XIV-XV ғасырдағы Ақ Орда мемлекеті
14-15 ғғ. Орта Азия мен Қазақстан монғол шапқыншылығы зардабынан арыла бастады. Әлеуметтік-экономикалық жағдайлар түзеле бастады. Көптеген ұлыстар мен елдер тәуелсіз бола бастады. Осындай тәуелсіздікке ие болған мемлекеттердің бірі - Ақ Орда. Оның шекарасы Жайық өзенінен Ертіске, Батыс Сібір ойпатынан Сырдың орта шеніне дейін созылып жатты. Ақ Орданың халқы - қыпшақтар, Алтайдан осында қоныс аударған наймандар, қоңыраттар, керейттер, үйсіндер, қарлұқтар т.б. Ақ Орда хандары - орда Ежен, Сартақ, Қоныша, Баян, Сасық-Бұқа, Ерзен, Мүбарак, Шымтай, Орыс хан, Қойыршақ, Барақ т.б.
Ақ Орданың күшейген кезі 14 ғ. 2 жартысы. 1361 ж. Ақ Орданың билеушісі болған Орыс хан өз жағдайын біраз күшейтіп, енді Алтын Орда тағын иемденуге күш салды. Сөйтіп, 1374-1375 жж. Еділ бойымен жорыққа шыққан ол Сарайды өзіне қаратып, хажы-Тарханды (Астраханьды) қоршауға алды. Кама бұлғарларының жерін бағындырды. Бірақ Орыс ханның үстемдігі ұзаққа созылмай, келесі жылы ол Еділ бойынан кетіп, Алтын Ордадағы билікті Мамайға беруге мәжбүр болды. 1377 ж. Орыс хан қайтыс болып, Ақ Орда иелігі оның баласы Темір Мәлікке көшті. Бірақ осы кезде Маңғыстау үстіртінің билеушісі - Жошы әулеті Түй хожа оғланның баласы Тоқтамыс Орта Азия әміршісі Ақсақ Темірге сүйеніп, Темір Мәліктің әскерін талқандайды. Өзін 1379 жылы Ақ Орда ханы етіп жариялайды. Ақ Орда әмірлерінің қолдауына ие болған ол, 1380 жылы Сарайды, хажы-Тарханды, Қырымды және Мамай Ордасын басып алды. Тоқтамыстың бұл табысы орыс жеріне басып кірген Алтын Орда ханы Мамайдың 1380 ж. Куликово даласында орыс әскерлерінен жеңілуі себебінен мүмкін болды. Тоқтамыс мұнымен тоқтапан жоқ. Атап айтқанда, Тоқтамыс Ақсақ Темірдің қамқорынан босануға тырысады. Бірақ, 1380, 1391, 1395 жж. Ақсақ Темірдің Тоқтамысқа қарсы жасаған аса үлкен үш жорығынан кейін Алтын Орда тас-талқан болып қирайды. Темірдің басқыншылық соғыстарының нәтижесінде және ішкі талас-тартыстан 14 ғ. соңы мен 15 ғ. бас кезінде Ақ Орда да әлсіреп қалады.
1423-1424 жж. Орыс ханның немересі Барақ өзінің бақталастарын жеңіп шығып, Ақ Орда да хандықты өз қолына алды. Алайда, Ақ Орданың
Ақ Орданың күшейген кезі 14 ғ. 2 жартысы. 1361 ж. Ақ Орданың билеушісі болған Орыс хан өз жағдайын біраз күшейтіп, енді Алтын Орда тағын иемденуге күш салды. Сөйтіп, 1374-1375 жж. Еділ бойымен жорыққа шыққан ол Сарайды өзіне қаратып, хажы-Тарханды (Астраханьды) қоршауға алды. Кама бұлғарларының жерін бағындырды. Бірақ Орыс ханның үстемдігі ұзаққа созылмай, келесі жылы ол Еділ бойынан кетіп, Алтын Ордадағы билікті Мамайға беруге мәжбүр болды. 1377 ж. Орыс хан қайтыс болып, Ақ Орда иелігі оның баласы Темір Мәлікке көшті. Бірақ осы кезде Маңғыстау үстіртінің билеушісі - Жошы әулеті Түй хожа оғланның баласы Тоқтамыс Орта Азия әміршісі Ақсақ Темірге сүйеніп, Темір Мәліктің әскерін талқандайды. Өзін 1379 жылы Ақ Орда ханы етіп жариялайды. Ақ Орда әмірлерінің қолдауына ие болған ол, 1380 жылы Сарайды, хажы-Тарханды, Қырымды және Мамай Ордасын басып алды. Тоқтамыстың бұл табысы орыс жеріне басып кірген Алтын Орда ханы Мамайдың 1380 ж. Куликово даласында орыс әскерлерінен жеңілуі себебінен мүмкін болды. Тоқтамыс мұнымен тоқтапан жоқ. Атап айтқанда, Тоқтамыс Ақсақ Темірдің қамқорынан босануға тырысады. Бірақ, 1380, 1391, 1395 жж. Ақсақ Темірдің Тоқтамысқа қарсы жасаған аса үлкен үш жорығынан кейін Алтын Орда тас-талқан болып қирайды. Темірдің басқыншылық соғыстарының нәтижесінде және ішкі талас-тартыстан 14 ғ. соңы мен 15 ғ. бас кезінде Ақ Орда да әлсіреп қалады.
1423-1424 жж. Орыс ханның немересі Барақ өзінің бақталастарын жеңіп шығып, Ақ Орда да хандықты өз қолына алды. Алайда, Ақ Орданың
XIV-XV ғасырдағы Ақ Орда мемлекеті
14-15 ғғ. Орта Азия мен Қазақстан монғол шапқыншылығы зардабынан арыла
бастады. Әлеуметтік-экономикалық жағдайлар түзеле бастады. Көптеген ұлыстар
мен елдер тәуелсіз бола бастады. Осындай тәуелсіздікке ие болған
мемлекеттердің бірі - Ақ Орда. Оның шекарасы Жайық өзенінен Ертіске, Батыс
Сібір ойпатынан Сырдың орта шеніне дейін созылып жатты. Ақ Орданың халқы -
қыпшақтар, Алтайдан осында қоныс аударған наймандар, қоңыраттар, керейттер,
үйсіндер, қарлұқтар т.б. Ақ Орда хандары - орда Ежен, Сартақ, Қоныша, Баян,
Сасық-Бұқа, Ерзен, Мүбарак, Шымтай, Орыс хан, Қойыршақ, Барақ т.б.
Ақ Орданың күшейген кезі 14 ғ. 2 жартысы. 1361 ж. Ақ Орданың билеушісі
болған Орыс хан өз жағдайын біраз күшейтіп, енді Алтын Орда тағын иемденуге
күш салды. Сөйтіп, 1374-1375 жж. Еділ бойымен жорыққа шыққан ол Сарайды
өзіне қаратып, хажы-Тарханды (Астраханьды) қоршауға алды. Кама
бұлғарларының жерін бағындырды. Бірақ Орыс ханның үстемдігі ұзаққа
созылмай, келесі жылы ол Еділ бойынан кетіп, Алтын Ордадағы билікті Мамайға
беруге мәжбүр болды. 1377 ж. Орыс хан қайтыс болып, Ақ Орда иелігі оның
баласы Темір Мәлікке көшті. Бірақ осы кезде Маңғыстау үстіртінің билеушісі
- Жошы әулеті Түй хожа оғланның баласы Тоқтамыс Орта Азия әміршісі Ақсақ
Темірге сүйеніп, Темір Мәліктің әскерін талқандайды. Өзін 1379 жылы Ақ Орда
ханы етіп жариялайды. Ақ Орда әмірлерінің қолдауына ие болған ол, 1380 жылы
Сарайды, хажы-Тарханды, Қырымды және Мамай Ордасын басып алды. Тоқтамыстың
бұл табысы орыс жеріне басып кірген Алтын Орда ханы Мамайдың 1380 ж.
Куликово даласында орыс әскерлерінен жеңілуі себебінен мүмкін болды.
Тоқтамыс мұнымен тоқтапан жоқ. Атап айтқанда, Тоқтамыс Ақсақ Темірдің
қамқорынан босануға тырысады. Бірақ, 1380, 1391, 1395 жж. Ақсақ Темірдің
Тоқтамысқа қарсы жасаған аса үлкен үш жорығынан кейін Алтын Орда тас-талқан
болып қирайды. Темірдің басқыншылық соғыстарының нәтижесінде және ішкі
талас-тартыстан 14 ғ. соңы мен 15 ғ. бас кезінде Ақ Орда да әлсіреп қалады.
1423-1424 жж. Орыс ханның немересі Барақ өзінің бақталастарын жеңіп
шығып, Ақ Орда да хандықты өз қолына алды. Алайда, Ақ Орданың басты қаласы
Сығанақ, т.б. Сырдың орта ағысындағы аудандар Темір әулетінің қолында еді.
1425-1426 жж. Барақ Ақсақ Темірдің немересі Ұлықбекке қарсы жорыққа
аттанып, Сығанақты және Сыр бойындағы басқа да қалаларды босатты. Жорықта
жүріп Барақ қаза тапқаннан кейін Шығыс Дешті Қыпшақтың билігі Шайбан
әулетіне көшті. Барақ өлген соң олар Ақ Орданың елеулі бөлігін жаулап алды.
Сөйтіп, 1227 жылы Жошы өліп, оның ұлысы екіге жіктелгенде пайда болған Ақ
Орда екі ғасыр өмір сүрді. Ақ Орданың отырықшы аудандарында жерді шартты
түрде иелену мен жеке меншіктің түрлері қалыптасты. Мал шаруашылығы да
дамыды. Жер иеленушіліктің інжу, милк, сойырғал сияқты түрлері және
тархандық сый тарту болған. Ақ Орданың еңбекші халқы хандар мен ақсүйектер
пайдасына күпшір, зекет, тағар тәрізді салықтар төлеп тұрды. Ақ Орданың
ресми тілі қыпшақ тілі болды.
15 ғ. алғашқы ширегінде Қазақстанның солтүстік-батыс және орталық
аймағында Ноғай Ордасы мен Әбілхайыр хандығының пайда болуына әкелді.
Қазақстанның орталық, батыс және солтүстік-батыс бетінде бірнеше тәуелсіз
феодалдық иеліктер құрылып, олардың арасында билік үшін күрес толассыз
жүрді. Осындай жағдайда Жошы әулетіндегі Шайбанның ұрпағы Дәулет Шайх-
оғлының баласы Әбілхайыр саяси өмір сахнасына шықты. Орталық және Солтүстік
Қазақстан тайпаларын билеп отырған топтардың қолдауымен ол 1428 жылы Тура
өңірінде (Батыс Сібір) хан болып жарияланды. Оның хандығының құрамына Қият,
Маңғыт, Шынбай, Найман, Қарлұқ, Үйсін т.б. тайпалар кірді.
Шығыс Дешті Қыпшақтың феодалдық бытыраңқы жерлерін біріктірген
"көшпелі өзбектер мемлекетінің" яғни Әбілхайыр хандығының Қазақстан
тарихында елеулі орны бар. Оның иелігі Ноғай Ордасының шығыс бетін, батыста
Жайыққа, шығыста Балқашқа дейінгі, оңтүстікте Арал теңізі мен Сырдың
төменгі ағысына, солтүстікте Тобыл мен Ертістің орта ағысына дейінгі
жерлерді қамтыды.
Әбілхайыр басқарған 40 жылдай уақыт ішінде елдің саяси жағдайында
тұрақтылық пен тыныштық болмады. Оның қолынан билікті алу үшін күрескен әр
түрлі топтармен күрес жүргізуге тура келді. Жошы әулетінің оның ішінде Ибақ
хан, Береке сұлтан, Орыс ханның ұрпақтары Жәнібек, Керей Әбілхайырға үнемі
қарсы шығып отырды. 1446 ж. оған қарсы болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
14-15 ғғ. Орта Азия мен Қазақстан монғол шапқыншылығы зардабынан арыла
бастады. Әлеуметтік-экономикалық жағдайлар түзеле бастады. Көптеген ұлыстар
мен елдер тәуелсіз бола бастады. Осындай тәуелсіздікке ие болған
мемлекеттердің бірі - Ақ Орда. Оның шекарасы Жайық өзенінен Ертіске, Батыс
Сібір ойпатынан Сырдың орта шеніне дейін созылып жатты. Ақ Орданың халқы -
қыпшақтар, Алтайдан осында қоныс аударған наймандар, қоңыраттар, керейттер,
үйсіндер, қарлұқтар т.б. Ақ Орда хандары - орда Ежен, Сартақ, Қоныша, Баян,
Сасық-Бұқа, Ерзен, Мүбарак, Шымтай, Орыс хан, Қойыршақ, Барақ т.б.
Ақ Орданың күшейген кезі 14 ғ. 2 жартысы. 1361 ж. Ақ Орданың билеушісі
болған Орыс хан өз жағдайын біраз күшейтіп, енді Алтын Орда тағын иемденуге
күш салды. Сөйтіп, 1374-1375 жж. Еділ бойымен жорыққа шыққан ол Сарайды
өзіне қаратып, хажы-Тарханды (Астраханьды) қоршауға алды. Кама
бұлғарларының жерін бағындырды. Бірақ Орыс ханның үстемдігі ұзаққа
созылмай, келесі жылы ол Еділ бойынан кетіп, Алтын Ордадағы билікті Мамайға
беруге мәжбүр болды. 1377 ж. Орыс хан қайтыс болып, Ақ Орда иелігі оның
баласы Темір Мәлікке көшті. Бірақ осы кезде Маңғыстау үстіртінің билеушісі
- Жошы әулеті Түй хожа оғланның баласы Тоқтамыс Орта Азия әміршісі Ақсақ
Темірге сүйеніп, Темір Мәліктің әскерін талқандайды. Өзін 1379 жылы Ақ Орда
ханы етіп жариялайды. Ақ Орда әмірлерінің қолдауына ие болған ол, 1380 жылы
Сарайды, хажы-Тарханды, Қырымды және Мамай Ордасын басып алды. Тоқтамыстың
бұл табысы орыс жеріне басып кірген Алтын Орда ханы Мамайдың 1380 ж.
Куликово даласында орыс әскерлерінен жеңілуі себебінен мүмкін болды.
Тоқтамыс мұнымен тоқтапан жоқ. Атап айтқанда, Тоқтамыс Ақсақ Темірдің
қамқорынан босануға тырысады. Бірақ, 1380, 1391, 1395 жж. Ақсақ Темірдің
Тоқтамысқа қарсы жасаған аса үлкен үш жорығынан кейін Алтын Орда тас-талқан
болып қирайды. Темірдің басқыншылық соғыстарының нәтижесінде және ішкі
талас-тартыстан 14 ғ. соңы мен 15 ғ. бас кезінде Ақ Орда да әлсіреп қалады.
1423-1424 жж. Орыс ханның немересі Барақ өзінің бақталастарын жеңіп
шығып, Ақ Орда да хандықты өз қолына алды. Алайда, Ақ Орданың басты қаласы
Сығанақ, т.б. Сырдың орта ағысындағы аудандар Темір әулетінің қолында еді.
1425-1426 жж. Барақ Ақсақ Темірдің немересі Ұлықбекке қарсы жорыққа
аттанып, Сығанақты және Сыр бойындағы басқа да қалаларды босатты. Жорықта
жүріп Барақ қаза тапқаннан кейін Шығыс Дешті Қыпшақтың билігі Шайбан
әулетіне көшті. Барақ өлген соң олар Ақ Орданың елеулі бөлігін жаулап алды.
Сөйтіп, 1227 жылы Жошы өліп, оның ұлысы екіге жіктелгенде пайда болған Ақ
Орда екі ғасыр өмір сүрді. Ақ Орданың отырықшы аудандарында жерді шартты
түрде иелену мен жеке меншіктің түрлері қалыптасты. Мал шаруашылығы да
дамыды. Жер иеленушіліктің інжу, милк, сойырғал сияқты түрлері және
тархандық сый тарту болған. Ақ Орданың еңбекші халқы хандар мен ақсүйектер
пайдасына күпшір, зекет, тағар тәрізді салықтар төлеп тұрды. Ақ Орданың
ресми тілі қыпшақ тілі болды.
15 ғ. алғашқы ширегінде Қазақстанның солтүстік-батыс және орталық
аймағында Ноғай Ордасы мен Әбілхайыр хандығының пайда болуына әкелді.
Қазақстанның орталық, батыс және солтүстік-батыс бетінде бірнеше тәуелсіз
феодалдық иеліктер құрылып, олардың арасында билік үшін күрес толассыз
жүрді. Осындай жағдайда Жошы әулетіндегі Шайбанның ұрпағы Дәулет Шайх-
оғлының баласы Әбілхайыр саяси өмір сахнасына шықты. Орталық және Солтүстік
Қазақстан тайпаларын билеп отырған топтардың қолдауымен ол 1428 жылы Тура
өңірінде (Батыс Сібір) хан болып жарияланды. Оның хандығының құрамына Қият,
Маңғыт, Шынбай, Найман, Қарлұқ, Үйсін т.б. тайпалар кірді.
Шығыс Дешті Қыпшақтың феодалдық бытыраңқы жерлерін біріктірген
"көшпелі өзбектер мемлекетінің" яғни Әбілхайыр хандығының Қазақстан
тарихында елеулі орны бар. Оның иелігі Ноғай Ордасының шығыс бетін, батыста
Жайыққа, шығыста Балқашқа дейінгі, оңтүстікте Арал теңізі мен Сырдың
төменгі ағысына, солтүстікте Тобыл мен Ертістің орта ағысына дейінгі
жерлерді қамтыды.
Әбілхайыр басқарған 40 жылдай уақыт ішінде елдің саяси жағдайында
тұрақтылық пен тыныштық болмады. Оның қолынан билікті алу үшін күрескен әр
түрлі топтармен күрес жүргізуге тура келді. Жошы әулетінің оның ішінде Ибақ
хан, Береке сұлтан, Орыс ханның ұрпақтары Жәнібек, Керей Әбілхайырға үнемі
қарсы шығып отырды. 1446 ж. оған қарсы болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz