Көптеген таңдаулы қонақ үйлердің құрамында екі мейрамхана болады. Олардың бірі жоғары дәрежедегі фирмалық болса, екіншісінің ұсынатын тағамдары мен сусындарының бағасы төмендеу болады. Қонақ үйлердегі мейрамханалар қонақ үй меймандары мен қатар қала тұрғындарына да қызмет етеді. Мейрамханалық бизнес - қонақтарды арнайы орында тамақпен, сусынмен қамтамасыз ететін, гигиена және заң талаптарына сай қызмет көрсетуді ұйымдастыру болып табылады.
Мейрамхана дербес түрде немесе қонақ үй құрамында қонақтардың гастрономиялық қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатында тамақ түрлерін дайындап ұсынады. Бұл қызмет түрінің экономикалық мақсаты пайда табу. Қонақтардың демалысы мен көңіл-күйін көтеруді ұйымдастыру мейрамхананың негізгі міндеттерінің бірі. Адам өмірінде демалу және көңіл көтеру маңызды да қажетті.
Демалыс - адамның шаршағанын басатын, психикасын, қуатын және интеллектулдық күйін қалпына келтіріп дамытатын психофизиологиялық процесс болып табылады. Демалыс тек шаршағанды басып қоймай, сонымен қатар күнделікті өмірдің жағымсыз жақтарынан да арылтатын шара. Демалыс әр түрлі ойын-сауық түрінде ұйымдастырылуы мүмкін.
Ойын-сауық - қонақтың көңіл-күйін көтеретін, шаттыққа бөлейтін қызмет түрі. Ойын-сауық түрлері негізінен қонақтың психологиялық тұрғыдағы талғамдарына сай және әр түрлі эмоциялық деңгейде өткізіледі, адам көңілін шаттыққа бөлейді. Қызықты ойындар, әзіл-сысқақ, қалжың - адам сезімдерін оятады. Ойын-сауық шараларының негізгі мақсаты қонақтардың көңіл-күйін көтеріп, қуаныш пен шаттыққа бөлеу. Мейрамханаға келген адамның көңіл-күйі көтеріліп жақсы әсер алуы керек.
Мейрамхана қонақжайлылығын арттырып, меймандар контингенті мен олардың керекті мәдени және әдептілік деңгейін сақтау үшін қажетті атмосфераны ұйымдастыру керек. Мұндай шаралар қонақтардың тәртібі мен әдептілігі қажетті деңгейде болуын қамтамасыз етеді. Кеше ғана салонды мейрамханада әсем де жарасымды киім де кездескен қонаќтар, ертеңгі күні джинси киіп және өздерін басқаша ұстап бар, кафелерде кездесуі әбден мүмкін. Мейрамханадағы кез-келген бағдарлама режиссурасының негізгі мақсаты көрермендердің (тыңдаушылардың) көңілінен шығатын көркемдігі жоғары атмосфера ұйымдастыру болып табылады.
Бұл бағыттағы мүмкіндіктер шексіз деуге болады.
Мейрамханадағы көңіл-күй:
-салтанатты;
-мерекелік;
-іскерлік;
-мәртебелі;
-қатаң;
-лирикалық;
-ойын-сауық, қалжынды;
-отбасылық болуы мүмкін.
Бір кеш ішінде көңіл-күй бірнеше рет өзгеруі ықтимал. Қонақ, мейрамханадағы көңіл-күйді табалдырықтан аттай сала сезінеді. Қонақтың мейрамханада қалуы, тапсырыс беруі немесе отыру ұзақтығы оны қалай қарсы алғанға байланысты. Алғашқы қонақтарды қарсы алу кезінде қажетті көңіл-күйді орнату өте маңызды. Мейрамханаға бірінші рет келген қонақтар бос қонақжайда отырғанды ұнатпайды. Бос қонақжай көбіне көңілсіздік туғызады. Сондықтан кейбір шетелдік мейрамханалар бос қонақжайда отыратын арнайы адамдар жалдайды. Көбіне көңіл-күй сипатын қонақтарды күтетін даяшылар қамтамасыз етеді. Егер даяшылар қонақты көңілді қарсы алып, дәмді тағамдар жеп, көңіл көтеріп, демалатындығына сендіре алса, онда ол еш күмәнсіз шақыруды қабыл алады.
Мейрамханалар қызмет көрсету деңгейіне қарай бірнеше түрге бөлінеді. Өздігінен тамақтану мейрамханалары. Мұндай мейрамханаларда даяшылар қызмет көрсетпегендіктен тамақтану бағасы төмен болады. Өздігінен тамақтану мейрамханалары қаланың іскерлік орталықтарында орналасады және мұнда негізінен ұзақ уақыт бойы тамақтануға уақыты жоқ адамдар келеді. Мұндай мейрамханалардың ішкі құрылымы, жиһазы және интерьері қызмет көрсету деңгейіне сай ерекшеленеді. Ең алғаш бұл түрдегі мейрамханалар Америка штаттарында ашылған.
Кафе - қонақтарға тағамдармен сусындардың, сүт өнімдері мен кондитерлік өнімдердің және т.б. шектелген мәзірін ұсынатын тамақтандыру кәсіпорны. Кафелерде ойын-сауық бағдарламалары да ұйымдастырылады. Қонақ үй жанындағы кейбір кафелер күндіз-кафе, ал кешке бар ретінде қызмет көрсетеді. Мұндай кафелерде кешке дискотека ұйымдастырылады.
Диско-барлар жеке немесе қонақ үйлердің жартылай жертөлелерінде орналасуы мүмкін. Мұндай барларда жастардың демалысы оркестрлердің, әншілердің және актерлердің қатысуымен ұйымдастырылады. Мұнда қонаќтарға түрлі бутербродтар, кондитерлік өнімдер, сусындар ұсынылады. Диско-барлардың залдары заман талабына сай әзірленедір. Би алаңының едені түрлі-түсті паркеттен жасалып, арнайы жарық көздерімен жабдықталады. Диско-барларда слайдтар көрсету үшін үлкен экрандар қойылады және өте қуатты музыкалық аппаратурамен, реңкілік эффектілер туғызатын құралдар, теледидармен және видеоаспаппен жабдықталады. Музыкалық бағдарламаны диск-жокейлер жүргізеді [5].
Кафетерий - шәй, кофе, какао, ыстық шоколад сияқты ыстық сусындарды, сүт және сүт өнімдерін, бутербродтар мен дайындалуы жылдам кондитерлік және басқа жеңіл тағамдарды сатуға мамандандырылған тамақтандыру кәсіпорыны.
Асхана - көбіне курорттық қонақ үйлерде орналасқан және табысы әр түрлі деңгейдегі адамдарды тамақтандыруды қамтамасыз ететін тамақтандыру кәсіпорыны.
Буфет - кулинарлық өнімдерді, жартылай фабрикаттарды, сондай-ақ ыстық және салқын сусындарды сатуға арналған тамақтандыру мекемесі.
Салондық мейрамханалар басқалардан керемет әсемдігімен ерекшеленеді. Интерьері, үстелдердің өте бай әрленуі, дәмді тағамдары, кішіпейілділігі, байыпты қызметкерлері, сазды музыка қонақтары.
Дәмхана - жылдам қызмет көрсететін тамақтандыру кәсіп орны. Дәмханалар дастархан мәзірінде - салқын және ыстық тағамдар, көпшілік ұнататын және дайындалуы оңай сосиска, сарделька, тұшпара, жұмыртқа сияқты тағамдар, сондай-ақ шәй, кофе, какао және салқын сусындар, шырындар. Дәмханалар адамдар көп шоғырланатын жерлерде салынады
Музыканың белгілі бір жанрына, түріне бағытталған музыкалық бағдарламамен қонақтардың көңілін көтеретін мейрамханаларды музыкалық деп атайды. Оларға джаз, рок, фольклорлық немесе классикалық музыка негіз болады. Интерьерді өрлеу, таңдап алынған музыкалық бағытқа сай жасалады. Негізгі қонақтар музыка әуесқойлары, музыкалық фанаттар болғандықтан ондай мейрамханаларды клуб - деп атайды. (джаз клуб, рок-клуб, бард-клуб және т.с.с.) қонақтарды таңдаулы музыка, басқа қонақтармен еркін аралау және ұйымдастырылған көңіл-күйге сәйкес киініп еркін сезіну қызықтырады.
Концерттік мейрамханалар өз жұмысын артистердің концерттік бағдарламаларына сай жүргізеді. Мұндай мейрамханаларда негізінен шоу-бағдарламалар, әншілердің, музыканттардың концерттері өткізіледі. Концерттік мейрамханалар тек кешке жұмыс істейді. Жұмысты ұйымдастыру концерттік сценалардағыдай. Күндіз репитиция жүргізіледі. Осындай тәртіппен варьете бағдарламасымен жұмыс істейтін мейрамханалар да өз жұмысын ұйымдастырады.
Олар үшін толық зал көрермендер-үйреншікті. Біздің елімізде концерттік бағдарламалармен жұмыс істейтін мейрамханалар күннен-күнге көбеюде. Шет елдерде мұндай мейрамханаларда атақты артистердің концерттері бұрыннан өткізіледі.
Аралас түрдегі мейрамханалар - халыққа үйреншікті қарапайым мейрамханалар. Мейрамханалардың бұл түрі өте жиі кездеседі, мұнда тамақ дайындауда түрі, шоу бағдарлама да қарапайым. Мұндай мейрамханалардың қонақтарының контененті ауқымды.
Таверна - бұл мейрамхананың бір түрі. Тавернаның негізгі функциясы-тамақтандыру. Таверналар категорияларға бөлінеді. Тавернада ұсынылатын тағамдар мен сусындар және интервер таверна категориясына сай болады. Таверналардың жұмыс уақыты бірнеше сағат, тәулік бойы болуы мүмкін. Көптеген мейрамханалар жұмыс уақытын таверна сияқты ұйымдастырады.
Қазіргі кезде мейрамханалардың осы түрі көп ашылуда. Арт-кафелар мәдениеттің белгілі бір саласына бағытталады. Арт-кафелерде өткізілетін артистермен, бардтармен, жазушылармен, суретшілермен өткізілеттін кездесулер ашық әрі қызықты болады [6].
Барлардың түрі көп. Барларда адам өзін еркін сезінеді, сондықтан мұнда адамдар көңіл көтеруге, демалуға, музыкалық бағдарламаларды тыңдауға, шоу көруге келеді. Кейбір барларда бағдарламалар бірінен кейін бірі өткізіледі. Кейде бірнеше сағат ішінде әр түрлі жанрдың артистері өнер көрсетеді.
Қонақ үй ішіндегі орнына қарай барларды мынадай түрлерге бөледі:
-вестибюльдік - қонақ үй вестиболінде орналасқандықтан қонақтың қала тұрғынымен кездесіп, сұхбаттасуына ыңғайлы;
-мейрамханалық - мейрамхана залында орналасады. Бардың бұл түрі мейрамхана интерверінің қонақты қызықтырушы элементті болып табылады;
-қосалқы - қонақ үй қабаттарында орналасады. Бұл барларда қонақ үй бөлмелеріндегі қонақтарға арналған шарап, сыра және басқа да сусындар болады;
-банкеттік - банкет залдарында орналасады. Тек қана банкеттер мен конференцияларды өткізуге арналған. Банкеттік барда қымбат та танымал шараптар, сыра мен сусындар болады;
-бассейн жанындағы бар - жоғарғы дәрежелі қонақ үйлер құрамында болады. Қонақтарға сусындардың ауқымды мәзірі, коктейлдер ұсынылады;
-қызметкерлеге арналған бар - қонақ үйдің немесе мейрамхананың қосалқы бөлігінде орналасады және қызметкерлерге жылдам қызмет көрсетуге арналған;
-мини барлар - қонақ үйдің бөлмелер орналасқан бөлігінде тұрады. Бөлмелердегі қонақтарды сусындармен, кондитерлік өнімдермен қамтамасыз етеді. Мини-барлардың шектеулі және күнделікті толықтырылады.
Адамдарға тапсырыс бойынша кез-келген уақытта және кез-келген орында мейрамханалық қызмет көрсетуге арналған жылжымалы кіші мейрамхана кейтеринг деп аталады. Мұндай мейрамханалық қызмет жеке пәтерде, яхтада немесе бағалы ескі әшекейлермен безендірілген залда көрсетілуі мүмкін. Кейтеринг қызмет көрсетудің төмендегідей түрлерін ұсына алады:
-алдын ала берілген мәзір бойынша тамақ дайындау;
-дастарханды әрлеу және қызмет көрсету;
-жиһазбен, ыдыс-аяқпен қамтамасыз ету;
-Музыкалық ойын-сауық ұйымдастыру;
Тұтынушы әрбір қонағына бір фужерден шампань шарабына, салқын да ыстық тамақтарға және сусындарға тапсырыс беруі мүмкін. Тұтынушының қалауына қарай сол орында көңіл көтеру шаралары ұйымдастырылады.
Кейтерингтік қызмет бағасына дайындалған тамақтың, сусындардың, қызмет көрсетудің транспорттық құнды, сондай-ақ жиһазбен ыдыстың арендасы, дастарханды даярлау құны анықтайды. Мейрамхана тұтынушының ақшасына қарай мәзір дайындап, қызмет түрлерін, мейрамды өткізу орынын ұсына алады.
Кейтеринг ас үйінде барлық қондырғыларды қолдануға мүмкіндік береді.
Кейтеринг - пайдасы мол бизнес болып табылады. Қазіргі қоғамдағы өмір сүру салтына қарай мейрамханалар кейтерингтік қызмет көрсетуге мамандырылған. Тұтынушылар мейрамханаларға келіп тамақтануы немесе тамақты мейрамханадан алдыру мүмкіндігіне ие [7].
Шетел қонақтарын - туристерді күту. Ас ішудің дәстүрлі ерекшеліктері. Шетел қонақтарды туристерді мейрамханада, кафелерде, барларда күтілу ерекшеліктері болады. Өйткені әр елдің ас ішу өзіне тән мәдениеті бар. Осы мәдениетті білу мейрамхананың қонақ күту деңгейін көрсетеді. Шетел қонақтарды-туристерді күткен кезде мейрамханада қонақ елінің тағамдары пісіріледі. Өз елінің тағамдарынан қаралған мәзір болуы тиіс. Еуропалық кешенді мәзір, түскі ас мәзірі, диеталық мәзір, ет қолданылмайтын тағамдар мәзірі, жас балаларға арналған тағамдар мәзірі болуы тиіс. Мысалы, американдықтар ертеңгілік астың алдында кофе ішеді, ал кәрістер кофені мүлдем ішпейді. Өндістерге шайды ұсынған жөн. Еуропалықтар ертеңгілік асты, түскі асты, кешкі асты сусынмен немесе мин.сумен ішеді, ал шығыс елдері - жапондықтар, кәрістер - мин.суды мүлдем ішпейді. Егер де кейбір қонақтарға кит уылдырығы ұнамаса таң қалудың керегі жоқ. Мысалы, мадьярлар, мысыр елі, Алжир елдерінде бұл тағам кең тараған, Дания, Норвегия, Чехия, Румыния елдері қой етін ұнатпайды. Ағылшындар пісірілген шошқа етін құймақ, тұшпара, ал кәрістер сорпа ішпейді.
Фуршет, коктейль әдісі бойынша қонақ шақырғанда - буфет-бар қонақ күту әдіс қолданылады. Егер мейрамханада арнайы орын болмаса, ас столдарын қолданса болады. Алдын-ала бетін еденге түсетіндей етіп қалың матамен жауып қою керек. Үстелдердің ұзындығы 2-4 метр, ені 1-1,5 метр болуы керек. Үстелдердің орта жағында сусын, глинтвин, мұз, виски стакандарын, табақ рюмкаларымен бірге және т.б. ас құралдарын қояды. Рюмкалар, бокалдар стол бетіне топтап қойылады. Барды қонақ келуіне 20-30мин. қалғанда даярлайды. Қонақтарды бармен де, даяшылар да күтіп алады. Залдың түріндегі қонақтарды даяшылар күтуі тиіс. Ең соңында қонақтарға қара кофе ұсынылады.
Мәзір (меню) термині француздың menu сөзінен шыққан және таңғы, түскі және кешкі асқа берілетін тағамдардың, сусындардың реті мен рационын көрсетеді.
Статикалық - алдын ала ұзақ уақытқа анықталған мәзір. Мұндай мәзірді мейрамханада дайындалған тағамдардың сапасы мен бағасын қатаң қадағалау мақсатында енгізеді. Азық-түлік бағасы, дайындау технологиясы, порцияларға бөлу қонақ үй мен мейрамханаларға тән жақты стандарттарға келтіріледі. Мейрамхана тағамына тапсырыс беруші тұрған жеріне тәуелсіз бірегей технологиямен дайындалған тағам жей алады. Мәзір мазмұны құрамына мерзімдік тағамдар қосылғанда немесе сұранысы төмен тағамдарды алып тастау мақсатында ғана өзгертілуі мүмкін [8].
Ал қонақ үй маңында ойын аулалары мен кішкене аттракциондардың, сонымен қатар ауа райы бұзылса арнайы ойын бөлмелерің болуын қарастыру керек. Сонымен бірге ата-аналарды ұмытуға болмайды, оларға да мерекелер ұйымдастыру керек, мысалы танысу кештерін ұйымдастыру, шығармашылық бағдарламаларды ұйымдастыру, кешкілік барлардың болуын қадағалау, яғни балаларды жатқызғаннан кейін ата-аналар бара алатын жерлер болуы керек.
Жанұя деген соң, балалар үшін де демалыстар өткізу туралы айта кеткен жөн. Балалар үшін бар жақсылықты жасауға құлықты мемлекет балалар демалысына арнайы лагерлер ашып, туризм орталықтарын құрып олардың жұмысты жүйелі жүргізуін қадағалап отыр.
Мысалы, Алакөл ауданында оқушылардың жазғы демалыс лагерьлерінде жоспарланған кезеңдер бойынша балаларды демалту көзделіп отыр. Оның сыртында аудандық 20 мектептің мектеп жанындағы лагерлерінде 4 кезеңмен-1700 бала демалыс күндерін мәнді өткізбек.
Жасөспірімдердің арасында құқық бұзушылықтың алдын-алу мақсатында аудандық туризм және экология орталығының ұйымдастыруымен табиғат аясындағы шатырлы лагерьлерде 120 баланың тынығуына мүмкіндік туды. Жалпы мақсат-балаларды өз өлкесін тануға, табиғат аясында уақыттарын тиімді өткізуге, ортаны қорғап, күтуге, ұйымшылдыққа, өз бетімен әрекет етуге үйрету болып табылады. Аудан бойынша квотаға сәйкес Эни С.п.А. концерні Адриатикалық теңіз жағалауындағы Чезенатико қаласындағы (Италия) балалар жазғы сауықтыру демалысына Ж.Балапанов атындағы гимназия мектебінің 7 сынып оқушысы Қ.Ерикова жіберілген болатын. Жыл сайын жалпыға бірдей білім беру қорынан бөлінген қаражатқа аудан бойынша аз қамтылған, патронаттық тәрбиедегі және қамқоршылықтағы оқушылар демалыс орындарына жолданады. Биыл республика бойынша Бурабайдағы Континент лагері 10 оқушыға, Ыстық көлге 10 оқушы, Каспий теңізінің жағалауында орналасқан Дарын лагері (Ақтау қаласы) 20 оқушыға құшағын айқара ашты.
