Ауыр металдардың өсімдіктерге зиянды әсері

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Қоршаған ортаның ластануы адамзат өміріне, өсімдіктер мен жануарлар әлеміне, бүкіл табиғат ресурстарының жай-күйіне елеулі нұқсан келтіріп отырғаны белгілі. Адамзат өзінің энергиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында мұнай мен мұнай өнімдерін өндіру, қара және түсті металургия өндіру сынды салаларды қарқынды түрде дамытып отыр. Бұл жағдай өз кезегінде қоршаған ортаның ауыр металдармен, мұнай және мұнай өнімдерімен, радионуклеидттермен ластануына алып келеді.

Табиғатты мұнай және мұнай өнідерінен, ауыр метаталдармен ластануынан тазарту Қазақстан Республикасы үшін өзекті мәселелердің бірі. Өсімдіктер қоршаған ортаның ластануының индикаторы болып табылады. Тіршілік иелерінің техногенді факторларына, оның ішінде органикалық ластағыштар мен ауыр металдарға жауап реакцияларын зерттеу қоршаған ортаның сапалық күйін саралауға және қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Сол себепті ұзақ уақытқа созылған мұнаймен ластануы мен ауыр металдардың өсімдіктерге әсерін зерттеу өте маңызды іс-шара болып табылады.

Қоршаған ортаның ластануы қазіргі уақытта көпшілік назарын аударатын және алаңдататын бірден бір мәселе болып табылады. Ел қауіпсіздігі мен халық денсаулығына зор нұқсан келтіретін Семей ядролық сынақ полигоны, мұнай, металл және атом өндірістерінің іс-әрекеті Қазақстанның экологиялық жағдайын күнен күнге шиеленістіре түседі. Осы факторлардың зиянды әсерін байқауда өсімдіктер жақсы мысал бола алады. Олар өз бойына зиянды заттарды жинақтап, белгілі бір жердің ластануының индикаторы бола алады.

Қоршаған ортаның ластануының тағы да бір күрделі мәселелерінің бірі - мұнай және мұнай өнімдері. Қазіргі кездегі адамзаттың энергиялық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мұнай өте көп мөлшерде өндірілуде. Мұнай қасиеті әртүрлі және кең көлемді қолданыстағы күрделі зат, оның құрамы 3000-дай қоспадан тұрады және олардың көпшілігі оңай тотығады. Сондықтан мұнай және мұнай өнімдері өсімдіктер мен тірі ағзаларға зиянды уландырғыш заттармен кең көлемде әсер етеді.

Мұнай және газ құбырларын салу кезіндегі қоршаған ортаның ластануы, өнім өндіру кезінде мұнаймен, мұнай өнімдерімен және мұнай газдарымен, олардың жанғаннан кейінгі өнімдерімен, күкіртсутегі, күкірттотығы салдарынан ластанудың жиі болып тұратыны анықталды. Бұрғылау кезінде түзілген қалдықтар, фенолдар, альдегидтер және бұрғылауды жылдамдату үшін қолданылатын басқа реагенттер ластануға әсер етеді.

Сол себепті қоршаған орта ластанудан қорғауға бағытталған іс шараларды одан әрі жетілдіру керек. Мұнай кен орындарын барлау, бұрғылау және өңдеу жер қойнауы мен қоршаған ортаны қорғау шараларын толық сақтай отырып жүргізілуі тиіс. Жұмыс барысында күнбағыс және сұлы өсімдіктері зерттелді.

Техногендік факторлардың өсімдіктерге кері әсерін төмендету үшін микоризалы саңырауқұлақтардың септігі зор. Микоризалы саңырауқұлақтар өсімдіктердің минералдық қоректенуі мен ластағыштарға төзімділігін арттырады. Ауыр металдар мен органикалық ластағыштардан топырақты тазартудың бірден-бір әдісі фиторемидиация болып табылады. Ластанған топырақтарды ризосферасы микроағзалармен қоныстанған және сол себепті ластағыштарды ыдырататын өсімдіктерді өсіріп, тазарту экономикалық жағынан тиімді болып келеді. Ауыр металдар мен мұнай өнімдерімен ластанған топырақтарда өскен өсімдіктердің морфологиялық және анатомиялық ерекшеліктерін зерттеу. Сонымен қатар өсімдіктердің ластағыштарға төзімділігін арттырудағы микоризалы саңырауқұлақтардың әсерін зерттеу жұмыстың басты мақсаты болып табылады.

Жұмыстың мақсаты: зертханалық жағдайда топырақтың мұнай және мұнай өнімдерімен (дизель жанармайы мысалында) ластануы жағдайындағы ( Heliantus annuus L. және Avena sativa L. ) өсімдіктерінің вегетативтік мүшелерінің анатомиялық құрылымының өзгерістерін зерттеу, сонымен қатар өсімдіктердің ластағыштарға төзімділігін арттырудағы микоризалы саңырауқұлақтардың әсерін зерттеу жұмыстың басты мақсаты болып табылады.

Жұмыстың мақсатын жету үшін алға қойған міндеттер :

- Мұнаймен, дизель жанармайымен, кадмиймен ластанған топырақта өскен өсімдіктерінің морфологиялық және анатомиялық ерекшеліктерін зерттеу.

- Өсімдіктерді фиксациялау.

- Анатомиялық препарттарды жасау.

-Морфометриялық өлшемдерге статистикалық анализ жасау.

Алынатын нәтижелер:

1 . Heliantus annuus L. өсімдігін дизель жанармайымен ластану жағдайындағы сабағының анатомиялық ерекшеліктері анықталды.

2 . Avena sativa L. өсімдігіне дизель жанармайымен әсер ету кезінде жапырағының анатомиялық ерекшеліктері айқындалды.

3. Топырақтың мұнай өнімдерімен ластануы жағдайында арбускулалық микориза протекторлық роль атқарып, өсімдіктердің төзімділігін аттыратындығы зерттелінді.

1 Әдебиетке шолу

1. 1 Ауыр металдардың өсімдіктер тіршілігіне әсері

Ауыр металдар микроэлементтер қатарына кіреді. Олар тірі ағза құрамында өте аз концентрацияда кездеседі. Қазіргі кезде өте сезімтал және маманданған құрылғылар арқылы организм құрамында ондай 60 элементтің бар екені анықталды. Микроэлементтер организмде аз мөлшерде кездескенімен олар өсімдіктердің дамуында маңызды роль атқарады. Өсуі мен дамуына жалпы оң әсермен қоса микроэлементтер физиологиялық процесстерге де жақсы септігін тигізеді, мысалы фотосинтезде. Бұл байланыстылық олардың биологиялық белсенді заттар- гормондармен, дәрумендермен тығыз байланыста болуымен түсіндіріледі. Сонымен қатар микроэлементтердің көптеген ақуыздар мен ферменттермен байланыстылығы дәлеледенді. Қазіргі кезде дәрумендер мен микроэлементтер арасында байланыстылық дәлеледеніп отыр. Мысалы марганец бірқатар өсімдіктерде С дәруменінің түзілуіне қажет екені көрсетілген.

Алайда қоршаған орта үшін ауыр металдардың шамадан тыс мөлшері өте қауіпті болып табылады. Ауыр металдардың мөлшерін барлық орталарда қадағалап отыру өте маңызды. 1973 жылы БҰҰ -да адам ағзасына ең қауіпті заттар тізімі белгіленді. Оларға: күкіртті газ, көміртегінің оксиді мен диоксиді, азот оксиді, нитраттар, нитриттер, аммиак және ауыр металдар құрамына кіретін сынап, қорғасын, кадмий элементтері де жатқызылды. Металдарды ауыр металдарға жатқызу критерилеріне көптеген сипаттамалар келтірілген: атомдық массы, тығыздығы, улылығы, қоршаған ортада таралуы, техногендік және табиғи айналымдарға қатысуы [1] . Ауыр металдарға Д. И. Менделеевтің периодикалық кестесіне жатытын, атомдық массасы 50 атомдық бірлік массасын құрайтын 40-қа жуық химиялық элементтер жатады: Pb, Zn, Cd, Hg, Cu, Mo, Mn, Ni, Co және т. б. Ауыр металдарды классификациялау кезінде келесідей жағдайлар маңызды болып келеді: салыстырмалы түрде аз концентрациясы кезінде тірі ағзаларға жоғары улылық қасиеті және биоакумуляцияға қабілеттілігі. Осы сипаттамаларға кірген барлық элементтер дерлік (биологиялық ролі қазіргі уақытқа дейін анықталмаған сынап, қорғасын, кадмий және висмуттан басқалары) биологиялық процестерде белсенді түрде қатысып, көптеген ферменттер құрамына кіреді.

Тығыздығы 8 г\см ³ болып келетін элементтер ауыр металдар құрамына кіреді. Ауыр металдар арасында тірі ағзаларға биологиялық маңызды болып келетін микроэлементтер көп. Олар физиологиялық процестердің маңызды биокатализаторы мен биореттеушілерінің алмастырылмайтын және қажетті құрамдас бөліктері болып табылады. Алайда, биосфераның түрлі нысандарындағы ауыр металдардың шамадан тыс мөлшері тірі ағзаларға токсикалық әсер етеді.

Топыраққа ауыр металдардың түсу жолдары табиғи ( тау жыныстары мен минералдардың мүжілуі, эрозиялық процестер, жанартаудың атқылауы) және техногендік ( пайдалы қазбаларды өндіру мен өңдеу, отынның жануы, автокөліктердің және ауылшаруашылығының әсері) болып екіге бөлінеді. Ауыл шаруашылық жерлер атмосфера арқылы ғана ластанып қоймай, ауыр металдармен спицификалық түрде де ластанады, мысалы пестицидтерді, минералды және органикалық тыңайтқыштарды қолдану, ақаба суларды қолдану. Соңғы уақытта ғалымдар қала аумағындағы топырақтарға баса назар аударып келеді. Яғни ол жерлер техногенді әсерге көп ұшырап, ауыр металдармен белсенді түрде ластанады.

Топырақ бетіне ауыр металдар түрлі формалар арқылы түседі. Бұл металдардың түрлі оксидтері мен еритін және суда мүлдем ерімейтін тұздар түрінде кездеседі. Пайдалы қазбаларды өңдеу және түсті металургия өндіріс орындарының ластағыштар қоршаған ортаны ауыр металдармен ластануының негізгі көзі болып табылады. Ауыр металдардың басым бөлігі (70-90%) оксид түрінде кездеседі [2] .

Топырақ бетіне түскен ауыр металдар жинақталуы мүмкін, немесе берілген территорияның геохимиялық ерекшелігіне байланысты шашырап кетуі үмкін. Топырақ бетіне түскен ауыр металдардың көп бөлігі гумус қалыңдығында жинақталады. Ауыр металдар топырақтың органикалық заттарымен байланысып қарамайым органикалық қосылыстар түзеді. Ауыр металдардың жылжымалылығы геохимиялық жағдайға және техногендік ластануға байланысты [3] .

Қоршаған ортаның ауыр металдармен ластанудың екі зиянды жағы бар. Біріншіден, қоректік тізбек арқылы топырақтан өсімдіктерге түсіп, ал өсімдік арқылы жануарлар мен адам ағзасына зиян келтіреді. Ауыр металдар тірі ағзаларда түрлі ауруларды тудырады.

Екіншіден, ауыр металдар топырақта жинақталып, оның қасиеттерінің өзгеруіне алып келеді. Ең бастысы ауыр металдар топырақтың биологиялық қасиеттерін өзгертеді: микроағзалардың жалпы саны азаяды, олардың түрлік құрамы төмендейді, микроценоздардың құрылымы өзгереді, негізгі микробиологиялық процестердің интенсивтілігі және топырақ ферменттерінің белсенділігі төмендейді. Түрлі өсімдіктер, жануарлар және адам өзінің тіршілігі үшін топырақ пен судың белгілі бір құрамын қажет етеді. Минералдық қоректенудің бұзылуының нәтижесінде фито-, зоо- және микроценоздардың түрлік құрамының өзгеруі, жабайы өсетін өсімдіктердің түрлі ауруларға шалдығуы байқалады. Сонымен қоса ауылшаруашылық өсімдік өнімдері мен мал шаруашылығы өнімдерінің саны мен сапасының төмендетеді [4] .

Топырақтың ауыр металдармен ластануының экологиялық жағдайы ластанудың параметрлеріне, геохимиялық жағдайына және топырақтың тұрақтылығына байланысты. Ластану параметрлеріне металдың табиғаты, яғни оның химиялық және улылық қасиеті, топырақтағы металдың мөлшері, химиялық қосылыстың формасы жатады. Топырақтың ластаушыға тұрақтылығы оның гранулометриялық құрамына, органикалық заттардың мөлшеріне, қышқыл-негіздік және тотығу-тотықсыздану жағдайларына микробиологиялық және биохимиялық процестердің белседілігіне байланысты. Ластаушы заттарға тірі ағзалардың тұрақтылығы, яғни атап айтқанда өсімдіктердің ауыр металдардың жоғары концентрациясына тұрақтылығы және олардың ауыр металдарды өз бойына жинақтау қасиеті адам ағзасына үлкен қауіп тудырады. Өйткені өсімдіктер ластаушы заттардың тағамдық тізбекке енуіне септігін тигізеді.

Кобальт өімдіктердің ұлпаларында үнемі кездесетін бұл элемент зат алмасу процестеріне қатысады. Биосферада кобальт негізінен таралып кетеді, бірақ кобальтты жинақтайтын өсімдіктер бар жерде кобальт көздері пайда болады. Кобальт В ₁₂ дәруменінің құрамына кіргендіктен азоттық заттарды белсенді түрде сіңірілуіне септігін тигізеді, сонымен қатар хлорофилл мен аскорбин қышқылдарының, ақуыздық азоттың мөлшерін көбейтеді, биосинтездің қарқындауына алып келеді. Жайылымдар мен шалғындықтардығы өсімдіктерде кобальттың орташа концентрациясы құрғақ затта 2, 2*10 ^-5 -4, 5*10 ^-5 % құрайды. Бұл элементті астық тұқымдастарына қарағанда бұршақ тұқымдастары жақсы жинақтайды. Кобальт атмосфералық азотты фиксациялайтын түйінді бактериялардың ферментативті жүйелеріне қатысады; бұршақ және басқа да тұқымдастардың өсуіне, дамуына және өнімділігіне жақсы әсер етеді. Аз мөлшерде бұл элемент жануарлар мен өсімдіктердің қалыпты тіршілігі үшін аса қажет, бірақ оған қоса оның көп мөлшердегі концентрациясы организмдер үшін улы. Кобальт ауыл шаруышылығында микротыңайтқыш ретінде падаланылады. Кобальт тұздарын тыңыйтқыш ретінде пайдалану сұлының тез дамуына, қызыл жоңышқаның тұқымдарының, қант қызылшасының өнімділігінің жоғарлауына алып келеді [5] .

Молибден топырақта молибденнің орташа мөлшері 0, 0003% құрайды. Бұл элемент көп жағдайда батпақты және тундралы топырақтарда кездеседі. Қышқыл топырақтарда молибден өсімдіктерге аз түседі, сондықтан ондай топырақтарға молибденді тыңайтқыштарды ендіру оң әсер береді. Молибден әсіресе бүршақ тұқымдастары үшін аса қажет, өйткені ол тамыр түйіндерінде шоғырланып, даму мен өсуге септігін тигізіп, азотфиксациялаушы бактериялардың атмосфералық азотты сіңіруін жақсартады. Нитроредуктаза ферментінің құрамына кіре отырып молибден жоғарғы және төменгі сатыдағы өсімдіктерде нитраттарды қалпына келтіріп, ақуыздың синтезін жақсартады. Сонымен қатар С дәруменінің және каротиннің синтезі үшін қажет.

Никельдің мөлшері 0, 004%, ал өсімдіктерде тірі салмақтың 0, 5% құрайды. Өсімдіктер никель көздері аймағында айтарлықтай мөлшерде никельді жинақтай алады. Бұл жағдайда өсімдіктердің эндемиктік ауру жағдайлары байқалады. Өсімдік жапырақтарында бұл элементтің улы деңгейі құрғақ массада 1, 0 мг/кг асқанда басталады. Никельдің улы әсерінің көріністері: хлороз, некрозға алып келетін жапырақтың сарғаюы, тамырдың және жас өркендердің өсуінің тоқтауы, өсімдік бөліктерінің деформациясы, кейбір жағдайда өсімдік өліміне алып келеді.

Марганец топырақта орташа 0, 085% мөлшерде кездеседі. Қышқыл топырақта өсімдіктердің марганецті сіңіру жағдайын жақсарады. Сілтілі топырақ Mn (OH) ₂ түзіледі, ол өз кезегінде өсімдіктердің марганецті сіңіруін төмендетеді. Өсімдіктердегі марганецтің орташа мөлшері 0, 001% құрайды. Бұл металл өсімдіктердің тыныс алуында катализатор қызметін атқарып, фотосинтез процесіне қатысады. Марганецтің жоғары денгейлі тотығу-тотықсыздану потенциялын ескерсек, оның өсімдік клеткаларына жануарларға темірдің әсеріндей маңызды роль атқаратынын айтуымызға болады. Бұл металл гидролитикалық процестерді күшейтеді, өсімдіктің жалпы дамуы мен өсуіне жақсы септігін тигізеді. Топырақта марганец жетіспеген жағдайда өсімдіктерде ауру туғызады, мысалы некрозға алып келетін хлорозды дақтардың пайда болуы. Мұндай жағдайда өсімдіктердің өсуі тежеліп, өсімдіктің өліміне алып келеді. Топырақты марганецпен байыту жағдайында өсімдіктің өсуінің жақсаруына, өнімнің жоғарлауына алып келеді. Тыңайтқыш ретінде марганец кенді өнеркәсіптерінің қалдықтары қолданылады. Марганецтің қалдықтары таза марганец тұздарына қарағанда өсімдіктерге пайдалырақ, өйткені олар өсімдіктемен баяу сіңіріліп, жақсы әсер етеді. Бұл қалдықтарды тыңайтқыш ретінде пайдалану қант қызылшасының, қыстық бидайдың, жүгерінің, картоптың өнімділігінің жоғарлауына алып келеді.

Марганецтің тапшылығы сияқты, оның өте көп мөлшері де өсімдіктерге теріс әсерін тигізеді. А. Д. Дробковтың деректері бойынша марганецті көп мөлшерде жинақтайтын өсімдіктер бар, оларды манганофилдер деп атайды. Марганецті жинақтаушыларға сарғалдақ, дәрілік жусан, кейбір шаңжапырақтар, қарағай, қайың т. б. жатады [6] .

Мыс өсімдік тіршілігіне қажетті микроэлементтерге жататын, митохондрия, хлоропласт, клетка қабырғасының сүректенуі, көмірсулардың метаболизмі, және протеиндердің синтезделуіне қатысатын металл [7] . Топырақта мыс орташа есеппен 0, 002% құрайды. Топырақтан өсімдіктер түрлі дәрежеде сіңіретін мыстың бірнеше формалары кездеседі.

а) суда еритін мыс

б) органикалық және минералды коллоидттармен сіңірілген алмасқан мыс

в) әлсіз еритін мысты тұздар

г) құрамында мыс бар минералдар

д) кешенді металлоорганикалық мыс қосылыстары.

Мыс өсімдіктердің тіршілігі үшін аса қажетті. Жапырақтардағы мыстың көп бөлігі хлоропласттарда жинақталған және фотосинтез процесімен тығыз байланысты; ол антоциан, темірпорфирин және хлорофилл тәрізді күрделі органикалық қосылыстарының синтезіне қатысады; хлорофиллдің қалпына келуіне септігін тигізеді. Мыс өсімдіктер құрамында темірі бар ферменттердің синтезіне қатысады, соның ішінде пероксидаза. Мыстың өсімдіктердегі ақуыз синтезіне, осыған байланысты өсімдік ұлпаларының суды ұстап қалу қасиетінің жақсаруына оң әсері дәлелденген. Өсімдіктерде мыс жетіспеген жағдайда туындайтын аурулар: экзантема, немесе жеміс ағаштарының төбе жағының қурауы, хлороз [8] .

Мырыш өсімдік тіршілігіне қажетті микроэлементтердің бірі және де алкоголь-дегедрогеназа, РНК полимераза ферменттерінің құрамына кіріп, тыныс алу ферменттері мен индолил-3-сірке қышқылы сияқты өсу гормондарының белсендетушісі болып табылады. Мырыш әдетте бояу, каучук, ағаш бояулары мен консерванттарда қолдананылады. Топырақтағы мырыштыңтың орташа мөлшері 0, 005% құрайды. Өсімдік құрамында жалпы 0, 0003% мырыш кездеседі. Өсімдіктің түріне, өсу жеріне, климатқа байланысты цинктің мөлшері ауытқып тұрады. Мырыш бірқатар ферменттік жүйелердің құрамдас бөлігі болып табылады. Цитохром А мен В, цитохромоксидаза тәрізді тыныс алу ферменттерінің түзілуі үшін қажет. мырыш бірқатар өсімдіктерде С дәруменнің, каротиннің, көмірсулардың мөлшерінің көбеюіне алып келеді. Сонымен қатар тамырлардың жүйесінің өсуіне, өсімдіктердің ыстыққа, аязға, тұзға төзімділігін арттырады [9] .

Кадмий кең тараған, қажетті микроэлементтерге жатпайтын кумулятивтігі аса жоғары фитотоксикалық әсері бар металл. Ол қоршаған ортаға жылу энергетикалық станциялардан, қалдық жағушы пештерден, металургиялық және пластик шығарушы өнеркәсіптерден, гальваникалық өнеркәсіп орындарынан, фосфатты тыңайтқыштардан және автокөліктерден енеді. Кадмидің жылдық антропогендік бөлінуі жылына 29, 19*10 ³ тоннаны құрайды және жылдан жылдан артып келеді [11] . Кадмийдің аса қатерлі мутагендік әсері бар және де Қатерлі ісікті зерттейтін Халықаралық агенттік хабарлағандай адамға канцерогенді болып табылады. [12] Өсімдіктің тіршілік әрекетіне кадмийдің қажеті жоқ болғанымен, оның басқа элементтермен салыстырғанда биоаккумуляциялық индіксі өте жоғары [13] .

Қорғасын кең тараған ауыр металл. Өсімдік тіршілігіне қажеті жоқ және сезімтал өсімдік түрлеріне өте улы болуы мүмкін. Қорғасын өсімдіктердің фотосинтез қарқындылығына, лептесік, мезофилл клеткалары, пигменттер құрамы мен жарық пен қараңғы реакциялары арқылы әсер етеді [14] .

1. 2 Ауыр металдардың өсімдіктерге зиянды әсері

Өсімдіктердің құрылымы болып келетін элементтерді шартты түрде екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа негізгі органикалық қосылыстардың (ақуыздар, майлар, көмірсулар) молекулалары құралатын құрылымдық элементтер кірсе, екінші топқа функционалдық элементтер кіреді. Соңғы айтылғандар құрылымдық қосылыстарды синтезіне қатысқанымен, өздері олардың құрамына кірмейді. Функционалдық элементтер жоғарғы дәрежелі биологиялық белсенділікке ие. Сонымен қатар олар көп жағдайда түрлі ферменттердің кофакторлары болып келеді, биологиялық мембраналардың өткізгіштігіне әсер етеді, өсімдік бойындағы метаболиттердің дұрыс орналасуына септігін тигізеді. Мөлшері бойынша минералдық элементтер макроэлементтерге, микроэлементтерге және бөлінеді. Әдетте макроэлементтер құрылымдық түзілімдер құрамына кіреді. Калий ғана басқа макроэлементтер мөлшері асып түссе де, ол құрылымдық қосылыстарды түзбей, функционалдық қызмет атқарады. Барлық құрылымдық элементтер атомдық массы 40-тан аспайтын жеңіл элементтер категориясына кіреді. Микроэлементтер ферменттер, дәрумендер және басқа да биологиялық белсенді заттар құрымына кіргендіктен функционалдық элементтер болып табылады. Олар органикалық қосылыстар синтезінің процестерін катализдеп, барлық катализаторлар тәрізді ағзаның қажеттіліктерін аз мөлшерде болғанымен де қанағаттандырады. Топырақтағы өсімдікке қажетті кез- келген микроэлементтің жетіспеушілігі зат алмасу процестерінің бұзылуына және сол себепті өнімнің сапасы мен өнімділігінің төмендеуіне алып келеді. Өсімдіктер көп жағдайда функционалдық элементтердің жетіспеушілігінен түрлі ауруларға шалдығады. Ультромикроэлементтер ерекше топты құрайды. Бұл металдар жоғары улылыққа, ал кей жағдайларда радиобелсенділікке де ие. Ағзадағы өте аз мөлшеріне қарамастан, олар зат алмасу және өсу процестеріне айтарлықтай әсер ете алады. Олардың әсері өсімдіктің өсуінің қарқындылығында және органикалық қосылыстардың синтезінде байқалады, мысалы көмірсулар, ақуыздар, майлар, пигменттер және т. б. Сол себепті де оң әсері белгілі бір шаруашылық қажеттіліктер үшін қызуғушылық тудырады. Бірақ байқалатын пайдалы әсерлер өсімдіктердің бұл элементтерге деген биологиялялық қажеттіліктерінен емес, улы заттардың микродозалары әсерінен болатын ағзаның стимулирлеуші интоксикацясымен түсіндіріледі. Сондықтан да өсімдік өсіру практикасында тыңайтқыш ретінде пайдалану өте қауіпті. Өсімдік ағзасында ол элементтердің жинақталуы адам денсаулығы мен жануарлаға қауіп туғызады және өнімнің гигиеналық сапасына теріс әсер етіп, өнімнің төмендеуіне алып келеді [15] . Өсімдіктің биіктігі металдардың улылық әсірін анықтаудағы бірден-бір көрсеткіш болып табылады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс