Бор және оның қосылыстары

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

n- сыну көрсеткіші

D-таралу коэфиценті

ИҚ- спектрлері-инфрақызыл спектрлері

РФА- рентгенофазалық анализ

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі: Өзінің қоры бойынша Индер кен орны Қазақстандағы ең үлкені болып келеді, алайда бор кенінің терең орналасуы мен өндіру технологиясының тиімсіздігі кесірінен қазіргі уақытта өндірілмеуде. Сол себептен бүгінгі күні елімізде бор шикізатының қоры азаюда. Ал бор және оның қосылыстары 100 ден астам өндіріс орындарында, ауыл шаруашылығында, ғылымда, техникада, медицинада, қатты балқымалар өндірісінде, қара металлургияда легирлеуші қоспа ретінде және тағы басқа салаларда кең қолданылады. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасының экономикасының өсуі, сонымен қатар халық санының көбеюі бор шикізатына деген сұранысты жылдан-жылға арттыруда. Осыған байланысты бор шикізатын мейлінше үнемдеп, аз уақытта бітіп қалуын болдырмау үшін органикалық қышқылдардың тұздарынан, бор қышқылының ерітіндісінен және судан тұратын жүйелерден бораттарды синтездеп алу технологиясын мейлінше жақсартып дамыту керек.

Жұмыстың мақсаты: Бор қышқылы-натрий ацетаты-су жүйесінің 50 ^o C және 60 ^o C температурадағы изотермиялық ерігіштігін зерттеу.

Жұмыстың міндеті:

Бор қышқылы және натрий ацетатының 50oC, 60оС температурадағы изотермиялық ерігіштігін зерттеу.
Бор қышқылы - натрий ацетаты - су жүйесінің 50oC және 60оС температурада ерігіштігін зерттеп, натрий бораттарын синтездеудің тиімді жолдарын қарастыру

3. Жаңа қосылыстың түзілу аймағы мен рН және сыну көрсеткішін анықтау

4. Натрий бораттарын жедел синтездеу әдісінің физика- химиялық негіздерін анықтау

5. Синтезделген натрий боратының технологиялық сызбасын жасау.

Зерттеу нысаны: Н ₃ ВО ₃ -NaCH ₃ COO-H ₂ O үштік жүйесі.

Практикалық маңызы

Бұл ғылыми-зерттеу жұмысының құндылығы халық шаруашылығында маңызды болып табылатын аса таза бораттарды алудың технологиялық процесін жеделдететін әдістің физика-химиялық шарттарын анықтауды және аса таза бораттарды синтездеудің шағын аз тонналы минитехнологиясын құрудың жолдарын ұсынады.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы

Алғаш рет Н ₃ ВО ₃ -NaCH ₃ COO-H ₂ O жүйесінің 50 ^o C температурадағы изотермиялық ерігішітігі зерттеліп, натрий пентаборатын NaB ₅ O ₈ ^. 5H ₂ O 50 ^o C температурада синтездеудің оңтайлы шарттары анықталды және натрий пентабоартын синтездеудің технологиялық сызба-нұсқасы ұсынылды.

ӘДЕБИ ШОЛУ

1. 1 Бор және оның қосылыстары

Бордың жер қыртысындағы орташа мөлшері 4 г/т. Соған қарамастан бордың 100-ге жуық минералдары белгілі. Айтарлықтай барлық минералдарында бор оттекпен байланысқан, ал фтормен қосылыстары тіптен аз болып келеді. Элемент ретінде бор табиғатта кездеспейді. Ол аз концентрацияда бораттар және боросиликаттар түрінде көптеген қосылыстардың құрамына кіреді. Ферсман бойынша жер қойнауында бор атомдық салмағы (7x10 ^-3 %) бойынша 22-ші орында және кларкты салмақ бойынша 27-ші (5x10 ^-3 %) орында. Соған сәйкес бор сирек емес элемент.

Француз физиктері Ж. Гей-Люссак және Л. Тенор 1808 жылы бор ангидридін B ₂ O ₃ металдық калиймен қыздыру арқылы ең алғаш рет борды алды. Элементтің атауы «бура» атауына қолданылатын арабтың «бурак» сөзінен шыққан /1/.

Жалпы бор өндірісі 1912 жылдан бастап дами бастады. Бор өндірісінің маңызды және қызықты облысында көп еңбек сіңірген кеңес заманының ғалымдары. Бор қосылыстарының оттекпен қосылыстарын алу жеңіл емес, алайда тенденция мен технологияның дамуына байланысты ол ұтымды процесс. Ең алғаш Е. Штокпен зерттелген. Ол кезең 1950 жылдардың аяғы еді. Көптеген реакциялар 300-500 ^о С температурамен 1-5 атм қысымда жүргізіледі.

Бор перспективті материал болып саналады, әсіресе микроэлектронды өндірісте қолданылады. Бор, оның қасиеттері, таралуы мен қолданылуы 1959 жылы Асбери-Парке, 1964 жылы Парижде, 1968 жылы Варшавада халықаралық симпозиумдерде талқыланған. Көптеген жұмыстар бордың оптикалық қасиеттеріне байланысты, тек кейбір жұмыстарда ғана механикалық қасиеттер қарастырылады. 1972 жылы 9-11 қазан аралықтарында Тбилисиде борға анализ, структурасына, кристаллохимиясы мен термодинамикасына сипаттама берілді. Ол симпозиумде 70-тен астам ғылыми баяндама мен хаттар оқылып талқыланды /16/.

Бордың периодтық жүйедегі орнына байланысты қасиеті, оның табиғатта кездесу түрі мен таралуын анықтауға мүмкіндік береді. Бор нағыз бейметалл, оның аниогенді элементтерге, соның ішінде ең алдымен оттек пен фторға ынтықтылығы өте жоғары. Оттек және фтор элементтерімен, бор тұрақты қосылыстар түзеді, сондықтан ол табиғатта бос күйінде кездеспейді. Көбінесе оттекті қосылыстар түрінде кездеседі /5/.

Ғалымдар бордың жер қыртысындағы салмақтық кларкін 3 ^. 10 ^-4 % - 1, 3 ^. 10 ^-2 % деп бағалайды. Литосфера қабатындағы жыныстарда бордың мөлшері 0, 3 ^. 10 ^-3 %, негізгі жыныстар мен ультрабазитте 3, 5 ^. 10 ^-3 % маңында болады. Осындай аз таралғандығына қарамастан бор ірі өнеркәсіптік кен орындарын түзген /1/.

Қазіргі кезде шамамен 150-ге жуық бор минералдары белгілі. Солардың ішінде маңыздылары сассолин, кальций және магний бораттары.

Барлық бор минералдары негізгі екі класқа бөлінеді: бораттар және боросиликаттар. Бораттардағы бор комплекстүзуші катион ретінде басты роль атқарады. Көптеген бораттар Mg, Ca, Na, Sr және Mn сияқты элементтерден тұратын бірнеше катиондар тобының тұздары болып табылады. Бораттар құрамындағы су молекулаларының мөлшеріне байланысты, сусыз және сулы бораттар болып бөлінеді. Бораттардың кристалдық торынан шамамен он беске жуық бор қышқылды аниондардың құрылысы табылып, олардың жиырма екісінің полимерлену түрі есептелген /10/.

Бор минералдары табиғатта әртүрлі эндогенді, экзогенді және метаморфогенді процестердің негізінде түзіледі. Осыған байланысты жер қыртысында пайда болған бор кен орындарының түрі бірнеше геологиялық кластарға бөлінеді. Олардың ішінде өнеркәсіптік маңызы ең жоғарысына жанартаулы аймақтарда түзілген бор кендері жатады. Ондай кен орындарында-улексит, пандермит, тинкал-кернит сияқты минералдар жатады. Бұл минералдар өздерінің сапасы жағынан дүние жүзі бойынша жоғары сортты минералдар болып табылады. Жанартаулы бор кен орындары -Түркия, Калифорния, Иран, Аргентина, Чили, Перу мемлекеттеріне тиісті.

Барлық бораттардың физикалық қасиеттері өзара ұқсас: олар түссіз, шынылы жылтыры бар, тығыздығы (1, 7-3, 0) тең. Сыну көрсеткіші 1, 47 мен 1, 69 арасында ауысып отырады. Ал сусыз бораттардан қаттылығы 7 ден аспайды. Көптеген бораттар түссіз немесе ақ түсті болып келеді /18/.

Бор қосылыстарының бағалы және алуан түрлі физикалық және басқа қасиеттері бордың халық шаруашылығының барлық салаларында кеңінен қолданылуының негізі болады. Адамзаттың қызмет істейтін аумағында бордың қолданбайтын саласын атап айту өте қиын. Қазіргі заманда өте сирек қасиеттері бар жаңа материалдарды алуда.

Бор қосылыстарының әртүрлі өндіріс салаларындағы қолдану үлесі мынадай: шыны талшықтар мен борсиликат шынылары өндірісінде 31%, оттан қорғану құралында 8%, жуғыш тауарларда 10%, қалған бораттар эмаль, бояу, керемика, ауыл шаруашылығы өндірісінде қолданылады /15/.

Соңғы жылдары біздің елімізде әртүрлі материалдардың бораттарын алу технологиясы құрылды және олардың халық шаруашылығының әртүрлі салаларында қолдану мүмкіншіліктері анықталды. Кальций, калий, мырыш, қорғасын, барий, аммоний және басқа бораттардың тұздары өндірісінің және ауыл шаруашылығының әртүрлі салаларында тексеріліп, пайдалы қасиеттері анықталды.

Еліміздің ғалымдары әртүрлі сортты шыныларды дайындауда, синтетикалық бораттарды қолдану мүмкіншілігін анықтау үшін ізденіс жұмыстарын жүргізді. Осы зерттеудің негізінде кальций боратын терезе және ыдыс шыныларын, түссіз шыны ыдыстарын, термометрлік және химлабораториялық шыныларды дайындау өндірісінде қолдануға болатындығы анықталды.

Шынының әртүрлі сорттарын алу өндірісінде калий, барий және қорғасын бораттарын қолданғанда алынатын шынылар түссіз, біртекті, оптикалық қасиеттері жоғары болатындығы анықталды.

Бораттарды қолданудың ең бір маңызды салалары болып металл бұйымдарының бетін қаптайтын тоңазытқыштар, газ плиталары, химиялық аппараттар, бура және бор қышқылы қолданылатын, эмаль өндірісі болып табылады. Эмальдың құрамындағы бораттар металдың беттік қабатын жақсы дымқылдатады, олар грунтті эмальдар үшін өте маңызды болып саналады.

Қазіргі таңда бораттардың көпшілігі ағартқыш компонент ретінде, синтетикалық жуғыш заттардың құрамына кіретін натрий пербораты өндірісінде қолданылады. Пербораттың ағыртқыш қасиеті жұмсақ келеді, сондықтан оларды синтетикалық материалдарды ақтауда қолданады.

Бордың өсімдіктер өмірінде маңызы үлкен. Мақта, қант қызылшасы, темекі және т. б. . Өсімдіктер жақсы шығуы үшін бор тұздары тыңайтқыш ретінде қолданылады. Өсімдіктер борды анион түрінде сіңіреді, сонан соң бор анионы реакцияға қатысады. Өсімдіктер борды қайта пайдалана алмайды, сондықтан олар барлық уақытта борға мұқтаж болады. Сонымен қатар бор орын ауыстыра алады. Ол тамырдан жапырақтарға, әсіресе, жас жапырақтар мен өсу нүктелеріне тез өтеді. Бор клеткаларға біркелкі бөлініп таралмаған. Ол митохондриялар мен рибосомдарда өте аз, ал ядрода, пластидтер мен қабықшада көбірек кездеседі. Бор құрамында көптеген қосылыстары бар элемент. Осыған орай бор қосылыстарына деген көптеген ғалымдардың қызығушылықтары артуда.

Қазіргі уақытта бор заттарының өндіру технологиясын әрі қарай жетілдіру, қасиеттері алдын ала белгілі жаңа бор қосылыстарын алу және олардың физико-химиялық қасиеттерін зерттеу, минитехнологиялық әдістерді қолданып, аз тонналы бораттар өндірісін ұйымдастыру, тамақ өндірісі мен медицинада қолданылатын аса таза бораттарды алу әдістерін қарастыру, құрамына бораттар бар сұйық және қатты өндіріс қалдықтарын іске қосудың пәрменді әдістерін зерттеу тәуелсіз Қазақстанның алдында тұрған негізгі міндеттерінің бірі болып табылады /19/.

1. 2 Құрамында бор қышқылы бар көп компонентті жүйелерді зерттеу

Су мен тұздар жүйесіндегі фазалық тепе-теңдікке жүргізілген зерттеулер қазіргі таңда өте көп, алайда бір мезгілде органикалық және бейорганикалық компонеттер бар жүйелер аз зерттелген. Мысалы, бордың аминдермен және амидтермен әрекеттесуіне жүргізілген жұмыстар көп емес /17/.

К. В. Ткачев және Ю. С. Плышевский термиялық, термогравиметриялық, ИК-спектрометрлік, рентгенографиялық және химиялық анализ әдістерімен бор қышқылы мен карбамидтің қатты күйіндегі және сулы ортада қыздырған кезде әрекеттесуін зерттеген. Олар 75 ^о C дейін қыздырған кезде бор қышқылы мен карбамид H ₃ BO ₃ $\bullet$ 2CO(NH ₂ ) ₂ $\$ қосылысын түзіп әрекеттесе бастайтынын байқаған. Авторлар сол қосылыстың ИК-спектрін алып, ерекшеліктерін көрсеткен. Олардың айтуы бойынша карбамид пен бор қышқылының әрекеттесуі $\text{NH}_{\text{2}}\text{ }$ тобы бойынша жүзеге асады /5/.

2007 жылы «Жаңа көміртек материалдарының технологиясы» деп аталатын институттың рентгенография және микроскопия лабораториясында бор қышқылы және мочевина құймасына рентгеноструктуралық анализ жасалған. Бұл анализ бор қышқылы және мочевина құймасында бор қышқылы мен мочевинадан басқа олардың әрекеттесуінен түзілетін өнімдер болатынын көрсеткен. Құйманың рентгенограммасында тек қана бор қышқылы мен мочевинаның рефлекстері ғана емес, сонымен қатар бор қышқылының ыдырау өнімі-метабор қышқылының да (HBO ₂ ) рефлекстері байқалған /34/.

Әдеби мәліметтер бойынша Индер бор кен орны ашылғаннан кейін осы минералдардың генезисін, физика-химиялық қасиеттерін анықтау мақсатында академик Н. С. Курнаковтың басқаруымен арнайы ғылыми зерттеу жұмыстары басталды. Бұл ғылыми зерттеу жұмыстар Вант-Гофф бастаған бор қышқылы негізіндегі көп компонентті жүйелерді зерттеу жұмыстарының жалғасы болды /10/.

Құрамында бор қышқылы бар үш және төрт компонентті жүйелерді зерттеу, ғалымдарды екі жағынан қызықтырды:

Бірінші жағы жоғарыды айтылып өткен табиғи бор минералдарының генезисін анықтау мақсатында, құрамы Na ₂ O-K ₂ O-CaO-MgO-B ₂ O ₃ -H ₂ O компоненттерінен тұратын жүйелерді зерттеу негізінде бор кенінің құрамына кіретін бораттарды синтездеу жолдарын табу болса; екінші жағы бор қышқылы -электролит (NaCI, KCI, CaCI _2, MgСІ ₂ , Na ₂ SO ₄ , MgSO ₄ , K ₂ SO ₄ , Н ₂ SO ₄ , НСІ ) -су жүйесін зерттеу болды. Мұндай жүйелердегі компоненттер арасындағы өзара ерігіштікті зерттеу, бор кендерінен бор қышқылын алу технологиясын жақсартудың тиімді жолдарын табуға мүмкіндік береді.

Алғашқы кездерде үштік жүйе компоненттерінің негізінде калиборит (К ₂ О ^. 4MgO ^. 11B ₂ O ₃ ^. 18H ₂ O), колеманит (2CaO ^. 3B ₂ O ₃ ^. 5H ₂ O), боронатрокальцит (Na ₂ O ^. 2CaO ^. 3B ₂ O ₃ ^. 5H ₂ O) сияқты табиғи бораттарды синтездеу жұмыстары жүргізіліп, бораттардың өзара бір-біріне ауысу мен түзілу заңдылықтары зерттелді /25/.

А. В. Николаев пен А. Г. Курнаковалардың басшылығымен Индердің табиғи бор минералдарын құрайтын Na ₂ O-K ₂ O-CaO-MgO-B ₂ O ₃ -H ₂ O алтылық жүйесінің негізінде, үшкомпонентті СаО-В ₂ О ₃ -Н ₂ О және MgO-В ₂ О ₃ -Н ₂ О жүйелерінің изотермиялық ерігіштігін 25 ^о С температурада зерттелген.

Кальцийлі жүйені осы авторларға дейін 1913 ж Сброджи зерттеген. Ол метастабильді тепе-теңдік аймағында жұмыс істеді. Ерітіндіні термостатта бірнеше күн ұстайды, ал тепе-теңдік бірнеше айлардың ішінде орнайды /26/.

MgO-В ₂ О ₃ -Н ₂ О жүйесінің изотермиялық ерігіштігі, осы авторлармен 25 ^о С температурада алғаш рет зерттелген. Жүйе компоненттері Mg(OH) ₂ , H ₃ BO ₃ , H ₂ O қосылыстарынан тұрады. Бұл ерігіштік жүйеден үш жаңа қосылыс бөлінеді. Олар: индерит MgO ^. 3В ₂ О ₃ ^. 15Н ₂ О (В ₂ О ₃ /MgO=1, 5), бура тәріздес магний дибораты MgO ^. 2В ₂ О ₃ ^. 9Н ₂ О немесе MgB ₄ O ₇ ^. 9H ₂ O, қышқылдық ерітіндіден магний трибораты MgO ^. 3В ₂ О ₃ ^. 7, 5Н ₂ О. Изотермиялық ерігіштік қисығы 5 кристалдану бұтағынан тұрады. Олар: 1) магний гидроксиді Mg(OH) ₂ ; 2) индерит; 3) магний дибораты; 4) магний трибораты; 5) бор қышқылы кристалдану бұтақтары. Мұндағы ерігштік қисығының минимумы табиғи борат индеритке сәйкес келеді. Бұл жүйенің тепе-теңдік уақыты 4-5 аптада орнаған.

Жоғарыда айтылып өткен алтылық жүйелердегі калий мен натрийге қатысты К ₂ O-В ₂ О ₃ -Н ₂ О және Na ₂ O-В ₂ О ₃ -Н ₂ О үштік жүйелері, NaOH, КОН, Н ₃ ВО ₃ негізінде 1907 жылы М. П. Дукельскийдің жұмыстарында зерттелінген. Бұл жүйелерден натрий пентабораты Na ₂ O ^. 5B ₂ O ₃ ^. 10H ₂ O және екі түрлі натрий монобораттары Na ₂ O ^. B ₂ O ₃ ^. 8H ₂ O, Na ₂ O ^. B ₂ O ₃ ^. 4H ₂ O түзіледі.

А. В. Николаев пен А. Г. Курнаковалар бастаған бұл жұмыстардың жалғасы бор қышқылына қатысты төрттік жүйені зерттеумен жалғасты.

Алғаш зерттелген төрттік жүйе Na ₂ O-СаО-В ₂ О ₃ -Н ₂ О. Оны құраушы негізгі компоненттер алдыңғы үштік жүйеден синтезделіп алынған натрий және кальций бораттары болды.

Зерттеу нәтижелері бойынша алынған деректерден кальций бораты және боронатрийкальцит Na ₂ O ^. 2СаО ^. 5B ₂ O ₃ ^. 16H ₂ O бөлініп алынды. Авторлардың зерттеу мәліметтері бойынша натрий пентабораты мен бор қышқылының қаныққан ерітінділерінде кальций және натрий бораттарының арасында өзара әрекеттесу болмайды. Фазада кальций трибораты (СаО ^. 3В ₂ О ₃ ^. 4Н ₂ О), натрий пентабораты (Na ₂ O ^. 5B ₂ O ₃ ^. 10H ₂ O) және бор қышқылының өздері қалады.

Осылайша Na ₂ O-СаО-В ₂ О ₃ -Н ₂ О жүйесінің 25 ^о С температурадағы ерігіштігін зерттегенде, тек бір ғана кальций-натрий боратының боронатрийкальциттің түзілетіндігі анықталды. Боронатрокальцит Индер кен ауданында ең жиі кездесетін минерал.

Сонымен қатар, А. В. Николаев, А. Г. Курнаковалардың зерттеулерімен 25 ^о С температурада «калиборатты» К ₂ O-MgО-В ₂ О ₃ -Н ₂ О және «индерборитті» деп аталатын СаО-MgО-В ₂ О ₃ -Н ₂ О жүйелері зерттелінген /25, 26/.

Бұл төрттік жүйелерді меңгеру үшін зерттеушілер жоғарыда айтылғандай үштік жүйелерден калий және магний бораттарын синтездеп алды.

Олар:

1) Индерит (2MgО ^. 3В ₂ О ₃ ^. 15Н ₂ О) ;

2) магний дибораты (MgB ₄ O ₇ ^. 9H ₂ O) ;

3) магний трибораты (MgО ^. 3В ₂ О ₃ ^. 7, 5Н ₂ О) ;

4) калий монобораты (К ₂ O ^. В ₂ О ₃ ^. 2, 5Н ₂ О) ;

5) калий пентабораты (К ₂ O ^. 5В ₂ О ₃ ^. 8Н ₂ О) .

Бастапқы заттар ретінде магний және калий бораттарымен бірге калий гидроксиді, құрышталған магний оксиді және бор қышқылы алынған.

Төрттік жүйелер құру үшін компоненттер құрамын ауыстыра отырып авторлар бірнеше тәжірибелік жүйелерді құрастырған. Олар: 1) К ₂ O - MgО - Н ₃ ВО ₃ ; 2) калий пентабораты-магний трибораты-су; 3) 2% КВО ₂ ерітіндісі - индерит; 4) КOН - Н ₃ ВО ₃ - К ₂ B ₄ O ₇ ^. 6H ₂ O - Н ₂ О - индерит.

Зерттеу нәтижелері бойынша бұл жүйелерден калий-магнийлі бораттардың түзілмейтіндігі анықталды. Мұндай жүйелерде бор қышқылымен тепе-теңдіктің өте баяу орнайтындығы анықталған.

Сондай-ақ, осы ғалымдармен СаO-MgО-Н ₃ ВО ₃ -Н ₂ О жүйесі 25 ^о С температурада зерттелген. Мұнда да бастапқы заттар ретінде табиғи және синтетикалық бораттар, кальций, магний гидроксидтері және бор қышқылы алынды. Мұндағы тепе-теңдік уақыты жоғарыда айтылған жүйелерден де баяу орнаған. Бұл төрттік жүйеден 2СаO ^. MgО ^. 6В ₂ О ₃ ^. 15Н ₂ О түріндегі диборат түзілген.

Бор қышқылы, кальций гидроксиді және магний гидроксидтерімен өзара әрекетттескенде 110 өткеннен соң табиғи борат құрамына кіретін кальций мен магнийдің қос бораты болып табылатын индерборит түзілген. Мұндай құрамдағы бұл минерал алғаш рет индерден табылған. Оның сыну көрсеткішін, құрамын анықтап сипаттама берген Г. С. Горшков болды. Шыққан жеріне байланысты бұл минералды Г. С. Горшков-индерборит деп атаған.

Индерборит ерітіндісіне кальций гидроксиді мен кальций моноборатын қосса кальцийлі борат-иньоит (2СаO ^. 3В ₂ О ₃ ^. 15Н ₂ О) түзіледі, керісінше индерборит ерітіндісіне магний гидроксидін қосса магний бораты-индерит 2MgО ^. 3В ₂ О ₃ ^. 15Н ₂ О түзіледі /7/.

Бор қышқылымен қаныққан жаңа қатты фазада Н ₃ ВО ₃ басқа, кальций трибораты (СаO ^. 3В ₂ О ₃ ^. 4Н ₂ О) және магний трибораты (MgО ^. 3В ₂ О ₃ ^. 7, 5Н ₂ О) болады. Бұл қосылыс бор қышқылының қаныққан ерітіндісімен кальций және магний гидроксидтерінің өзара әрекеттесуінен түзіледі.

Сондай-ақ, бор қышқылды көп компонентті жүйелерді зерттеу өз кезегінде Қазақстандық ғалымдардың еңбектерімен де жалғасты.

Б. Х. Хазиханова, Б. А. Бірімжанов, Р. Ф. Савич, В. Г. Калачевалардың жұмыстарында Н ₃ ВО ₃ -Са(СН ₃ СН ₂ СОО) ₂ -Н ₂ О жүйесі 60 ^о С температурада зерттеліп, компоненттердің изотермиялық ерігіштігі, рН және сыну көрсеткіштері анықталған. Нәтижеде жүйеден қатты фазаға Н ₃ ВО ₃ , СаB ₆ O ₇ ^. 6H ₂ O, СаB ₆ O ₇ ^. 5H ₂ O, СаB ₄ O ₇ ^. 6H ₂ O және Са(СН ₃ СН ₂ СОО) ₂ ^. H ₂ O қосылыстары бөлінеді /13/.

Осы авторлармен Н ₃ ВО ₃ -Са(СН ₃ СН ₂ СОО) ₂ -Н ₂ О жүйесі сондай-ақ 25, 30, 50 ^о С температура аралықтарында зерттелінген. Ондағы зерттеу мәліметі бойынша 25 ^о С температурада жүйе жай эвтоникалық болады, 35, 50 ^о С температураларда изотермиялық жүйеден Н ₃ ВО ₃ , СаB ₄ O ₇ ^. 6H ₂ O және Са(СН ₃ СН ₂ СОО) ₂ ^. H ₂ O қосылыстары бөлінеді.

Сонымен қатар, Н ₃ ВО ₃ -Mg(СН ₃ СН ₂ СОО) ₂ -Н ₂ О жүйесі 25, 50 ^о С температура аралықтарында да зерттелген. 25 ^o С температурада жүйе жай эвтоникалық болады. Қатты фазаға бор қышқылымен бірге магний пропионаты Mg(СН ₃ СН ₂ СОО) ₂ ^. Н ₂ О кристалданады. 50 ^о С температурада қатты фазаға жаңа қосылыс сегіз молекулалы суы бар магний гексабораты MgB ₆ O ₁₀ ^. 8H ₂ O кристалданады.

Осы авторлармен Н ₃ ВО ₃ -KCI-NaCI-H ₂ O төрт компонентті жүйесі зертелді. Мұнда бор қышқылының кристалдану өрісі NaCI және KCI ерітінділерінен кристалданған қисықтармен шектеледі. 25 ^о С температурадағы Н ₃ ВО ₃ +KCI және Н ₃ ВО ₃ +NaCI қанығу сызықтары үш компонентпен қаныққан нүктеде түйіседі: Н ₃ ВО ₃ - 4, 82%, NaCI -19, 1%, КСІ - 11, 5%. Қатты фазаның бұл нүктесінде бор қышқылы, калий хлориді, натрий хлориді болады. Температураның жоғарылауына сәйкес бор қышқылының ерігіштігінің артуынан КСІ және NaCI қосылыстарының кристалдану өрісі артады. NaCI кристалдану өрісі температураның жоғарылауынан КСІ концентрациясы жоғары аймаққа ығысады.