Симметриялық шифрлау кері шифрлау. “Базарбай Бектас” мәтінін вижинер кестесі арқылы шифрлау

Криптология - көне ғылымдардың бірі. Ол көбінесе Юлии Цезарьдің ( б.з.б.100- 44жж) Цицеронмен және т.б. көне Римде “абоненттермен” шифрланған хат алмасуы кезінде қолданылған.Цезарь шифрі, басқалай циклдік қойылымдар шифрі, хабарлама әліппесіндегі әрбір әріппен ауыстырылып отырады. Әліппе циклді болып саналады, яғни Z кейін A орын алады. Цезарь шығыс мәліметтен үш қадамға қалып отыратын әріпті әріпке ауыстырып отырған.
Қазіргі кезде криптологияда символдарды әріп түрінде емес, оларға сай сандық сипатта көрсету қалыптасқан. Яғни, латын әліппесінің орнына 0- ден( А орнына) 25 ке (Z) дейін сандарды қолдана аламыз. Шығыс символының орнына сәйкес х санын, ал кодталған символ орнына y-ті қойып, қойылым шифрінің қолданылу заңын жаза аламыз:

y = x + z (mod N), (1)
Мұндағы z – құпия кілт ,
N - әліппедегі символдар саны, ал N модулі арқылы бөлу операциясы модуль сыртындағы z санның N- ға бөлінгендегі қалдығын береді.
Цезарь шифрында қабылданған құпия кілттің мәні z = 3(ал Август Цезарьда z = 4). Мұндай шифрларды ашу қиынға соқпайды, тек шифрлау алгоритмін білсең болғаны. Криптология шифрлау әдістері мен хабарламалардың жалғандығын тексеруді зерттейтін криптография және криптограммалардың ауысып кетпеуі мен шифрдан ашу жолын қарастыратын криптоанализ деп аталатын екі бөлімнен тұрады.
Шифрлау алгоритмінің классификациясы:
1. Симметриялы (құпия, бірыңғай кілтпен, даракілтті, single-key).
1.1. Ағынды ( ағын мәліметтерін шифрлау):
1.1.1. бір рет қолданылатын немесе шексіз кілтпен (infinite-key cipher);
1.1.2. ақырғы кілтпен ( Вернама жүйесі - Vernam);
1.1.3. на основе генератора псевдослучайных чисел (ПСЧ).
1.2. Блогты (мәліметтерді блокка қарай шифрлау):
1.2.1. Орын ауыстыру шифрлары (permutation, P-блоктар);
1.2.2. Алмасу шифрлары (substitution, S-блоктар):
Бір әліппелі(Цезарь коды);
Көпәліппелі (Видженер шифрі, Джефферсон целиндрі, Уэтстоун дискі , Enigma);
1.2.3. Құрмалас:
Lucipher (фирма IBM, США);
DES (Data Encryption Standard, США);
FEAL-1 (Fast Enciphering Algoritm, Япония);
IDEA/IPES (International Data Encryption Algorithm/Improved Proposed Encryption Standard, фирма Ascom-Tech AG, Швейцария);
B-Crypt (фирма British Telecom, Великобритания);
ГОСТ 28147-89 (СССР); * Skipjack (США).
2. Асимметриялы (ашық кілтпен, public-key):
2.1.1. Диффи-Хеллман DH (Diffie, Hellman);
2.1.2. Райвест-Шамир-Адлeман RSA (Rivest, Shamir, Adleman);
2.1.3. Эль-Гамаль ElGamal.
Сонымен қатар, шифрлану алгоритмінің жеке шифрлар (ciphers) және кодтар (codes). Шифрлар жеке биттармен, әріптермен, символдармен жұмыс жасайды. Кодтар лингвистикалық символдармен сипатталады. (буындар, сөздер, сөз тіркестері).