Үрмебұршақтың сорт үлгілерін белоктық мөлшері, аминқышқылдық құрамына қарай сипаттау және жоғары белсенді антиқоректендіруші компоненттері бар үлгілерді анықтау жолдары

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

ТEРМИНДEР ТІЗІМІ ЖӘНE ҚЫCҚAРТЫЛҒAН CӨЗДEР

Ақуыз - молекулалары өте күрделі болатын аминқышқылдар қалдықтарынан құралған органикалық зат; тірі ағзаларға тән азотты күрделі органикалық қосылыс. Ақуыз ағзалар тіршілігінде олардың құрылысы, дамуы мен зат алмасуына қатысуы арқылы әр алуан өте маңызды қызмет атқарады

Аминқышқылдар - молекуласында амин (~NH ₂ ) және карбоксил (-СООН) топтары бар органикалық қосылыстар.

Альбуминдер - молекулалық массалары жоғары емес, қарапайым глобулярлы ақуыздар; суда тұздар, қышқылдар және негіздер ерітінділерінде жақсы ериді.

Глобулиндер - тұздардың сұйық ерітіндісінде еритін, бірақ суда ерімейтін глобулалы протеиндер. Глобулиндер аммонийсульфатының 50% ертіндісінде тұнбаға түседі.

Лизин - ξ-диаминокапрон қышқылы, алмаспайтын аминқышқылы. Барлық жануарлар, өсімдіктер және микроорганизмдер ақуыздар құрамына кіреді

Метионин -алифаттық құрамында күкірті бар α - аминоқышқылы. Суда ериді, алмаспайтын аминоқышқылдар болып табылады. Көптеген ақуыздар мен пептидтер құрамында болады (метионин-энкефалин, метионин-окситоцин

Триптофа́н - ( β-индолиламинопропион қышқылы ) -ароматтық альфа-аминоқышқылы. Екі оптикалық изомерлі формада -L және D және рацемат (DL) түрінде болады.

Глутамин - (2-аминопентанамид-5-ші қышқылы) - ақуыздың құрамына кіретін 20 аминоқышқылдардың бірі болып табылады. Глутаминполярлы, зарядталмаған қышқылының амиды болып табылады, глутаминсинтетазаның әсерінен тікелей аминдену нәтижесінде пайда болады.

Аспартат - спарж қышқылы мен солерод негіздерінің әрекеттесуі нәтижесінде түзілетін тұз.

Аланин - (2-аминопропан қышқылы) -алифаттықаминоқышқылы. α-аланинкөптеген ақуыздардың құрамына кіреді. β-аланин - биологиялық активті қосылыстар құрамында кездеседі.

Проли́н - ( пирролидин-α-карбон қышқылы ) - (иминоқышқыл) . Екі оптикалық изомерлі формада - L және D, сонымен бірге рацемат түрінде болады.

ТИА - Трипсин ингибиторларының активтілігі

ХИА - Химотрипсин ингибиторларының активтілігі

УМ - Ушимия-Мурасиге қоректік ортасы

МС - Мурасиге-Скуг қоректік ортасы

В5 - Гамборг-Эвеленг қоректік ортасы

2, 4-Д - 2, 4-дихлорфеноксисірке қышқылы

БАП - 6-бeнзиламинопурин

КІРІСПЕ

Дәнді-бұршақты дақылдар адам және жануар қорегіндегі өсімдік белоктары, майлары, көмірсулардың маңызды көзі болып табылады. Дәнді-бұршақтылардың жеке сорттарының тағамдық құндылығын тағамдық заттардың құрамына қарай емес, ондағы жеңіл сіңірілетін формаларына байланысты талдайды.

Дәнді-бұршақты дақылдардың ішінде үрмебұршақ жетекші орындардың бірін алады және әлемнің 70 мемлекетінде өсіріледі. Әлемнің көптеген ғалымдары жоғары активті табиғи қосылыстардың қосымша көздерін анықтау мақсатында өсімдіктердің биоскринингімен айналысады. Үрмебұршақ осы объектілердің бірі болып табылады. Химиялық құрамына қарай үрмебұршақ дәндері бірегей және халықты құнды белокпен қамтамасыз ететін маңызды азықтардың тобына кіреді. Бұдан басқа, үрмебұршақтың белоктық кешені үрмебұршақты биотехнологиялық қайта өңдеу және олардың негізінде ауыл шаруашылығы мен медицина үшін фитопрепараттарды алу тұрғысынан перспективті ететін лектин, протеиназа ингибиторлары, цианогенді гликозидтер сияқты өсімдіктердің қорғаныш реакциясына қатысатын биологиялық стимуляторлардан тұрады. Лектиндер бұл- гликопротеиндер класына жататын және биополимерлердің көмірсу лигандтарын арнайы және кері байланыстыру қасиеті бар табиғаты ферментативті емес белоктар [1] . Лектиннің бірегей қасиеттері клеткаларды бөлу үшін әр түрлі гликоконъюгаттардың аффинді адсорбенті ретінде, сонымен қатар спецификалық зондтар ретінде кең және табысты қолданылуына шартталады. Лектиндердің гормональды әсерге ие екендігі және әр түрлі физиологиялық әсерлерді шақыратындығы табылған. [2] .

Қазіргі уақытта Қазақстан үшін отандық өсімдік ресурстары, соның ішінде қазақстандық перспективті үрмебұршақтың сорт үлгілерінің анализі мен мобилизация жағдайы үлкен теориялық және практикалық қызығушылық болып саналады. Зерттеу деректері белоктық компоненттердің әр түрлі клеткалық үлгілердегі ықпалын зерттеуге, оларды бөлудегі биотехнологиялық тәсілдерді жете зерттеуге және өсімдіктерді қорғау құралдарының, сонымен қатар дәрілер мен диагностикумдардың өндірісінде алдағы қолданылуының жаңа көздерін анықтауға мүмкіндік береді.

Биотехнологиялық тәсілдерді ауыл шаруашылық өндірісіне енгізу жаңа ресурстарды үнемдейтін, экологиялық таза және қауіпсіз технологиялардың дамуына мүмкіндік береді.

Зерттеу объектісі ретінде қазақстандық, ресейлік, шетелдік селекцияның Phaseolus vulgaris L . үрмебұршақ сорт үлгілері саналады.

Мақсаты: Үрмебұршақтың сорт үлгілерін белоктық мөлшері, аминқышқылдық құрамына қарай сипаттау, жоғары белсенді антиқоректендіруші компоненттері бар үлгілерді анықтау.

Міндеттері:

1. Үрмебұршақтың сорт үлгілерінің белоктық мөлшерін анықтау;

2. Антиқоректік заттардың мөлшерінің биоскринингі және лектиндерді алу үшін перспективті сорт үлгілерін анықтау;

3. Қазақстандық және шетелдік селекциядағы үрмебұршақ дәндерінің аминқышқылдық құрамын анықтау;

4. Үрмебұршақ сорт үлгілерінің әр түрлі мүшелерінен лектин активтілігін анықтау.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Үрмебұршақтың жерсіндірілген сорт үлгілеріне белоктық мөлшері мен антиқоректендіруші заттардың: лектиндер, протеиназа ингибиторлары және α-амилаза белсенділігі бойынша алғаш биоскрининг жүргізілген. Зерттелген сорт үлгілерінің ішінде «Иранская» және «Журавушка» белоктың максимальды мөлшерімен ерекшеленген және ең көп лектин, трипсин және химотрипсин ингибиторларының белсенділігіне ие болған. Қазақстандық, ресейлік және шетелдік селекциядағы сорт үлгілеріне алғаш жүргізілген аминқышқылдық талдау алмастырылмайтын амин қышқылдардың үлесі 50%-дан жоғары болғанын көрсетті. «Юбилейная белая» сорт үлгісі лизин және лейцин сияқты алмастырылмайтын амин қышқылдардың көп мөлшерімен сипатталды. Жоғары геммаглютининдеуші белсенділікке ие және каллусогенезге қабілетті үрмебұршақ сорт үлгілері анықталды.

Практикалық маңыздылығы. Үрмебұршақтың белоктық кешенін зерттеу бойынша нәтижелер лектиннің және ферменттер ингибиторларының жоғары белсенділігі бар перспективті сорт үлгілерін анықтауда қолданылуы мүмкін. Берілген түрлердің каллустық дақылдарын алуға ұсынылған хаттама лектиндер, трипсин және химотрипсин ингибиторларын клеткалық биомассадан бөліп алу және олардың негізінде әр түрлі биотикалық және абиотикалық факторларға өсімдіктердің төзімділігін арттыратын биопрепараттарды алудағы биотехнологиялық тәсілдердің дамуына мүмкіндік береді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1. 1Дәнді-бұршақты дақылдардың белоктық компоненттері және олардың химиялық және полипептидтік құрамы

Соңғы жылдары дәнді-бұршақты дақыл өнімдерінің сапасының жақсаруы келесідей бағыттарда жүріп жатыр: дән мен жасыл салмағында белок мөлшерінің өсуі; мөлшерінің, теңгерімділігінің, амин қышқылдарының қол жетімділігінің көбеюі есебінен белоктың тағамдық құндылығының артуы; белоктық және энергетикалық компоненттердің үйлесімді қатынасқа жетуі; антиметаболиттер мен токсикалық заттардың концентрациясының төмендеуі. Аталған бағыттардың ішінде белоктың сандық және сапалық құрамын жақсарту сауалы аса маңызды орын алады.

Белоктың дәндегі мөлшері мен сапасы факторлардың екі тобына тәуелді: өсірілу жағдайы және генотиптің ерекшеліктері [3] . Белок мөлшерінің деңгейіне әсер ету дәрежесіне қарай ол факторларды келесідей тізбекпен орналастыруға болады: ауа райы, өсіру технологиясы, топырақ түрлері, сорттың генетикалық артықшылықтары. Дәнді-бұршақты дақылдарға қатысты симбиотикалық азотфиксацияның қарқындылығы факторы мен генотиптің астық дақылдарымен салыстырғанда белок мөлшеріне аса маңызды әсер ететінін ескеру керек.

Белок мөлшері өте жоғары дәнді-бұршақты дақылдарға жатады: соя, бөрібұршақ, сиыржоңышқа, әйкен, жемдік бұршақтар, жасымық, үрмебұршақ, асбұршақта белок мөлшері бидай мен арпаға қарағанда1, 7- 2, 8 есе көп. Мысалы, үрмебұршақ ( Phaseolus vulgaris L. ) дәндерінде сорт түріне және өңдеу жағдайына тәуелді орта есеппен 20-30% белок, кейбір сорттарда 40%-ға дейін, 1, 8-2, 0% май, 60%-дай көмірсу бар. Сонымен қатар, үрмебұршақта тиаминнің 3, 1-5, 0 мкг/г, никотин қышқылының, кальций және темірдің жеткілікті көзі бар [4] . Бұршақты дақылдардың дәндерінде, шөбінде және сабанында астық тұқымдастардың дәніне қарағанда белоктың мөлшері 2-3 есе көп. Бұршақтылардың дәндерінде астық дақылдарына қарағанда крахмал аз, қант бірнешеге көп, ал басқа заттардың мөлшерінде айырмашылық жоқ [5] .

Дәнді-бұршақты дақылдарының жалпы белок мөлшерінің 80%-ын құрайтын артық белоктар негізінен глобулин, альбумин, глютелиндер түрінде болады. ПАТ электрофорез, автоматты анализаторлар және басқа әдістердің көмегімен жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде дәнді-бұршақты дақыл белоктарының физико-химиялық біртекті еместігі тіркелген [6] . Осыдан мөлшеріндегі, құрамындағы және олардың компоненттерінің электрофоретикалық қозғалғыштығының маңызды туыстық, түрлік және сорттық айырмашылықтары белгіленген. Альбуминдер мен глобулиндер физико-химиялық қасиеттері ұқсас жеке белоктардың күрделі қоспасынан тұрады. Глобулиндер бір-бірімен молекулааралық дисульфидтік көпірлер арқылы байланысқан суббөліктерден тұратын белоктық полимерлер. Дәнде белоктан басқа белоктық емес азот болады: бос амин қышқылдары, қысқа тізбекті пептидтер және пиримидиндік негіздер, нуклеотидтер және т. б. Белоктық емес азоттың мөлшері тұқымның өнуі кезінде бірден артады, әрі артық белоктардың шығынының қарқындылығы әр түрлі генотиптерде біркелкі емес [7] .

Альбуминдер және глобулиндердің қалыптасуына генетикалық бақылау дәннің жетілу кезеңінің барлығында бақыланады. Глобулиндердің өзгеру сипаты әр түрлі генотиптерге белгіленген, альбуминдік фракция жасыл дән стадиясынан бастап біртіндеп ұлғайып, ұқсас қалыппен өзгереді. Глобулиндер және альбуминнің бес түрінің аминқышқылдық құрамын зерттеу альбуминдік фракцияға лизин, треонин, цистеин, метионин және тирозиннің жоғары мөлшері, ал глобулиндік фракцияға аргинин, глутамин қышқылы және лейциннің жоғары мөлшері тән екендігін көрсетті [8] .

Асбұршақ, соя, үрмебұршақтағы артық глобулиндердің генетикасы мен эволюциясы бойынша әдебиеттік деректерге шолу Чебан А., Корниенко Н. Н., Павловский Н. Е. еңбектерінде ұсынылған [9-11], олар бұршақтылардың қор белоктары қуаты, көлемі және молекуланың басқа қасиеті бойынша ажыратылатын көптеген формаларының болуымен сипатталады деп санайды.

Дәнді-бұршақты дақыл дәндерінің белоктық кешеніндегі жекеше белоктық топтар белгілі бір көлемдік қатынаста біртіндеп жинақталады, әдеттегідей жиынтық белокта глобулиндердің үлесіне 70-тен 95%-ке дейін, альбуминдерге 5 - 30% тиеді. Белоктың жеке топтарының сандық қатынасы әр түрлі факторлардың әсерінен айтарлықтай өзгерістерге ұшырауы мүмкін.

Дәнді-бұршақты дақылдардың белоктық кешенінің гетерогенділігі мен мамандануын растайтын көптеген деректер қазіргі уақытта жинақталған. Асбұршақ пен басқа бұршақтылардың әр түрлі сорттарының дәндерінің құрамынан иммунохимиялық гетерогенділік байқалған, сонымен бірге жиынтық белоктардың компоненттік құрамы және оған кіретін альбуминдер мен глобулиндер айқындалған сорттық және түрлік ерекшеліктермен сипатталады. Селекция үрдістерінде идентификациялау әдістемесін шығаруға мүмкіндік берген асбұршақ пен үрмебұршақтың рекомбинанттары мен мутанттарының белоктық фракциялары да ерекшелікке ие [12] .

Дәнді-бұршақты дақыл дәндердің белоктары аса бағалы ауыстырылмайтын амин қышқылдарының бірі лизиннің бай көзі, бірақ метионин және триптофан сияқты бағалы аминқышқылдарының аз болуы оның тағамдық ерекшелігін төмендетеді [13] .

Дәннің ақуыздылығы көптеген аддитивті әсер ететін гендермен бақыланатын полиморфты белгі болып табылады. Қазіргі уақытта аса үлкен қызығушылық құрамындағы аса бағалы ауыстырылмайтын амин қышқылдарын жоғарылату есебінен белок сапасын жақсарту, маңыздылығы азырақ компоненттердің құрамын азайту есебінен аса бағалыларын көбейту болып отыр.

Белок спектрлері модификациялаушы факторлардың әсерінен маңызды өзгергіштікке ұшырамауына байланысты электро- және иммунофорез көмегімен бұршақты дақылдардың систематикалық айырмашылықтарын идентификациялауға мүмкіндік туды. Асбұршақтың су шығаратын фракциялары 28-36 компоненттен, глобулин спектрі 10-21 компонент, екпе сиыржоңышқада - 13, сояда - 16, кәдімгі жасымықта - 15, үрмебұршақта - 9-дан 16-ға дейін компоненттен тұрады[14] . Бұршақты дақылдардың белоктық құрамы мен филогенетикалық жасының арасында қызықты заңдылық бекітілген. Физиологиялық көне формаларда физиологиялық белсендірек молекулаларымен сипатталатын жақсы еритін глобулиндер эволюциялық жас формаларға қарағанда көп болатындығы көрсетілген [15] .

Дәнді-бұршақты дақылдарды толық иммунохимиялық зерттеу легуминдер мен вицилиндер көп және аз жағдайда асбұршақтың легумені мен вицилиніне ұқсас, әйткенде, сиыржоңышқада, жасымықта жемдік бұршақтыларда бар, яғни Viciacea тұқымдасының барлық өкілдеріне тән. Үрмебұршақтың барлық түрлерінде жеке жағдайда тек полипептидті аймақтың тұтастығы және қарқындылығымен өзгешеленетін фазеолин бар.

Бұршақтылардың дәндерінің белоктық фракциясының генетикалық анықталған компоненттік құрамы оларды біріктіру және жеке генотиптерді жинақтау бойынша селекциялық эксперименттерді анық жоспарлауға мүмкіндік береді. Дәнді-бұршақты дақылдардағы белоктық, жеке амин қышқылдарының құрамы және белоктық фракция бойынша сортаралық полиморфизм селекция процесіндегі оның құрамының көбеюі және сапасының жақсаруындағы шынайы мүмкіндіктер туралы айтады [16] . Бұл жолдағы негізгі қиындықтар сәтсіз, әсіресе, белок құрамы және өнімділіктің арасындағы корреляциялардың болуында. Дән өнімі мен ондағы белок құрамы арасындағы теріс корреляция белок және көмірсу синтезі арасындағы антагонизмге шартталады. Дәнді-бұршақты дақыл өнімділігінің жоғарылауы кезіндегі дәннің ақуыздылығының деңгейінің төмендеуі азоттық қоректенудің ерекшеліктеріне негізделеді. Осыған байланысты, бұршақтылардың дәнінің ақуыздылығы және өнімділігін бір мезгілде жоғарылату симбиотикалық азотфиксациясы жоғары генетикалық деңгейдегі жаңа сорттарды шығару арқылы мүмкін болады [17] .

Белок құрамына скрининг жүргізу селекцияда дәннің өнімділігін сақтауды арттыру немесе дәндегі белоктың проценттік құрамын жоғарылату және аудан бірлігінен алынатын терімін сәйкес жоғарылатуды байланыстыруға мүмкіндік береді. Жоғары өнімділіктегі сорттарды биохимиялық бақылаусыз алуға деген кез-келген талпыныс белок құрамының төмендеуі немесе оның сапасының нашарлауына әкелуі әбден мүмкін. Бірақ белоктың құрамын жай арттыру әрқашан жақсы нәтижелерге әкеле бермейді. Белоктың көбеюі оның тағамдық қасиетін бірден төмендететін белок амин қышқылдары және фракциялардың есебінен жүретіндігі бірнеше рет көрсетілген [18] .

Дәнді-бұршақты дақылдардың селекциясындағы басты перспективті тапсырмалардың бірі маңызды түрлерді және олардың күкіртқұрамдас метионин және цистеин сияқты амин қышқылдары бірнеше қайтара арттырылған туыс формаларын іздеу және олардың негізінде перспективті сорттарды шығару болып табылады. Бұл бұршақты дақылдардың ақуызын жаңа бір сапалы деңгейге жеткізетін еді.

Іріктеудің өлшемі ретінде күкіртқұрамдас немесе триптофан амин қышқылдарын әр түрлі сорттарда анықтау болатын еді. Шектен асқанда, құрамында күкірті бар амин қышқылдары есебінен бұршақтылардың белок сапасын генетикалық жақсартудың екі мүмкіндігі бар: күкіртқұрамдас амин қышқылдарының орнын басқа амин қышқылдарының басуына әкелетін мутацияларды алу; күкіртқұрамдас амин қышқылдарымен теңдестірілген, әсіресе легумин компоненттерінің қатынасына әсер ететін гендерді іздеп табу.

Белок құрамы бойынша генетикалық тұрақты формаларды заманауи биохимиялық әдістерді қолданып анықтау аса маңызды мәнге ие. Электрофорез және иммуноэлектрофорез әдістерін қолдану дақылды өсімдіктердің селекциясы, систематикасы және эволюциясындағы маңызды мәселелерді шешуге мүмкіндік берді. Белок маркерлерінің принципі геном аймақтарында қор белоктары кескін болатыны сияқты үлкен практикалық маңызға ие. Белоктардың электрофоретикалық өзгешелігі жеке линия, сорттардың маркері ретінде қызмет атқара алады, бастапқы мәліметтердің алуан түрлілігінен бағалы шаруашылық белгілерді және дақылды өсімдіктердің жабайы туыстарын анықтауға септігін тигізеді[19] .

1. 2 Лектиндер және дәнді-бұршақты дақыл ферменттері ингибиторларының белоктары және олардың физиологиялық маңызы.

Лектиндер - көмірсуларды химиялық айналымын болдырмай, қайтымды және таңдамалы байланыстыру қасиеті бар белоктар. У. Бойдпен ұсынылған «лектин» термині (лат. legere -таңдау) олардың көмірсулармен, әсіресе қанның топтық детерминанттарымен өзара әсерлесуінің таңдамалылығын білдіреді. Алғашында бұл терминді қан топтарына тән гемагглютининдерді белгілеу үшін қолданылуға ұйғарылған. 70-жылдарда оны көмірсуларды байланыстырушы өсімдік және жануартектес белоктарды белгілеу үшін («фитогемагглютининдер» терминінің орнына) қолдана бастады. Лектиндер бос моно-және олигосахаридтермен қатар, гликопротеидтер, полисахаридтер және гликолипидтердің құрамындағы көмірсу қалдықтарымен өзара әрекеттеседі. Лектиндердің көмірсулармен ең қарапайым формада әрекеттесуі клеткалардың, мысалы эритроциттердің және бөліктердің агглютинациясы немесе гликопротеидтер мен полисахаридтердің преципитациясы түрінде байқалады. Бұл феномендер лектиндер антиденелерге ұқсас көп валентті лиганд екендігімен түсіндіріледі, олардың молекулаларында екі немесе төрт көмірсу байланыстырушы орталықтар болады. Лектиндер мен антиденелердің тек сыртқы ұқсастығы сәйкес келеді, олардың құрылысы мен қызметі бойынша айтарлықтай айырмашылықтары бар.

Лектиндерді зерттеу Г. Штильмарктың үпілмәліктің бұршағындағы токсикалық заттар эритроциттер агглютинациясы және олардың гемолизін шақыратындығын бекіткен жұмыстарынан басталды. Лектин аумағындағы ары қарайғы зерттеулер К. Ландштейнер мектебімен жалғасты. У. Бойдтың систематикалық іздеу кезінде қан топтарына тән агглютининдерді тапқан жұмыстары лектиндерге жаңа көзқарастардың пайда болуына әкелді. Лектиндерге арналған кейінгі зерттеулер таза препараттар алумен және олардың көмірсу өзгешелігінің сипаттамасымен байланысты. Егер 1965 жылы таза күйінде үш лектин (үрмебұршақтың фитогемагглютинині, конкавалин А және рицин) алынса, ал қазіргі уақытта лектиннің таза препараттарының саны 100-ден астам. Б. Н. Степаненко препараттарды алу көзіне байланысты зоолектиндер және фитолектиндер деп ажыратуды ұсынды. Лектиндердің медицина мен биологиядағы маңызын қарастырғанда екі негізгі аспектіні ескеру қажет. Біріншіден, бұл лектиндердің реагент және биологиялық тәртіп қатарындағы зерттеу құралы ретінде кең қолданылуына негізделетін қолданбалы маңызы. Лектиндер туралы ғылыми ізденістердің негізгі бағыттарын келесідей үлгіде топтастыруға болады:

Қалыпты және патологиялық өзгерген (мысалы, қатерлі трансформацияланған) клеткалардың мембрана беттерінің айырмашылығын зерттеумен қоса, клетка мембраналарының қызметі мен құрылысын зерттеу;
Митогенді стимуляция және лектиндердің лимфоциттерге антимитогенді әсерін қосқанда, лектиннің клетка мембранасымен өзара әрекеттесуінің клеткалық метаболизмге әсерін зерттеу;
Эритроциттердің топспецификалық антигендеріне АВО негізгі жүйесімен, спецификалық лектиндердің қатысуымен серологиялық сипаттама және идентификациясы;
Тазарту және гликопротеидтердің сипаттамасы;
Микроорганизмдер мен вирустардың агглютинациясы, олардың беткі рецепторларын зерттеу.

Лектиндерді зерттеудің басқа бір маңызды жағы өсімдіктер және жануарлар организміне осы биологиялық белсенді заттардың физиологиялық рөлі туралы сұрақтың өңделуі болып саналады. Лектиндерді биологиялық зерттеулерде қолданудың өңделуші аспектілеріне қарағанда, олардың бөлініп алынған организмдер үшін маңызына жеткілікті дәрежеде назар аударылмаған. Лектиндердің өсімдіктердегі функциясы туралы тек үзінді деректер ғана бар. Төменгі көпклеткалы организмдер үшін лектиндердің клеткааралық байланыстарды бекітуде және молекулалық деңгейде «тану» процесінде маңызы көрсетілген. Бұлардың барлығы лектиндердің функционалды маңыздылығы туралы сауалдардың өзектілігін білдіреді.

Өсімдік лектиндері дәндердің материалдарын байланыстыру қызметін атқарады; көмірсулардың транспортын және бактериялар мен саңырауқұлақтардан қорғауды іске асырады; бактерия симбионттарды (мысалы, азотфиксирлеуші бактериялар) ие-өсімдіктің тамыр түтікшелерін тану және бекітуге қатысады. Зоолектиндер клеткалық өзара әрекеттесу және тану, қанағымнан деградирленген гликопротеиндерді жою және байланыстыру механизмдеріне қатысады деп болжамдайды. Лектиндердің маңызды көзі -өсімдіктердің, әсіресе бұршақтылардың дәні (бұршақтылардың жалпы белок мөлшерінің 2-10%-ын лектиндер құрайды) . Лектиндерді анықтау үшін интактті немесе модифицирленген эритроциттердің агглютинация реакциясын қолданады. Лектиндерді тазарту басқа белоктар сияқты сорбент ретінде полисахаридтерді, гликопротеиндерді және тасымалдаушыға иммобилизденген синтетикалық көмірсуларды қолдана отырып аффинді хроматография әдісінің көмегімен жүргізеді. Оларды көмірсу тізбектерінің құрылысын зерттеу барысында клеткалық мембрана бетінің көмірсу детерминанттарының құрылысын және таралуын зерттеу, лимфоциттердің стимуляциясы, сонымен қатар, қан топтарының диагностикасы және биологиялық сұйықтықтардың гликопротеиндеріндегі топ детерминанттарын анықтау үшін қолданады.

Жануар организмінде клиренс лектиндері маңызды рөл атқарады. Бұл әр түрлі көмірсу спецификалығымен ерекшеленетін эндогенді лектиндердің үлкен тобы. Бұл лектиндер жүйесі организм үшін қажетсіз құрылымдардың утилизациясына қатысады. Негізінде, лектиндерді бөліп алу тарихы өсімдіктерді зерттеумен басталады. Лектиннің мөлшері өсімдіктің басқа бөліктеріне қарағанда дәнде көп жинақталатындығы назар аудартады. Атбұршақтың дәнінде белоктың жалпы мөлшерінің қатынасымен 23-35% конкавалин А бар, үрмебұршақ пен жасымықтың дәнінде лектин көп. Кейбір жағдайларда лектин мөлшері тұқымның өнуі үрдісінде ұлғаяды. Дәндегі лектиндер клетканың бөлінуінің регуляциясында, сонымен қатар, дәннен өсімдік қалыптасатын органогенез үрдісінде маңызды қызмет атқарады. Лаборатория жұмыстарында лектиндер тұқымқуалаушылық аурулардың диагностикасында, кейбір микроорганизмдердің идентификациясында қолданылатыны белгілі. Осының өзі лектиндерге жоғары сұранысты көрсетеді. Бірақ биотехнологияда лектиндер басқа да күрделі заттарды: гликопротеидтер, гормондар, сиалопротеидтер және т. б. іріктемелі сорбциялайтын спецификалық реагенттер ретінде қолданылады. Осылайша, лектин препараттарының көмегімен көптеген ауыр аурулардың емінде қолданылатын құнды заттарды алуға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.