Қазақстандағы туризм инфрақұрылымның даму факторлары. Көлік түрлерінің қазіргі жағдайы

Пән: Туризм
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Туризмнің таралуы бүкіл әлемдегі жылдан жылға ұлғаюда, осында да солай. Қазақстан азаматтары белсенді турист болып, өзіміздің отанымызды жақсылап білуді көздеп, оның барлық жерлердің табиғаттын, салт-дәстүрі мен мәдениет ерекшеліктерін танып білуде. Туризмнің материалдық базасын күшейту, автомобиль, авиация, темір жол, теңіз және өзен маршруттарды даму, қонақ үйлер, мотельдер, туристік базалар мен лагерлердің құру шараларын жүзеге асыру бұған жақсы жағдай жасайды.

Елдің бірыңғай экономикалық кеңістігін дамыту көп жағдайда әр өңірдің көлік инфрақұрылымы дамуының дәрежесіне байланысты. Осыған орай, өңірлердің көлік жүйесін теңгерімді дамыту және орталықсыздандыру үрдісінің сақталуымен көлік қызметін мемлекеттік реттеу мәселелерінде орталық және жергілікті органдардың өзара іс-қимылын күшейту қажеттілігі барынша өзекті болып табылады.

Көлік қызметтері оларды алушыларға, атап айтқанда халықтың, экономиканың мұқтаждықтарына, сондай-ақ елдің бірлігін, қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудің стратегиялық мәселелерін шешуге бағытталуы тиіс.

Негізгі стратегиялық құжаттарды дамытуға әзірленген, Қазақстан Республикасының аумағы бойынша транзитік тасымалдардың тиімділігін арттыру, көлік қызметтеріне қазіргі және болжамды қажеттіліктерді қанағаттандыру, олардың сапасын жақсарту үшін көлік кешенін озыңқы дамытуды басты мақсат етіп айқындаған, Қазақстан Республикасы мемлекеттік көлік саясатының 2008 жылға дейінгі кезеңге арналған тұжырымдамасы 2 көлік кешенін дамытудың бастамасы болды.

Қазіргі таңда туризм инфрақұрылымы халықаралық қызмет көрсету саудасының өте шапшаң дамып келе жатқан түрі болып табылады. Дүние жүзілік туристік ұйым (WTO) мәліметтері бойынша, туризм жалпы ұлттық өнімнің 10 %, халықаралық инвестицияларының 11 % астам, дүниежүзілік өндірістегі әрбір 9 % еңбек орнын қамтамасыз етеді. Валюталық пайданың және жұмыспен қамтылудың негізі бола тұра, елдің ұлттық өніміне және төлемақы балансында салымын кеңейтеді, туризм саласын қамтамасыз ететін салалар құрайды, экономика диверсификациясына мүмкіндік береді. Одан басқа туризм саласында жұмыспен қамтылуына байланысты халық пайдасы өсуде, ұлттық тұрмыс деңгейі өсуде.

Бірақ, туристік кәсіпорындардың дұрыс жұмыс істеуі үшін жаңа материалды-техникалық база керек. Туристік саланың перспективалы даму бағдарламасында негізгі міндет болып, туризм инфрақұрылымының дамуы, туризмдегі материалдық базаның модернизация шаралары, жаңа объекттерді салу активизациясы көрсетілген. Сондықтан біздің жұмысымызда келесі мақсаттар койылғды.

Мақсаты: Қазақстан Республикасының туризм инфрақұрылымына сипатама беру, инфрақұрылым түрлеріне статистикалық талдау жасау.

Негізгі мәселелері:

- Қазақстан Республикасының инфрақұрылымына жалпы сипатама беру;

- Негізгі инфрақұрылымының түрлеріне статистикалық талдау жасау және өзгеру динамикасын бақылау;

- Қазақстан инфрақұрылымының болашақтағы өзгерістерін болжау және талдау жасау.

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2003 жылы туризм объектілерінің негізгі жаңа құралдарына 29591, 8 млн. теңге, 2004 жылы 37895, 2 млн. теңге, 2005 жылы 33994, 3 млн. теңге инвестиция бөлінген. Бұл туризм саласына инвестиция тартудың оң үрдістеріне куә болады, алайда қабылданып отырған шаралар инфрақұрылымды дамытуға және туристік индустрияны инвестициялауды ынталандыруға анық жеткіліксіз. Талдау көрсеткеніндей, елдің инфрақұрылымын дамытуға салынған инвестициялардың жалпы сомасынан туристік ұйымдардың қызметін жүзеге асыруға 2003 жылы тек 139 млн. теңге, 2004 жылы 242 млн. теңге және 2005 жылы 48, 3 млн. теңге тартылған.

Туристік қызметке жасалған талдау Астана және Алматы қалаларына шекараның арғы жағынан келген туристер сапары іскерлік мақсатта болатынын (іскерлік туризм) және олар сапалы әрі қызмет көрсетулердің толық жиынтығын ұсынатын қонақ үйлерге тоқтағанды жөн санайтынын көрсетті. Елдің іскерлік орталықтары - ірі қалалардағы халықаралық деңгейдегі қонақ үйлер желісінің одан әрі дамуы дәл осы іскерлік туризмге байланысты болады.

Алайда, қонақ үйлерді, пасионаттарды, демалыс үйлері мен базаларын қоса алғанда, орналастыру объектілерінің материалдық базасы, сондай-ақ санаторийлік-курорттық мекемелер моралдық және физикалық тұрғыдан тозудың жоғары шегіне жетуімен сипатталады.

1 Алматы облысының жалпы инфрақұрылымының жалпы сипатамасы

Алматы облысы 1932 ж. 10 наурыз айында құрылған, 1997 ж. ол Талдықорған облысымен біріктірілді, сонымен, ол территориясы бойынша бесінші орын алады - 244 мың шаршы км. Облыс Республиканың барлық Оңтүстік-шығысын алады, бұл Жетісу территориясы. Солтүстікте Шығыс-Қазақстан облысымен шекараласады, шекара үлкен көлдердің қатарынан құрылған: ішімді-тұзды Балхаш көлі, тұзды - Алакөл, Жалаңаш көлі және ішімді - Сасықкөл мен Ұялы. Облыстың солтүстік жағы Балхаш көліне қарай кішкене иімі бар. Бұл шөл дала, оның үлкен бөлігін Сарыесік, Атырау, Тауқұм, Мойынқұм құмдары алады. Іле өзенінің дельта бөлігінде Бақанас, өзінің еделгі өзен жүйелерімен, даласы орналасқан. Оңтүстік-шығысында Солтүстік және Орта Тянь-Шань таулары орын алады, бұл таулар арқылы Қазақстан мен Қырғызстан және Қытай шекарасы өтеді.

Облыстың тегіс дала бөлігінде климат кенет континентальды, 300 мм жауын-шашын түседі. Таулы аудандарда климат жеңілдеу, 600 мм-ге дейін жауын-шашын түседі.

Алматы облысының бас орталығы - Талдықорған қаласы (№ 585 2001 ж. 14-ші сәуір айынан ҚР Президентінің Жарлығы бойынша) .

Қазір облыста 100-ден аса туристік және санаторлы-емдік жұмыс істейтін ұйымдар орналасқан. Кейбіреулері төмен келтірілген.

Жоғарғыда айтылып кеткен мәліметтер бойынша Оңтүстік-Қазақстанның жері түрлі табиғи ресурстарға өте бай болып келеді және оның рельефі өзгеше болып көрінеді. Статистикалық салыстырма мәліметтері бойынша соңғы жылдары мемлекеттік емдеу мекемелердің саны сәл азайды, ал жеке меншік емдік орталықтары сәл көбейді. Азаюдың себебі мемлекеттің қаражаты жетіспеді. Сондықтан кейбір мемлекеттік емдеу орталықтары жеке меншікке көшті.

«Туристік инфрақұрылым» пәні туризмнің материалдық база және шектес салалар комплекстік зерттеуін көздейді, ұлттық туристік өнімді ескере отырып, жұмыс істеуін және ерекшеліктерін, сонымен қатар Қазақстан туризмінің даму ерекшеліктері мен перспективаларын, туристік сала мамандарын дайындау бағдарламасының негізгі құрамдас бөлігі болып есептелінеді.

Туризм инфрақұрылымы деп - туристерді орналастыру құралдарының, көліктің, қоғамдық тамақтандыру объектілерінің, ойын-сауық объектілері мен құрамдарының, танымдық, сауықтыру, іскерлік, спорттық және өзге де мақсаттағы объектілердің, туристік қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың, сондай-ақ экскурсиялық қызмет және гидтер (гид - аудармашылар) қызметін көрсететін ұйымдардың жиынтығын айтамыз.

Специалистердің бағасы бойынша рекреациясы дамыған елдерде, инфраструктуралық рекреациялық жолдарын меңгерген, яғни үлкенмасштабты рекреациялық саланың есебіне байланысты, сонымен қатар туристік және курорттық шаруашылықтан 30 және 50% -ның түскен табысын толығымен бюджетті қамтамасыз етеді.

1. 1 Туризм инфрақұрылымы

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2005 жылы Қазақстан Республикасының аумағында 515 туристік объект болды, оның ішінде: 273 мейманхана, 7 кемпинг, 36 санаторий, 15 санаторий-профилакторий, 12 профилакторий, 5 емдеу-профилакторий орталықтары, 4 пансионат, 29 демалыс аймағы, 27 демалыс үйі, 24 туристік база, 35 сауықтыру лагері, 4 тау шаңғысы базасы, 13 қонақ үй, 9 аңшылық үй, 1 балалар мен жасөспірімдер туризмі орталығы, 7 сауықтыру кешені, 6 мұражай, 2 кесене, 1 туризм жөніндегі мемлекеттік кәсіпорын және басқалары (клубтар, қолөнершілер қалашықтары) - 5.

2005 жылғы қолданыстағы 385 қонақ үй мен басқа да орналастыру орнының 340-ы жеке меншік нысанында, 22-сі мемлекет меншігінде және 23-і басқа мемлекеттердің меншігінде болды.

Елде үш, төрт, және бес жұлдызды 78 қонақ үй жұмыс істейді, қалған қонақ үйлер басқа санаттарға жатады.

Республика бойынша туристерді орналастыру объектілерін пайдаланудан түскен кіріс 2005 жылы 21156 млн. теңгені құрады, аталған кәсіпорындар көрсеткен қызмет көлемі 17737, 5 млн. теңге, оның ішінде - мейрамханалары бар қонақ үйлер - 15927, 0 млн. теңге, мейрамханаларсыз қонақ үйлер - 1533, 3 млн. теңге, жастар жатақханалары мен таудағы туристік базалар - 57, 7 млн. теңге; кемпингтер, мотельдер, автофургондар мен автотіркемелерді қоюға арналған тұрақтарда көрсетілетін қызметті қоса алғанда - 0, 7 млн. теңге, қалған орналастыру объектілері - 218, 8 млн. теңгені құраған (6-қосымша) .

Мамандандырылған орналастыру орындарында: 106 санаторий, пансионат, санаторий-профилакторийде 2005 жылы емдеу-сауықтыру қызмет көрсетулерін 257, 4 мың адам пайдаланған, 13 демалыс базасы мен үйінде, пансионаттарда 32686 адам демалған. Неғұрлым танымал емдеу орындарына “Сарыағаш” (ОҚО), Арасан-Қапал (Алматы облысы), “Мойылды”, “Баянауыл” (Павлодар облысы), “Жаңақорған” (Қызылорда облысы), Щучье-Бурабай аймағы (Ақмола облысы), “Каспий” (Маңғыстау облысы) және басқалары жатады.

График құру

Сурет 1 - Туризм бөліктерінен түсетін қаржы

1. 2 Туризм инфрақұрылымның даму факторлары

Туризмнің дамуына әсер ететін негізгі факторлар статикалық және динамикалық болып бөлінеді.

Статикалықалық табиғи-географиялық факторлар жиынтығы жатады. Өйткені ол тұрақгы мәнге ие, себебі адам туристік қажеттілікке тек бейімделіп кдна қоймай оны пайдалануға ыңғайланады. Табиғи-климаттық және географиялық факторлар өз мазмүнын әдемі, бай табиғаттан, климаттан, жергілікті рельефтен, жер асты байлығынан да статикалық факторларға жатады.

Динамикалық факторларға демографиялық, әлеуметтік-динамикалық, материалды-техникалық және саяси факторлар жатады. Олардың мәні уақыт және кеңістікте өзгеретін әр түрлі шамада болуы мүмкін.

Жоғарыда аталған бөлулерден басқа туризмге әсер ететін факторлар ішкі және сыртқы болып бөлінеді.

Сыртқы факторлар туризмге демографиялық және әлеуметтік өзгерістер арқылы әсер етеді. Факторлардың бұл тобы құрамына: түрғындардың жасы, жүмыс істейтін әйелдер санының өсуі және әр жанұяның кірісінің өзгеруі, жалғыз басты адамдар пропорциясының өсуі, некеге кеш тұру және жанұяның кірісінің өзгеруі, жалғыз басты адамдар пропорциясының өсуі, некеге кеш тұру және жанұя күру тенденциясы, тұрғындар құрамындағы баласыз жұптар санының өсуі, иммиграция шегінің қыскдруы жатады. Ақылы іс сапарлар, жұмыс уақыты кестесінің икемділігі демалыс кезеңін көбейтеді, іскерлік туризмнің сипатын өзгертеді. Бүл турлардың ұзақгылығына, кезевділігіне әкеледі.

Жоғарыда аталған көрсеткіштер туризмнің дамуының объективті әлеуметтік-демографиялық жағдайын жасайтын түрғындардың бос уақыт қүрылымына әсер етеді. Сондықган да туризмді дамыту бағдарламасын жасағанда тұрғындардың уақыт қоры мен бос бюджеті құрылымын анықгау керек болады.

Тұрғындардың бос уақыт күрылымы:

а) қоғамдық өндірістегі еңбек

б) физиологиялық кажеттіліктерді қанағаттандыру уақыты

в) үй шаруашылығындағы еңбек

г) білім алуға келетін уақыт шығыны

д) еркін уақыт

Туризмге әсер ететін сыртқы факторларга: экономикалық және қаржы жағдайлары (төмендеуі) : жекелей кірістің көбеюі (азаюы), демалуға бөлінген кіріс бөлігіне байланысты жоғары туристік белсенділік: туризм мен саяхат шығындарын жабуға бөлінген қоғамдық қаражат үлесінің өсуі жатады. Туризмнің дамуына әсер етеін әлеуметтік-экономикалық факторларға сонымен кдтар тұрғындардың білім, мәдениет, эстетикалық кджеттілік деңгейлерінің өсуі де жатады. Эстетикалық кджеттілік элементі ретінде адамдардың әр түрлі түрмысымен, тарихымен, мәдениетімен, өмір сүру жағдайымен танысу құштарлығын айтуға болады.

Сонымен қатар сыртқы факторларға саяси және қүқықгық реттеу өзгерістері: технологиялық өзгерістер: транспорт инфрақүрылымы мен сауданың дамуы, саяхаттаудың қауіпсіздік жағдайларының өзгеруі жатады.

Ішкі (эндогендік) факторлар - бұл туризмге тікелей әсер ететін факгорлар. Оған ең бірінші материалды-техникалық факторлар жатады. Олардың бастысы орналастыру объектілерінің, транспорттың, қоғамдық тамақгандыру кәсіпорындарының, бөлшек сауданың және т. б. дамуымен байланысты.

Ішкі факторға туристік нарықгың төмендегі факторлары жатады.

а) ұсыныс, сұраныс және тарату факторлары (қазіргі нарықгық кдтынастардың ерекшелігі ретінде туристік өнімге деген сұраныстың түрақгы сүраныскд айналуын, сонымен катар жеке туризмнің өсуін айтуға болады) .

б) Нарықгы сегменттеу ролінің өсуі (аймақ ішінде жаңа туристік сегменттердің пайда болуы, саяхат баратын жерлердің кдшықгығының үлғаюы, демалысты әр түрлілігі және т. б. ) .

в) Туристік қызмет пен монополия процесіндегі сәйкестілік ролінің өсуі (көлденең интеграцияны күшейту, яғни ірі фирмалардың орта және кіші фирмалармен серіктік катынастарының өсуі: туристік одақгарды қүра отырып тікелей интеграциялау және т. б. )

г) Туризмдегі кадрлар ролінің өсуі (жұмысшылар санының өсуі, маманданған құрылымның дамуы, еңбекті ұйымдастыруды жақсарту және т. б. )

д) Жеке туристік кәсіпкерліктің ролінің артуы.

Жоғарыда келтірілген факторлар өз кезегінде экстенсивті, интенсивті және негативті болып бөлінеді. Экстенсивті факторлар: жұмысшылар айналымына енгізілетін материалды ресурстар көлемінің өсуі, туризмнің жаңа объекгілерін салу.

Интенсивті факторлар: жеке адам іскерлігін көтеру, маманданған іскерлік құрылымды дамыту: ғылыми-техникалық прогресс жетістіісгерін пайдалана отырып материалды базаны техникалық жетілдіру: қолда бар материалдық ресурстарды тиімді пайдалану және т. б.

Негативті факторлар: экономиканы милитаризациялау: тұтыну заттарына бағаның өсуі: жүмыссыздық: ақшаның түрақсыздығы, жеке түтыну көлемінің қысқаруы, қолайсыз экологиялық жағдай, туристік фирмалардың банкроткд үшырауы және т. б.

Туризмнің дамуына негативті әсер ететін факторларға мысал ретінде мына жағдайды келтіруге болады: қызмет көрсету тарифының түрақсыздығы: туристік қызмет көрсетуге бағаның тұтасымен өсуі: қонақ үй қызметінің нашарлауы: сапардың ұзақгығығының, оған кететін шығынның қысқару: шетелге шығу сүранысының төмендеуін айтуға болады. Бұл факторлар осы жағдайларда өздерін әлсіз сезінетін әлеуметтік және жастар туризміне маңызды әсерін тигізеді.

Казіргі кезде негативті факгорлар Қазақстанда туризмнің дамуын

- Туризм түсінігі қалыптасуы үшін төменде келтірілген мысалдар шартты түрде орындалуы тиіс. Саяхаттар, үнемі өмір сүрген жерден сыртқа саяхат жасау. Көшу мақсатында жасалған іс-қимылдар саяхаттық туризмге кіріктірілмейді. Сонымен бірге тек қана ақша табу мақсатында жасалған саяхаттар туризмге жатпайды. Туризмнің негізгі мақсатты саяхат жасалған жерде ақша табу емес, атап айтқанда сол жердің рекреациялық қызыметін тұтынудың жағдайына ие болу.

- Саяхат жасалған жерде ең аз дегенде туристер 24 сағатқа қалуы тиіс .

- Саяхат жасалған адам, міндетті түрде жергілікті тұрған жеріне қайтуы керек . - Көшу, қызмет, оқу, студент болу мақсатындағы саяхатшылар турист болып саналмайды . Туризмнің пайда болуна себеп болған жағдайлар :а) Адамдардың демалуға деген сұранысы .

б) Емделу мүмкіндігі.

с) Спорт, өнер, мәдени жарыстарға қатысу .

д) Әулие жерлерді аралау мақсатының болуы .

е) Тәжірибе жасау және оқып үйрену мақсатындағы факторлар туризмге тиісті.