Химияны оқытуда модульдік оқыту технологиясын қолдану әдістемесі

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

ГЛОССАРИЙ

Білім беру технологиясы - оқу процесін жоспарлау, оқушылардан тест алу және білім беру жүйесі ретінде мектеп іс-әрекетін басқару үшін жүйелі тәсіл мен ілеспелі тәжірибелік білім жиынтығын құру.

Құзыреттілік - оқушылардың іс-әрекеттің жан-жақты тәсілдерін меңгеруінен көрінетін білім нәтижесі.

Модуль - термин ретінде алғаш математика ғылымында пайда болды. Бұл термин латынның modulus (өлшеуіш) сөзінен шыққан. Модуль білім мазмұны және оны игеру технологиясы біріккен біртұтас функционалдық түйін.

Педагогикалық технология - оқытудың арнайы формаларын, әдістері мен тәсілдерін айқындайтын педагогикалық нұсқаулардың жиынтығы.

Оқыту - оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу және дамыту мақсатына бағытталған алдын-ала жоспарланған іс-әрекет.

Модульмен оқыту - толық немесе жекелей түрде модульге негізделген оқыту.

Модульдік бағдарлама - модульмен оқыту әдістемелік жүйесінің негізгі кешенді құралы.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . . . . 2

ӘДЕБИ ШОЛУ

1 ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 5

1. 1 Оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың мәні, мазмұны, құрылымы . . . 5

1. 2 Оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың педагогикалық

шарты . . . 16

1. 3 Оқыту процесінде инновациялық технологиялар арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың мазмұны мен әдістері . . . 24

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

2 ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА МОДУЛЬДІК ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕМЕСІ ЖӘНЕ ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫС НӘТИЖЕЛЕРІ

2. 1 Оқыту процесінде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруда модульдік технологияны қолдану . . . 26

2. 2 Модульдік бағдарламаларды құрастырудың әдістемелік

ұстанымдары . . . 29

2. 3 Модульдік технологияны қолданудың нәтижелері, артықшылықтары мен кемшіліктері . . . 32

3 ҚОРЫТЫНДЫ . . . 63

4 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 64

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының көкейкестілігі . Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә. Назарбаев қазақстандық мектептерді мүмкіндігінше толық технологияландыру міндетін білім беру саласының басты мақсатының бірі деп көрсетті. Бұл мәселе елбасының 2006 жылдың наурыз айындағы қазақстандықтарға арналған Жолдауында білім беру саласының болашағы үшін маңызды фактор ретінде белгіленді [1] . Сонымен қатар Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында жалпы білім берудің мақсаты - қазіргі қоғам талабына сай алынған терең білім, білік, дағдылар мен құзырлықтардың негізінде еркін бағдарлай білетін, қойылған мақсатқа танымдық қызмет жасау арқылы жете алатын, өз бетінше дұрыс, тиімді шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру екендігі көрсетілген [2] . Оны жүзеге асыру - мектептерде танымдық белсенділігін арттыруға септігін тигізетін оқу процесін ұйымдастыру болып табылады. Себебі, танымдық іс-әрекет - шәкiрттiң бiлiмге деген өте белсендi ақыл-ой әрекетi. Ол танымдық қажеттiлiктен, мақсаттан, таным қисындарынан және әрекеттiң негiзiнде оқушыларда танымдық белсендiлiктерiнен iзденiмпаздық қалыптасады. Ұлттың болашағы, тәуелсіз мемлекетіміздің ертеңгі ұрпағының рухани байлығы, мәдениеті, саналы ұлттық ойлау қабілеті мен біліміне, іскерлігіне байланысты.

Міне сол себептен, қазіргі уақытта еліміздің жоғары оқу орындары жаңа білім беру жүйесіне көшуде. Сондықтан да болашақ студент - бүгінгі оқушы жаңа тұрмысқа, жаңа оқу түрлеріне, жаңа қатынастарға тез бейімделуі тиіс. Осыдан келіп, егеменді еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін жасалынып жатқан талпыныстар оқытудың әртүрлі технологияларын қолдана отырып, ізденімпаз, терең ойлайтын, өз бетінше нақты шешім қабылдай алатын әрі өз болмысын толықтай таныта алатын жеке тұлғаны қалыптастыру ісіне ерекше мән берілуде.

Ендеше, педагогикалық процестің тиімділігінің артуына жағдай жасайтын, сонымен қатар білім беру мен тәрбие бірлігін сақтай отырып, оқушыға берілетін білімнің өмірге үйлесімділігімен қатар, әрбір жеке тұлғаның дербес ерекшелігін ескеріп, білімділігіне сәйкес бағдар беру, танымдық ізденімпаздығын дамытудағы оқытудың алдыңғы қатарлы қадамдарының бірі - модульдік оқыту.

Модульдік әдіс сапалы оқыту көзі бола отырып, мұғалім мен оқушының өзара ізгілікті қарым-қатынасы негізінде пәнді сапалы меңгеруде игі ықпалын тигізеді. Сонымен, қазіргі қоғам талабына сай ұрпақ дайындауда және әрбір тұлғаның танымдық түйсігін жоғары дәрежеде дамытуда туындайтын мәселелерді шешуде көмегі аса мол технологиялардың бірі - модульдік оқыту технологиясы. Модульдік оқыту технологиясы жайлы А. П. Юцявичене, В. М. Монахов,

Ж. Қараев, В. П. Беспалько, М. Жанпейісова, Г. И. Шамова [3-8] еңбектерінде аса мәнді жазылған.

Модульдік оқыту - білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше маңызды шешімдер қабылдай алу қабілеті мен өзіндік жеке жұмыстар орындай алу мүмкіндігі, оқытудың әдістері және тәсілдері бойынша білім берудің дербестігін қамтамасыз етеді. Сонымен модульдік оқыту негізінде «басты мақсат-нәтижеге» қол жеткізуге әбден мүмкін болады.

Зерттеу жұмысының көкейкестілігі мен практикалық мәнділігі және бұл мәселенің ғылыми-әдістемелік тұрғыдан жеткіліксіз зерттелуі әрі оқытудың тиімділігін арттырудың мақсатында жаңа білім беру парадигмасына сүйене отырып «Модульдік оқыту технологиясын пайдалану арқылы химия сабағында оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың әдістемесі» атты тақырыпты таңдауымызға мүмкіндік берді. Ондағы көздейтін мақсатымыз химия пәнін оқытуда модульдік бағдарламалар дайындау, осы бағдарламалар негізінде оқытудың тиімділігін арттыру жолдарын анықтау.

Зерттеудің мақсаты: орта мектептің химия сабағында модульдік технология көмегімен оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың әдістемесін жасау.

Зерттеу пәні: орта мектептің 10-сынып оқушыларының танымдық белсенділігін модульдік технологияны пайдалану негізінде арттырудың дидактикалық шарттары.

Қойылған міндеттерді шешу үшін түрлі зерттеу әдістері қолданылды:

зерттеу бағыты бойынша ғылыми-әдістемелік, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерді талдау;
оқушылармен, мұғалімдермен, мектеп басшыларымен, ата-аналарымен әңгімелесу, олардың арасында сауалнамалар жүргізу;
оқу процесіне енгізу жолдарын ұсыну, жинақтау, салыстыру;
модельдеу, жүйелеу, бақылау, сұрау (анкета, сұқбат) сияқты педагогикалық тәжірибе әдістері де қолданылды.

Зерттеудің жетекші идеясы: Химияны модульдік технологиямен оқыту білім сапасы мен маңызын арттырады. Оқушының оқу-танымдық іс-әрекеті, оқу үдерісінің шын мәніндегі сипаты анықталады, олардың осы технология негізінде білім қорының қалыптасуына ықпал етеді.

Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы: Егер жалпы білім беретін орта мектепте химияның теориялық негіздерін зерделеп, соған сай жасалған модульдік әдістемені тиімді қолданса, жеке модульдермен өз бетінше жұмыс жасай білсе, онда мектеп оқушыларына жаңа білім парадигмаларына сәйкес сапалы білім беруді белгілі бір дәрежеде дамытуға игі ықпалын тигізеді, өйткені модульдік технология оқушылардың өздігінен білім алуына, бәсекеге қабілетті тұлға болып қалыптасуына мүмкіндік жасайды, әрі жоғары оқу орындарына дайындайды.

Зерттеудің теориялық құндылығы - орта мектепте химия пәні бойынша модульдік оқытудың тиімді әдістері мен сабақтардың әдістемелік жүйесі ұсынылды. 10-сыныпқа химия пәнінен сабақ модульдік жүйемен жүргізілді.

Зерттеудің практикалық құндылығы - диплом жұмысында негізделген теориялық пайымдаулар мен практикалық ұсыныстарды жалпы білім беретін мектептерде оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастыруға, оқу процесінің сапасын арттыруға, жоғары оқу орындарына химиядан дайындауға пайдалануға болатындығы дәлелденді.

Қорғауға жұмыстың төмендегі қорытындылары ұсынылады:

оқушылардың танымдық белсенділігін модульдік технология көмегімен қалыптастырудың теориялық негіздері;
оқушылардың танымдық белсенділігін модульдік технологияны қолдану арқылы қалыптастырудың деңгейлері және көрсеткіштері;
химиядан тақырыптық сабақтар үшін қажетті модульдерді қолдану әдістемесі.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу - эксперимент жүргізу барысында жүзеге асты. Эксперимент Ө. Жәутіков атындағы республикалық дарынды балаларға арналған физика-математика орта мектебінде жүргізілді. Сонымен қатар, дипломдық зерттеу жұмысының мазмұны мынадай ғылыми-әдістемелік конференцияларда баяндалды: әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ндегі Азаматтық қоғамының жарқын қалыптасуына Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Ғылым әлемі» атты студенттер мен жас ғалымдардың Халықаралық конференциясында, АТУ-дағы «Білім. Ғылым. Жастар» атты студенттер мен жас ғалымдардың Халықаралық конференциясында ж. т. б.

Теориялық бөлімінде оқушылардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың педагогикалық жүйедегі даму кезеңдеріне шолу жасай отырып, бұл мәселені « Оқыту процесінде оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың ғылыми-теориялық негіздері » деп қарастыра отырып, танымдық белсенділіктің қалыптасуының ғылыми-теориялық негізделген деңгейлері және көрсеткіштері, түрлі инновациялық технологиялардың танымдық белсенділікті арттырудағы көмегін, әсіресе модульдік технологияның педагогикалық мүмкіндіктері баяндалған.

«Химияны оқытуда модульдік оқыту технологиясын қолдану әдістемесі және эксперименттік жұмыс нәтижелері» атты екінші тарауда химия сабағында оқушылардың білім сапасын арттыруға негізделген технология түрлері, химия сабағында оқушылардың танымдық белсенділігін инновациялық жұмыстар және интерактивті әдістер арқылы арттыру, оқушылардың бейорганикалық химияны сапалы меңгеруге байланысты жүргізілген тәжірибелік (эксперименттік) жұмыстардың нәтижесі талданып берілген, химиядан тараулар бойынша арнайы модульдер жасауға қажетті талаптар айқындалып, оларды жүзеге асыру баяндалды.

Қорытындыда жүргізілген теориялық және практикалық жұмыстардың жалпы мазмұны сараланып, оқушылардың танымдық белсенділігін модульдік технология көмегімен арттырудың негіздері нақтыланып, зерттеу жұмысының нәтижесінде алынған негізгі тұжырымдар келтірілген.

Қосымшада оқушылардың танымдық белсенділігін анықтау мақсатында жасалынған мектеп мұғалімдеріне және оқушыларға арналған сауалнамалар және тест сұрақтары беріліп, қолданылған 10-сынып химия пәнінен модульдік сабақ өткізу әдістемелері берілген.

ӘДЕБИ ШОЛУ

1 ОҚЫТУ ПРОЦЕСІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың мәні, мазмұны, құрылымы

Танымдық белсенділік ұғымы және оны қалыптастыру мәселесін көптеген педагогтар, психологтар мен әдiскерлер зерттеп, ғылыми еңбектер жазған. Бұл мәселенің түп тамыры сонау көне замандардан бастау алады.

Көне құл иеленушiлiк құрылыс кезінде әсіресе Греция мен Римде басқа мемлекеттермен салыстырғанда қоғамдық даму деңгейi жоғары болды. Құл иеленушi қоғамға мемлекеттi қорғай алатын, қажет кезiнде жаугершiлiк ұрыстарға күштi, жiгерлi де бiлiктi адамдар қажет болған, соның нәтижесiнде ежелгi грек тәрбие теориясы пайда болып, бұл идеялар Платон, Аристотель еңбектерiнде өзінің даму жолын бастады [9, 10] .

Аталған тұжырымдамаларда ақыл-ой тәрбиесiне көп көңiл бөлiндi, әсiресе шәкiрттiң өз ой тұжырымын дамытуға ерекше мән берiлдi. Тіпті Сократтың оқыту барысында шәкiрттердiң танымдық белсендiлiгi мен iзденiмпаздығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткендігі белгілі. Ол шәкiрттердiң танымдық iзденiмпаздығын арттыратын арнайы оқыту әдiсiн-эвристикалық әңгiмелесудi алғашқылардың бiрi болып қолданды. Сократ бiлiмдi жай ғана беріп қоймай, шәкiрттерiмен пікірталас жүргізе отырып, олардың ойлау қабiлетiн, қызығушылығын арттырып, өз ой тұжырымдарын қорытындылай бiлуге үйретті. Эвристикалық сұрақтарды алдын-ала дайындай отырып, танымдық iзденiмпаздықты оқыту құралы ретiнде қарастырды [11] .

Соңынан осы iзденiмпаздықтың дамуына көне Рим философтары үлес қосты. Олар бiлiмдi игеруде шәкiрттердiң белсендi танымдық iзденiмпаздығы айтарлықтай рөл атқарады деген пiкiр айтты. Демек, антикалық дәуiрдiң өзiнде-ақ педагогтар оқушылардың өзiндiк ой-тұжырымын жасау, оны дамыту үшiн репродуктивтi және эвристикалық әдiстердi дұрыс қолдану мәселесiне айрықша көңiл бөлген.

Орта ғасыр кезеңінде дiннiң уағыздалуы нәтижесінде адамды алдағы келетiн «о дүниелiк» өмiрге дайындау мәселесiне мән берiлдi. Шiркеу қызметкерлерi антикалық дәуiрдегi әдеби және ғылыми мұраларды жоққа шығарып, оны таратушыларды аяусыз жазалап отырды. Мысалы, ҮI ғасырдың соңында Папа Григорий I шәкiрттерiн латын грамматикасына үйреткен епископты жазалауға үкiм шығарған.

Осыған байланысты орта ғасырдағы оқу жүйесi догмалық жағдайда болды, мағынасын түсiнбей жаттап алу жиi кездестi. Оқылатын материал шындықтан алыс, бұлдыр тiлде берiлдi. Сондай-ақ бiлiмдi жеткiзу сұрақ -жауап түрiнде жүзеге асты. Оқытудың мұндай жағдайында танымдық iзденiмпаздық туралы сөз қозғауға болмайтыны әбден белгiлi.

Оқытудың мұндай догмалық жүйесi шәкiрттiң даму жолын тежеп қана қоймай, олардың танымдық әрекетiне балта шапты. Өкінішке орай бұл жүйе бiрнеше ғасырға созылды.

Қайта өрлеу дәуiрiнде капиталистiк өндiрiстiң дамуына байланысты оқытудың догмалық жүйесiн сынап, шәкiрттiң ой-өрiсiн дамытуға үндеген еңбектер пайда бола бастады. Қоғам «о дүниеге» дайындалып жатқан адам емес, керiсiнше, маңызды шешімдер қабылдауға қабілетті, белсендi, ой-өрiсi кең, қоғамның алдыңғы қатарлы мүшелерiн қажет ете бастады.

Оқытуды жетiлдiру құралы ретiнде танымдық белсенділіктің ғылыми-теориялық түсініктері Ф. Бэкон, Ф. Рабле, М. Монтень, Д. Локк,

Я. А. Коменский, Ж. Ж. Руссо, Д. Дидро, А. Лавуазье, И. Г. Песталоцци, И. Кант және т. б. еңбектерiнде айтылды [12-21] .

ХVI ғасырда өмiр сүрген француз ғалымы Мишель Монтень: «Тәрбиешi баланың бойындағы қабiлеттерін бастан-ақ еркiн көрсете бiлуiн, түрлi заттардың бір-бірінен алуан түрлі ерекшелiктерiн ажыратуда өз бетiнше әрекет етуiн, кейде оған бағыт беріп, мақсатын жалғастырып отыруын қалаймын», - деп, оқытудағы танымдық әрекеттің маңыздылығын ерекше атап көрсетті. Монтень таным әрекетiнде оқушының басшылық ролiнiң маңыздылығын түсiндi. Ол: «Оқушы мұғалiмнен алған бiлiмiн түгел сүзгіден өткiзiп, өз бетiнше талдау жасауы қажет. Соның нәтижесiнде оның бiлуге құштарлығы мен қызығушылығы дами түсетiнi сөзсiз», - деп жазған болатын.

Бұл ғалымнан кейiн танымдық іс-әрекет ұғымы мен ондағы мұғалiмнiң ролi туралы идеяның маңыздылығын Я. А. Коменский, Ж. Ж. Руссо,

И. Г. Пестолоцци және т. б. мұраларында өз жалғасын тапты.

Танымдық iзденiмпаздықты дамытудағы оқыту әдiстемесiнiң негiзiн

Я. А. Коменский қалады. Ол: «Таным бастамасы - сезiмнен, бала сезiне бiлмесе, оның ой-өрiсiнде ешқандай өзгерiс болмайды. Оқытуды зат туралы сөзбен емес, сол затты бақылау арқылы шәкiрттiң ойын дамыту керек», - деп жазды. «Мен өз шәкiртiмнiң әрқашанда өз бетiнше бақылауын, практикада өздiгiнен тұжырым жасауын дамытуды-бiлiм берудегi негiзгi жетiстiкке жету құралы ретiнде қарастырамын», - деген болатын.

Коменский оқытудың мақсаты ғылыми бiлiмдi меңгеру және соны қолдану нәтижесінде өмiрге пайда келтiру деп бiлдi. Ол «Ұлы дидактика» еңбегiнде: «Заттың не құбылыстың түп тамырына жету, анықтау қабiлетiн дамыту, оны шынайы түсiну және қолдана бiлу қажет», - деп ерекше атап көрсетті.

Ұлы ғалым Я. А. Коменскийдiң шәкiрттiң iзденiмпаздық қабілеті туралы пiкiрiн Д. Локк одан әрi дамытып, оқу әрекетiндегi мотиві пен ұмтылысы туралы сөз ете отырып, баланы дамытудағы танымдық iзденiмпаздықтың аса қажеттiгiн атап өттi [22] .

Белгілі ғалым Ж. Ж. Руссо тәрбие мақсатын сөз ете отырып, баланың шығармашылық тұлғасын көрсету керектiгiн айтты. Ол алғаш рет оқытудағы белсендiлiк пен өзбеттiлiк, iзденiмпаздық ұстанымын көрсетiп бердi.

Ж. Ж. Руссо идеясын И. Г. Пестолоцци әрi қарай дамытты. Ол баланың iзденiмпаздығын дамытудағы мұғалiмнiң ролiн ерекше атап көрсеттi.

ХVIII - ХIХ ғасырдағы танымдық iзденiмпаздық теориясының дамуына

И. Г. Песталоцци еңбектерiнiң маңызы зор болды.

И. Г. Песталоции оқыту әдiстемесiнiң жалпы психологиялық қайнар көзiн iздедi, сол арқылы ғана адамның дамуын жүзеге асыруға болады деп есептедi.

Тәуелсiз Қазақстан мемлекетiнiң қазiргi кезеңiндегi қоғамның түрлi сфераларының құрылуы мен тұлғаның белсендiлiгiнiң жоғарылауы арасында байланыс айқындала түсуде. Осыған байланысты балалардың танымдық әрекетiн белсендiлендiру, оны тиiмдi басқару және дамыту, әдiстемелiк, ұйымдастырушылық және моральдiк - психологиялық тұрғыдан қамтамасыз ету күрделi педагогикалық мәселе ғана емес, маңызды әлеуметтiк мәселе болып табылады.

Психологиялық - педагогикалық әдебиеттердегi талдауда көрсетiлгендей «танымдық белсендiлiк» терминiнiң негiзiнде белсендiлiк жөнiнде түсiнiк жатыр. Ол әртүрлi салада талдауды талап етушi көп аспектiлi феномен ретiнде көрiнедi:

биологиялық (П. К. Анохин, В. М. Бехтерев, Н. А. Бернштейн, А. Илиади, И. М. Сеченок т. б. ) [23-27] ;
психологиялық (Б. Г. Ананьев, М. Я. Басов, Л. С. Выготский, Б. Ф. Ломов т. б. ) [28-31] ;
педагогикалық (Ш. А. Амоношвили, Я. А. Коменский, Д. Локк, Ж. Ж. Руссо, К. Д. Ушинский, Г. И. Щукина т. б. ) [32-34] .

Биологиялық аспект - белсендiлiк мәселелерi түсiнiгiмен байланысты белсендi бастама адамда энергияның жиналуының нәтижесi болып табылатындығы жөнiнде түсiнiкпен тығыз байланысты. Ол өзiн-өзi ретке келтiрумен негiзделедi. Биологиялық белсендiлiк адамның ортаға бейiмделуiн қамтамасыз ететiн оған тән тұқым қуалау қасиетi. Оны өзара қарым-қатынас кезiнде ағза мен оның тiршiлiк ету шарттарымен аралығында туатын қарама-қайшылықты жоюға бағытталған физиологиялық механизмдер ғана туып қоймайды, сонымен қатар осы әсердi жоюға мүмкiндiк беретiн және мiнез-құлық құруға өткен оқиға емес, алдағы оқиғаға бағытталған мүмкiндiк беретiн физиологиялық механизмдер де туып отырады (П. К. Анохин) . Белсендiлiк бейне белгiсiн тұрақтандырушы сапа болып табылады, бұл тiрi материяның iштей детерминацияланған iс-әрекетiнiң бiр түрi болып табылады. Адам өзiндiк табиғи сапаларының күшiмен, әлеуметтiк мәндiлiк күшiмен де белсендi келедi.

Психологиялық аспект - тұрғысынан белсендiлiк С. Л. Рубинштейн көзқарасындағы жалпы психика жөнiндегi детерминистiк түсiнiк беру сұрағының бiр бөлiгi ретiнде қарастырылады. Мұнда белсендiлiк iшкi шарттар арқылы болатын сыртқы себептерiнiң әрекетiнде көрiнедi, сыртқы шарттардың нәтижесi және ол iшкi сапаларға тәуелдi. Iшкi мен сыртқының қарым - қатынасы өзбеттiлiктiң және сыртқы әсер жауап беру белсендiлiгiнiң өсуiнде көрiнетiн күрделi шарттардың жоғарылауына сай өзгерiп отырады. Белсендiлiк - адамның жаңа қарым -қатынасына айналады, бұл-адам жеке тұлға ретiнде көрiнгенде және белсендi әрекет қарым-қатынас иесi болған жағдайда болады.

С. Л. Рубинштейн адамның белсендiлiгiн былай түсiндiредi: «Сыртқы себептер мен сыртқы әсерлер әрқашан iшкi шарттар арқылы әрекет жасайды» [35] . Белсендiлiк субъектiнiң объектiге қатынасын қарастырады. Ол қатынас мына сәттердiң болуын қалайды:

- объектiлерге бағытталған ыңғайлы таңдаушылық;

- объектiнi таңдаудан кейiнгi мақсаты;

- тапсырмаларды қою;

- iс-әрекетке объектiнiң қалыптасуы;

- мәселенi шешуге бағытталуы.

Практикалық әрекеттiң жүру барысында субъект қоршаған әлемге әсер етедi, таниды, өз қажеттiлiктерiмен мақсаттарына сәйкес құрады.

Педагогикалық аспектiдегi белсендiлiк мәселесiн зерттеу берiлген түрлi түсiндiрумен байланысты:

белсендiлiк баланың таным iс-әрекетiне (мақсатқа жетудiң тиiмдi жолдарын таңдау, талпыныс, дайындық жүзеге асыру) деген қатынасын сипаттайтын тұлғаның бiр белгiсi ретiнде түсiндiредi;
белсендiлiк субъектiнiң iс-әрекетке қатынасын (қажеттiлiк, мотив, ерiк күшi, эмоция) көрсететiн негiзгi белгiлермен қатар тұлғаның сипаттамасы ретiнде түсiндiрiледi;
белсенділік жөнiндегi қысқаша сипаттамадағы таным мақсаты -объективтi шындықтағы индивидтiң санасындағы бейнемен шектеледi. Әйтседе, белсендiлiк танымның ерекшелiгi немесе байланысты екенiн түсiну үшiн, таным процессiнiң болуымен, бiр-бiрiнен айырмашылығы бар репродуктивтi және продуктивтi атты таным шындық әлемiнiң көрiнiсi ретiнде субъект санасында екi деңгейге ие екенiн ескеру қажет. Белсендiлiктiң дамуы репродуктивтi деңгейден iздеу-орындау арқылы продуктивтi деңгейге дейiнгi тұлғалық даму процесi қамти отырып жүзеге асады.

Репродуктивтi таным деңгейiнде объект (оқу материалы) сырттай қабылдауда сол деңгейде қабылданады. Т. И. Шамова репродуктивтi танымның мәнiн мақсатқа бағытталған iс-әрекет ретiнде ашады. Танымның жоғарғы деңгейi-өнiмдi келген белсендi таным болып табылады.

Педагогикалық аспект тұрғысынан белсендiлiктiң үш түрiн бөлiп қарауға болады: ақыл-ой белсендiлiгi, интелектуалды және таным белсендiлiгi.

Ақыл-ой белсендiлiгi қарапайым iс -әрекеттен бастап шығармашылықтың күрделi түрiне дейiнгi барлық деңгейдегi нағыз әмбебап iс-әрекет шарты болып табылады. Ол түрлi модификацияларда көрiнуi мүмкiн:

ынталандыру жаңалығынан туған зейiн белсендiлiгi және бағдарлы-зерттеу iс-әрекетiне бағытталған зерттеу белсендiлiгi ретiнде;
интелектуальды ынталандыру түрiндегi (Д. Б. Богоявленская) көрiнетiн тұлғалық белсендiлiк ретiнде [36] .

Ақыл-ой белсендiлiгiнiң орталық ядросын когнитивтi функциялар мен процестер құрайды. Н. С. Лейтес «балалық шақтың әр кезеңi - белсендiлiк дамуының өзiндiк сапалы сатысы» деген қорытындыға келдi [37] .

Интелектуальды белсендiлiк өзiндiк шарттарға сай ой әрекетi ретiнде түсiндiрiледi. Бұл терминнiң кең өрiс алуы, жиi қолданылуы

Д. Б. Богоявленскаяның жұмыстарымен байланысты. оның пiкiрi бойынша, интелектуальды белсендiлiк интелектуальды және интелектуальды емес факторлардан көрiнетiн жүйенiң интегралды қасиетi болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.