Педагогиканы оқытуды ұйымдастыру формалары

1. Педагогиканы оқытуды ұйымдастыру формалары
1.2 Педагогиканы оқыту формалары: мәні, қызметі, жіктелуі
1.3 Педагогика пәні бойынша оқытуды ұйымдастыру, оқу сабақтарының түрлері және студенттердің өзіндік жұмыстары
1.4 Педагогика бойынша студенттердің өзіндік жұмысы

Оқыту формасы – белгілі бір тәртіп пен жүйеде жүзеге асырылатын оқытушы мен білім алушының бірлескен іс-әрекетінің сыртқы сипаты.
Педагогиканы оқыту формалары – мазмұн, әдіс-тәсілдер, құралдар, білім алушылар мен педагогтың іс-әрекет түрлері сипатымен байланысты болатын оқыту үдерісінің ерекше құрылымы.
Оқыту формалары бірнеше қызмет атқарды. Оқытудың ең басты қызметі – білім берушілік. Ол педагогикалық білім мен іскерліктерін меңгерудің ең жаксы шарттарын құрып, білім алушылардың дүниетанымын қалыптастырып, қабілеттерін дамытуға мүмкіндік туғызады.
Тәрбиелік қызмет әр түрлі іс-әрекет түрлерін орындау барысында білім алушыларды субьекті рөлінде енгізіп, олардың ақыл-ой, сезім-еріктілік, практикалық-іс-әрекеттік сапаларын қалыптастырады.
Ұйымдастырушылық қызмет көмегімен білім беру көлемі, мазмұны мен білім алушылардың жас ерекшеліктерінің арасындағы сәйкестікке қол жеткізуге болады.
Оқытудың психологиялық қызмет түрі білім алушылардың нақтылы іс-әрекеті биоритмінің бірқалыпты болуын, яғни, жұмысты бір уақытта ғана атқаруға дағдылануын жүзеге асырады.
Тақырыпты игеру барысында оқытудың белсенді әдіс-тәсілдері түрлі ұйымдастырушылық нысандармен сәйкес келгенде дамытушылық қызмет жүзеге асырылып, ақыл-ой іс-әрекетінің шарттарын тудырады, жұмысқа бүкіл психикалық кешеннің жұмылдыруына мүмкіндік береді.
Интеграцияланған-дифференциялаушы қызметте оқыту үдерісі ұжымдық формада өтеді, білім алушылар оқу материалын бірлесіп оқиды, сонымен қоса олардың іс-әрекетін жекелендіру мүмкіндігі де туындайды.
Жүйелеуші және құрылымдаушы қызмет бүкіл оқу материалын құрылымдау мен жүйелеу барысында тұтасымен немесе әр сабаққа жекелеген бөлім мен тақырыптар бойынша бөлуді талап етеді.
Орын толықтырушылық және үйлестіру қызметі бір форманың аясында басқа формалардың құрамдас бөліктерін қолданыла алатын жағдайда жүзеге асады. Мысалы, оқытудың аралас формасы семинар-практикум кең қолданыс тапты, онда студенттер алдымен теориялық материалды меңгеріп, артынан практикалық дағдыларын жетілдіреді.
Ынталандырушы қызметі оқу сабақтарын ұйымдастыру формасы білім алушылардың жас ерекшеліктеріне, организмі мен психикасына сәйкес келгенде пайда болады.
Оқыту формалары білім алушылар санына қарап таңдалынып қолданылуы мүмкін. Жалпы, топтық, жеке оқыту формаларын ажыратып көрсетуге болады. Білім алушылар мен оқытушының бір мезетте тұтас жұмыс жүргізуі жалпы форма болып саналады. Топтық жұмыста студенттер тапсырмаларды орындау үшін шағын топтарға біріктіріледі. Жеке оқыту формасында, әр білім алушыға өз бетімен орындау үшін тапсырмалар беріледі.
Оқыту орындарына қарай сабақ, дәріс, семинар, зертханалық сабақ, өзіндік жұмыс, экскурсия және т.б формаларға бөлінеді.
Оқыту уақытының ұзақтығына қарай классикалық сабақ (45 минут), қосарланған (жұпталған) сабақ (90 минут), дәріс (50 минут) деп бөлінеді.
Педагогика бойынша аудиториялық сабақтар (дәріс, семинар, зертханалық сабақтар), аудиториядан тыс (студенттердің өзіндік жұмыстары (СӨЖ), оқытушының басқаруымен студенттердің өзіндік жұмыстары (ОБСӨЖ)) деген формаларға бөлінеді.
Бүгінгі таңда сынып-сабақтық форма орта кәсіптік және техникалық білім беру жүйесінде сақталған.
Колледждегі оқу үдерісі сынып-сабақтық формада өтеді. Бұл форманың ерекшеліктері мынада:
-бір жас мөлшеріндегі және бірыңғай даярланған оқушылар сыныпты құрайды, олар өз құрамын колледждегі оқу барысында сақтап қалады;
-сынып тұтас жылдық жоспар мен бағдарламаға тұрақты сабақ кестесіне сәйкес жұмыс істейді;
-оқу үдерісінің басты формасы сабақ болып табылады;
-сабақ бір оқу пәніне арналады, топ оқушылары бір материалмен бірдей жұмыс істейді;
-сабақтағы жұмысқа оқытушы жетекшілік жасайды, ол өз пәні бойынша оқушылардың оқу іс-әрекетін бағалайды.
Сынып-сағаттық форма мынандай жетістіктерге ие: оқу-тәрбие үдерісін тұтасымен реттелуін қамтамасыз ететін айқын ұйымдастырылған құрылым; оларды басқарудың қарапайым түрі; өзара іс-әрекет үдерісінде оқушылардың өзара әрекеттесе алу мүмкіндігі; педагог тұлғасының тұрақты түрде оқушыға эмоционалды ықпал етіп отыруы.
Сонымен қатар бұл форманың кемшіліктері де бар. Ол «орташа» білімді оқушыға бағытталған, әлсіздерге күші жетпес қиындықтар туғызса, мықтылардың қабілеттерінің дамуын тежей түседі; оқытушы үшін оқушылармен жеке жұмысты ұйымдастыру барысында, олардың жеке қабілеттерін есепке алмауы оқыту мазмұны мен әдістерін таңдау кезінде қиындықтар туындатады.

1. Типовые правила деятельности организаций образования, реализующих образовательные программы высшего профессионального образования /Постановление Правительства РК от 02.03.2005., Пр. № 195.
2. Основы кредитной системы обучения в Казахстане. – Алматы.: Қазақ университеті, 2004.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Педагогиканы оқытуды ұйымдастыру формалары
1.2 Педагогиканы оқыту формалары: мәні, қызметі, жіктелуі
1.3 Педагогика пәні бойынша оқытуды ұйымдастыру, оқу сабақтарының түрлері және студенттердің өзіндік жұмыстары
1.4 Педагогика бойынша студенттердің өзіндік жұмысы

Шындықты іздеу
шынайы болудан да маңызды
А. Эйнштейн

1.2 Педагогиканы оқыту формалары: мәні, қызметі, жіктелуі

Оқыту формасы - белгілі бір тәртіп пен жүйеде жүзеге асырылатын оқытушы мен білім алушының бірлескен іс-әрекетінің сыртқы сипаты.
Педагогиканы оқыту формалары - мазмұн, әдіс-тәсілдер, құралдар, білім алушылар мен педагогтың іс-әрекет түрлері сипатымен байланысты болатын оқыту үдерісінің ерекше құрылымы.
Оқыту формалары бірнеше қызмет атқарды. Оқытудың ең басты қызметі - білім берушілік. Ол педагогикалық білім мен іскерліктерін меңгерудің ең жаксы шарттарын құрып, білім алушылардың дүниетанымын қалыптастырып, қабілеттерін дамытуға мүмкіндік туғызады.
Тәрбиелік қызмет әр түрлі іс-әрекет түрлерін орындау барысында білім алушыларды субьекті рөлінде енгізіп, олардың ақыл-ой, сезім-еріктілік, практикалық-іс-әрекеттік сапаларын қалыптастырады.
Ұйымдастырушылық қызмет көмегімен білім беру көлемі, мазмұны мен білім алушылардың жас ерекшеліктерінің арасындағы сәйкестікке қол жеткізуге болады.
Оқытудың психологиялық қызмет түрі білім алушылардың нақтылы іс-әрекеті биоритмінің бірқалыпты болуын, яғни, жұмысты бір уақытта ғана атқаруға дағдылануын жүзеге асырады.
Тақырыпты игеру барысында оқытудың белсенді әдіс-тәсілдері түрлі ұйымдастырушылық нысандармен сәйкес келгенде дамытушылық қызмет жүзеге асырылып, ақыл-ой іс-әрекетінің шарттарын тудырады, жұмысқа бүкіл психикалық кешеннің жұмылдыруына мүмкіндік береді.
Интеграцияланған-дифференциялаушы қызметте оқыту үдерісі ұжымдық формада өтеді, білім алушылар оқу материалын бірлесіп оқиды, сонымен қоса олардың іс-әрекетін жекелендіру мүмкіндігі де туындайды.
Жүйелеуші және құрылымдаушы қызмет бүкіл оқу материалын құрылымдау мен жүйелеу барысында тұтасымен немесе әр сабаққа жекелеген бөлім мен тақырыптар бойынша бөлуді талап етеді.
Орын толықтырушылық және үйлестіру қызметі бір форманың аясында басқа формалардың құрамдас бөліктерін қолданыла алатын жағдайда жүзеге асады. Мысалы, оқытудың аралас формасы семинар-практикум кең қолданыс тапты, онда студенттер алдымен теориялық материалды меңгеріп, артынан практикалық дағдыларын жетілдіреді.
Ынталандырушы қызметі оқу сабақтарын ұйымдастыру формасы білім алушылардың жас ерекшеліктеріне, организмі мен психикасына сәйкес келгенде пайда болады.
Оқыту формалары білім алушылар санына қарап таңдалынып қолданылуы мүмкін. Жалпы, топтық, жеке оқыту формаларын ажыратып көрсетуге болады. Білім алушылар мен оқытушының бір мезетте тұтас жұмыс жүргізуі жалпы форма болып саналады. Топтық жұмыста студенттер тапсырмаларды орындау үшін шағын топтарға біріктіріледі. Жеке оқыту формасында, әр білім алушыға өз бетімен орындау үшін тапсырмалар беріледі.
Оқыту орындарына қарай сабақ, дәріс, семинар, зертханалық сабақ, өзіндік жұмыс, экскурсия және т.б формаларға бөлінеді.
Оқыту уақытының ұзақтығына қарай классикалық сабақ (45 минут), қосарланған (жұпталған) сабақ (90 минут), дәріс (50 минут) деп бөлінеді.
Педагогика бойынша аудиториялық сабақтар (дәріс, семинар, зертханалық сабақтар), аудиториядан тыс (студенттердің өзіндік жұмыстары (СӨЖ), оқытушының басқаруымен студенттердің өзіндік жұмыстары (ОБСӨЖ)) деген формаларға бөлінеді.
Бүгінгі таңда сынып-сабақтық форма орта кәсіптік және техникалық білім беру жүйесінде сақталған.
Колледждегі оқу үдерісі сынып-сабақтық формада өтеді. Бұл форманың ерекшеліктері мынада:
-бір жас мөлшеріндегі және бірыңғай даярланған оқушылар сыныпты құрайды, олар өз құрамын колледждегі оқу барысында сақтап қалады;
-сынып тұтас жылдық жоспар мен бағдарламаға тұрақты сабақ кестесіне сәйкес жұмыс істейді;
-оқу үдерісінің басты формасы сабақ болып табылады;
-сабақ бір оқу пәніне арналады, топ оқушылары бір материалмен бірдей жұмыс істейді;
-сабақтағы жұмысқа оқытушы жетекшілік жасайды, ол өз пәні бойынша оқушылардың оқу іс-әрекетін бағалайды.
Сынып-сағаттық форма мынандай жетістіктерге ие: оқу-тәрбие үдерісін тұтасымен реттелуін қамтамасыз ететін айқын ұйымдастырылған құрылым; оларды басқарудың қарапайым түрі; өзара іс-әрекет үдерісінде оқушылардың өзара әрекеттесе алу мүмкіндігі; педагог тұлғасының тұрақты түрде оқушыға эмоционалды ықпал етіп отыруы.
Сонымен қатар бұл форманың кемшіліктері де бар. Ол орташа білімді оқушыға бағытталған, әлсіздерге күші жетпес қиындықтар туғызса, мықтылардың қабілеттерінің дамуын тежей түседі; оқытушы үшін оқушылармен жеке жұмысты ұйымдастыру барысында, олардың жеке қабілеттерін есепке алмауы оқыту мазмұны мен әдістерін таңдау кезінде қиындықтар туындатады.
1.3 Педагогика пәні бойынша оқытуды ұйымдастыру, оқу сабақтарының түрлері және студенттердің өзіндік жұмыстары

Білім беру мекемелерінде оқу үдерісін ұйымдастыру жоғары оқу орындарының іс-әрекетін ұйымдастырудың Типтік ережелері мен мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына негізделіп жасалады және мамандықтың оқу жоспарымен, сабақ кестесімен реттеледі.
Қазақстан жоғары оқу орындарында оқытудың кредиттік технологиясы жұмыс істейді. Оқытудың кредиттік технологиясы - оқу үдерісін регламенттеу аясында және білім көлемін кредит түрінде есепке ала отырып, жекелендіру негізінде өз білімін жетілдіруге бағытталған технология.
Кредиттік оқыту технологиясының жалпы ережелеріне сәйкес, студенттердің оқу жұмысының көлемі кредит бойынша есептеледі. Кредит - білім алушы мен оқытушының оқу жұмысы көлемін өлшеудің бір ізге салынған бірлігі. Бір кредит академиялық кезеңдегі білім алушының бір аптадағы аудиториялық жұмысының бір академиялық сағатына тең. Әрбір дәрістік, практикалық (семинарлық) және студиялық сабақтар студенттің өзіндік жұмысының (СӨЖ) 2 контактілі сағатына (100 минут) тең.
Бір оқу жылында екі академиялық кезең бар. Академиялық кезең (Term) -теориялық оқу кезеңі, 30 аптадан тұрады, ол өз ішінде 15 аптаға бөлінеді. Академиялық сағат 1 контактілі сағатқа (50 минут) дәрістік, практикалық, семинар сабақтары немесе 1,5 контактілі сағатқа (75 минут) студиялық сабақтарға немесе 2 контактілі сағатқа (100 минут) зертханалық және дене тәрбиесі сабақтары немесе 5 контактілі сағатқа (250 минут) кез келген практика түрі тең. Сабақтар аудиториялық және аудиториядан тыс деп бөлінеді (студенттердің өзіндік жұмыстары (СӨЖ), оқытушының басқаруымен студенттердің өзіндік жұмыстары (ОБСӨЖ)).
Педагогика бойынша негізгі аудиториялық форма ретінде дәрістер, семинарлар, зертханалық сабақтар жатады. Сабақтың осы формаларына тоқталайық.
Дәріс (лат. lection - оқу) - педагогика бойынша оқу сабағының классикалық формасы. Дәрістің дидактикалық мақсаты - студенттердің оқу материалын ары қарай игеруі үшін бағыт-бағдар беруші негіздері.
Дәрістердің негізгі дидактикалық қызметіне мыналар жатады: ақпараттық, бағыт-бағдарлық, түсіндірушілік, жүйелеушілік, дамытушылық және эмоционалды-ынталандырушылық.
Дәрістің ең басты қызметі - ақпараттық. Дәріс педагогикалық ғылымдардың соңғы жетістіктері туралы ақпаратқа ие, ғылымда өз шешімін тапқан немесе әлі де шешіліп жатқан жекелеген даулы мәселелерімен таныстырады.
Дәрістің бағыт-бағдарлық қызметі студенттерге дәріс кезінде берілген ғылыми еңбектер мен оқу құралдарының мол таңдауымен танысуға көмек ретінде беріледі, олар әдебиеттермен танысу арқылы оқу материалын игеру үдерісін жеңілдете түседі.
Түсіндірушілік қызметі студенттердің ұғымдар мен түсініктердің ғылыми түсінігін дәлме-дәл түрде меңгеруге бағытталған.
Жүйелеушілік қызметі дәріс барысында берілетін жинақталған түрдегі жаңа білімді береді.
Дамытушылық қызметі студенттердің ойлау іс-әрекетін ынталандырып, таным үдерістерін белсендендіреді, ерік-жігері мен ынтасын дамыта түседі.
Эмоционалды-ынталандырушылық қызметі студенттердің оқылатын материалға, тақырыпқа деген қызығушылықтарын қалыптастырумен байланысты. Дәріс барысындағы жағымды әсерлер студенттерді жаңа білім алуға итермелеп, оқуға ынталандырады.
Дәрістің жалпы құрылымдық сұлбасы дәстүрлі болып келеді, тақырыпты құру, жоспарды баяндау, ұсынылатын әдебиет тізімін беру, соңынан жоспар бойынша оқу материалын түсіндіру. Мұндай құрылым студенттер мен оқытушылар үшін ыңғайлы. Алайда бұл құрылымда дәріс бір актердің театрына айналады, оқытушы белсенділігі студенттің белсенділігінен асып түседі, соңғыларының негізгі міндеті тек тыңдау және дәріс мазмұнын жазып алу болып қала береді.
Дәрістің жоғары оқу орнындағы оқу үдерісін ұйымдастырудың негізгі формасы бола тұра, төмендегідей дидактикалық кемшіліктері бар:
1) монологтылығы;
2) оқу материалын игеру деңгейін жедел түрде бақылауды жүзеге асыру мүмкін еместігі;
3) жекелеген амалды іске асыру мүмкіндігінің шектеулі болуы.
Осындай кемшіліктерді жою үшін оқытушылар дәріс берудің жаңа жолдарын қарастыруда. Педагогиканы оқыту барысында дәрістердің төмендегідей типтерін қолдануға болады (11-кесте).

11-кесте. Дәріс типтері
Дәріс типтері
Мақсаты
Мәні
Механизмі
Нұсқау беру

Оқу материалын меңгеруге қатысты негізгі ережелермен танысу; білім алушылар курс (бөлім, тақырып) бойынша күрделі тақырыптар мен сұрақтарға назарларын аудару
Зертхана-тәжірибелік сабақтарға дейін өткізіледі
Оқыту әдістері: сөздік, көрнекілік
Кіріспе
Студенттерді аталған курс жұмысының жүйесіне назарларын бағыттайтын оқу пәніне байланысты ең алғашқы түсініктерін қалыптастыру
Студенттерді курстың мақсат, міндеттерімен, оның басқа пәндер жүйесіндегі орны мен рөлімен таныстыру. Курстың қысқаша сипаттамасы, ғылым мен практиканың даму кезеңдері, ғылымның болашақтағы дамуы. Педагог СӨЖ орындауға байланысты әдістемелік нұсқаулар, әдебиет тізімін береді, есеп берудің мерзімі мен формасын анықтайды
Оқыту әдістері: сөздік, көрнекілік
Ақпарат-
тық
(дәстүрлі)
Ғылыми ақпаратты студенттерге баяндау және түсіндіру
Оқытушы мазмұнды даяр күйінде береді, студенттер міндеті - ойлау, есте сақтау
Оқыту әдістері: сөздік, көрнекілік
Проблема-лық

Студенттердің танымдық іс-әрекеттерін,
шығармашылық қабілеттерін проблемалық сұрақтар, проблемалық міндеттер қою немесе проблемалық жағдаяттар туғызу арқылы дамыту
Оқытушы мақсатты бағытталған бірізділікпен білім алушылар алдына танымдық міндеттерді қояды, олар оны шеше отырып, белсенді түрде білімді толығымен игереді
Әдістері:
проблемалы-ізденістік,
дискуссия,
танымдық міндеттерді алға қою
Жалпылау

Студенттерді төмен танымдық деңгейден жоғары деңгейге ауыстыру, оқу материалын меңгерудің тереңдігі мен сипатын анықтау
Оқытушы бөлімдер мазмұнындағы ең негізгілерін талдап алады, түсініктер, заңдылықтар мен принциптер арасындағы қисындық байланысты белгілейді
Әдістер:
дедукция-
индукция,
салыстыру, жалпылау, модельдеу
Шолу

Ғылыми білімді жүйелеу, теориялық ережелерді құру
Бөлім, курс материалдарын толық меңгерген соң өткізіледі, емтихан мен сынақтардың алдында міндетті түрде өткізіледі
Оқыту әдістері: сөздік, көрнекілік
Визуалдау (көру)
Вербалды-визуалды түрде оқу материалдарын техникалық құралдар немесе аудиобейне техника көмегімен беру
Оқытушының көру материалдарын (слайдтар, суреттер, модельдер және т.б.) толық және қысқаша үлгіде түсіндіруі
Әдістері: сөздік, көрнекілік
Бинарлы

Оқу материалын жүйелі, әр аспектіде пәнаралық (ғылым аралық) байланыс тұрғысынан беру
Өзара туыстас екі пән оқытушыларымен немесе екі ғылыми мектеп оқытушыларымен өткізіледі
Белсенді әдістер:
миға шабуыл, жұптасқан дәріс, техникалық құралдар және аудиобейне
Алдын-ала жоспарланған қателерімен дәріс
Оқу материалының мазмұнына алдын-ала қателер енгізіледі (фактілік, әдістемелік, мінез-құлықтық т.с.с.) студенттер міндеті дәріс барысында өздері байқаған қателерді белгілеп алып, дәріс соңында атап көрсету
Тақырыпты немесе бөлімді оқып біткен соң, студенттерде негізгі ұғымдар мен түсініктері қалыптасқан уақытта өткізіледі. Келесі сабақтарда материалды меңгерудегі қиындықтар диагностикасы жүргізіледі
Оқыту әдістері: сөздік, көрнекілік, ОТҚ мен аудиобейне құралдары
Пресс-конференция
Курстың белгілі бір тақырыбына студенттер сұрақтар құрастырып, оқытушыға береді. Лектор жинақтаған сұрақтарды мазмұнына байланысты топтастыра отырып, дәріс оқиды. Материалды беру тек сұрақтарға жауап беруден тұрмайды, өзара байланысқан тақырыпты ашатын толық дәріс үлгісінде болады. Дәріс соңында оқытушы студенттер білімінің көрінісі ретінде сұрақтарды бағалайды
Тақырыпты немесе бөлімді берудің басында, не ортасында, не аяғында өткізіледі. Бірінші жағдайда студенттердің қабілеті мен қызығушылық деңгейлері, олардың жұмыс істеу қабілеттерінің деңгейі, пәнге деген көзқарастары анықталады. Екінші жағдайда - студенттер көңілі оқу пәні мазмұнын негізгі бөліктеріне ауады, студенттер білімі жүйеленеді, анықталады. Үшінші жағдайда дәріс жұмыстары қорытындалады, меңгерілген білім көлемінің келесі бөлімдерде қолданылу деңгейі анықталады
Оқыту әдістері: сөздік, көрнекілік проблемалық және белсенді әдістер

Дәрісті даярлау мен оны оқу оқытушыдан терең білім мен сабаққа әзірленуге деген шығармашылық күшті, эмоциялық, ақыл-ой, тіпті дене бітімі жағынан мықтылықты, педагогикалық шеберліктің жоғары қырларын талап етеді. Егер оқытушыға эмоционалдық икемділік тән болып диалогтік үлгіде жұмыс істей алатын болса өте жақсы. Оқытушының осындай коммуникативті іс-әрекеті студенттер іс-әрекетін ұйымдастыруға, олардың мінез-құлқына, белсенділіктерінің артуына оңды ықпал етеді.
Тұтасымен алғанда дәрістік сабақтар студенттер алдына ең алдымен болашақ кәсіптік іс-әрекеттерінің теориялық кіріспесіне жол салып, содан кейін практикалық жағынан қолдануға үйретуді мақсат етеді. Дәрісті дайындау мен өткізудің әдістемелік аспектілеріне тоқталайық.
Дәрістік сабақтардың тақырыптары педагогика бойынша жұмыс оқу бағдарламасы мен сабақтың тақырыптық жоспарына лайықтап алынады. Оқылатын тақырыптың өткен тақырыппен, тіпті бүкіл курс тақырыптарымен тығыз байланыста, сабақтастықта болғаны жөн. Осындай амал студенттердің бойында оқып жатқан оқу пәні туралы жүйелі, біртұтас ұғымдарының қалыптасуына мүмкіндік береді.
Дәріс құрылымы оның мақсатымен анықталады. Дәстүрлі түрде дәріс құрылымын кіріспе, негізгі бөлім және қорытынды деп ажыратамыз. Олардың өзара қатынасы мынадай болу керек: кіріспе - дәрістің жалпы көлемінің 10%, негізгі бөлім - 80%, қорытынды - 10%.
Кіріспе тақырыптан, мақсаты мен қарастырылатын сұрақтарынан және әдебиет тізімінен тұрады.
Тәжірибе көрсеткендей, дәрістің тиімділігі бірлесіп құрастырған мақсатқа айқын жетумен байланысты, студенттер өздерінің өмірлік тәжірибесіне сүйене отырып, Бізге бұл дәріс не үшін қажет?, Бұл маған не береді?, Бұның менің болашағыма қажеті бар ма? деген сұрақтарға жауап бере алады. Адам үшін ең қажетті, маңызды деп саналған дүниелер ғана есте қалатыны бәрімізге аян.
Студенттерді дәрістің тақырыбына қызықтырудың тағы бір жолы нақтылы жағдай туралы қысқаша әңгіме айту болуы мүмкін және де ол тікелей дәріс тақырыбына қатысты болуы керек. Мысалы, Тұлғаны қалыптастыруға және дамытуға ықпал ететін факторлар тақырыбын меңгеру барысында нақтылы жағдайдан мынандай мысал келтіруге болады.
Бір данышпан саяхаттап жол жүруге бел буады. Жол бойында оған екі рет ауыр арбаға жұмыр тастарды тиеп, апара жатқан жұмысшылар жолығады. Данышпан оларға: Арбамен не тасып жатырсыңдар, оны қайда апарасыңдар? Ол тастар не үшін қажет? деп сұрайды. Оның сұрағына бірінші адам, терең дем алып: Мен мына қарғыс атқыр арбаны анда, ана жаққа апара жатырмын деп қолын белгісіз бір жаққа сілтей салады. Ал екінші адам маңдайының терін қолымен сүртіп: Мен мына арбаны ана биік таудың басына апара жатырмын, онда біраз уақыттан кейін үлкен керемет ғибадатхана салынбақшы деп жауап береді. Данышпан ары қарай жолын жалғап, былайша ой түйіндейді: Мінеки, мына екі адам да бірдей ауыр, қызықсыз жұмысты атқарып жүр. Бірінші адам үшін жұмыс - өте ауыр борыш, өзінің күнкөрісін көрудің бір тәсілі, оған жұмыр тастарды не үшін, не мақсатта тасып жүргені бәрібір. Ал екінші адам үшін жұмыс - ауыр болса да, ортақ игі іс үшін өз үлесін қосу. Тіпті ол алда тұрғызылар сол ғибадатхананы көре ме, жоқ па ол жағын өзі де білмейді, ең бастысы ол өз жұмысын не мақсатта атқарып жүргенін жақсы біледі.
Бұл мысалдан кейін студенттерге Кімнің жұмысының нәтижелілігі басым, кім өзінің атқарып жүрген ісінен үлкен ләззат алады? деген сұрақтар қойылады. Білім алушылардың жауаптары тыңдалған соң, оқытушы: Біз бүгін тұлғаны қалыптастыру мен дамытудың іс-әрекеттер уәжі туралы сөз етпекпіз деп, дәрістің тақырыбымен таныстыруына болады.
Осылайша, дәрістің маңызды бөлігі кіріспе болып саналады, оның дұрыс әрі айқын ұйымдастырылуынан дәрістің бүкіл барысы анықталады.
Дәрістің негізгі бөлімі 3-4 сұрақты қамтып, жекелеген сұрақтарды студенттердің өздеріне жеке меңгеруге беріп, әдебиет тізімін көрсету керек. Негізгі бөлімде қарастырылатын мәселенің негізгі жақтарын ашып көрсетіп, ғылыми түсініктерге нақтылы анықтама беріп, қарастырылып отырған педагогикалық құбылыстың мәнін ашып, оларды жіктеп, бұл белгілерді игеру жолдарын студенттерге көрсету қажет.
Дәрістің негізгі бөлігін беру барысында студенттерді ынталандырып және оқу-танымдық белсенділіктерін арттырып отыру үшін әр түрлі әдістер мен тәсілдерді (әңгіме, қызықты оқиға, астарлы әңгіме, әдеби туындыдан үзінді, мысалдар келтіру, проблемалық сұрақтарды қою, көрнекі құралдарды пайдалану, презентация көрсету және т.б.) қолдану маңызды.
Осылайша, дәрістің негізгі бөлімінде ғылыми және оқу ақпаратының біршама бөлігі беріледі, сондықтан оқытушы материалды жүйелі түрде құрып, ең бастысы, өзекті жақтарына көңіл аудартып, дәрістің әр сұрағын тиянақтап отырса болғаны.
Қорытынды дәріс сабағының құрамдас бөлігі болып табылады. Осы кезеңде жинақтау жасалып, негізгі ойлар түйінделеді, бүкіл тақырып бойынша жалпы қорытынды жасалады.
Осылайша, дәрістің үш бөлігі тұтас бір құрылым болып шығады. Дәріс сапасы оған мұқият, тиянақты дайындалуға байланысты. Осыдан келіп дәріс оқу кезеңдеріне дайындық туындайды.
Бірінші қадам. Дәріс тақырыбы мен мақсатын айқындау.
Дәріс сабағының тақырыбы жұмыс оқу бағдарламасы бойынша анықталады. Мақсатты қою барысында мамандық ерекшелігін, аталған тақырыптың жалпы курстың жүйесінде орнын есепке алу керек. Тақырыпты дұрыс құру дәрістің типі мен студенттер категориясына байланысты (курс, мамандық, жас мөлшерлері). Оқу үдерісінде білім берушілік, дамытушылық, тәрбиелік мақсаттары жүзеге асатыны белгілі, сондықтан осы мақсаттардан теңбе-тең қызметтер туады, олар есепке алына отырып, дәрістің мақсаттарына жетуге көмектеседі.
Екінші қадам. Уақыт қорын анықтау.
Әр тақырыпты оқуға кеткен уақыт оқу жоспары мен жұмыс оқу бағдарламасы тақырыптарымен анықталады. Қажетті ақпарат көлемі сабақ уақытының аясына сыятындай етіп, дәрістегі оқу материалын жүйелеу керек. Сонымен қоса, артық уақыт қалған жағдайда қолданатын қосымша материалды да алдын ала даярлап қойған жөн.
Үшінші қадам. Дәрістік курс мазмұны үшін теориялық және фактілік материалды іріктеп алу.
Жоғары оқу орны тәжірибесінде дәрістік материалды іріктеудің әр түрлі критерийлері бар. Олар:
-ақпараттың ғылымилығы;
-қазіргі заманға лайық ғылыми материалды жүйелеу және әдістемелік жағынан қайта өңдеу;
-теориялық ережелердің аргументтелуі;
-алғашқы дереккөздер мен құжаттар мәтініне сілтеме жасау;
-оқу ақпаратын нақтылы аудиторияға (мамандық, курс, жас мөлшері) бейімдеу.
Төртінші қадам. Дәріс конспектісін жазу.
Дәріс мазмұнын даярлайтын оқытушылардың екі түрлі санаты бар. Оқытушылардың бірінші тобы дәріс конспектісін ешнәрсе қалдырмай толық жазады. Дәрістің толық мәтінін оқытушылар көбінесе оқиды. Екінші санаттағы оқытушылар дәріс жоспарымен ғана шектеледі. Толыққанды жоспар - дәрістің иерархиялы қаңқасы деуге болады, онда негізгі сұрақтар, заңдылықтар мен түсініктер ғана қаралады. Жоспар әр түрлі сызбалармен, диаграммалармен, графиктермен толықтырылады.
Бесінші қадам. Дәріске визуалды иллюстративтік материалдарды әзірлеу (презентациялар, сызба, кестелер және т.б.).
Заманауи талаптарға сай дәрістерді визуалды иллюстративті материалдарсыз, әсіресе, Power Point бағдарламасының көмегімен дайындалған презентацияларсыз елестету мүмкін емес.
Осылайша, дәріс оқуға кіріскен оқытушы ұсынылған кезеңдерді ұстануына болады.
Біз дәріс оқуға арналған басты талаптарды әзірледік. Оларға тоқталып өтейік:
-басты ережелерді ерекшелеп алу, қорытындылар шығару, енгізілген терминдерге, атауларға түсініктеме беру, студенттерге тыңдауға, ақпаратты ойланып, қысқаша жазып алуға мүмкіндік беру;
-оқытудың дидактикалық материалдары (блок-сызбалар, кестелер, графиктер, иллюстрациялар) мен техникалық құралдарын қолдану;
-студенттердің танымдық іс-әрекеттерін әр түрлі әдіс-тәсілдер, оқыту құралдары арқылы арттыра түсу.
Дәріс сабақтарынан кейін кең тараған оқу сабағы - семинар.
Семинар (лат. seminarium - көшет), студенттердің оқу-танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру формасы, ол бекітуге арналған, сонымен қатар өз бетімен алған білімдерді тексеру мен бағалау тәсілі.
Семинар сабақтары - білімді ауызша жеткізу түрі, студенттерді шығармашылық қызметке баулитын, кәсіби ойлауларын қалыптастырып, дамытатын сабақ. Семинарда студенттердің педагогиканың өзекті деген тақырыптары бойынша баяндама жасауы және талқылауы өтеді, оқытушы өз тарапынан түйіндейді. Осыдан келіп студенттердің баяндама жасай алу дағдылары қалыптасып, баяндамашы мен оппонент рөлінде болулары, өз көзқарастарын айқын көрсете білулері туындайды.
Семинар сабақтары студенттердің өзіндік жұмыстары басты қызмет екенін есепке ала отыра ұйымдастырылады. Студенттердің семинар сабақтарындағы жетістіктері проблеманы дұрыс қоя білуге, баяндама әзірлеу сапасына, әр студенттің оны тыңдауға ниеті мен талқылауға қатысуына байланысты.
Кез келген семинар сабағына мынандай ерекшеліктер тән:
-студенттердің семинарға даярлық кезінде оқу проблемаларын өз бетімен шеше алу жолдарын іздестіруі;
-сұрақты өз бетімен меңгеру мүмкіндігі;
-сұрақтар мен проблемаларды қарастырудағы жеке жұмыстар;
-педагогтың бағыт берушілік, түзетушілік көмегі.
Семинар сабақтарының төмендегідей типтері бар:
-белгілі бір тақырыптық курсты терең меңгеру мақсатындағы семинар;
-курс сұрақтарын толық өңдеуге арналған семинар;
-ғылымның жекелеген мәселелері бойынша зерттеу семинары.
Бұл семинарлар әр түрлі формада өтуі мүмкін:
-сұрақ-жауап семинар, оқытушы сұрағына жауап беруге ниет білдіргендер жауап береді, оқытушы олардың жауабын толықтырады;
-пікірталас-семинар, өзекті тақырыпты талқылауға арналады, студенттерге өз ойларын айқын білдіруді, дәлелді фактілерді келтіруді үйретеді;
-жоспар негізіндегі ашық әңгіме-семинар;
-проблемалық семинар, оның өту барысында студенттер өз бетімен проблемалар қоя білуге, шешуге үйренеді;
-тақырыптық семинар, студенттер тақырыптың мәнін ашып көрсетіп, практикамен, қоғаммен, еңбек және жеке өмірмен байланыс орната білулері керек;
-интеграцияланған семинар, онда аралас ғылымдар аясындағы сұрақтар қаралады, мысалы Тұлғаның қалыптасуы мен дамуы тақырыбында психолог, физиолог, әлеуметтанушы және т.б. мамандар пікірі тыңдалады;
-дөңгелек үстел-семинар, маман-практиктерді және т.б. шақырумен арнайы проблемалар талқыға салынады.
Семинар сабақтарына дайындық кезеңдерін қарастырайық.
Бірінші қадам. Семинар сабағының тақырыбы мен мақсатын айқындау.
Семинар тақырыбын таңдау жұмыс оқу бағдарламасымен анықталады, ол дәріс тақырыбына ұқсас немесе дәріс кезінде қарастырылмаған тақырып болуы мүмкін. Семинар сабақтарында үш бірлікті мақсатты жүзеге асыру керек болғандықтан, білім берушілік, дамытушылық, тәрбиелік мақсаттарды құрастыру керек. Сабақ мақсатын құруда мамандықтың, оқу топтарының жас ерекшелігін, дайындық деңгейін ескеру қажет.
Екінші қадам. Талқылау үшін сұрақтарды іріктеу және қою.
Семинар барысы сұрақтар саны мен түріне байланысты. Семинар сабақтарында 4-6 сұрақты қарастырған жөн, өйткені бір сағаттық (50 минут) сабақта одан көп мөлшердегі сұрақтарды қарастыру мүмкін емес. Семинар сабақтарының тиімділігі онда қарастыратын сұрақтардың типіне (жай және күрделі, репродуктивті және продуктивті т.б.) байланысты болады.
Мысалы, репродуктивті сипаттағы сұрақтар студенттердің тек мнемикалық қабілеттерін арттырады.
Педагогика бойынша репродуктивті сипаттағы сұрақтардан мысалдар келтірейік: Оқу үдерісінің құрылымы қандай?, Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін арттырудың әдістері мен тәсілдері қандай?, Тәрбие үдерісі ұғымының мәнін ашып көрсетіңіз, Мектепті басқару деңгейі мен құрылымдары қандай? және т.б.
Продуктивті сипаттағы сұрақтар студенттердің ойлау қабілеттерін арттыруға бағытталған. Осындай тапсырмалар студенттерді салыстыру, салғастыру, талдау, жинақтау, сыни тұрғыдан бағалау, қорытынды жасауға үйретеді. Мысалы, продуктивті сипаттағы сұрақтар: Тәрбие өзін-өзі тәрбиелеуден қалай ерекшеленеді?, Оқытудың ақпараттық технологияларының жетістіктері мен кемшіліктері неде?, Білім берушілік, дамытушылық, тәрбиелік қызметтерді жүзеге асыру механизмдері қандай?.
Үшінші қадам. Әдебиеттерді іріктеу.
Сұрақтар тізімін анықтап алып, қажетті әдебиет тізімін жасау керек. Көп болса, тіпті жақсы деген ережені ұстау қате. Тәжірибе көрсеткендей, әдебиеттің мол тізімі өз істерін тыңғылықты орындайтын студенттерде оларды оқып бітіре алмаймын деген қорқыныш тудырып, ал жалқау студенттердің оқуға деген ынталарын мүлдем жойып жібереді. Аудиториялық және аудиториядан тыс уақытта әдебиетті қарастыру қатынасы 50% - 50% болғаны дұрыс.
Төртінші қадам. Семинар сабағының жоспарын не конспектісін жазу.
Конспект не жоспар сұрақтарды, әдебиет тізімін, сұрақтарды қарастыру кезіндегі студенттермен ұйымдастырылатын жұмыс формаларынан (жеке, жаппай, топтық, жұптық), студенттердің сабаққа дайындығын тексеру формаларынан (мини-тест, эссе, реферат, конспект және т.б.) тұрады. Семинар сабақтарына дайындалудың жалпы ұсыныстары осындай.
Семинарға қойылатын негізгі талаптарды қарастырайық:
-семинарда қарастырылатын тақырыпты таңдау өзектілігі және дәлелділігі;
-студенттердің кәсіби қызығушылықтарын есепке алу;
-теорияның заманауи деңгейін қамтамасыз ету;
-семинарды құру қисыны мен тақырыпты қарастыруды аяқтауды қамтамасыз ету;
-студенттер іс-әрекетінің проблемалы-ізденістік сипатта болуы;
-қарастырылған мәселелерді шешудің тиімді жолдарын таңдауды қамтамасыз ету;
-әрбір тақырып сұрақтарын талқылау толықтығын қамтамасыз ету;
-оқу уақытын тиімді пайдалану;
-оқытудың бағдарламалық құралдарын және басқа да белсенді формаларын пайдалану;
-семинарларға даярлану үшін әдебиет пен семинар жоспарларымен студенттерді қамтамасыз ету;
-семинар қорытындыларын жинақтау;
-келесі семинарға дайындалуға нұсқаулар әзірлеу;
-студенттермен алдын-ала кеңестер өткізу.
Семинар сабақтарының мақсатқа жету нәтижелілігіне қатысушылардың сабақ кезінде орналасуы да ықпал етеді. Семинарға қатысушыларды дөңгелете отырғызу керек, яғни студенттер мен оқытушы бір-біріне қарама-қарсы қарап отырып, ақпарат барлығына бірдей таралу қажет. Студент оқу іс-әрекетінің обьект позициясынан субьект позициясына ауысады.
Студенттердің семинарда сөз сөйлеулері де үлкен рөл атқарады. Осыған байланысты көпшілік алдында сөз сөйлеудің ережелері де қалыптасты:
1. Көпшілік алдында сөз сөйлеу мақсатын ойластыру - өзіндік менеджменттік дағдыны жетілдіру деген сөз.
2. Сөз сөйлеу позициясын (қандай рөлде сөз сөйлеймін: оппонент, рецензент, эксперт, комментатор және т.б.) анықтау.
3. Сөйлеген сөздің проблемасын өзекті ете білу (бұл маған не себепті қызық, қалғандарына да қызықты болу үшін қалай сөз сөйлеу керек?).
4. Қысқаша әрі жүйелі түрде жаңа ақпаратты бере білу керек: теориялық жағын айқын жеткізу, дәлелді дәйектемелер келтіру, бір бөлімнен екінші бөлімге қисындық тұрғыдан байланыстырып өту, қорытындыларды түйіндеу.
5. Аудиториямен қарым-қатынасқа түсудің тиімді жолдарын таңдап алу, вербалды, вербалды емес қатынас жасау жолдарын сәйкестендіре алу.
6. Ақпаратты жеткізудің әр түрлі тәсілдерін таңдау (көрнекілік, техникалық құралдар).
7. Сөйлеген сөз өте әсерлі болу керек: айтылған ақпаратқа өз қатынасын білдіру, мимиканы, ым-ишараны жеткілікті көлемде қолдану, маңызды жерлерін баса айту.
8. Өзіндік сөз сөйлеу рефлексиясын жасау.
Студенттердің семинар сабақтарына дайындалуының критерилері болып мыналар саналады:
-тақырып пен мазмұнды, оған байланысты ұсынылған негізгі және қосымша әдебиеттерді білу;
-талқылауға ұсынылатын сұрақтар мен семинар жоспарына сәйкес дереккөздерден нақтылы және дұрыс конспекті жасай алу;
-жоспардың әрбір сұрағы бойынша дайындық жасау;
-семинарға қатысушының сөз сөйлеуге және жалпы пікірталасқа психологиялық дайындығы.
Семинар сабақтарына дайындық студенттердің өз бетімен оқулықтармен, оқу құралдарымен, хрестоматия материалдарымен және басқа да қажетті дереккөздермен жұмыс істеуінен құралады. Сонымен қатар оқылған мақала, қолжазба, зерттеу еңбектері мен басқа да материалдардан әр түрлі жазбалар формалары оқу міндеттерін шешу үшін алынады.
Жоспар құру - студентке жұмыстың жалпы қисыны мен құрылымын (мақала, трактат және т.б.) ерекшелеуді ұсынады, сол арқылы мәтінді терең түсінуге, жүйелеуге, өңдеуге қол жеткізеді. Мақаланың не қандай да бір жұмыстың жоспары негізгі ойлардың, олардың мазмұнының тізімінен тұрады. Жоспар құру үшін мәтінді бірнеше бөліктерге бөлу керек, олардың әрқайсысы бір проблеманы не сұрақты қамтиды. Одан кейін жоспардың әрбір пунктіне тақырып қойып, нөмірлеу қажет. Мәтінмен жұмыс істеудің бұл жүйесі қарапайым жоспар болып табылады. Егер жоспардың әрбір пункті жекелеген сұрақтарға жіктелетін болса, күрделі жоспар деп аталады. Жоспарды құру барысында автор идеясы мен негізгі ойды баса көрсетіп, оларды қисындық тәртіпте орналастырып, әрқайсысын атап көрсеткен дұрыс. Мәтіндер мен материалдарды талдау негізінде және сөз сөйлегенде жоспар үлкен мәнге ие болады.
Тезис дегеніміз мақала, кітап және т.б. қысқаша жүйеленген негізгі ойлары, қорытындылары болып табылады. Егер жоспарда сұрақтар жай ғана берілетін болса, тезисте материал мазмұнын бере отырып, сұрақтарды ашып көрсетеді. Тезистерді құру белгілі бір іскерлікті талап етеді, олардың арасында ойлар мен идеяларды жүйелеу, саралау, жинақтау бар.
Тезис құрастырмас бұрын оқу материалын толық меңгеру қажет, негізгі қағидалар мен оның баяндау қисыны ұғып, материалды бірнеше бөліктерге ажырату керек. Содан кейін барып әрбір құрылымдық бөлімді қысқаша түрде ашып көрсетеміз. Тезистерге нөмірлер қоюға болады.
Тезистер мәтіндік (дәйексөздік) және еркін болып бөлінеді. Еркін тезистерді құру барысында автор стилі мен терминологиясы ерекше әрі айқын болады. Дәйексөздерді келтіргенде міндетті түрде оның авторын, жұмыс атауын, басылымын, баспасын, шыққан жылы мен бетін, жалпы дәйексөздің қайдан алынғанын көрсету керек.
Тезистер орындалатын жұмыстың ерекшелігіне де байланысты:
-тезистер оқылған және талданған материалдан алынған қорытынды ретінде болады;
-тезистер хабарлама немесе ауызша баяндама жасауға даярлық кезінде қолданылатын басты ереже, негіз ретінде кездеседі. Көшірмелер тезиске қосымша ретінде қолданады. Тезистерде түсініктеме, дәлелдемелердің ешқайсысы болмағандықтан, көшірме тезистерді фактілермен, аргументтермен толықтырады. Көшірмені талап бойынша жекелеген карточкада жасайды. Көшірме мәтіні тырнақшаға алынады, оның алынған дереккөзі көрсетіледі. Көшірмені қолдануда және жазбалар жазғанда жаңа жолды, ерекше түсті, рим және араб сандарын және т.б. қолдану ұсынылады.
Конспект - алғашқы дереккөздермен жұмыс істеудің бір түрі, қысқаша очерк, шолу, материалды мазмұндау түрінде болады. Мәтінді конспектілеу әдебиетті толығымен оқып, танысып, талдағаннан кейін жүргізіледі. Конспекті жазу студенттердің қисындық ойлауларының дамуына ықпал етеді, ойларын қысқа да нұсқа беруге үйретеді.
Педагогикалық туындының конспектісі бірнеше талаптарға сай болу керек:
-қысқалық, яғни конспект деген терминнің өзі сөздің, шығарманың қысқаша мазмұны деген сөз (конспекті көлемі алғашқы төлтуманың 7-10% құрайды);
-анықтылық, яғни, түсініктілік, конспекті жазған материалды оқығанда түсінікті болу керек, ол үшін автордың кейбір ойларын өз сөздерімен жеткізуге болады;
-толықтық және нақтылық, яғни олар қысқалық пен анықтылық талаптарына қайшы келмеуі керек. Конспект толықтығы автордың баяндау қисынын шығарманың басты қағидаларын тіркеу негізінде жүзеге асады. Нақтылыққа қол жеткізу үшін жұмыстың негізгі ойларын, автор стилі мен терминологиясын сақтай отыра, дәйексөздің алынған бетін көрсете отырып жазылады.
Конспектіде қажетті жазбалар мен түсіндірмелерді көрсетеміз, сол арқылы автордың ойына, көзқарасына деген пікірімізді білдіреміз, конспектілеу көлеміне қарай туындаған сұрақтар мен ескертулерімізді жасаймыз.
Жазбаларды мынандай үлгіде рәсімдеу керек. Дәптер беті екіге бөлінеді: сол жағынан 13 беті, онда конспектіленетін шығарма жоспары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.