Сонымен қатар 5 шілде күні Ақтөбе қаласындағы Береке лагеріне 20 оқушы санаториялық лагерьге жіберілді. 23 шілдеде елордамыз Астана қаласына 3 күндік экс-курсияға аз қамтылған отбасы оқушылар демалады деп жоспарланса, ауданның дарынды оқушыларына арналған облыстағы Дарын қосымша білім беру орталығының ұйымдастырып отырған демалысына сай жыл бойы үздік оқыған, облыстық деңгейде жүлдегер атанған 15 оқушы жазғы демалыстарын тиімді өткізу үшін жолданды. Өзге де демалыс лагерьлеріне жолданатын оқушылар саны бүгінде нақтыланып, мамандар жұмыстануда. Ендеше біз де өз атымыздан ұлт келешегі дарынды да салауатты өмір салтын ұстанған жеткіншіктерімізге жазғы демалыстарын тиімді өткізулеріне тілектестік білдіре отырып, сәттілік тілейміз.
Тағы айта кететін жайт, Еуропада балалармен дем алу үшін арналған елдер Греция, Испаия және Италия. Себебі бұл елдерде балалар демалысымен байланысты көптеген туристік сервистерге жеңілдік көрсетілген. Көптеген экскурсиялар балалар үшін тегін. Мысалы, егер жанұяда екі бала болса, Колизейге немесе ескі қала Помпеиде қыдыру үшін онда ата-аналары тек үлкендердің билетін төлейді, ал балаларға тегін. Сол сияқты Грециямен Италиядағы Акрополя, Олимп тауы, Крит аралындағы Кносс тауы және басқа да тарихи-мәдени объектілер жатады. Балалар үшін сонымен қатар жеңілдіктер Түркия, Египет және басқа да Жерорта теңізі елдерінде көрсетілген.
Сонымен, қорытындылай келе, жанұялық туризм - туризм индустриясының енді дамып келе жатқан түрі. Жанұялық турдың басқа турларға қарағанда өзіндік ерекшеліктері мен қойылатын талаптары бар. Сондықтан турфирмаларда жанұялық турларды ұйымдастыруға көп көңіл бөледі.
1.2 Туризмнің жіктеленуі
Туризм - француз тілінен аударғанда серуендеу, қыдыру яғни адамның бос уақытындағы демалыстың қандай да түріндегі әрекеті [9].
Туризм - адамдардың қарым-қатынасын байланыстырады, әлеуметтік шындықты ойлау қабілетін арттырып қоршаған ортаның өркендеуіне, мәдениет пен өнердің дамуына жол береді.
Қазіргі кездегі туризм түрлерін толық жіктеу үшін туризмнің түрін сипаттайтын ең маңызды белгілерді атап өтуге болады, яғни туризмнің ұлттық мәнділігі, қанағаттандырылуы туристік саяхатқа пайдаланатын негізгі қозғалыс құралдары, сяхаттың ұзақтығы, топ құрамы, ұйымдастыру түрлері, туристік өнім бағасының негізгі принциптері және т.б.
Туризм келесі түрлерге бөлінеді:
1 Рекреациялық туризм.
Туризмнің бұл түрінің негізінде адамның күш-қуатын қалпына келтіру қажеттілігі жатыр. Туризмнің бұл түрі үлкен жан-жақтылық арқылы ерекшеленеді. Мысалы, реакреациялық туризм құрамында төмендегі бағдарламалар болуы керек:
а) көріп тамашалау, көңіл көтеру (театр және кино, жәрмеңке, қала күндері, фестивальдар және т.б.);
ә) қызығушылық іс-әрекет (аңға шығу, табиғатты тамашалау, сурет, музыка және т.б.);
б) этникалық және тұрмыстық (ұлттық мәдениет пен дәстүрлі емес тұрмысты зерттеумен байланысты);
г) туристік- сауықтандыру (қозғалыстың белсенді тәсілдері бар бағыттарды қоса, шомылу, шаңғы, атқа міну және т.б.);
2 Діни туризм. Туризмнің бұл түрі әртүрлі діндегі адамдардың діни қажеттілігіне негізделген. Діни туризм екіге бөлінеді:
а) діни мерекелерде мешіттерге, шіркеулерге бару;
ә) әулие жерлерге бару.
3 Транзитті туризм. Бұл туризмнің негізінде басқа елге бару мақсатынада келесі елдің аймағын басып өту қажеттілігі жатыр.
4 Конгресті туризм. Ол түрлі шараларға, оның ішінде конференцияларға, симпозиумдарға, съездерге, конгрестерге және т.б. қатысу мақсатындағы туристік сапарларға қатысуға байланысты ұйымдастырылады.
Туризмнің осы түрінің интенсивті дамуы толығымен халықаралық іскерлік және ғылыми шараларды өткізуге маманданған халықаралық ұйымдарды құруға әкеледі.
5 Өткенді аңсау мақсатындағы туризм. Тарихи өмір сүру аясында осы орындарға адамдардың бару қажеттілігіне негізделген.
6 Өз бетінше ұйымдастырылған туризм. Саяхаттың бұл түрі шаңғы, тау, атқа міну, су туризмімен және т.б. айналысатын активті демалуды сүйетіндерді біріктіреді. Туризмнің бұл түрінің айрықша ерекшелігі оған қатысушылардың өз бетінше ұйымдастырылуын қажет ететіндігінде. Турларды ұйымдастырумен фирмалар емес, туристердің өздері туристік-спорт клубтармен және бірлестіктермен бірге отырып ұйымдастырады.
7 Іскерлік мақсаттағы туризм. Туризмнің бұл саласына әр түрлі серіктестермен іскерлік қатынастарды бекіту мақсатындағы сапарлар жатады.
8 Танымдық туризм. Туризмнің бұл түрінің негізін әр түрлі бағыттарда білімді арттыруға деген қажеттілікті қанағаттандыру құрайды. Туризмнің бұл түріне экологиялық туризмді де жатқызуға болады. Экологиялық туризм бағдарламасы қорғауға алынған табиғи аймақтарға баруды ұсынады.
9 Спорттық туризм. Туризмнің бұл түрінің негізінде екі түрлі қажеттілік жатыр, осыған байланысты: активті және пассивті түрге бөлінеді. Активті спорт туризміне спорттық белгілі түрімөн айналысу қажеттілігі, ал пассивті туризмге - белгілі бір спорт түріне қызығушылық, яғни сайыстар мен спорт ойындарын көру мақсатында саяхатқа шығу жатады.
10 Емдеу медицина туризмі. Туризмнің бұл түрінің негізінде әр түрлі аурулардан емделу қажеттілігі жатыр. Емдеу туризмі адам организміне табиғи құралдармен әсер ету арқылы сипатталатын түрлерге бөлінеді, мысалы, климат арқылы емдеу, теңіз арқылы, батпақ арқылы, жеміс- жидек арқылы, сүт арқылы емдеу және т.б.
Қозғалыс құралдарына байланысты туризм келесі түрлерге бөлінеді.
1 Автокөлік туризмі. Туризмнің бұл түрі XX ғасырдың екінші жартысынан бастап дамыды. Қазіргі кезде ол кеңінен таралуда.
2 Теміржол туризмі. Туризмнің бұл түрі ХІХ-ғасырдың 40 жылдарынан бастап дамыды. Теміржол билеттерінің салыстырмалы арзан болуы оны тұрғындардың аз қамтамасыз етілген бөлігіне қолайлы болады. Қазіргі кезде теміржол мен транспорттың басқа түрлері арасында бәсекелестік те болып тұрады.
3 Әуе жолы туризмі.Туризмнің осы түрінің болашағы зор, өйткені туристерді баратын жерлеріне тасымалдау уақытын үнемдейді. Мысалы, 1960 - 1980 жылға дейіннің өзінде туризмде қолданылатын әуе жолы транспортының үлес салмағы үш есе өскен. Әуе жолдары турлары ұшақтағы жолаушылар орнының белгілі бөлігін пайдаланатын топтық турларға және арнайы туристік тасымалдауға арналған әуе сапарларына бөлінеді.
4 Теплоход ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz