Фильм. Фильмді басынан аяғына дейін түсіру кезеңдеріне толық сипаттама
Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігі мен Шәкен Айманов атындағы «Қазақфильм» студиясының қолдауымен қолға алынған фильм кинорежиссер, продюсер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Сламбек Тәуекелдің режиссерлігімен түсірілді. Киноның сценариін Сламбек Тәуекел мен Лаврентий Сон жазған. Негізінен өткен ғасырдың 30-жылдарындағы кәрістердің Қаратал өңіріне қоныстануын өзек ете отырып, неміс, чешен, күрд, тағы басқа да этнос өкілдерінің өңірімізге қалай келіп, орныққанынан сыр шертетін туындының негізгі қаңқасы Лаврентий Сонның бала шақтағы көрген-білгені мен басынан кешіргендеріне сай құрылғанын айта кеткен жөн. Сондықтан фильмнің оқиға желісі шынайы әрі жанды, көрерменін терең ойға жетелеп, санасына терең бойлай алады. Сценариі үш айда жазылып біткен фильм 2009 жылғы қарашадан 2010 жылдың қараша айына дейін Қаратал өзенінің бойында түсірілді. Түсірілім тобы оқиғаның шынайы, нанымды болуын назарда ұстап, ондағы барлық керек-жарақтарды сол кездегі жағдаймен сәйкестендіруге көп күш жұмсаған. Мұражайлар мен тұрғындардың қолында сақталған жәдігерлерді керекке жаратқан. Тіпті, көнекөз қариялардың кеңесін де тыңдап отырған. Осындай қатаң талап фильмдегі ролдерді сомдайтын актерлерді таңдау барысында да ескерілген. Нәтижесінде Болат Әбділманов, Назгүл Қарабалина, Сергей Петров, Ержан Нұрымбетов, Бағлан Әбдірайымов, Эдуард Пак, Тамара Қонысбаева, Алтынай Нүкербекова, Тілектес Мейрамов, Меңтай Өтепбергенова, Алексей Шемес өздеріне жүктелген міндетін жоғары деңгейде орындап, фильмнің сәтті шығуына үлес қосты. Енді бір жағынан, фильмнің сәтті шығуы бұған дейін «Батыр Баян», «Махамбет» кинофильмдері мен көптеген деректі фильмі арқылы жұрттың ықыласына бөленген режиссер Сламбек Тілеуқабылұлының да мол тәжірибесінің жемісі. Әсіресе, «Ақжол» ұжымшарының төрағасы Орынбай Берсүгіровтің (ролде Болат Әбділманов) төңірегінде өрбитін оқиға желісі кеңпейілділікті, меймандостықты, тіпті адамдар арасындағы алауыздық пен қызғаншақтықты өзек ете отырып өрбиді. Көңілді босатып, көзге жас алдыратын, қуана қол шапалақтайтын тұстары жетерлік.
1.Иванов Г.П.,и др. Основы продюсерства.-М.: Юнити, 2003.
2.Пронин А. Как написать хороший сценарий.-СПб.:Азбука-классика,2009
3.Ә.Тарақов. Ауызша аударма. Алматы. Қазақ университеті. 2009.
4.Жалладо Э. О французской системе поддержки кино // Киноман. 2005, -№05.
5.О деятельности кинотеатров в РК за 2007 год //Агентство РК по статистике. Алматы, 2008.
6.Е.Смағұл. Қазақ киносы. //Егемен Қазақстан, 30.01.2010.
7.Закон РК «О культуре». –Алматы. Юрист, 2010.30.06.
8.Сатаев А. Кино – это тот же бизнес.//Бизнес лаиф, №2, 2008.
9. Шукенов Б. Казахстанский рынок кинотеатров.// Территория кино. 2008, №1.
10.Закон РК «Об авторском праве и смежных правах».-Алматы. Данекер.-2001.
11.Хажиев Т.Ы. Фильм өндірісін жоспарлау. Алматы: Волкова ДК, 2010.
12.Фишер Л.Продюсер человек интуиции.//Киноман, декабрь 2005.
13.Положение о планировании производства художественных фильмов по республиканской бюджетной программе «Производство национальных фильмов» АО «Казахфильм» им.Ш.Айманова. от 12.02.2009г.
14.Мусаелян Э.Продюсер штучного товара.//Менеджер кино, №01, 2006.
15.Шахназаров К. Все мы в конечном счете снимаем для зрителей.-М.:СК Новости, №6, 2009.
16.Чуковская Е.Э. Аудиовизуальный бизнес. -М.: Росконсульт, 1999.
17. Иванов Г.П., Шустров М.А. Экономика культуры. -М.: ЮНИТИ., 2001.
18.Горюнова Г.Н. Экономика кинематографии. -М.: Искусство, 1975.
19.Д.Саламат Менің қосалқы әлемім - кино. // Киноман, 2008, №1.
20.Горюнова Г.Н.Организация производства кинофильмов.-М.:Искусство, 1978.
21.Прейскурант цен на услуги НК «Қазақфильм» им.Ш.Айманова.2009.
22. Гребцова Л.Подарок продюсеру.//Киноман, 2005, №10.
2.Пронин А. Как написать хороший сценарий.-СПб.:Азбука-классика,2009
3.Ә.Тарақов. Ауызша аударма. Алматы. Қазақ университеті. 2009.
4.Жалладо Э. О французской системе поддержки кино // Киноман. 2005, -№05.
5.О деятельности кинотеатров в РК за 2007 год //Агентство РК по статистике. Алматы, 2008.
6.Е.Смағұл. Қазақ киносы. //Егемен Қазақстан, 30.01.2010.
7.Закон РК «О культуре». –Алматы. Юрист, 2010.30.06.
8.Сатаев А. Кино – это тот же бизнес.//Бизнес лаиф, №2, 2008.
9. Шукенов Б. Казахстанский рынок кинотеатров.// Территория кино. 2008, №1.
10.Закон РК «Об авторском праве и смежных правах».-Алматы. Данекер.-2001.
11.Хажиев Т.Ы. Фильм өндірісін жоспарлау. Алматы: Волкова ДК, 2010.
12.Фишер Л.Продюсер человек интуиции.//Киноман, декабрь 2005.
13.Положение о планировании производства художественных фильмов по республиканской бюджетной программе «Производство национальных фильмов» АО «Казахфильм» им.Ш.Айманова. от 12.02.2009г.
14.Мусаелян Э.Продюсер штучного товара.//Менеджер кино, №01, 2006.
15.Шахназаров К. Все мы в конечном счете снимаем для зрителей.-М.:СК Новости, №6, 2009.
16.Чуковская Е.Э. Аудиовизуальный бизнес. -М.: Росконсульт, 1999.
17. Иванов Г.П., Шустров М.А. Экономика культуры. -М.: ЮНИТИ., 2001.
18.Горюнова Г.Н. Экономика кинематографии. -М.: Искусство, 1975.
19.Д.Саламат Менің қосалқы әлемім - кино. // Киноман, 2008, №1.
20.Горюнова Г.Н.Организация производства кинофильмов.-М.:Искусство, 1978.
21.Прейскурант цен на услуги НК «Қазақфильм» им.Ш.Айманова.2009.
22. Гребцова Л.Подарок продюсеру.//Киноман, 2005, №10.
Кіріспе
Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігі мен Шәкен Айманов атындағы Қазақфильм студиясының қолдауымен қолға алынған фильм кинорежиссер, продюсер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Сламбек Тәуекелдің режиссерлігімен түсірілді. Киноның сценариін Сламбек Тәуекел мен Лаврентий Сон жазған. Негізінен өткен ғасырдың 30-жылдарындағы кәрістердің Қаратал өңіріне қоныстануын өзек ете отырып, неміс, чешен, күрд, тағы басқа да этнос өкілдерінің өңірімізге қалай келіп, орныққанынан сыр шертетін туындының негізгі қаңқасы Лаврентий Сонның бала шақтағы көрген-білгені мен басынан кешіргендеріне сай құрылғанын айта кеткен жөн. Сондықтан фильмнің оқиға желісі шынайы әрі жанды, көрерменін терең ойға жетелеп, санасына терең бойлай алады. Сценариі үш айда жазылып біткен фильм 2009 жылғы қарашадан 2010 жылдың қараша айына дейін Қаратал өзенінің бойында түсірілді. Түсірілім тобы оқиғаның шынайы, нанымды болуын назарда ұстап, ондағы барлық керек-жарақтарды сол кездегі жағдаймен сәйкестендіруге көп күш жұмсаған. Мұражайлар мен тұрғындардың қолында сақталған жәдігерлерді керекке жаратқан. Тіпті, көнекөз қариялардың кеңесін де тыңдап отырған. Осындай қатаң талап фильмдегі ролдерді сомдайтын актерлерді таңдау барысында да ескерілген. Нәтижесінде Болат Әбділманов, Назгүл Қарабалина, Сергей Петров, Ержан Нұрымбетов, Бағлан Әбдірайымов, Эдуард Пак, Тамара Қонысбаева, Алтынай Нүкербекова, Тілектес Мейрамов, Меңтай Өтепбергенова, Алексей Шемес өздеріне жүктелген міндетін жоғары деңгейде орындап, фильмнің сәтті шығуына үлес қосты. Енді бір жағынан, фильмнің сәтті шығуы бұған дейін Батыр Баян, Махамбет кинофильмдері мен көптеген деректі фильмі арқылы жұрттың ықыласына бөленген режиссер Сламбек Тілеуқабылұлының да мол тәжірибесінің жемісі. Әсіресе, Ақжол ұжымшарының төрағасы Орынбай Берсүгіровтің (ролде Болат Әбділманов) төңірегінде өрбитін оқиға желісі кеңпейілділікті, меймандостықты, тіпті адамдар арасындағы алауыздық пен қызғаншақтықты өзек ете отырып өрбиді. Көңілді босатып, көзге жас алдыратын, қуана қол шапалақтайтын тұстары жетерлік.
I.Сценарий жазу кезеңі
1.1. Сценарийді дайындау
ЖерұйықЖанры: тарихи драма, режиссері: Сламбек Тәуекел
Көркем фильм сценариінің синопсисі
Авторлары: Лаврентий Сон, Сламбек ТАУЕКЕЛ
Кезінде ұлы империяның қолжетпес қағажу шеті болған көпұлтты Қазақстанға халықтардың дана атасы атанған қою мұртты Бас Хатшы сенімнен шыққан халықтарды ешбір себепсіз көшіруге, анығын айтқанда, жер аударуға өте зор құмарлық танытты. Логикасы баланың ой деңгейінен аса қоймайтын бұл шешімдердің астары да сондай қарапайым еді - шексіз даланың төсінде сепаратизм, не болмаса империяға қарсы ұйымдастырылған бүліктер мен ұлтаралық қақтығыстарды реттеу (басып тастау) қиындық туғызбайды деп ойластырылған еді. Бұл көшіру шараларын іске асыру барысында асқан айуандық пен қатыгездік жасалынды. Тек рухы мықтылар мен тәні шыдамдылар ғана жан сақтай алды. Шойын жолдардың екі жақ қапталы өлген адамдардың жерленбеген мәйіттерінің үйінділеріне толып ит - құстың болашақ жеміне айналды.
Жыртық - тесік вагондар Жәбреиіл періштенің жан алатын жылжымалы зертханасына айналды. Бұл жалғанда жақсылық көре алмағандарды да тура тамұққа апаратын жол сияқтанды...
...Тағдыр талайдың сызуы солай болса керек көшіп келгендер де, оларды қарсы алған жергілікті халық өкілдері де бір - біріне табиғи Адами қасиеттердің шынайы үлгісін көрсете білді...
Бірақ бұндай жоғары гуманистік нәтижеге жетудің жолы тар да, тайғақ та еді. Міне осы сынақтың қорытындысы - бүгінгі күні бізде орын алған ұлтаралық келісімділік пен татулықтың негізіне, фундаментіне айналды. Әр халық өзін өзі қалай ұлықтаса, өзге халық та оның болмысынан осы ұлылықтың ізгі бейнесін байқай білуі керек. Керісінше де дәл солай. Өзіңді қалай жақсы көрсең басқаны да солай бағала деген ұлы қағиданың айқын көрінісі емей не?!
Ізгілікті ұлықтау, жақсылықты жарату жеке ұлттың игілікті ісі ғана емес, жалпы адамзатқа тән қасиет - осы туралы болашақ иелеріне - жас ұрпаққа ұғым себу біздің міндет. 1937 жылдың қоңыр күзі бітіп, қыстың алғашқы ызғарлы күндерінде тірі жан дірдек қағып тоңа бастаған шақта Талдықорған облысының Қаратал ауданының қар басқан көкжиегінен келе жатқан паравоздың мұңды үнімен бірге түтіні аспанда ұзын қара із қалдырып келе жатқаны көрінді. Шойын жолдың тупигіне жақындаған сайын алыс жолдың қалың қырауы басқан жүк таситын эшелонның түр сипаты айқындала түсті. Вагон терезелерінің дем жылуынан теңбіл-теңбіл боп еріген кейбір көзшелерінен кейбір көшірілгендердің үрей билеген беттері көрінді. Поезд тоқтасымен оның ұзын бойын бойлап қарулы күзет қызметінің адамдары сап құрып тұра қалды.
Таң шапағы әлі көкжиектен көріне қоймаған шақта вагондардан қар басқан далаға қолдарыңда байлаулы жүктері, тұрмысқа қажет мүлік заттары, күріш салынған қапшық асынған адамдар лап қойды. Қимылдың бәрі үнсіз тыныштықтың аясында өтуі, адамдардың қорқыныш құрсауына түсіп, шарасыздыққа әбден көнгендіктерін байқатады.
Жүк поезы қыс ұйқысынан оянған аюдай асықпай орнынан қозғала беріп еді жаңағы жұрт қайтадан вагондардан орын алу үмітімен оның соңына ұмтылды, бірақ қарулы күзет есі шыққан адамдарды тез тәртіпке келтірді...
Орынбай ақсақалдың отбасына НКВД - ның өкілі Жылқыбай келіп келеткіндерді кісіжегіштер деп, олармен қарым - қатынас жасауға болмайтынын ескертті.
- Сонда кісіжегіштерің көп пе?
Сценарий (итал. сценаріо, лат. сцена, сцаена - сахна) - кинофильмнің, теледидар қойылымының композициялық негізі.
Сценарийде драматургия мен проза тәсілдері қабат игеріледі. Сценарий экрандық қойылым үшін жазылып, образдық жүйе экранда бейнелегенде ғана тәмамдалған, толыққанды сипатқа ие болады. Сценарий сөз өнері жанры ретінде ХХ ғасырда дамыды. Ол кино және теледидар сценарийі болып бөлінеді. Киносценарий ХХ ғасырдың 20-жылдарында қалыптаса бастады. Алғаш ол мылқау фильмдердегі оқиғалар желісін тізбелеу қызметін атқарған. Кейін кинодраматургияның эстетикалық, шығармалық принциптері түзіліп, әдеби драмалық тұрпаты анықтала түсті. Киносценарий орындалу техникасына, жүзеге асырылу кезеңдеріне, құрылымына байланысты синтетикалық және ұжымдық шығарма болып табылады. Мұнда сөз, музыка, бейнелеу өнерлерінің жанрлық элементтері біріккен. Сценарий жүзеге асу барысында оператор, режиссер, актерлер қатынасады да, сюжеттің бастапқы драматургиялық сипаты күрделілене түседі. Сценарийде автор сөзінің (кадр сыртындағы дауыс), төл сөздің (диалог, монолог), ремарканың (суреттеу, тәптіштеу), әр алуан түсініктемелердің тұтастығы қатаң ескеріледі.
Әрбір адам тақырыпты таңдағанда белгілі бір көкейінде жүрген идеяны, яғни бір проблемаға қызығушылығымен оны дамыту және жетілдірумен анықталады. Әр бір жобаны бастамас бұрын, жобаны құрастырушы алдымен фильмнің қандай, қай бағытта, оның тақырыбы мен идеясы туралы ойлану шарт. Себебі фильмнің идеясы, жобаның ары қарай қай бағытта және қандай жанр бойынша өрбитінін айқындайды.Ал ол болса , сценарийдің ең басты көрінісі деп айтатын болсақ қателеспейміз.
Жалпы, фильмнің идеясы мен оның тақырыбын қалай талдап алу керек? деген сұраққа жауап беретін болсақ.Әрине ол әр бір адамның талғамы мен талдауына байланысты болмақ. Алайда егер фильмді, алдымен көрермендерге жасайтынын ескере отырып, ол тек көру ғана емес, сонымен қатар тәлім тәрбие беретін құрал екенін ұмытпағанымыз жөн. Сонымен қатар, ол көрермендерді өзіне тартатын, басқа жобалардан өзіндік ерекшелігі бар фильм болуы да тиіс. Ал, менің таңдауым көркем фильм болмақ.
Сонымен фильм түсіру туралы мемлекет тапсырысымен танысып, онымен келістіңіз немесе сіздің фильм жасау жөніндегі ұсынысыңыз қабылданды делік. Енді фильмнің мақсатын, міндетін және оны түсіріп болғаннан кейін көрсетілер аудиторияны да көз алдымызға елестете аламыз. Шартқа қол қойылды, уақыт белгіленді, енді іске кірісу қажет. Келесі жұмыс тақырыпты мұқият зерттеуге арналады. Зерттеуші ретінде жақсы сценаристің жағдай талғап жатпайтын қасиетін, ғылымға ден қойған ғалымның әрбір детальға зер салатын әдетін бойға сіңіріп, бақылаушы, сарапшы, ғалым, стенаграфист те бола алуымыз міндет.
Бірнеше тәуліктің, болмаса бір айдың ішінде осыған дейін өзіңіз түпкілікті білмеген тың тақырыптың сарапшысы болып үлгерген жөн. Мұның өзі газет-журналға жаза салатын мақала секілді көрінгенімен сөз бен бейнені қаз-қатар жымдастырып реттеу, сенімді бейнелеу, сюжетке қажетті құжаттарды табу, бұл ерекше еңбекті талап ететін шығармашылық еңбек екеніне куә боласыз. Әдетте, зерттеу бағытын фильмнің идеясы, тақырыптары айқындайды. Сонымен, фильм идеясы әр түрлі жағдайларда пайда болуы мүмкін. Ол автордың өз өмірінен алынған үзінді, немесе тарихи оқиғаның бір көрінісі болуы мүмкін. Белгілі бір көрермен жасына тоқтала отырып , ойдағы идеяның, алдағы уақытта қалай өрбитінінің жолын айқындатады. Келесі қадам, бұл, көреремендер мен автордың идеясы ,қандай жанр бойынша өрбитіні туралы болмақ.
Тақырыпты игеру үшін не істеу керек? Фильмді қалай жасамақпыз? Демеушілермен алғашқы кездесуде-ақ бұл сауал көсе көлденең тұрады. Фильмді түсірем деген ниет табанды болса, әуел бастан-ақ оның тақырыбынан болашақ жұмысымызға керекті тетікті табуға тырысу керек.
Жағдайдың не кейіпкер мінез-құлқының фильмді түсіру қарсаңында күрт өзгеруі. Бұлардан басқа да фильмнің басталу алдында ойламаған жерден туындайтын жайлар көп. Дегенмен, жоғарыдағы 4 мәселе - туындыны сәтті ұйымдастыру арқауы. Үлкен жобалармен жұмыс үстінде тақырыптың шешіміне қатысты бір байламға келмес бұрын алдын-ала оны зерделеп, ыждағатпен зерттеу артықтық етпейді.
Тақырыпты зерттеуді 3 кезеңге бөлуге болады:
-Баспасөзде жарияланған туындыларды тақырыпқа қатысты тарауға бөліп зерттеу.
-Мұрағаттардағы бейне және фотоматериалдар мен ақпараттық жаңалықтарға көрсетілген сюжеттерді мұқият қарау, қажеттісін сатып алу.
-Тақырыпты жіті білетін мамандармен пікір алмасу. Осы орайда айтпағымыз, фильмге автор, режиссер болудан гөрі, көбінесе продюсерлік бағытта қызмет атқаруға тура келетіндіктен осы жолдар авторы тікелей қатысқан фильмге - диктор мәтінін әзірлеу, оны құлақпен естумен қатар, соның сұлбасын көзбен көру үшін осы мәселелерді қол,а алу керек.
Фильм сценарийін жазу үшін тақырыпты түпкілікті білу - заңдылық. Сонда ғана экранда көрсетілмек жайларға қосымша дәлелдер қосып, тосын айғақ айтып, соны сараптамалық өлшемдер арқылы баяндап, фильмнің эмоциялық ахуал-ауанын ашуға болады. Тақырыптың сыр сандығын жүрегіңізбен сезіп, қыл қобызын дөп баса алсаңыз-мәтін әсерлі. Ең керегі мірдің оғындай етіп айта алсаңыз, фильм тынысын көрермен өзіңіздей қабылдамақ.
Сценарий - бұл кейіпкерлердің бейнесі мен олардың іс-қимылы, диалогтары, оқиғалары, орны бар фильмнің жазба жобасы. Сценарий - мағыналы кесінділерден, яғни эпизодтардан құралған фильм сюжеті. Оның әрқайсысының өзінің нөмірі бар және белгіленген орны мен уақытынан басталады. Сценарийдің осындай форматы актерлер мен түсіру тобының барынша ыңғайлы оқытылуын қамтамасыз етеді.
Сценарий, көрермен нені экранда көреді, соны суреттейді, міне сондықтан да қазіргі шақты қолданады. Тіпті кейіпкерлердің еске алатын жерлерінің өзі де қазіргі уақытта өтіп жатқанға ұқсайды. Сценарийде фильм оқиғалары белгілі бір қатармен өрбиді. Сценарийдің міндеті - оларды диалогтар арқылы әңгімелеу емес, қозғалыс пен көру бейнесінде көрсету. Қайталап жазу - сценарийді жазу кезіндегі үдерістің маңызды бөлігі.
Автор өте көп нобайлар мен шимайжазбаларды жиі істейді. Сценарий жазу уақытысында кейіпкерлердің диалогтары мен қозғалысы, орны бірнеше рет өзгеруі мүмкін. Сценарист үшін классикалық бейнелерді бірнеше рет қайталап оқу аяқталған сценарийдің қандай екенін түсінуде өте маңызды. Неғұрлым көп оқысаң, солғұрлым тілге икемделесің және біртіндеп өз стиліңді табасың. Драмада актерлердің сөзіндегі диалогтардан басқа ауызша (вербальной) берілетін ақпараттың үш тәсілі бар:
Бірінші - титрлар, яғни кірісін беретін ақпарат экранда жазылған сөздер. Екінші- басты кейіпкерлердің біреуі көрерменге оның мінезі мен ойы түсінікті болу үшін фильм бойынша кадр сыртында түсіндірме беріп отырады. Үшінші - кейіпкерлердің тура көрерменге камера арқылы монологы. Бұл әдіс төртінші қабырғаның құлауы деп аталады, өйткені кино кеңістігінің тұтастығы бұзылады.
Продюсер адамдардың психологиясын тани біліп, бас кейіпкерлердің ең күрделі қарым-қатынастарын құрастыра біліп, акценттерді дұрыс қоя біліп, бастыны екінші кезектегіден ажырата білуі қажет. Осындай қасиеттерсіз ол соңғы нәтижені дұрыс болжап біле алмайды. Ойын жүзеге асыру үшін кімнің керек екендігін анықтай алмай қалады.
Сондықтан кино-бейне индустрияда продюсердің алатын орны ерекше. Кез келген жоба ол суперстудия ма, не болмаса белгілі бір компания ма, оның негізін салушы, яғни ынталандырушысы продюсер болып табылады.
Киноөнімін өндіретін компаниялар басты назарларын өндіріске аударып, жобаның ең бірінші, бастапқы кезеңін назарға алмайтындығы мәлім. Бастапқы дайындық кезеңі болашақ тапсырыс берушілермен келісім-шарттар, кастинг, қаржыландыру мәселесі, дайындық кезеңі сияқты мәселелерді қамтиды. Продюсер және оның тобының сәтті нәтижеге жетуі осы кезеңге байланысты.
Продюсер сөзінің астарында нені ұғуға болады? Мәселен, титрларда әртүрлі жағдайдағы әртүрлі адамдар аталына алады, ал өмірде олар авторлармен, режиссерлармен, редактормен және т.б. жұмыс істейтін адамдар. Қазір продюсер мамандығы модаға айналды, енді бұл сөздің өзі нақты өзінің мамандығының мағынасына сай келмейді. Өнім өндірудегі продюсердің терең білімі мен мол тәжірибиесі - оның басты қасиеті. Біріншісі - кәсіпкерлік шығармашылық, оған: авторлыққа, режиссураға, музыкаға және осыған байланысты басқа да мәселелер болса, екіншісіне - ұйымдастырушылық пен каржы мәселесі кіреді.
Продюсер бұл біліктіліктің келесі бір баспалдағы сияқты. Міне, сондықтан да жоғары оқу орнын бітірген соң, дипломында бұл мамандық көрсетілсе де продюсер болу мүмкін емес. Бұл мамандықта табысқа жету үшін жауапкершілікті өз мойнына алатындайға үйрену керек. Ал бұл үшін практикалық, кәсіби және адами тәжірибелер болу қажет.
Продюсер практика барысында киноөндірісіндегі барлық мамандықтарды түсіне білу қажет, яғни жан - жақты болу керек. Экранның тек техникалық жағын ғана емес, сонымен қатар сценарийдің қалай жазылу керек екенін, музыканың шығарылуын, жарықтар мен әр түрлі өрістерде және қандай ракурстарда қалай түсіру керек екенін білу кажет. Бұлардың бәрін институтта оқып жүргенде бірдей игере алу мүмкін емес.
Девелопмент - жобаны әзірлеу, сценарийді, кастинг элементтерін, суретшілердің нобайлық шешімдерін, өндірістің қысқаша технологиялық бейнесін, экономикалық параметрін және жобаның өндіріске жіберілуіне керекті жобаның толық тізімдемесін құрайды.
Продюсердің технологияны, бюджетті жақсы білуі керек, өйткені фильмнің бүкіл экономикасы соған байланысты. Бұл "құжаттар қоржыны" немесе продюсерлер атайтындай "қойылым жобасы" деп аталады. Қаржыгерлерге немесе жобаға мүдделі адамдарға бұдан қандай фильм шығатынын дәлелдейтін толық мазмұнды қоржын болу керек. Бұлсыз ешқандай жоба өндіріске жіберілмейді.
Қойылымдық жоба дегеніміз - қаржыландыратын ұйымға немесе инвесторға ұсынатын құжаттардың жиынтығы. Қойылымы күрделі жобаға: сценарий, жобаға қатысушылардың резюмесі, синопсис, бюджет, актерлердің фото және бейне байқауы, режиссерлық сценарий, кадрлау, сахналық сәндеме нобайлары, бекітілген табиғат жерінің суреттері, операторлық және жарық түсіру аппараттарының тізімі, фильмге арналып жазылған өлеңдер және әндер саны, ұйымдардың, компаниялардың, фильмнің прокатымен айналысатындардың, телекомпаниялардың және қаржылық серіктестердің кепілдігін растайтын құжаттар, продюсердің сценарийге құқығын растайтын құжаттар кіреді.
Кинопродюсер ең біріншіден, кино нарығын, оның заңдары мен болып жатқан процестерін, ең негізгісі - көрермендердің талғамы мен қажеттілігін болжап, талдай білуі қажет. Міндетті түрде сол тауардың бұл нарықта қандай бағамен және қалай, немесе кімге сату ықтимал екенін білу қажет. Өз тауарын сатып, және одан белгілі бір пайда түсіру жолында продюсер еркін нарықтық экономика жағдайында барлық бизнесте кездесетіндей басқалармен экономикалық жарысқа немесе бәсекеге түседі.
1.2 Режиссерді таңдау
Продюсерге бәрі маңызды, бәрі қажет: сценарийдің жаңалығы (түпнұсқасы), актер таланты, оператор класы, суретші шеберлігі, тақырып өзектілігі, қаржының жеткіліктігі, жанр сұраныстығы. Бірақ продюсер режиссер таңдауда қателік жіберсе, онда өнердің нағыз шығармасы ешқашан шықпайды.
Болашақ фильмнің сапасы режиссерге байланысты, оның рөлін баға жетпес деп айтуға болады. Режиссерді таңдау кездейсоқ болмауы керек. Сценарий түсіру тобына түгелімен ұнаса да, продюсердің режиссермен кездесуі сценарийді өзгерту талабынан басталады, бірден талас-тартыстың пайда болуына себеп табылады.
Продюсер дипломат болуы керек. Бір-бірімен келіспеушіліктен, түсінбеушіліктен қаншама жақсы идеялар мен фильмдер болмасқа кетті. Талас-тартысқа асықпаған абзал, алдымен өзгертуге келісім беру керек. Өйткені режиссер сценарийді әлдеқайда жақсы жасауы да мүмкін ғой. Ешкімге бергісіз дебютант Андрей Тарковский, басқа бір режиссердің орнына тағайындалып, Иванова детство деген фильмді аяқтау үшін сценарийді өзгертуден бастаған.
Дәл осылай режиссер Френсиз Коппола Крестный отец фильмін қою үшін шақырылғанда, сценарийді қайта жазудан бастаған. Режиссерді таңдау кезінде, продюсер өте қиын қарама-қайшылықтарға тап болады. Ол шеберді іздейді, атақты режиссерді таңдайды, бірақ оның кәсіби дәрежесі жоғары болған сайын, ол еркіндікті де қажет етеді.
Сондықтан продюсер шығармашылық үрдісте өзінің табиғи талабын амалсыз шектеуі қажет. Басқаларына қарағанда режиссердің көркемдік нәтижелерінің тұрақтылығына продюсер ерекше көңіл аударады. Сондықтан продюсер режиссердің алғашқы жетістігіне мұқият қарайды. Тырнақалды шығармасының жолы болып кетсе де, ол - шығармашылықтың адамы ма, бір фильмнің режиссері ме, немесе болашақ нағыз суреткер ме?- деген сұрақтар туады. Есеп бойынша екінші жасалған шығарма ерекше орын алады деп саналады екен, өйткені ол автордың кім екенін айнадай ашып береді.
Кәсіби продюсер фильмге сәйкес режиссер керек екенін түсініп, оны таңдағанда аса ұқыптылықпен қарайды. Оның атағы мен жеке қабілеттілігін, нақты жанрдағы тәжірибесін ескере отырып, бөлінген қаржы және мерзімге үлгеретіндігі есте болуы керек.
Кино тәжірибесі бойынша киножоба көбінесе белгілі бір режиссерге арналады, егер олай болмаса, режиссер әдеби сценарий жазу кезінде шақырылады. Келісім-шартты продюсер жасай отырып, режиссерге жұмыстағы ұқыпсыздықты, әсіресе ақшаның артық жұмсалуын, түсіру кезеңінің ұзақтығын, таспаның және жұмыс сағаты шығындарының жұмсалуын қатаң тәртіпке салып, алдын-ала ескертіп өзін сақтандыруға тырысады.
Продюсер режиссерден материалдық жауапкершілік үшін оның келісімін алуға күш салса, ал режиссер әрқашан да ешнәрсеге жауап бергісі келмейді. Бұдан қалай шығуға болады? Тым қатаң келісім-шарт жасау сирек жағдайда ғана дұрыс болар, бірақ ол әрқашанда ойдағыдай деп айтуға болмайды. Тәжірибе бойынша келісім-шарт ақылға сыйымды талаптарға сәйкес болғанда ғана орындалады. Жұмыстың жақсы жүруінің басты кепілдігі - режиссердің кәсіби деңгейін жақсы білу. Ол келісім-шарттың қатаң тармақтарымен анықталмайды.
Кәсіби продюсер шығармашылық жұмыста жалпыға бірдей ереже болмайтынын жақсы түсінеді, сондықтан болар, бір фильм өндірісіндегі жақсы көрсеткіштер басқа фильмде мүлде қарама-қарсы болуы мүмкін.
Келісім-шарт бойынша әртүрлі мәселелерді шешкеннен кейін режиссер сценарийді мәреге қарай жақындатуға толығымен қатысады. Сценарий дайын болған соң келесі кезеңге өтеді.
1.3 Бизнес - жоспарды жасау және инвесторды іздеу
Қандай да болмасын жобаны қаржыландыруын қамтамасыз ету үшін оны инвесторға әдемі көрсете білу керек. Бұл продюсерге өте күрделі міндет ! Бәрі бизнес-жоспарды құрудан басталады. Іскерлікпен жасалған бизнес-жоспар продюсерге инвестордың салынған ақшасын жоғалтпай, пайдамен қайтатынын сендіру үшін көмек етеді. Бизнес-жоспар ақшаны іздеу үшін жасалып, оны қайтару мүмкіндігін көрсететін жалғыз құжат. Сондықтан оны қолдайтын әдістер мен тәсілдер нақты көрсетілуі керек.
Алдымен сценарийдің тақырыбын анықтап, қысқаша таныстырып, оның көрерменге қаншалықты қызықты болатынын түсіндіру керек. Инвестор бизнес-жоспарда өзінің капиталының қолдануы мен экономикалық көрсеткіштерін көргісі келеді: соның ішінде салым сомасын алу мерзімі және оны қайтару, төлеу тәртібі, коммерциялық пайданы бөлу механизмі және оның көлемі көрсетіледі. Басқаша айтқанда, продюсер инвесторға оның шығындарының қайтару жолдарын көрсетуі керек.
Бизнес-жоспар фильмді сату (оған әсер ететін режиссер шеберлігі, актер рейтингі, сценаристің есімі, жанр түрі) жарнамалық құрылымымен кинонарықтағы жағдайдың толық талдауымен және шығармашылық-өндірістік көрсеткіштерімен негізделеді.
Осындай есепті жасау үшін, алдымен фильм қоюға кететін жобалы шығындардың көлемін анықтау керек. Отандық кинотәжірибеде бұл шама шығындар лимиті деп аталады.
Продюсер инвесторға кинофильмді көп рет айналдырып, әртүрлі таспаларда, көп елдерде көрсетуге болатынын сабырлы түрде түсіндіреді. Кино-бейне және телепрокат сияқты көрсету тәсілдерімен таныстырады, жарнаманың қосымша құрал ретінде әртүрлі сыйлық-тауарларын шығару туралы айтып береді.
Осындай жағдай продюсерді ең алдымен, басқа бизнес саласындағы сияқты, ақшаны іздеу жолында киножобаның орындалуына себеп болатын бай кәсіпкерлер мен финансистердің ортасымен белгілі бір байланыста болуына мұқтаж етеді.
Сценарий дайын болған соң, жуық шамамен шығындардың сметасын есептеуге болады. Нәтижесінде үлкен сома жиі шығады, сондықтан инвесторды шошытпау үшін продюсер мен режиссер сметаны әдейі кемітеді. Олардың логикалық ойы мынадай: атақты артистерді шақырамыз, инвестор біраз ақшаны шығарып та жібереді, жобаға психологиялық жағынан байланып та қалады, ал содан соң сметаны дұрыстап есептеп қосамыз - ол ешқайда кете алмайды. Шындығында жағдай келесідей болады: дайындық кезеңінде инвестордың қаржылық жағдайы төмендеуі мүмкін, оның жобаға көңілі суыйды немесе оның ойына басқа жаңа, қызықты нәрселер келеді де, ақшаны қосуға көңілі бармайды.
Ақшаны іздеу үшін продюсер алдымен мына үш сұраққа жауап беруі керек:
1) Идеяны сатып алушыларды қайда және қалай табу керек?
2) Оларды немен қызықтыруға болады?
3) Өзің туралы қалай айтып бересің? Қалай көрсетесің?
Инвесторға ең алдымен керегі - пайда, ал продюсердің барлық дәйектері (аргумент) көркемдік мәселелерден құралады, әр түрлі тілдегі бұл әңгіме кейде нәтижесіз аяқталуы да мүмкін. Продюсер киножобаның шығармашылық идеясы мен қаржыландырушы тұлға арасындағы (заңды немесе жеке тұлға) делдал болғандықтан, соңғысына (инвесторға) болатын пайданың нормасы, нәтижесі, цифрлар керек екенін біліп, осыны ескеріп отыруы керек.
Кинонарық әрқашан қозғалыста болады. Сондықтан болашақ киножобаның коммерциясы продюсердің идеяны қаншалықты дұрыс таңдап алғандығына байланысты болады. Мысалы: Ресейде жаңа ғасырдың басында телесериалдар көбейіп кетті. Әрине, зияткерлік киноға қарағанда, оларды сол уақыттарда қаржыландыру оңай болды. Әлеуетті инвестор өндіріске салатын ақшасына сатып алатын тауарды көргісі келеді.
Продюсер өзінің идеясымен болашақ инвесторды қызықтырып, қаржылық нәтижесіне сенетіндей, ақшасын өзі салатындай етіп көндіру керек. Егер дұрыс шешім қабылданатын жағдай туса, несиені берер алдында, оның сарапшылары жобаның барлық құжаттарымен мұқият танысады (прокат туралы келісім, продюсердің фильмге құқығы, сақтандыру, әсіресе өндірісті аяқтау кепілдігі, шығындар лимиті және т.б).
Инвестордың жіберілген бақылаушылары фильм өндірісін қадағалайды, егер күнтізбелік-қойылым жоспары дұрыс орындалмаса, немесе ақша шығындары артық жұмсалса, продюсер, екінші режиссер, немесе фильм директорын орнынан босатуы мүмкін.
Серіктестер ретінде телекомпанияларды да қарастыруға болады. Бірақ олардың өзінің сценарийге, киножобаға, қатысушы тұлғаларға және кино экспедицияның баратын жерлеріне дейін қоятын талаптары болады. Банкирдің келіссөздер жүргізгенде несиенің сомасын бірден айтатын жағдайы болады. Мұндай нұсқаға әртүрлі сценарийлер өзінің құнымен дайын болса жақсы. Егер сценарий біреу-ақ болса, несиеге қарсы сценарий кезінде әрқашанда сценарий ұтылады.
Фильмді қоюға ақшаны қарызға алушы, сөз жоқ, оны қайтаруға міндетті. Өйткені олар инвестордың сенімінен біржолата айрылуы мүмкін. Мысалы: кинотеатрға барушылардың санының күрт төмендеуінен шығындарды қайтару және пайда табу әлдеқайда қиындап кеткен. Отандық фильмді қаржыландыру үшін тәуекелге барған банктер, екінші рет келісуге мүлде бас тартқанды.
Оларға атақты адамдар да, тақырып та әсер етпейді. Кейбір продюсерлер
өздерінің жобасына шетелдің инвесторларын тартуды армандайды. Бірақ ол
үшін интернационалдық тақырыппен жоғары класты сценарийді табу қажет немесе туысқандар, бай инвесторлармен шығармашылық-өндірістік келісімге
дайын болу керек.
1.4 Режиссерлық сценарийді әзірлеу.
Түсіру тобы режиссерлық сценарийді жазу кезеңіне әдеби сценарийдің жұмысын аяқтағаннан кейін (төменде СРА қаулысы келтірілген) қоюшы режиссермен келісім-шартқа тұрғаннан соң ғана кіріседі.
Режиссерлық сценарийді түсіру тобы Ұлттық фильмдер өндірісі бағдарламасы бойынша мемлекеттік тапсырыстың есебінен жазады. Түсіру тобының құрамына қоюшы режиссер, қоюшы оператор, қоюшы суретші, режиссер (немесе режиссер ассистенті), атқарушы продюсер, редактор, фильм директоры, музыкалық фильм бойынша сазгер кіреді.
Режиссерлық сценарийді жазу мерзімі мен сметасы қоғамның Президентінің бұйрығымен бекітіледі.
Режиссерлық сценарийді жазу кезеңінде табиғат аясында түсірілетін жерлерді таңдау, актерлерді фотоға түсіру және іріктеу сияқты жұмыстарды атқару үшін қажеттілігіне қарай түсіру тобын келесі мамандармен ұлғайтады: режиссердің ассистентін - 2 айға дейін, костюмер, гример, реквизиторларды 1-айға дейін жұмысқа алады. Режиссерлық сценарий қабылданған әдеби сценарий негізінде оның өндірістік-экономикалық көрсеткіштері мен шығындар лимитіне және арнайы үлгісіне қарай сәйкес жазылады.
Режиссерлік сценарийде барлық эпизодтар толық жазылады. Олар кадрларға бөлінеді, әр бір кадрға нөмір белгіленеді, оның ұзындығы (м,секунд) көрсетіледі, сонымен бірге өрістері, түсіру әдістері (панорама, жоғарғы нүкте және т:б) жазылады. Содан кейін кадрдың мазмұны, диалогтары, операторлық техника және дыбыс түрі, ескертулері көрсетіледі. Фильм қойылымының күрделілігіне байланысты режиссерлық сценарийді жазу мерзімі бір сериялы картиналар бойынша 2 айға дейін созылады. Ал екі сериялы фильм сценарийінің жазу мерзімі 50% дейін ұзартылады.
Режиссерлық сценарийдегі сцена мен эпизодтар монтаждық ретте тіркеледі. Әрбір сценадағы қозғалыс кадрларға бөлінеді. Кез-келген сценарийде 400-600 дейін кадрлар болады, олар қатарымен нөмірленеді және түсіру уақытысы: ертеңгісін, түс, кеш, түн деп көрсетіледі. Екінші режиссер әрбір кадрдың хронометражын жасайды.
Метраж - шартты шама, өлшем. Сценарийдің экрандық уақытын болжау әдісімен анықтағанда сценарийдің басылған бір беті экран уақтысының бір минутына сәйкес болуы мүмкін. Бірақ сценарийді детальдап талдағанда хронометраждың нақты шамасының кандай екенін көруге болады. Қысқасы, фильмнің метражынсыз оның қаржысын, шығындарын және өндірістік ұйымдастыру жұмыстарын анықтау мүмкін емес.
Режиссерлік сценарийдің хронометражның ең дәл тәсілі - әрбір сценаны ойнатып, секундомермен метрлеп өлшеу керек. Мысалы, режиссер неғұрлым драмалық пауза мен сюжеттің сценалық динамикасының ұзындығын, бастапқы панорамалық кадрлар мен автомобильдің жүрісін, аттардың шабысын және соғысқа байланысты фильмде ұрыс даласының уақтысы көпке созылады, міне осыларды дәл ескерсе, солғұрлым метраж өлшемі дұрыс болады.
Көркем фильмнің ұзақтығын алдын-ала дәл анықтау мүмкін бола бермейді. Метраж бойынша мұндай қатаң шектеуде (регламент) режиссер өзінің ойын түсіру кезінде де, монтаж кезіңде де сыйғыза алуы екіталай.
Алайда, телевизия үшін жасалатын фильм эфирдегі уақыт кестесіне дәл келу керек, яғни хронометраж мүлтіксіз тура деген сөз. Бұл фильмдер қатаң түрде КҚЖ бойынша жасалып, телевизия экранына уақтысында жіберілуі қажет.
Сценаның метражы жиі өзгертіледі, өйткені кейіпкерлердің әр жердегі қозғалысын және олардың диалогтары мен драмасын күшейтіп, лириканы көбірек қосу керек сияқты жағдайлар болады. Жеке бір графада дыбыстың қосылуы туралы белгілер болады. Осылай әрбір сценада драматургиялық маңызы бар дыбыстық шулар әсерлері көрсетіледі. Қосымша шуларға (аяқтың басуы, есіктің жабылуы, ыдыс-аяқ сылдыры және т.б.) көп көңіл бөлінбейді, өйткені оларды жалпы әсер алуға көмектесеме, әлде керегі жоқ па, деген сияқты сауалдарға байланысты фильмнің соңғы кезеңінде ескереді. Мысалы: сотталған адам камерасының алдыңдағы күзетшінің жүрісі, сценаның маңызды элементі болса, ал бір-бірін сүйетін екі жастың жүрісі сценадан алып тасталуы мүмкін. (әдемі диалогқа кедергі болмас үшін).
Түсіру тобының басшылығы сценариймен айналысып жатқанда, режиссерлік топ актерлерді анықтайды, оларды сценариймен таныстырады, ассистентпен кездесуден кейін, режиссермен алғашқы маңызды әңгімеге шақырылады.
Бұл кезеңнің жұмысын жоспарлау және қадағалау сценарийлі-редакциялық алқа мен продюсерлік орталықтың міндетіне жатады. Олардың істеліп жатқан жұмыстары туралы мәліметтер апталық, айлық өндірістік жоспарларда көрсетіліп отырады.
Ал түсіру тобының жұмысы күнтізбелік жоспарда айқындалады. Онда жұмыстың атауы, орындайтын жауапты тұлғалар және мерзімдері жазылады
Күнтізбелік жоспар түсіру ұжымының жұмысты ұйымдастыру үшін қажет міндетті құжаты болып табылады. Жоспар норматив бойынша істелетін барлық жұмыстардың мерзімін анықтайды. Әкем екеуміз толықметражды көркем фильміне 1,5 ай мерзімі берілген және СРА қаулысымен қойылымы күрделі 1-категория бекітілген.
Кинофильмнің редакторы жазылып біткен режиссерлік сценарий бойынша қорытынды түйінін жазады. Ол сценарийдің көркемдік-идеялық мазмұнына және болашақ фильмнің көлеміне сәйкес екенін көрсетеді.
Қоғамның жоспарлау және өндіріс басқармалары болашақ фильмнің өндіріс бойынша шешімдеріне өздерінің қорытындысын жазады және оны күнтізбелік-қойылым жоспары мен бас сметада ескереді.
Режиссерлік сценарийдің әзірлігі титулдық бетті жасаумен аяқталады. Титулдық бет - осы фильмнің төл құжаты (паспорты). Онда сценарийдің атауы, оның авторы, студиясы және шығу жылынан басқа онда түсіру тобының негізгі қоюшыларының аты-жөні жазылады ( 6-қосымша).
Ал сценарийдің келесі екінші бетінде: басты рөлдер, эпизодттар және көпшілік сценаға қатысушылар, сонымен бірге құрама кадрлар және барлық объектілер: табиғат жері, павильон, интерьері метраждарымен толық көрсетіледі
Сонымен, режиссерлік сценарий дегеніміз түсіру алдындағы әдеби сценарий негізінде қоюшы режиссердің үсіру тобының басты мүшелерімен фильм қойылымы технологиясы бойынша дайындайтын экрандық әзірлігі (разработка). Ол - түсіруді қоюшылардың басты құжаты және болашақ фильмнің шығармашылық - өндірістік әзірлігі.
Міне, осы күнтізбелік жоспардың негізінде алғашқы дайындық кезеңінің жұмыстарын орындау үшін смета жасалады. Фильмнің сметасы - ұжымдық жұмыс, оған түсіру тобының қоюшы тұлғалары қатысады. Ал жауап беретін басшылар - фильм продюсері мен директоры. Сондықтан істелетін жұмыстың көлемін толық білу керек. Өйткені өндіріс кезеңінде ол жұмысқа жұмсалатын қаржы сметада көрсетілмесе, ол жұмыс орындалмайды және фильмнің сапасына, түсіру тобының ахуалына кері әсер етеді. Бұл мәселеге үлкен жауапкершілікпен қарау керек.
Смета дегеніміз болашақ қаржылық жоспар, алдағы кезеңге арналған студияның міндетіне сәйкес істелетін жұмыстың есебі. Смета арқылы бір уақытта басқару, қадағалау және үйлестіру функциялары орындалады және соған сәйкес шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Смета жасау үшін келесі материалдар қажет:
1.Әдеби сценарий мен СРА қаулысы;
2.Шығындар лимиті мен күнтізбелік жоспар;
3.Фильм өндірісі бойынша Ереже (2008.14.02.);
4.Техника-экономикалық нормативтер;
5.Бағатізбеліктер(прейскурант, прайс беттер);
6.Түсіру тобының тапсырыстары мен қызмет хаттары;
7.Бұйрықтар, қаулылар мен заңдар;
8.Тәжрибелі статистикалық материалдар (өткен уақыттың сметалары);
9.Компьютер мен принтер, флешкалар;
10.Кеңсе құралдары (есептеу машинкасы, күнтізбелік (календарь) және т.б.
Бұл кезеңнің аяқталуы бойынша Акт жасалады, келесі дайындық кезеңіне өтуге бұйрық шығарылады.
Жалпы өндірістің кез - келген кезеңдерінде болашақта істелетін жұмыстардың шығындарын алдын ала сметада қарастыруға аса көңіл бөлу керек. Фильмнің жеке дербестігін, әр түрлі жанрын ескеретін болсақ, мұндай жұмыс қажеттіліктері сан алуан болады.
2.ФИЛЬМ ҚОЙЫЛЫМЫНЫҢ ДАЙЫНДЫҚ КЕЗЕҢІ
2.1. Актерлерді таңдау
Бастапқы кезде актерлерді таңдау көп жағдайда қиынға соғады. Кейде сценарий жазылып жатқанда-ақ актерлер белгілі болады, тағы бір жағдайда көп уақытты талай фильмдерді көруге жоғалтып, режиссер дайындық кезеңі аяқталғанда аяқ астынан телевизор экранынан өзінің жалғыз ғана орындаушысын табады.
Фильмнің шығармашылық және коммерциялық нәтижесіне актердің жеке тұлғасының әсері өте зор болады. Белгілі, атақты актер - экономикалық санат (категория) және кинотеатрға келетін көрермендермен тікелей байланысты, бейнекассетаны сатудан түсетін пайдаға да қатысы бар. Кең тараған актердің есімі инвесторды табуға жол ашады, ал кейде жобаны қаржыландыруда жалғыз негізі болып келеді.
Жобаға қатысушы атақты актерлердің, оның көрермендерге, картинаға беретін әсеріне, телевизия мен прессаның көңіліне қарсы ешнәрсе қоя алмайсың. Өндіріске фильмді дайындауда ең негізгі маңызды элементі - дұрыс ойластырып жасалған актерлерді таңдау - басты рөлдерді орындаушылар. Онымен 4-5 адамнан тұратын режиссерлік топ айналысады.
Актерлерді іріктеуге (кастинг) фильмдерді, спектакльдерді кейде телехабарларды, фотографияларды көру, ақпарат құралдарымен танысу жатады. Осындай алдын-ала істелген жұмыстардан кейін қоюшы режиссермен әңгімелесу үшін актерді шақыруға шешім қабылданады. Актерлерді тиянақты таңдау - олардың үмітін қабылдамайтын кезде болатын эмоциялық ауыртпалықтан, психологиялық күйзелістен (травмадан) сақтайды.
Орындаушыларды таңдау сценарийдің талабына, оның кейіпкерлеріне сәйкес болуына байланысты. Актерлерді іріктегенде шығармашылық міндетінен басқа коммерциялық мақсат та болады. Әсіресе, продюсер инвестор ретінде ірі банкирді шақырғанда және олардың шешімі актерлердің жобаға қатысуына байланысты болған кезде. Бірақ инвесторлар белгілі актерлерді бекітуді талап етіп, олардың жеке қасиеттерінің сол рөлге сәйкес болуын ескермейді. Қателік болған жағдайда оған бәрі жауап береді. Егер актер үміткері ешкімге күдік туғызбаса, ол рөлді орындауға фотобейне байқауысыз-ақ бекітіледі.
Қазіргі өндірістің жоғары өнім нормасы, қатаң күнтізбелік жоспарына байланысты осы уақыттарда қолы бос актерлерді түсіру бағыт алып келеді. Фильм продюсеріне нағыз мұқият барлау - актерлердің басқа жұмыста істеуін тексеру. Өйткені рөлді алғысы келіп отырған актерден сұрасаңыз, оған жауап әрқашанда белгілі және біреу ғана - мен боспын.
Түсіруге бір ай қалғанда актерлерді бекіту өте маңызды. Қалған төрт аптаның ішінде театрмен, немесе сол актердің қатысатын басқа түсіру топтарымен келіссөздер жүргізіп, келісім-шарт жасау (бұны білу-үлкен өнер), оған киім-кешек тігу, рөлді меңгеруге көмектесу, репетиция жүргізу, егер керек болса грим суретін табу және бекіту сияқты жұмыстар істеледі.
Кинода эпизодтарды бірінен соң бірін түсіру сирек кездесетін жағдай. Сондықтан репетицияларға ерекше көңіл бөлінеді: ең болмаса актер өзін столдың ар жағында отырып өз рөлін сезіну керек.
Фильм өндірісінде репетиция ең арзан тұратын жұмыс сияқты, бірақ оның тиімділігі баға жетпестей болуы мүмкін. Дайындық кезеңінің соңындағы репетиция- режиссердің өз ойын тексеру, қателіктерден құтылу, кейіпкерлер мінезін дамыту, актерлерді дұрыс таңдағанына сену үшін жасалатын соңғы мүмкіндігі.
Сондықтан дәл осы кезде түсіру кезеңіне қарағанда актерді ауыстыру үлкен шығынға ұшыратпайды. Актерлердің сцена мен эпизодтардың маңызын түсіну үшін кейіпкерлердің мінезін және қарым-қатынасын, режиссердің тапсырмаларын алу үшін репетиция өте қажет. Алғашқы репетиция түсіру кезеңінде репетицияның уақытын қысқарту үшін көмектеседі.
Егер шығармашылық репетиция фильм сапасын әжептәуір жақсартатын болса, ал техникалық репетициясыз түсіруге мүлде кіріспеу керек.
Репетицияның жалпыға белгілі технологиясы келесі төмендегідей болады:
1-ші қадам: Столдың ар жағы. Барлық негізгі актерлер жиналады. Кездесу мақсаты - рөльдер бойынша сценариймен танысу және оқу.
2-ші қадам: Бейнені меңгеру. Фильмнің режиссерлік сипаттамасымен (экспликация) танысу. Мақсат-мінездердің психологиясына ену.
3-ші қадам: Фильм эпизодтары. Түсіру кезіңде оқиғаның дамуындай жүргізілмейтінін ескеріп, бұл репетициялар актердің кинодағы жұмыс қиындықтарын жеңілдету үшін маңызды. Кейбір режиссерлер алдын-ала фильмнің барлық сценаларын репетициялайды, ал басқалары тек күрделі сценаларды ғана ескереді.
4-ші қадам: Түсіру алдында. Бұл репетициялар шығармашылық пен техникалық міндеттерді құрайды.
5-ші қадам: Түсіру күні. Әрбір кадрда оператордың қатысуымен актерлердің дәл қозғалысының мизансценасын бекіту. Түсіру алдындағы репетиция - техникалық репетицияның соңы, ондағы актерлердің әрекеті сантиметрге дейін дәлдікпен белгіленеді.
Телесериалдардың өзгешелігі - репетицияға уақыт бөліп бере алмайды. Жақында ғана еңбек өнімділігі бір сменада 2-4 минут болса, ал қазір 15-20 минутқа дейін өсті. Телесериалдар үшін бірнеше репетиция өткізу - ол үлкен олжа және бай картинаның мүмкіндігі.
2.2. Табиғат жерін таңдау
Егер сценарийдің табиғат орнында түсірілетіні анық болса, онда жақсы жұмыс істеу үшін ұйымдастыру ғана қалады. Егер сценарийде табиғат аясында түсірілетін жері көрсетілмесе, оны іздейді. Ақпараттық карта, фото және бейне материалдар негізінде арнайы агенттік (бізде жоқ) түсіру жерін табуға көмектеседі. Осыдан кейін түсіру тобына тек іс сапарға шығып, болашақ түсіретін жерлерді бекіту ғана қалады.
Табиғат жерін таңдаудың ақпараттық көзі - фотомұрағаты және студияның кино қоры. Бүгін күні бұрын түсірілген фильмдер бойынша іздеп жүрген табиғат аясы жоқ болуы мүмкін. Табиғат аясында түсіруді іздегенде деректі және көркем фильмдер, телевизиялық хабарлардан басқа, жеке өзіңнің тәжірибең, оқыған кітаптарың, достарыңның әңгімесі, туыстар мен көршілердің кеңесі көмектеседі. Табиғат жеріндегі түсіруді таңдау шығармашылық пен өндірістің мақсаттарына сәйкес бір-бірімен байланысып жатады.
Бұл мәселе бойынша әрқайсысы өзіне керек шаруаларды шешеді:
-оператор объектілерді жарықтандыру режимін ойластырады, техниканы қолдану жағдайы мен күннің шығысы мен батысын анықтайды;
-суретші табиғаттың қателіктерін түзеуге тырысады, ландшафт көрінісінің өзгеру көлемін болжайды;
- режиссер сценарийге сәйкес келетін табиғат жерін іздейді;
- ал продюсер мен фильм директоры болса түсіру алаңы мен база туралы, қонақ үй және тамақтандыру орындары, жергілікті техника және адам ресурстарымен қамтамасыз ету туралы ойлайды.
Осы мәселелерді шешу үшін киностудия атынан Алматы облысының әкімі С.Ә.Үмбетов мырзаға келесі ресми хат (05.08.2009ж., №647) жолданды:
Шәкен Айманов атындағы Қазақфильм АҚ Тәуелсіздік мерекесі - Қазақстан Республикасының 20 - жылдығына арнап АТАЖҰРТ (авторлары Лаврентий Сон, Сламбек Тәуекел, қоюшы-режиссері Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Сламбек Тәуекел, продюсері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Тәңірберген Хажиев) көркем фильмін қолға алып, дайындық жұмыстарын бастап жатыр.
...Адамзаттың бәрiн сүй деп Абай айтқандай қазақ халқы өз шаңырағының астына талай сенімнен шыққан халықтардың мыңдаған өкілдерін қарсы алып, паналатуына тура келді. Халықтар атасы атанған И.Сталин күшпен жасаған миграцияның бірнеше толқыны қазақ тарихының ең бір ауыр кезеңіне айналды. Голощекин жүргізген кіші октябрь қазақ халқын өзінің тең жартысынан айырған ашаршылыққа әкеп соқты, ел одан есін жинай алмай жатқанда саяси репрессия науқаны басталды, көп ұзамай Ұлы отан соғысының оты лаулады. Осы бір трагедиялық сипатқа толы қасіретті жылдар Қазақстанды көпұлтты өлкеге айналуға мәжбүр етті.
Фильмнің құрылымында қазақ жеріне сахалин кәрістерінің, месхет түріктерінің, поволжье немістерінің, шешен мен ингуштардың және де басқа ондаған халықтардың жер аударылуы, олардың осы жерде қоныс тебуі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігі мен Шәкен Айманов атындағы Қазақфильм студиясының қолдауымен қолға алынған фильм кинорежиссер, продюсер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Сламбек Тәуекелдің режиссерлігімен түсірілді. Киноның сценариін Сламбек Тәуекел мен Лаврентий Сон жазған. Негізінен өткен ғасырдың 30-жылдарындағы кәрістердің Қаратал өңіріне қоныстануын өзек ете отырып, неміс, чешен, күрд, тағы басқа да этнос өкілдерінің өңірімізге қалай келіп, орныққанынан сыр шертетін туындының негізгі қаңқасы Лаврентий Сонның бала шақтағы көрген-білгені мен басынан кешіргендеріне сай құрылғанын айта кеткен жөн. Сондықтан фильмнің оқиға желісі шынайы әрі жанды, көрерменін терең ойға жетелеп, санасына терең бойлай алады. Сценариі үш айда жазылып біткен фильм 2009 жылғы қарашадан 2010 жылдың қараша айына дейін Қаратал өзенінің бойында түсірілді. Түсірілім тобы оқиғаның шынайы, нанымды болуын назарда ұстап, ондағы барлық керек-жарақтарды сол кездегі жағдаймен сәйкестендіруге көп күш жұмсаған. Мұражайлар мен тұрғындардың қолында сақталған жәдігерлерді керекке жаратқан. Тіпті, көнекөз қариялардың кеңесін де тыңдап отырған. Осындай қатаң талап фильмдегі ролдерді сомдайтын актерлерді таңдау барысында да ескерілген. Нәтижесінде Болат Әбділманов, Назгүл Қарабалина, Сергей Петров, Ержан Нұрымбетов, Бағлан Әбдірайымов, Эдуард Пак, Тамара Қонысбаева, Алтынай Нүкербекова, Тілектес Мейрамов, Меңтай Өтепбергенова, Алексей Шемес өздеріне жүктелген міндетін жоғары деңгейде орындап, фильмнің сәтті шығуына үлес қосты. Енді бір жағынан, фильмнің сәтті шығуы бұған дейін Батыр Баян, Махамбет кинофильмдері мен көптеген деректі фильмі арқылы жұрттың ықыласына бөленген режиссер Сламбек Тілеуқабылұлының да мол тәжірибесінің жемісі. Әсіресе, Ақжол ұжымшарының төрағасы Орынбай Берсүгіровтің (ролде Болат Әбділманов) төңірегінде өрбитін оқиға желісі кеңпейілділікті, меймандостықты, тіпті адамдар арасындағы алауыздық пен қызғаншақтықты өзек ете отырып өрбиді. Көңілді босатып, көзге жас алдыратын, қуана қол шапалақтайтын тұстары жетерлік.
I.Сценарий жазу кезеңі
1.1. Сценарийді дайындау
ЖерұйықЖанры: тарихи драма, режиссері: Сламбек Тәуекел
Көркем фильм сценариінің синопсисі
Авторлары: Лаврентий Сон, Сламбек ТАУЕКЕЛ
Кезінде ұлы империяның қолжетпес қағажу шеті болған көпұлтты Қазақстанға халықтардың дана атасы атанған қою мұртты Бас Хатшы сенімнен шыққан халықтарды ешбір себепсіз көшіруге, анығын айтқанда, жер аударуға өте зор құмарлық танытты. Логикасы баланың ой деңгейінен аса қоймайтын бұл шешімдердің астары да сондай қарапайым еді - шексіз даланың төсінде сепаратизм, не болмаса империяға қарсы ұйымдастырылған бүліктер мен ұлтаралық қақтығыстарды реттеу (басып тастау) қиындық туғызбайды деп ойластырылған еді. Бұл көшіру шараларын іске асыру барысында асқан айуандық пен қатыгездік жасалынды. Тек рухы мықтылар мен тәні шыдамдылар ғана жан сақтай алды. Шойын жолдардың екі жақ қапталы өлген адамдардың жерленбеген мәйіттерінің үйінділеріне толып ит - құстың болашақ жеміне айналды.
Жыртық - тесік вагондар Жәбреиіл періштенің жан алатын жылжымалы зертханасына айналды. Бұл жалғанда жақсылық көре алмағандарды да тура тамұққа апаратын жол сияқтанды...
...Тағдыр талайдың сызуы солай болса керек көшіп келгендер де, оларды қарсы алған жергілікті халық өкілдері де бір - біріне табиғи Адами қасиеттердің шынайы үлгісін көрсете білді...
Бірақ бұндай жоғары гуманистік нәтижеге жетудің жолы тар да, тайғақ та еді. Міне осы сынақтың қорытындысы - бүгінгі күні бізде орын алған ұлтаралық келісімділік пен татулықтың негізіне, фундаментіне айналды. Әр халық өзін өзі қалай ұлықтаса, өзге халық та оның болмысынан осы ұлылықтың ізгі бейнесін байқай білуі керек. Керісінше де дәл солай. Өзіңді қалай жақсы көрсең басқаны да солай бағала деген ұлы қағиданың айқын көрінісі емей не?!
Ізгілікті ұлықтау, жақсылықты жарату жеке ұлттың игілікті ісі ғана емес, жалпы адамзатқа тән қасиет - осы туралы болашақ иелеріне - жас ұрпаққа ұғым себу біздің міндет. 1937 жылдың қоңыр күзі бітіп, қыстың алғашқы ызғарлы күндерінде тірі жан дірдек қағып тоңа бастаған шақта Талдықорған облысының Қаратал ауданының қар басқан көкжиегінен келе жатқан паравоздың мұңды үнімен бірге түтіні аспанда ұзын қара із қалдырып келе жатқаны көрінді. Шойын жолдың тупигіне жақындаған сайын алыс жолдың қалың қырауы басқан жүк таситын эшелонның түр сипаты айқындала түсті. Вагон терезелерінің дем жылуынан теңбіл-теңбіл боп еріген кейбір көзшелерінен кейбір көшірілгендердің үрей билеген беттері көрінді. Поезд тоқтасымен оның ұзын бойын бойлап қарулы күзет қызметінің адамдары сап құрып тұра қалды.
Таң шапағы әлі көкжиектен көріне қоймаған шақта вагондардан қар басқан далаға қолдарыңда байлаулы жүктері, тұрмысқа қажет мүлік заттары, күріш салынған қапшық асынған адамдар лап қойды. Қимылдың бәрі үнсіз тыныштықтың аясында өтуі, адамдардың қорқыныш құрсауына түсіп, шарасыздыққа әбден көнгендіктерін байқатады.
Жүк поезы қыс ұйқысынан оянған аюдай асықпай орнынан қозғала беріп еді жаңағы жұрт қайтадан вагондардан орын алу үмітімен оның соңына ұмтылды, бірақ қарулы күзет есі шыққан адамдарды тез тәртіпке келтірді...
Орынбай ақсақалдың отбасына НКВД - ның өкілі Жылқыбай келіп келеткіндерді кісіжегіштер деп, олармен қарым - қатынас жасауға болмайтынын ескертті.
- Сонда кісіжегіштерің көп пе?
Сценарий (итал. сценаріо, лат. сцена, сцаена - сахна) - кинофильмнің, теледидар қойылымының композициялық негізі.
Сценарийде драматургия мен проза тәсілдері қабат игеріледі. Сценарий экрандық қойылым үшін жазылып, образдық жүйе экранда бейнелегенде ғана тәмамдалған, толыққанды сипатқа ие болады. Сценарий сөз өнері жанры ретінде ХХ ғасырда дамыды. Ол кино және теледидар сценарийі болып бөлінеді. Киносценарий ХХ ғасырдың 20-жылдарында қалыптаса бастады. Алғаш ол мылқау фильмдердегі оқиғалар желісін тізбелеу қызметін атқарған. Кейін кинодраматургияның эстетикалық, шығармалық принциптері түзіліп, әдеби драмалық тұрпаты анықтала түсті. Киносценарий орындалу техникасына, жүзеге асырылу кезеңдеріне, құрылымына байланысты синтетикалық және ұжымдық шығарма болып табылады. Мұнда сөз, музыка, бейнелеу өнерлерінің жанрлық элементтері біріккен. Сценарий жүзеге асу барысында оператор, режиссер, актерлер қатынасады да, сюжеттің бастапқы драматургиялық сипаты күрделілене түседі. Сценарийде автор сөзінің (кадр сыртындағы дауыс), төл сөздің (диалог, монолог), ремарканың (суреттеу, тәптіштеу), әр алуан түсініктемелердің тұтастығы қатаң ескеріледі.
Әрбір адам тақырыпты таңдағанда белгілі бір көкейінде жүрген идеяны, яғни бір проблемаға қызығушылығымен оны дамыту және жетілдірумен анықталады. Әр бір жобаны бастамас бұрын, жобаны құрастырушы алдымен фильмнің қандай, қай бағытта, оның тақырыбы мен идеясы туралы ойлану шарт. Себебі фильмнің идеясы, жобаның ары қарай қай бағытта және қандай жанр бойынша өрбитінін айқындайды.Ал ол болса , сценарийдің ең басты көрінісі деп айтатын болсақ қателеспейміз.
Жалпы, фильмнің идеясы мен оның тақырыбын қалай талдап алу керек? деген сұраққа жауап беретін болсақ.Әрине ол әр бір адамның талғамы мен талдауына байланысты болмақ. Алайда егер фильмді, алдымен көрермендерге жасайтынын ескере отырып, ол тек көру ғана емес, сонымен қатар тәлім тәрбие беретін құрал екенін ұмытпағанымыз жөн. Сонымен қатар, ол көрермендерді өзіне тартатын, басқа жобалардан өзіндік ерекшелігі бар фильм болуы да тиіс. Ал, менің таңдауым көркем фильм болмақ.
Сонымен фильм түсіру туралы мемлекет тапсырысымен танысып, онымен келістіңіз немесе сіздің фильм жасау жөніндегі ұсынысыңыз қабылданды делік. Енді фильмнің мақсатын, міндетін және оны түсіріп болғаннан кейін көрсетілер аудиторияны да көз алдымызға елестете аламыз. Шартқа қол қойылды, уақыт белгіленді, енді іске кірісу қажет. Келесі жұмыс тақырыпты мұқият зерттеуге арналады. Зерттеуші ретінде жақсы сценаристің жағдай талғап жатпайтын қасиетін, ғылымға ден қойған ғалымның әрбір детальға зер салатын әдетін бойға сіңіріп, бақылаушы, сарапшы, ғалым, стенаграфист те бола алуымыз міндет.
Бірнеше тәуліктің, болмаса бір айдың ішінде осыған дейін өзіңіз түпкілікті білмеген тың тақырыптың сарапшысы болып үлгерген жөн. Мұның өзі газет-журналға жаза салатын мақала секілді көрінгенімен сөз бен бейнені қаз-қатар жымдастырып реттеу, сенімді бейнелеу, сюжетке қажетті құжаттарды табу, бұл ерекше еңбекті талап ететін шығармашылық еңбек екеніне куә боласыз. Әдетте, зерттеу бағытын фильмнің идеясы, тақырыптары айқындайды. Сонымен, фильм идеясы әр түрлі жағдайларда пайда болуы мүмкін. Ол автордың өз өмірінен алынған үзінді, немесе тарихи оқиғаның бір көрінісі болуы мүмкін. Белгілі бір көрермен жасына тоқтала отырып , ойдағы идеяның, алдағы уақытта қалай өрбитінінің жолын айқындатады. Келесі қадам, бұл, көреремендер мен автордың идеясы ,қандай жанр бойынша өрбитіні туралы болмақ.
Тақырыпты игеру үшін не істеу керек? Фильмді қалай жасамақпыз? Демеушілермен алғашқы кездесуде-ақ бұл сауал көсе көлденең тұрады. Фильмді түсірем деген ниет табанды болса, әуел бастан-ақ оның тақырыбынан болашақ жұмысымызға керекті тетікті табуға тырысу керек.
Жағдайдың не кейіпкер мінез-құлқының фильмді түсіру қарсаңында күрт өзгеруі. Бұлардан басқа да фильмнің басталу алдында ойламаған жерден туындайтын жайлар көп. Дегенмен, жоғарыдағы 4 мәселе - туындыны сәтті ұйымдастыру арқауы. Үлкен жобалармен жұмыс үстінде тақырыптың шешіміне қатысты бір байламға келмес бұрын алдын-ала оны зерделеп, ыждағатпен зерттеу артықтық етпейді.
Тақырыпты зерттеуді 3 кезеңге бөлуге болады:
-Баспасөзде жарияланған туындыларды тақырыпқа қатысты тарауға бөліп зерттеу.
-Мұрағаттардағы бейне және фотоматериалдар мен ақпараттық жаңалықтарға көрсетілген сюжеттерді мұқият қарау, қажеттісін сатып алу.
-Тақырыпты жіті білетін мамандармен пікір алмасу. Осы орайда айтпағымыз, фильмге автор, режиссер болудан гөрі, көбінесе продюсерлік бағытта қызмет атқаруға тура келетіндіктен осы жолдар авторы тікелей қатысқан фильмге - диктор мәтінін әзірлеу, оны құлақпен естумен қатар, соның сұлбасын көзбен көру үшін осы мәселелерді қол,а алу керек.
Фильм сценарийін жазу үшін тақырыпты түпкілікті білу - заңдылық. Сонда ғана экранда көрсетілмек жайларға қосымша дәлелдер қосып, тосын айғақ айтып, соны сараптамалық өлшемдер арқылы баяндап, фильмнің эмоциялық ахуал-ауанын ашуға болады. Тақырыптың сыр сандығын жүрегіңізбен сезіп, қыл қобызын дөп баса алсаңыз-мәтін әсерлі. Ең керегі мірдің оғындай етіп айта алсаңыз, фильм тынысын көрермен өзіңіздей қабылдамақ.
Сценарий - бұл кейіпкерлердің бейнесі мен олардың іс-қимылы, диалогтары, оқиғалары, орны бар фильмнің жазба жобасы. Сценарий - мағыналы кесінділерден, яғни эпизодтардан құралған фильм сюжеті. Оның әрқайсысының өзінің нөмірі бар және белгіленген орны мен уақытынан басталады. Сценарийдің осындай форматы актерлер мен түсіру тобының барынша ыңғайлы оқытылуын қамтамасыз етеді.
Сценарий, көрермен нені экранда көреді, соны суреттейді, міне сондықтан да қазіргі шақты қолданады. Тіпті кейіпкерлердің еске алатын жерлерінің өзі де қазіргі уақытта өтіп жатқанға ұқсайды. Сценарийде фильм оқиғалары белгілі бір қатармен өрбиді. Сценарийдің міндеті - оларды диалогтар арқылы әңгімелеу емес, қозғалыс пен көру бейнесінде көрсету. Қайталап жазу - сценарийді жазу кезіндегі үдерістің маңызды бөлігі.
Автор өте көп нобайлар мен шимайжазбаларды жиі істейді. Сценарий жазу уақытысында кейіпкерлердің диалогтары мен қозғалысы, орны бірнеше рет өзгеруі мүмкін. Сценарист үшін классикалық бейнелерді бірнеше рет қайталап оқу аяқталған сценарийдің қандай екенін түсінуде өте маңызды. Неғұрлым көп оқысаң, солғұрлым тілге икемделесің және біртіндеп өз стиліңді табасың. Драмада актерлердің сөзіндегі диалогтардан басқа ауызша (вербальной) берілетін ақпараттың үш тәсілі бар:
Бірінші - титрлар, яғни кірісін беретін ақпарат экранда жазылған сөздер. Екінші- басты кейіпкерлердің біреуі көрерменге оның мінезі мен ойы түсінікті болу үшін фильм бойынша кадр сыртында түсіндірме беріп отырады. Үшінші - кейіпкерлердің тура көрерменге камера арқылы монологы. Бұл әдіс төртінші қабырғаның құлауы деп аталады, өйткені кино кеңістігінің тұтастығы бұзылады.
Продюсер адамдардың психологиясын тани біліп, бас кейіпкерлердің ең күрделі қарым-қатынастарын құрастыра біліп, акценттерді дұрыс қоя біліп, бастыны екінші кезектегіден ажырата білуі қажет. Осындай қасиеттерсіз ол соңғы нәтижені дұрыс болжап біле алмайды. Ойын жүзеге асыру үшін кімнің керек екендігін анықтай алмай қалады.
Сондықтан кино-бейне индустрияда продюсердің алатын орны ерекше. Кез келген жоба ол суперстудия ма, не болмаса белгілі бір компания ма, оның негізін салушы, яғни ынталандырушысы продюсер болып табылады.
Киноөнімін өндіретін компаниялар басты назарларын өндіріске аударып, жобаның ең бірінші, бастапқы кезеңін назарға алмайтындығы мәлім. Бастапқы дайындық кезеңі болашақ тапсырыс берушілермен келісім-шарттар, кастинг, қаржыландыру мәселесі, дайындық кезеңі сияқты мәселелерді қамтиды. Продюсер және оның тобының сәтті нәтижеге жетуі осы кезеңге байланысты.
Продюсер сөзінің астарында нені ұғуға болады? Мәселен, титрларда әртүрлі жағдайдағы әртүрлі адамдар аталына алады, ал өмірде олар авторлармен, режиссерлармен, редактормен және т.б. жұмыс істейтін адамдар. Қазір продюсер мамандығы модаға айналды, енді бұл сөздің өзі нақты өзінің мамандығының мағынасына сай келмейді. Өнім өндірудегі продюсердің терең білімі мен мол тәжірибиесі - оның басты қасиеті. Біріншісі - кәсіпкерлік шығармашылық, оған: авторлыққа, режиссураға, музыкаға және осыған байланысты басқа да мәселелер болса, екіншісіне - ұйымдастырушылық пен каржы мәселесі кіреді.
Продюсер бұл біліктіліктің келесі бір баспалдағы сияқты. Міне, сондықтан да жоғары оқу орнын бітірген соң, дипломында бұл мамандық көрсетілсе де продюсер болу мүмкін емес. Бұл мамандықта табысқа жету үшін жауапкершілікті өз мойнына алатындайға үйрену керек. Ал бұл үшін практикалық, кәсіби және адами тәжірибелер болу қажет.
Продюсер практика барысында киноөндірісіндегі барлық мамандықтарды түсіне білу қажет, яғни жан - жақты болу керек. Экранның тек техникалық жағын ғана емес, сонымен қатар сценарийдің қалай жазылу керек екенін, музыканың шығарылуын, жарықтар мен әр түрлі өрістерде және қандай ракурстарда қалай түсіру керек екенін білу кажет. Бұлардың бәрін институтта оқып жүргенде бірдей игере алу мүмкін емес.
Девелопмент - жобаны әзірлеу, сценарийді, кастинг элементтерін, суретшілердің нобайлық шешімдерін, өндірістің қысқаша технологиялық бейнесін, экономикалық параметрін және жобаның өндіріске жіберілуіне керекті жобаның толық тізімдемесін құрайды.
Продюсердің технологияны, бюджетті жақсы білуі керек, өйткені фильмнің бүкіл экономикасы соған байланысты. Бұл "құжаттар қоржыны" немесе продюсерлер атайтындай "қойылым жобасы" деп аталады. Қаржыгерлерге немесе жобаға мүдделі адамдарға бұдан қандай фильм шығатынын дәлелдейтін толық мазмұнды қоржын болу керек. Бұлсыз ешқандай жоба өндіріске жіберілмейді.
Қойылымдық жоба дегеніміз - қаржыландыратын ұйымға немесе инвесторға ұсынатын құжаттардың жиынтығы. Қойылымы күрделі жобаға: сценарий, жобаға қатысушылардың резюмесі, синопсис, бюджет, актерлердің фото және бейне байқауы, режиссерлық сценарий, кадрлау, сахналық сәндеме нобайлары, бекітілген табиғат жерінің суреттері, операторлық және жарық түсіру аппараттарының тізімі, фильмге арналып жазылған өлеңдер және әндер саны, ұйымдардың, компаниялардың, фильмнің прокатымен айналысатындардың, телекомпаниялардың және қаржылық серіктестердің кепілдігін растайтын құжаттар, продюсердің сценарийге құқығын растайтын құжаттар кіреді.
Кинопродюсер ең біріншіден, кино нарығын, оның заңдары мен болып жатқан процестерін, ең негізгісі - көрермендердің талғамы мен қажеттілігін болжап, талдай білуі қажет. Міндетті түрде сол тауардың бұл нарықта қандай бағамен және қалай, немесе кімге сату ықтимал екенін білу қажет. Өз тауарын сатып, және одан белгілі бір пайда түсіру жолында продюсер еркін нарықтық экономика жағдайында барлық бизнесте кездесетіндей басқалармен экономикалық жарысқа немесе бәсекеге түседі.
1.2 Режиссерді таңдау
Продюсерге бәрі маңызды, бәрі қажет: сценарийдің жаңалығы (түпнұсқасы), актер таланты, оператор класы, суретші шеберлігі, тақырып өзектілігі, қаржының жеткіліктігі, жанр сұраныстығы. Бірақ продюсер режиссер таңдауда қателік жіберсе, онда өнердің нағыз шығармасы ешқашан шықпайды.
Болашақ фильмнің сапасы режиссерге байланысты, оның рөлін баға жетпес деп айтуға болады. Режиссерді таңдау кездейсоқ болмауы керек. Сценарий түсіру тобына түгелімен ұнаса да, продюсердің режиссермен кездесуі сценарийді өзгерту талабынан басталады, бірден талас-тартыстың пайда болуына себеп табылады.
Продюсер дипломат болуы керек. Бір-бірімен келіспеушіліктен, түсінбеушіліктен қаншама жақсы идеялар мен фильмдер болмасқа кетті. Талас-тартысқа асықпаған абзал, алдымен өзгертуге келісім беру керек. Өйткені режиссер сценарийді әлдеқайда жақсы жасауы да мүмкін ғой. Ешкімге бергісіз дебютант Андрей Тарковский, басқа бір режиссердің орнына тағайындалып, Иванова детство деген фильмді аяқтау үшін сценарийді өзгертуден бастаған.
Дәл осылай режиссер Френсиз Коппола Крестный отец фильмін қою үшін шақырылғанда, сценарийді қайта жазудан бастаған. Режиссерді таңдау кезінде, продюсер өте қиын қарама-қайшылықтарға тап болады. Ол шеберді іздейді, атақты режиссерді таңдайды, бірақ оның кәсіби дәрежесі жоғары болған сайын, ол еркіндікті де қажет етеді.
Сондықтан продюсер шығармашылық үрдісте өзінің табиғи талабын амалсыз шектеуі қажет. Басқаларына қарағанда режиссердің көркемдік нәтижелерінің тұрақтылығына продюсер ерекше көңіл аударады. Сондықтан продюсер режиссердің алғашқы жетістігіне мұқият қарайды. Тырнақалды шығармасының жолы болып кетсе де, ол - шығармашылықтың адамы ма, бір фильмнің режиссері ме, немесе болашақ нағыз суреткер ме?- деген сұрақтар туады. Есеп бойынша екінші жасалған шығарма ерекше орын алады деп саналады екен, өйткені ол автордың кім екенін айнадай ашып береді.
Кәсіби продюсер фильмге сәйкес режиссер керек екенін түсініп, оны таңдағанда аса ұқыптылықпен қарайды. Оның атағы мен жеке қабілеттілігін, нақты жанрдағы тәжірибесін ескере отырып, бөлінген қаржы және мерзімге үлгеретіндігі есте болуы керек.
Кино тәжірибесі бойынша киножоба көбінесе белгілі бір режиссерге арналады, егер олай болмаса, режиссер әдеби сценарий жазу кезінде шақырылады. Келісім-шартты продюсер жасай отырып, режиссерге жұмыстағы ұқыпсыздықты, әсіресе ақшаның артық жұмсалуын, түсіру кезеңінің ұзақтығын, таспаның және жұмыс сағаты шығындарының жұмсалуын қатаң тәртіпке салып, алдын-ала ескертіп өзін сақтандыруға тырысады.
Продюсер режиссерден материалдық жауапкершілік үшін оның келісімін алуға күш салса, ал режиссер әрқашан да ешнәрсеге жауап бергісі келмейді. Бұдан қалай шығуға болады? Тым қатаң келісім-шарт жасау сирек жағдайда ғана дұрыс болар, бірақ ол әрқашанда ойдағыдай деп айтуға болмайды. Тәжірибе бойынша келісім-шарт ақылға сыйымды талаптарға сәйкес болғанда ғана орындалады. Жұмыстың жақсы жүруінің басты кепілдігі - режиссердің кәсіби деңгейін жақсы білу. Ол келісім-шарттың қатаң тармақтарымен анықталмайды.
Кәсіби продюсер шығармашылық жұмыста жалпыға бірдей ереже болмайтынын жақсы түсінеді, сондықтан болар, бір фильм өндірісіндегі жақсы көрсеткіштер басқа фильмде мүлде қарама-қарсы болуы мүмкін.
Келісім-шарт бойынша әртүрлі мәселелерді шешкеннен кейін режиссер сценарийді мәреге қарай жақындатуға толығымен қатысады. Сценарий дайын болған соң келесі кезеңге өтеді.
1.3 Бизнес - жоспарды жасау және инвесторды іздеу
Қандай да болмасын жобаны қаржыландыруын қамтамасыз ету үшін оны инвесторға әдемі көрсете білу керек. Бұл продюсерге өте күрделі міндет ! Бәрі бизнес-жоспарды құрудан басталады. Іскерлікпен жасалған бизнес-жоспар продюсерге инвестордың салынған ақшасын жоғалтпай, пайдамен қайтатынын сендіру үшін көмек етеді. Бизнес-жоспар ақшаны іздеу үшін жасалып, оны қайтару мүмкіндігін көрсететін жалғыз құжат. Сондықтан оны қолдайтын әдістер мен тәсілдер нақты көрсетілуі керек.
Алдымен сценарийдің тақырыбын анықтап, қысқаша таныстырып, оның көрерменге қаншалықты қызықты болатынын түсіндіру керек. Инвестор бизнес-жоспарда өзінің капиталының қолдануы мен экономикалық көрсеткіштерін көргісі келеді: соның ішінде салым сомасын алу мерзімі және оны қайтару, төлеу тәртібі, коммерциялық пайданы бөлу механизмі және оның көлемі көрсетіледі. Басқаша айтқанда, продюсер инвесторға оның шығындарының қайтару жолдарын көрсетуі керек.
Бизнес-жоспар фильмді сату (оған әсер ететін режиссер шеберлігі, актер рейтингі, сценаристің есімі, жанр түрі) жарнамалық құрылымымен кинонарықтағы жағдайдың толық талдауымен және шығармашылық-өндірістік көрсеткіштерімен негізделеді.
Осындай есепті жасау үшін, алдымен фильм қоюға кететін жобалы шығындардың көлемін анықтау керек. Отандық кинотәжірибеде бұл шама шығындар лимиті деп аталады.
Продюсер инвесторға кинофильмді көп рет айналдырып, әртүрлі таспаларда, көп елдерде көрсетуге болатынын сабырлы түрде түсіндіреді. Кино-бейне және телепрокат сияқты көрсету тәсілдерімен таныстырады, жарнаманың қосымша құрал ретінде әртүрлі сыйлық-тауарларын шығару туралы айтып береді.
Осындай жағдай продюсерді ең алдымен, басқа бизнес саласындағы сияқты, ақшаны іздеу жолында киножобаның орындалуына себеп болатын бай кәсіпкерлер мен финансистердің ортасымен белгілі бір байланыста болуына мұқтаж етеді.
Сценарий дайын болған соң, жуық шамамен шығындардың сметасын есептеуге болады. Нәтижесінде үлкен сома жиі шығады, сондықтан инвесторды шошытпау үшін продюсер мен режиссер сметаны әдейі кемітеді. Олардың логикалық ойы мынадай: атақты артистерді шақырамыз, инвестор біраз ақшаны шығарып та жібереді, жобаға психологиялық жағынан байланып та қалады, ал содан соң сметаны дұрыстап есептеп қосамыз - ол ешқайда кете алмайды. Шындығында жағдай келесідей болады: дайындық кезеңінде инвестордың қаржылық жағдайы төмендеуі мүмкін, оның жобаға көңілі суыйды немесе оның ойына басқа жаңа, қызықты нәрселер келеді де, ақшаны қосуға көңілі бармайды.
Ақшаны іздеу үшін продюсер алдымен мына үш сұраққа жауап беруі керек:
1) Идеяны сатып алушыларды қайда және қалай табу керек?
2) Оларды немен қызықтыруға болады?
3) Өзің туралы қалай айтып бересің? Қалай көрсетесің?
Инвесторға ең алдымен керегі - пайда, ал продюсердің барлық дәйектері (аргумент) көркемдік мәселелерден құралады, әр түрлі тілдегі бұл әңгіме кейде нәтижесіз аяқталуы да мүмкін. Продюсер киножобаның шығармашылық идеясы мен қаржыландырушы тұлға арасындағы (заңды немесе жеке тұлға) делдал болғандықтан, соңғысына (инвесторға) болатын пайданың нормасы, нәтижесі, цифрлар керек екенін біліп, осыны ескеріп отыруы керек.
Кинонарық әрқашан қозғалыста болады. Сондықтан болашақ киножобаның коммерциясы продюсердің идеяны қаншалықты дұрыс таңдап алғандығына байланысты болады. Мысалы: Ресейде жаңа ғасырдың басында телесериалдар көбейіп кетті. Әрине, зияткерлік киноға қарағанда, оларды сол уақыттарда қаржыландыру оңай болды. Әлеуетті инвестор өндіріске салатын ақшасына сатып алатын тауарды көргісі келеді.
Продюсер өзінің идеясымен болашақ инвесторды қызықтырып, қаржылық нәтижесіне сенетіндей, ақшасын өзі салатындай етіп көндіру керек. Егер дұрыс шешім қабылданатын жағдай туса, несиені берер алдында, оның сарапшылары жобаның барлық құжаттарымен мұқият танысады (прокат туралы келісім, продюсердің фильмге құқығы, сақтандыру, әсіресе өндірісті аяқтау кепілдігі, шығындар лимиті және т.б).
Инвестордың жіберілген бақылаушылары фильм өндірісін қадағалайды, егер күнтізбелік-қойылым жоспары дұрыс орындалмаса, немесе ақша шығындары артық жұмсалса, продюсер, екінші режиссер, немесе фильм директорын орнынан босатуы мүмкін.
Серіктестер ретінде телекомпанияларды да қарастыруға болады. Бірақ олардың өзінің сценарийге, киножобаға, қатысушы тұлғаларға және кино экспедицияның баратын жерлеріне дейін қоятын талаптары болады. Банкирдің келіссөздер жүргізгенде несиенің сомасын бірден айтатын жағдайы болады. Мұндай нұсқаға әртүрлі сценарийлер өзінің құнымен дайын болса жақсы. Егер сценарий біреу-ақ болса, несиеге қарсы сценарий кезінде әрқашанда сценарий ұтылады.
Фильмді қоюға ақшаны қарызға алушы, сөз жоқ, оны қайтаруға міндетті. Өйткені олар инвестордың сенімінен біржолата айрылуы мүмкін. Мысалы: кинотеатрға барушылардың санының күрт төмендеуінен шығындарды қайтару және пайда табу әлдеқайда қиындап кеткен. Отандық фильмді қаржыландыру үшін тәуекелге барған банктер, екінші рет келісуге мүлде бас тартқанды.
Оларға атақты адамдар да, тақырып та әсер етпейді. Кейбір продюсерлер
өздерінің жобасына шетелдің инвесторларын тартуды армандайды. Бірақ ол
үшін интернационалдық тақырыппен жоғары класты сценарийді табу қажет немесе туысқандар, бай инвесторлармен шығармашылық-өндірістік келісімге
дайын болу керек.
1.4 Режиссерлық сценарийді әзірлеу.
Түсіру тобы режиссерлық сценарийді жазу кезеңіне әдеби сценарийдің жұмысын аяқтағаннан кейін (төменде СРА қаулысы келтірілген) қоюшы режиссермен келісім-шартқа тұрғаннан соң ғана кіріседі.
Режиссерлық сценарийді түсіру тобы Ұлттық фильмдер өндірісі бағдарламасы бойынша мемлекеттік тапсырыстың есебінен жазады. Түсіру тобының құрамына қоюшы режиссер, қоюшы оператор, қоюшы суретші, режиссер (немесе режиссер ассистенті), атқарушы продюсер, редактор, фильм директоры, музыкалық фильм бойынша сазгер кіреді.
Режиссерлық сценарийді жазу мерзімі мен сметасы қоғамның Президентінің бұйрығымен бекітіледі.
Режиссерлық сценарийді жазу кезеңінде табиғат аясында түсірілетін жерлерді таңдау, актерлерді фотоға түсіру және іріктеу сияқты жұмыстарды атқару үшін қажеттілігіне қарай түсіру тобын келесі мамандармен ұлғайтады: режиссердің ассистентін - 2 айға дейін, костюмер, гример, реквизиторларды 1-айға дейін жұмысқа алады. Режиссерлық сценарий қабылданған әдеби сценарий негізінде оның өндірістік-экономикалық көрсеткіштері мен шығындар лимитіне және арнайы үлгісіне қарай сәйкес жазылады.
Режиссерлік сценарийде барлық эпизодтар толық жазылады. Олар кадрларға бөлінеді, әр бір кадрға нөмір белгіленеді, оның ұзындығы (м,секунд) көрсетіледі, сонымен бірге өрістері, түсіру әдістері (панорама, жоғарғы нүкте және т:б) жазылады. Содан кейін кадрдың мазмұны, диалогтары, операторлық техника және дыбыс түрі, ескертулері көрсетіледі. Фильм қойылымының күрделілігіне байланысты режиссерлық сценарийді жазу мерзімі бір сериялы картиналар бойынша 2 айға дейін созылады. Ал екі сериялы фильм сценарийінің жазу мерзімі 50% дейін ұзартылады.
Режиссерлық сценарийдегі сцена мен эпизодтар монтаждық ретте тіркеледі. Әрбір сценадағы қозғалыс кадрларға бөлінеді. Кез-келген сценарийде 400-600 дейін кадрлар болады, олар қатарымен нөмірленеді және түсіру уақытысы: ертеңгісін, түс, кеш, түн деп көрсетіледі. Екінші режиссер әрбір кадрдың хронометражын жасайды.
Метраж - шартты шама, өлшем. Сценарийдің экрандық уақытын болжау әдісімен анықтағанда сценарийдің басылған бір беті экран уақтысының бір минутына сәйкес болуы мүмкін. Бірақ сценарийді детальдап талдағанда хронометраждың нақты шамасының кандай екенін көруге болады. Қысқасы, фильмнің метражынсыз оның қаржысын, шығындарын және өндірістік ұйымдастыру жұмыстарын анықтау мүмкін емес.
Режиссерлік сценарийдің хронометражның ең дәл тәсілі - әрбір сценаны ойнатып, секундомермен метрлеп өлшеу керек. Мысалы, режиссер неғұрлым драмалық пауза мен сюжеттің сценалық динамикасының ұзындығын, бастапқы панорамалық кадрлар мен автомобильдің жүрісін, аттардың шабысын және соғысқа байланысты фильмде ұрыс даласының уақтысы көпке созылады, міне осыларды дәл ескерсе, солғұрлым метраж өлшемі дұрыс болады.
Көркем фильмнің ұзақтығын алдын-ала дәл анықтау мүмкін бола бермейді. Метраж бойынша мұндай қатаң шектеуде (регламент) режиссер өзінің ойын түсіру кезінде де, монтаж кезіңде де сыйғыза алуы екіталай.
Алайда, телевизия үшін жасалатын фильм эфирдегі уақыт кестесіне дәл келу керек, яғни хронометраж мүлтіксіз тура деген сөз. Бұл фильмдер қатаң түрде КҚЖ бойынша жасалып, телевизия экранына уақтысында жіберілуі қажет.
Сценаның метражы жиі өзгертіледі, өйткені кейіпкерлердің әр жердегі қозғалысын және олардың диалогтары мен драмасын күшейтіп, лириканы көбірек қосу керек сияқты жағдайлар болады. Жеке бір графада дыбыстың қосылуы туралы белгілер болады. Осылай әрбір сценада драматургиялық маңызы бар дыбыстық шулар әсерлері көрсетіледі. Қосымша шуларға (аяқтың басуы, есіктің жабылуы, ыдыс-аяқ сылдыры және т.б.) көп көңіл бөлінбейді, өйткені оларды жалпы әсер алуға көмектесеме, әлде керегі жоқ па, деген сияқты сауалдарға байланысты фильмнің соңғы кезеңінде ескереді. Мысалы: сотталған адам камерасының алдыңдағы күзетшінің жүрісі, сценаның маңызды элементі болса, ал бір-бірін сүйетін екі жастың жүрісі сценадан алып тасталуы мүмкін. (әдемі диалогқа кедергі болмас үшін).
Түсіру тобының басшылығы сценариймен айналысып жатқанда, режиссерлік топ актерлерді анықтайды, оларды сценариймен таныстырады, ассистентпен кездесуден кейін, режиссермен алғашқы маңызды әңгімеге шақырылады.
Бұл кезеңнің жұмысын жоспарлау және қадағалау сценарийлі-редакциялық алқа мен продюсерлік орталықтың міндетіне жатады. Олардың істеліп жатқан жұмыстары туралы мәліметтер апталық, айлық өндірістік жоспарларда көрсетіліп отырады.
Ал түсіру тобының жұмысы күнтізбелік жоспарда айқындалады. Онда жұмыстың атауы, орындайтын жауапты тұлғалар және мерзімдері жазылады
Күнтізбелік жоспар түсіру ұжымының жұмысты ұйымдастыру үшін қажет міндетті құжаты болып табылады. Жоспар норматив бойынша істелетін барлық жұмыстардың мерзімін анықтайды. Әкем екеуміз толықметражды көркем фильміне 1,5 ай мерзімі берілген және СРА қаулысымен қойылымы күрделі 1-категория бекітілген.
Кинофильмнің редакторы жазылып біткен режиссерлік сценарий бойынша қорытынды түйінін жазады. Ол сценарийдің көркемдік-идеялық мазмұнына және болашақ фильмнің көлеміне сәйкес екенін көрсетеді.
Қоғамның жоспарлау және өндіріс басқармалары болашақ фильмнің өндіріс бойынша шешімдеріне өздерінің қорытындысын жазады және оны күнтізбелік-қойылым жоспары мен бас сметада ескереді.
Режиссерлік сценарийдің әзірлігі титулдық бетті жасаумен аяқталады. Титулдық бет - осы фильмнің төл құжаты (паспорты). Онда сценарийдің атауы, оның авторы, студиясы және шығу жылынан басқа онда түсіру тобының негізгі қоюшыларының аты-жөні жазылады ( 6-қосымша).
Ал сценарийдің келесі екінші бетінде: басты рөлдер, эпизодттар және көпшілік сценаға қатысушылар, сонымен бірге құрама кадрлар және барлық объектілер: табиғат жері, павильон, интерьері метраждарымен толық көрсетіледі
Сонымен, режиссерлік сценарий дегеніміз түсіру алдындағы әдеби сценарий негізінде қоюшы режиссердің үсіру тобының басты мүшелерімен фильм қойылымы технологиясы бойынша дайындайтын экрандық әзірлігі (разработка). Ол - түсіруді қоюшылардың басты құжаты және болашақ фильмнің шығармашылық - өндірістік әзірлігі.
Міне, осы күнтізбелік жоспардың негізінде алғашқы дайындық кезеңінің жұмыстарын орындау үшін смета жасалады. Фильмнің сметасы - ұжымдық жұмыс, оған түсіру тобының қоюшы тұлғалары қатысады. Ал жауап беретін басшылар - фильм продюсері мен директоры. Сондықтан істелетін жұмыстың көлемін толық білу керек. Өйткені өндіріс кезеңінде ол жұмысқа жұмсалатын қаржы сметада көрсетілмесе, ол жұмыс орындалмайды және фильмнің сапасына, түсіру тобының ахуалына кері әсер етеді. Бұл мәселеге үлкен жауапкершілікпен қарау керек.
Смета дегеніміз болашақ қаржылық жоспар, алдағы кезеңге арналған студияның міндетіне сәйкес істелетін жұмыстың есебі. Смета арқылы бір уақытта басқару, қадағалау және үйлестіру функциялары орындалады және соған сәйкес шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Смета жасау үшін келесі материалдар қажет:
1.Әдеби сценарий мен СРА қаулысы;
2.Шығындар лимиті мен күнтізбелік жоспар;
3.Фильм өндірісі бойынша Ереже (2008.14.02.);
4.Техника-экономикалық нормативтер;
5.Бағатізбеліктер(прейскурант, прайс беттер);
6.Түсіру тобының тапсырыстары мен қызмет хаттары;
7.Бұйрықтар, қаулылар мен заңдар;
8.Тәжрибелі статистикалық материалдар (өткен уақыттың сметалары);
9.Компьютер мен принтер, флешкалар;
10.Кеңсе құралдары (есептеу машинкасы, күнтізбелік (календарь) және т.б.
Бұл кезеңнің аяқталуы бойынша Акт жасалады, келесі дайындық кезеңіне өтуге бұйрық шығарылады.
Жалпы өндірістің кез - келген кезеңдерінде болашақта істелетін жұмыстардың шығындарын алдын ала сметада қарастыруға аса көңіл бөлу керек. Фильмнің жеке дербестігін, әр түрлі жанрын ескеретін болсақ, мұндай жұмыс қажеттіліктері сан алуан болады.
2.ФИЛЬМ ҚОЙЫЛЫМЫНЫҢ ДАЙЫНДЫҚ КЕЗЕҢІ
2.1. Актерлерді таңдау
Бастапқы кезде актерлерді таңдау көп жағдайда қиынға соғады. Кейде сценарий жазылып жатқанда-ақ актерлер белгілі болады, тағы бір жағдайда көп уақытты талай фильмдерді көруге жоғалтып, режиссер дайындық кезеңі аяқталғанда аяқ астынан телевизор экранынан өзінің жалғыз ғана орындаушысын табады.
Фильмнің шығармашылық және коммерциялық нәтижесіне актердің жеке тұлғасының әсері өте зор болады. Белгілі, атақты актер - экономикалық санат (категория) және кинотеатрға келетін көрермендермен тікелей байланысты, бейнекассетаны сатудан түсетін пайдаға да қатысы бар. Кең тараған актердің есімі инвесторды табуға жол ашады, ал кейде жобаны қаржыландыруда жалғыз негізі болып келеді.
Жобаға қатысушы атақты актерлердің, оның көрермендерге, картинаға беретін әсеріне, телевизия мен прессаның көңіліне қарсы ешнәрсе қоя алмайсың. Өндіріске фильмді дайындауда ең негізгі маңызды элементі - дұрыс ойластырып жасалған актерлерді таңдау - басты рөлдерді орындаушылар. Онымен 4-5 адамнан тұратын режиссерлік топ айналысады.
Актерлерді іріктеуге (кастинг) фильмдерді, спектакльдерді кейде телехабарларды, фотографияларды көру, ақпарат құралдарымен танысу жатады. Осындай алдын-ала істелген жұмыстардан кейін қоюшы режиссермен әңгімелесу үшін актерді шақыруға шешім қабылданады. Актерлерді тиянақты таңдау - олардың үмітін қабылдамайтын кезде болатын эмоциялық ауыртпалықтан, психологиялық күйзелістен (травмадан) сақтайды.
Орындаушыларды таңдау сценарийдің талабына, оның кейіпкерлеріне сәйкес болуына байланысты. Актерлерді іріктегенде шығармашылық міндетінен басқа коммерциялық мақсат та болады. Әсіресе, продюсер инвестор ретінде ірі банкирді шақырғанда және олардың шешімі актерлердің жобаға қатысуына байланысты болған кезде. Бірақ инвесторлар белгілі актерлерді бекітуді талап етіп, олардың жеке қасиеттерінің сол рөлге сәйкес болуын ескермейді. Қателік болған жағдайда оған бәрі жауап береді. Егер актер үміткері ешкімге күдік туғызбаса, ол рөлді орындауға фотобейне байқауысыз-ақ бекітіледі.
Қазіргі өндірістің жоғары өнім нормасы, қатаң күнтізбелік жоспарына байланысты осы уақыттарда қолы бос актерлерді түсіру бағыт алып келеді. Фильм продюсеріне нағыз мұқият барлау - актерлердің басқа жұмыста істеуін тексеру. Өйткені рөлді алғысы келіп отырған актерден сұрасаңыз, оған жауап әрқашанда белгілі және біреу ғана - мен боспын.
Түсіруге бір ай қалғанда актерлерді бекіту өте маңызды. Қалған төрт аптаның ішінде театрмен, немесе сол актердің қатысатын басқа түсіру топтарымен келіссөздер жүргізіп, келісім-шарт жасау (бұны білу-үлкен өнер), оған киім-кешек тігу, рөлді меңгеруге көмектесу, репетиция жүргізу, егер керек болса грим суретін табу және бекіту сияқты жұмыстар істеледі.
Кинода эпизодтарды бірінен соң бірін түсіру сирек кездесетін жағдай. Сондықтан репетицияларға ерекше көңіл бөлінеді: ең болмаса актер өзін столдың ар жағында отырып өз рөлін сезіну керек.
Фильм өндірісінде репетиция ең арзан тұратын жұмыс сияқты, бірақ оның тиімділігі баға жетпестей болуы мүмкін. Дайындық кезеңінің соңындағы репетиция- режиссердің өз ойын тексеру, қателіктерден құтылу, кейіпкерлер мінезін дамыту, актерлерді дұрыс таңдағанына сену үшін жасалатын соңғы мүмкіндігі.
Сондықтан дәл осы кезде түсіру кезеңіне қарағанда актерді ауыстыру үлкен шығынға ұшыратпайды. Актерлердің сцена мен эпизодтардың маңызын түсіну үшін кейіпкерлердің мінезін және қарым-қатынасын, режиссердің тапсырмаларын алу үшін репетиция өте қажет. Алғашқы репетиция түсіру кезеңінде репетицияның уақытын қысқарту үшін көмектеседі.
Егер шығармашылық репетиция фильм сапасын әжептәуір жақсартатын болса, ал техникалық репетициясыз түсіруге мүлде кіріспеу керек.
Репетицияның жалпыға белгілі технологиясы келесі төмендегідей болады:
1-ші қадам: Столдың ар жағы. Барлық негізгі актерлер жиналады. Кездесу мақсаты - рөльдер бойынша сценариймен танысу және оқу.
2-ші қадам: Бейнені меңгеру. Фильмнің режиссерлік сипаттамасымен (экспликация) танысу. Мақсат-мінездердің психологиясына ену.
3-ші қадам: Фильм эпизодтары. Түсіру кезіңде оқиғаның дамуындай жүргізілмейтінін ескеріп, бұл репетициялар актердің кинодағы жұмыс қиындықтарын жеңілдету үшін маңызды. Кейбір режиссерлер алдын-ала фильмнің барлық сценаларын репетициялайды, ал басқалары тек күрделі сценаларды ғана ескереді.
4-ші қадам: Түсіру алдында. Бұл репетициялар шығармашылық пен техникалық міндеттерді құрайды.
5-ші қадам: Түсіру күні. Әрбір кадрда оператордың қатысуымен актерлердің дәл қозғалысының мизансценасын бекіту. Түсіру алдындағы репетиция - техникалық репетицияның соңы, ондағы актерлердің әрекеті сантиметрге дейін дәлдікпен белгіленеді.
Телесериалдардың өзгешелігі - репетицияға уақыт бөліп бере алмайды. Жақында ғана еңбек өнімділігі бір сменада 2-4 минут болса, ал қазір 15-20 минутқа дейін өсті. Телесериалдар үшін бірнеше репетиция өткізу - ол үлкен олжа және бай картинаның мүмкіндігі.
2.2. Табиғат жерін таңдау
Егер сценарийдің табиғат орнында түсірілетіні анық болса, онда жақсы жұмыс істеу үшін ұйымдастыру ғана қалады. Егер сценарийде табиғат аясында түсірілетін жері көрсетілмесе, оны іздейді. Ақпараттық карта, фото және бейне материалдар негізінде арнайы агенттік (бізде жоқ) түсіру жерін табуға көмектеседі. Осыдан кейін түсіру тобына тек іс сапарға шығып, болашақ түсіретін жерлерді бекіту ғана қалады.
Табиғат жерін таңдаудың ақпараттық көзі - фотомұрағаты және студияның кино қоры. Бүгін күні бұрын түсірілген фильмдер бойынша іздеп жүрген табиғат аясы жоқ болуы мүмкін. Табиғат аясында түсіруді іздегенде деректі және көркем фильмдер, телевизиялық хабарлардан басқа, жеке өзіңнің тәжірибең, оқыған кітаптарың, достарыңның әңгімесі, туыстар мен көршілердің кеңесі көмектеседі. Табиғат жеріндегі түсіруді таңдау шығармашылық пен өндірістің мақсаттарына сәйкес бір-бірімен байланысып жатады.
Бұл мәселе бойынша әрқайсысы өзіне керек шаруаларды шешеді:
-оператор объектілерді жарықтандыру режимін ойластырады, техниканы қолдану жағдайы мен күннің шығысы мен батысын анықтайды;
-суретші табиғаттың қателіктерін түзеуге тырысады, ландшафт көрінісінің өзгеру көлемін болжайды;
- режиссер сценарийге сәйкес келетін табиғат жерін іздейді;
- ал продюсер мен фильм директоры болса түсіру алаңы мен база туралы, қонақ үй және тамақтандыру орындары, жергілікті техника және адам ресурстарымен қамтамасыз ету туралы ойлайды.
Осы мәселелерді шешу үшін киностудия атынан Алматы облысының әкімі С.Ә.Үмбетов мырзаға келесі ресми хат (05.08.2009ж., №647) жолданды:
Шәкен Айманов атындағы Қазақфильм АҚ Тәуелсіздік мерекесі - Қазақстан Республикасының 20 - жылдығына арнап АТАЖҰРТ (авторлары Лаврентий Сон, Сламбек Тәуекел, қоюшы-режиссері Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Сламбек Тәуекел, продюсері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Тәңірберген Хажиев) көркем фильмін қолға алып, дайындық жұмыстарын бастап жатыр.
...Адамзаттың бәрiн сүй деп Абай айтқандай қазақ халқы өз шаңырағының астына талай сенімнен шыққан халықтардың мыңдаған өкілдерін қарсы алып, паналатуына тура келді. Халықтар атасы атанған И.Сталин күшпен жасаған миграцияның бірнеше толқыны қазақ тарихының ең бір ауыр кезеңіне айналды. Голощекин жүргізген кіші октябрь қазақ халқын өзінің тең жартысынан айырған ашаршылыққа әкеп соқты, ел одан есін жинай алмай жатқанда саяси репрессия науқаны басталды, көп ұзамай Ұлы отан соғысының оты лаулады. Осы бір трагедиялық сипатқа толы қасіретті жылдар Қазақстанды көпұлтты өлкеге айналуға мәжбүр етті.
Фильмнің құрылымында қазақ жеріне сахалин кәрістерінің, месхет түріктерінің, поволжье немістерінің, шешен мен ингуштардың және де басқа ондаған халықтардың жер аударылуы, олардың осы жерде қоныс тебуі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz