Инновациялық маркетингтің басқару
Кіріспе
I ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация түсінігі
1.2 Инновациялық маркетинг түсінігі және басқаруды ұйымдастыру
II ҚР IT.ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
2.1. ҚР ақпараттық технологиялар саласының қазіргі даму жағдайы
2.2 «Қазақтелеком» АҚ кәсіпорнында инновациялық маркетингті қолдану деңгейін талдау
III ҚР IT.ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ ЖӘНЕ ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 АО «Қазақтелеком» кәсіпорнында инновациялық маркетингті жетілдіру жолдары
3.2. Инновациялық маркетинг кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың құралы ретінде
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
I ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация түсінігі
1.2 Инновациялық маркетинг түсінігі және басқаруды ұйымдастыру
II ҚР IT.ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
2.1. ҚР ақпараттық технологиялар саласының қазіргі даму жағдайы
2.2 «Қазақтелеком» АҚ кәсіпорнында инновациялық маркетингті қолдану деңгейін талдау
III ҚР IT.ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ ЖӘНЕ ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 АО «Қазақтелеком» кәсіпорнында инновациялық маркетингті жетілдіру жолдары
3.2. Инновациялық маркетинг кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың құралы ретінде
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Соңғы кезде еліміздің ақпараттық қызмет саласының нарығы қарқынды дамып келеді. Бұл осы саладағы маркетингті қолдануды қажет етеді. Маркетингті қолдану компанияларға бәсекелік артықшылық, табыстың өсуі, компанияның жан-жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан курстық жұмысының тақырыбының өзектілігі мен маңызы ерекше деп айтсақ болады.
Курстық жұмысының өзектілігі. Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың да экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте.
Курстық жұмысының өзектілігі. Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың да экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте.
1. Морозов Ю.П. Инновационный менеджмент. Н.Новг., 2007.
2. http: // www.5ballov.ru/ / Инновации: теория и практика
3. Завлин П.Н., Васильев А.В. Оценка эффективности инноваций. СПб: Бизнес-пресса, 1998. – C. 27.
4. Степаненко Д.М., Назарчук А.Н. Инновационный менеджмент. Учебное пособие. СПб: Наука, 2004.– C. 31
5. А.Яссауи университетінің хабаршысы,№1-2, 2010, Әлімқұлова Э.С. Инновацияларды басқарудың мәні мен олардың жіктелуі
6. Тасмаганбетов А.Б.,Автореферат: Инновациялық маркетинг кешені.
7. Инновационный менеджмент: учебное пособие /Под ред. д.э.н., профессораЛ.Н. Оголевой. - М.: Инфра-М, 2005.
8. Хотяшева О.М. Инновационный менеджмент: Учебное пособие. - СПб.:Питер, 2005.
9. Фирсов В. Организационные формы инновационного предпринимательства // Экономист, 2006, №6.
2. http: // www.5ballov.ru/ / Инновации: теория и практика
3. Завлин П.Н., Васильев А.В. Оценка эффективности инноваций. СПб: Бизнес-пресса, 1998. – C. 27.
4. Степаненко Д.М., Назарчук А.Н. Инновационный менеджмент. Учебное пособие. СПб: Наука, 2004.– C. 31
5. А.Яссауи университетінің хабаршысы,№1-2, 2010, Әлімқұлова Э.С. Инновацияларды басқарудың мәні мен олардың жіктелуі
6. Тасмаганбетов А.Б.,Автореферат: Инновациялық маркетинг кешені.
7. Инновационный менеджмент: учебное пособие /Под ред. д.э.н., профессораЛ.Н. Оголевой. - М.: Инфра-М, 2005.
8. Хотяшева О.М. Инновационный менеджмент: Учебное пособие. - СПб.:Питер, 2005.
9. Фирсов В. Организационные формы инновационного предпринимательства // Экономист, 2006, №6.
Жоспар
Кіріспе
I ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация түсінігі
1.2 Инновациялық маркетинг түсінігі және басқаруды ұйымдастыру
II ҚР IT-ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
2.1. ҚР ақпараттық технологиялар саласының қазіргі даму жағдайы
2.2 Қазақтелеком АҚ кәсіпорнында инновациялық маркетингті қолдану деңгейін талдау
III ҚР IT-ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ ЖӘНЕ ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 АО Қазақтелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті жетілдіру жолдары
3.2. Инновациялық маркетинг кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың құралы ретінде
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Соңғы кезде еліміздің ақпараттық қызмет саласының нарығы қарқынды дамып келеді. Бұл осы саладағы маркетингті қолдануды қажет етеді. Маркетингті қолдану компанияларға бәсекелік артықшылық, табыстың өсуі, компанияның жан-жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан курстық жұмысының тақырыбының өзектілігі мен маңызы ерекше деп айтсақ болады.
Курстық жұмысының өзектілігі. Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың да экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте. Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады.
Қазақстан динамикалық тұрғыда дамушы экономикасы бар мемлекет болып табылады, дегенмен мемлекеттегі телебайланыс қызметтерінің сәйкес дамуынсыз елдің тұрақты дамуына жету қиын, себебі ақпарат қазіргі нарықтық ортада маңызды өндірістік ресурстарды қалыптастырады және ақпараттың өзі тек басқару шешімдерін жасап шығарудың негізі ғана емес, сонымен бірге, нарық потенциалының және қолда бар капиталдың айқын емес активі (өндіріс факторы) болып табылады, мұнсыз қазіргі заманда нарықтық жетістікке жету мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасы өз елі ішінде байланыс қызметтері нарығының дамуына көп көңіл бөлуде.
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды, ал бұл нарыққа жаңа тауар ұсыну арқылы ғана сәтті бола алады. Мемлекеттің телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып, елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Сондықтан да елімізде инновациялық маркетингті дамыту үлкен маңызға ие.
Еліміздің телекоммуникация саласында инновациялық маркетингті дамыту кәсіпорындарға үлкен мүмкіндіктер береді, яғни аталған нарықта жоғары бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізуге, тұтынушыларды ерекше ұсыныстармен таң қалдыруға, бәскелестерінен айтарлықтай артықшылықтарға ие болуға, жаңа өнімдер мен қызметтерді жасай отырып, оларды тиімді өткізуге, сонымен қатар новаторлық өнімдер және қызметтермен шетелдік нарықтарға шығуға мүмкіндік береді.
Инновациялық маркетинг тек телекоммуникация саласын ғана емес, сонымен қатар жалпы еліміздің экономикасын дамытуға үлкен септігін тигізеді. Мәселен, инновациялық маркетинг телекоммуникациялық кәсіпорындардың қызметін, табысын, әлеуетін арттыра отырып, отандық жаңа өнімдердің пайда болуына жол ашады. Ал бұл жағдай еліміздің инновациялық потенциалын, мүмкіндіктерін арттырады, экономикамыздың өсіп өркендеуіне жағдай жасайды.
Курстық жұмысының мақсаты - Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет саласындағы компанияларда инновациялық маркетингті дамыту үшін теория-әдістемелік және практикалық ұсыныстар жасау болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер белгіленген:
oo инновация түсінігін сипаттау;
- инновациялық маркетинг анықтамасын беру;
- ақпараттық қызмет саласында инновациялық маркетингтің қолданылу ерекшеліктерін анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму жағдайына талдау жасау;
- АО ҚазақТелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті қолдану деңгейін талдау;
- АО ҚазақТелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау.
Курстық жұмысының объектісі. Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет саласындағы кәсіпорындары мен Қазақтелеком акционерлік қоғамы.
Курстық жұмысының зерттеу пәні. Қазақстанның ақпараттық қызмет саласындағы инновациялық маркетингтік іс-әрекеттер жиынтығы.
Курстық жұмысы белгілі бір деңгейде алдына қойған мақсатты орындау үшін теориялық тұрғыдан да, талдау тұрғысынан да жан-жақты жүйеленген.
1 бөлімде ақпараттық саладағы инновациялық маркетингтің қолданылу ерекшелігі, жалпы инновациялық маркетинг анықтамалары, инновациялар түсінігі кеңірек қарастырылады.
2 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызметтің қалыптасу алғышарттары, қазіргі даму жағдайы, Қазақтелеком АҚ-да қолданылатын инновациялық маркетинг іс-әрекеттері талданған.
3 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласын және Қазақтелеком АҚ-да қолданылатын инновациялық маркетинг іс-әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстар жасалынған.
Осылайша, Қазақстанның телекоммуникациялық қызмет нарығында инновациялық өнімдерді жасап жылжытудың негізгі тәсілі - инновациялық маркетингті қолдану болып табылады.
I ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация түсінігі
Бүкіл әлемде экономикалық дамудың маңызды қозғаушы күші ретінде қабылданған ғылыми-техникалық прогресс, көбіне отандық және шетелдік әдебиеттерде инновациялық процесс түсінігімен байланыстырылады. Өйткені, бұл американдық экономист Джеймс Брайт атап көрсеткендей, ғылымды, техниканы, экономиканы, кәсіпкерлікті және басқару ілімін ұштастыратын бірден бір процесс болып табылады. Аталмыш процесс нақты бір жаңалықты ашуға бағдарлана отырып, осы жаңалықты ойлап шығару идеясынан бастап сатуға дейінгі барлық өндіру, айырбастау және тұтыну қарым-қатынастарын қамтиды. Бұдан инновацияның әу бастан-ақ қолданылуға және сатылуға мақсатталғанын пайымдау қиын емес.
Соңғы кездері инновация теориясының мәселелеріне қызығушылық күрт өсті, мұны осы тақырыпқа қатысты шығарылып жатқан жарияланым мен басылым көлемінің көбейіп жатқандығынан айқын көруге болады. Сонымен қатар, инноватиканың мазмұны мен анықтамасы әдебиеттерде толық ашылмаған немесе бір ұғым (термин) әртүрлі мағынада берілумен сипатталған. Ал, бұл өз кезегінде инновация мәнін анықтаудың өзектілігін күшейтері сөзсіз.
Инновация түсінігі алғаш рет мәдениеттанушылардың ғылыми зерттеулерінде ХІХ ғасырда кездесе бастаған және бір мәдениеттің кейбір элементтерін өзге мәдениетке енгізу, дәлірек айтқанда, еуропалық ұйымдастыру дәстүрлері мен тәсілдерін дәстүрлі азиялық және африкалық қоғамдарға ендіру арқылы көрініс тапқан. Бертін келе, ХХ ғасырдың соңында ғана техникалық жаңалықтардың заңдылықтары зерттеле бастаған.
Ғылыми әдебиеттерде инновация экономикалық дамудағы маңыздылығына қарай базистік (негізгі), жақсартушы және псевдоинновациялық деп үшке жіктеледі.
Нәтижелерінің бағытталуына қарай инновация өнімдік және процестік болып екіге бөлінеді. Өнімдік инновациялар өнімдердің жаңа немесе жетілген түрлерін қолданысқа ендіруді, дәлірек айтқанда, материалдардың, жартылай фабрикаттардың, қосалқы бөлшектердің және өнімдердің жаңа түрлерін өндіруді қамтиды. Ал, процестік инновациялар технологиялық, ұйымдық-басқарушылық және әлеуметтік болып үшке топтастырылады. Технологиялық инновация - өнім өндірісінің жаңа технологияларын өндіруге; ұйымдық-басқарушылық инновация - өнім өндіру, тасымалдау, өткізу және жабдықтау жұмыстарын ұйымдастырудың жаңа әдістері мен басқарудың жаңа ұйымдық құрылымын қалыптастыруға; әлеуметтік инновация - еңбек және демалыс шарттарын жақсартуға, адамның денсаулық сақтау, білім алу және мәдениетті болу қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталады.
Орыс ғалымы А.И. Пригожин инновациялардың мынадай толық жіктемесін ұсынады:
1. Таралу деңгейіне қарай: тұрақты, ішінара өзгермелі (диффузиялық).
2. Өндіріс цикліндегі орнына қарай: шикізаттық, қамтамасыз етуші (байланыстырушы), өнімдік.
3. Нарықты қамту үлесіне қарай: жергілікті, жүйелік, стратегиялық.
4. Инновациялық әлеуеті мен жаңалық деңгейіне қарай: радикалдық, комбинаторлық, жетілген [1].
Инновацияны төмендегідей жіктеуге болады:
oo өндірісте жаңа өнімдер мен технологияларды шығару мен игеруге, құрал-жабдықтарды жаңартуға, ғимараттарды қайта қалпына келтіруге және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шараларды атқаруға бағытталған технологиялық инновациялар;
oo өндіріс қуатын күшейтуге және өндірістік қызметті әртараптандыруға бағдарланған өндірістік инновациялар;
oo өткізу (сату) қызметін мақсатты өзгертуге бағытталған сауда-саттық инновациялар;
oo еңбек шарттарын жақсартуға және ұжымның әлеуметтік жағдайын көтеруге бағытталған әлеуметтік инновациялар;
oo ұйымдық құрылым мен шешім қабылдау әдістерін жақсартуға бағдарланған басқару саласындағы инновациялар.
Кәсіпкер үшін инновация пайданы ұлғайтудың және жаңа өтім нарықтарын табудың негізгі құралына айналса, Үкімет үшін экономикалық дағдарыстан шығудың бірден бір жолы болып табылады. Инновациялық дамудың басым бағыттары соғыстан кейінгі жылдары әйгілі оңтайлы экономика тұжырымдамасының орнын басты. Кембридж университетінің профессоры Грегори Дейнстің айтуынша, инновация оңшыл және солшыл саясаткерлерді біріктіретін жаңа дінге айналды.
Әлем елдерінің барлығының экономикалық сипаты мен дамуын анықтайтын маңызды факторлардың біріретінде бүкіл әлемде мойындалған ғылыми-техникалық прогресс (ҒТП) батыс және отандық әдебиеттерде инновациялық процес ұғымымен байланыстырылады. Бұл процесс жаңалық табуды білдіреді және ғылыми идеяның туылуынан оның коммерциялық іске асуына дейінгі кезеңдерді, яғни өндіріс ,айырбас,тұтыну қатынастарының бүкіл жинағын қамтиды.
Инновациялық процестерді зертеудің маңыздылығы, бір жағынан, қоғам экономикасын көтеру үшін ғылым мен инновациялардың ерекше маңыздылығымен, екінші жағынан, Қазақстан Республикасында инновациялық дағдарысты жеңу жолдарын анықтау қажеттілігімен түсіндіріледі.
Инновация термині өтпелі экономика кезеңінде белсенді пайдаланады. С.б. инновациялық қызмет, инновациялық процесс, инновациялық шешім және т.б туыстас түсініктер енді. Инновация түсінігін анықтау үшін ғалымдардың әртүрлі көзқарастарымен танысу керек.
Инновация дегеніміз белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жаңашыл жаңалықтарды кешенді құру процесі, таралуы және қолданыс табуы. Әртүрлі ғалымдар, әсіресе шетелдік (Н.Мончев, И.Перлаки, В.Хартман, Э. Мэнсфилд, И.Шумпетер және т.б), инновация түсінігін өзінің зерттеу объектісі мен саласына байланысты тұжырымдар айтты. Мәселен, Б.Твисс инновацияны ғылыми ашылымдар немесе идея экономикалық мазмұнға ие процес ретінде анықтайды. Ал, Б.Сантоның пікірінше, инновация - бұл қоғамдық, техникалықжәне экономикалық процесс, яғни идеялар мен ашылымдарды практикада қолдану арқылы қасиеттері жақсы өнімдер мен технологияларды құруға жеткізеді. Ал егер де инновация экономикалық табысқа, пайдаға негізделсе, онда оның нарықта пайда болуы қосымша табысты әкелуі мүмкін. И.Шумпетер инновацияны кәсіпкерлікпен тығыз байланысты өндіріс факторлардың жаңа ғылыми-ұйымдастырылған комбинациясы деген анықтама ұсынған.
Инновацияның әртүрлі анықтамаларын талдау нәтижесінде, инновацияның спецификалық мазмұнын өзгерістер құрайды, ал инновациялық қызметтің негізгі функциясы өзгеріс функциясы болатынын анықтадық.
Сонымен халықаралық стандарттарға сәйкес инновация - (инно-қ қызметтің соңғы нәтижесі) жаңа немесе жетілдірілген өнімге айналған, жаңа немесе жетілдірілген технологиялық процесс нарығына ендірілген, тәжірибе жүзінде пайдаланылатын немесе әлеуметтік қызметтерге қатысты пайдаланылатын инновациялық қызметтердің соңғы нәтижесі.
Инновациялық процесті жаңашылдарды өткізу поцесінде болатын ғылыми-техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістердің жиынтығы ретінде анықтауға болады. Ал жаңашылдарды құру, тарату және пайдалануды инновациялық цикл деп атайды.
Әдетте, инновация түсінігі жаңа, жақсартылған өнімді немесе өндіріс процесін қалыптастыру дегенді білдіреді. Бұған қоса, нарықтағы белгілі тауардың өндірісі үшін арзанырақ шикізатты пайдалану, маркетинг саясатын өзгерту, жаңа нарықтарға немесе жаңа сервис (қызмет көрсету) деңгейіне шығу да инновация ретінде қабылданады.
Көбіне, негізгі новаторлар (жаңашылдар) рөлін атқаратын табысты кәсіпкерлер (антрепренерлер) пайдаға кенелтетін жаңалықты қалай ойлап тапқаны және қолданғаны туралы жиі ойлана бермейді. Себебі, олардың басым көпшілігі шикізат және технология нарығындағы, салық салу жүйесіндегі, демографиялық ахуалдағы және геосаяси ортадағы мезеттік өзгерістер мен құбылыстарды пайдалана отырып, қиналмастан ақша табады; осылайша, жаңа нарықтарды қалыптастырады немесе қолдағы өнімдерді сатудың жаңа әдістерін ойлап шығарады.
Инновацияның негізгі мақсаттары келесілер:
1. Мәселенің жаңа техникалық шешімін табу-өнер табыстарын құру;
2. Ғылыми-зерттеу және тәжірибе конструкторлық жасалымдарды өткізу;
3. Өнімнің сериялық өндірісін бір қалыпқа келтіру;
4. Өткізуді дайындау және ұйымдастыру;
5. Нарыққа жаңа тауарды ендіру;
6. Технологияларды үнемі жетілдіру жолымен жаңа нарықтард аорнығу, өнімнің бәсеке қабілеттілігін жоғарылату.
Инновацияның негізгі кезеңдері келесілер:
1. Келіп түсетін идеяларды бір жүйеге келтіру;
2. Идеяларды сұрыптау және жаңа өнім туралы идеяны өңдеу;
3. Жаңа өнімнің экономикалық тиімділігін талдау;
4. Жаңа өнімді құру;
5. Нарықта тестілеу
6. Өнім жөнінде маркетинг бағдарламасы негізінде өндіріске жаңа өнімді енгізу туралы шешімді қабылдау.
1800 жылы француз экономисі Жан-Батист Сей экономика ғылымына антрепренер ұғымын енгізеді. Оның пайымдауынша, көп мөлшерде соңғы өнім алу және өнімділікті арттыру үшін қолындағы экономикалық ресурстарды пайдаланудың едәуір тиімді тәсілін табатын тұлға антрепренер деп аталады.
Инновацияның мәнін толығырақ түсіну үшін оның жіктелімін қарастырған дұрыс. Экономикалық әдебиеттерде инновация ұғымын анықтауда және инновацияны жіктеу бойынша біркелкі көзқарас жоқ деуге болады. Зерттеу негізінде инновацияны жіктеудің келесідей нұсқасын ұсынғымыз келеді. Нұсқа жеті жіктеу белгісіне негізделген. Бұл белгілерге мыналарды жатқызуға болады:
қолдану сферасы;
инновацияның пайда болу көзі;
ауқымы;
жүзеге асырудың ақырғы нышаны;
қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты;
жаңашылдық дәрежесі;
қолдану дәрежесі.
Қолдану сферасы бойынша инновацияны жіктеудің келесі нұсқасы ұсынылады:
басқарушылық - белгілі бір объектіні басқару үрдісін жетілдіруге бағытталған;
әлеуметтік-экономикалық - әр түрлі әлеуметтік-экономикалық үрдістерді оңтайландыруға бағытталған;
технологиялық - өндірістік үрдістің тиімділігін жоғарылатуға бағытталған;
қаржылық - көрсетілетін қаржылық қызметтерді жетілдіруге бағытталған;
маркетингтік - маркетинг құралдарын жетілдіруге бағытталған.
Инновацияның пайда болу көзі П. Друкер ұсынған жіктеу нұсқасын келтіргенді жөн көріп отырмыз:
инновация - кездейсоқ оқиғаның нәтижесінде пайда болған;
инновация - шыңдық пен ол туралы ойлардың арасындағы сәйкессіздіктің негізінде пайда болған;
инновация - үрдіске қажеттіліктің туындауы негізінде пайда болған;
инновация - салалық немесе рынок құрылымында өзгерістердің нәтижесінде пайда болған;
инновация - демографиялық өзгерістердің негізінде пайда болған;
инновация - көзқарастарда, көңіл күйдегі және құндылықтардағы өзгерістердің негізінде пайда болған;
инновация - жаңа білімдер негізінде пайда болған [2].
Масштабы бойынша инновацияны төрт топқа бөлуге болады:
Әлемдік деңгейдегі инновация - жалпы әлем масштабында тараған;
ел деңгейіндегі инновация - бір мемлекеттің аумағында тараған;
аймақ деңгейіндегі инновация - белгілі бір аймақ шеңберінде тараған;
кәсіпорын деңгейіндегі инновация - нақты бір кәсіпорын, ұйым және т.с.с. шеңберінде тараған.
Жүзеге асырудың ақырғы нышаны бойынша инновацияның екі негізгі тобын бөліп көрсетуге болады:
Өнім түрінде жүзеге асырылған инновация - тауар немесе қызмет;
үрдіс түрінде жүзеге асырылған инновация - құжат түрінде рәсімделген операциялар мен технологиялар;
Қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты бойынша инновацияны екі негізгі топқа бөлуге болады:
бұрыннан белгілі қажеттіліктерге бағдарланған инновация - бүгінгі таңда бар, бірақ толық немесе ішінара қанағаттандырылмаған қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған;
жаңа қажеттіліктерді қалыптастыруға бағдарланған инновация - келешекте пайда болуы мүмкін қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағдарланған.
Жаңашылдық дәрежесі бойынша инновацияны жіктеуде Т. Робертсонның нұсқасын қолдануға болады:
Түбегейлі инновация - сатып алушылардың мінез-құлқы үлгісін түбегейлі өзгертетін абсолютті жаңа тауарлар;
жүйелі инновация - қалыптасқан тұтынушылық мінез - құлқының үлгісін өзгертпейтін жаңа тауарды жасау немесе бұрынғы тауардың жетілдірілген түрі;
түрлендірілген инновация - бұрынғы тауардың түрлендірілген түрі.
Қолдану дәрежесі бойынша инновациялар екі топқа бөлінеді:
Арнайы инновация - ерекше үрдістерді жетілдіруге бағытталған;
әмбебап инновация - бір немесе бірнеше саланың бірнеше объектілерін қолдануға болатын.
Қарастырылған жіктелім инновацияның көптүрлілігін салыстырмалы түрде толық сипаттайды. Сондықтан инновация түсінігін толық айқындау мақсатында жаңа өнім түсінігін қарастыру қажет.
Маркетологтар арасында жаңа өнім төңірегінде бірыңғай пікір жоқ, соның салдарынан маркетингтің рөлі толық көлемде анықталмайды.
Маркетингтік терминдер сөздігінде жаңа өнімді бұрыннан шығарылған бірақ елеулі немесе елеулі емес өзгерістер енгізілген өнімді, толықтай жаңа өнім және рынокта бар өнім еліктеменің нұсқасы - ретінде қарастырылады.
В. Фуллердің пікірінше, жаңа тауар - жасау үрдістері мен қатар ұйым бұрын шығармаған немесе бұрынғы тауарды жаңа рынокқа шығаруды қамтуы тиіс. Оның айтуынша, жаңа өнім мағынасын көп шектемеу қажет .Профессор Г.А. Васильевтің жетекшілігімен шығарылған ғылыми еңбекте, жаңа тауар - рынокқа шығарылатын және бұрынғы ұқсас тауарларда тұтынушының қасиеттерінің белгілі бір ерекшеліктерімен өзгешеленетін жаңа өнімді қарастыру қажет делінген [3, 31 б.]. Сонымен қатар, белгілі американдық маркетологтар Ф. Котлер мен Г. Армстронг, жаңа өнім бұл зерттеу мен жасап шығару барысында жақсартылған және түрлендірілген өнімнің тұпнұсқасы деген тұжырым жасады [4, 328 б.]. Мұндай жағдай аталмыш терминнің аясын анықтау үшін жіктеу критерийлерін білуді талап етеді. Аса сәтті жіктелім ретінде Буз, Аллен және Хэмилтон ұсынған жіктелімін қарастыруға болады. Олар 700 фирма мен 1300 жаңа өндірістік пен тұтыну тауарларын зерттеуге негізделген. Аталмыш жіктелім әлемдік деңгейде белгілі және маркетинг бойынша оқулықтарда кең қолданысқа ие (1-кесте).
Кесте 1.
Жаңа өнімнің жіктелуі
№
Жіктелім
Үлесі
1
Әлемдік деңгейдегі жаңа тауарлар
10 %
2
Кәсіпорын үшін жаңа тауарлар
20 %
3
Өнім ассортиментін кеңейткен тауарлар
26 %
4
Жетілдірілген өнімдер
26 %
5
Өнімді қайта жайғастыру нәтижесінде алынған тауарлар
7 %
6
Үнемдеуші әдістерді қолдану арқылы алынған тауарлар
11 %
*Ескерту: автормен құрастырылған
Кестеден көріп тұрғанымыздай, аталмыш жаңа өнімнің жіктелуі жоғарыда қарастырылып кеткен инновация жіктелімінің барлық түрлерін сипаттамайды. Сондықтан да, жаңа өнім түрлігінің қолданысы инновацияны шығарудағы маркетингтік қызметтің аясын шектейді. Ендеше 1-суретте көрсетілгендей инновация мен жаңа өнім арасында байланысты былайша сипаттауға болады.
ИННОВАЦИЯ
Жаңа тауарлар
Сурет 1. Инновация мен жаңа өнім арасындағы байланыс
*Ескерту: автормен құрастырылған
Сонымен, жоғарыда айтылғаннан шыға отырып, инновация ұғымы жаңа өнім түсінігін қамтиды және маркетингте оны өнім инновациясы ретінде қарастырады.
П.Н. Завлин инновацияларды мынадай 12 қасиеті бойынша, атап айтқанда, маңыздылығына; бағыттылығына; салалық құрылымына; өзгеріске ұшырау деңгейіне; әзірлемелерге деген байланыстылығына; таралу ауқымына; өндіріс процесіндегі орнына; қанаттандыратын қажеттіліктерінің сипатына; жаңалық дәрежесіне; нарыққа шығу уақытына; пайда болу себебіне; қолданылу аясы мен пәніне қарай жіктеу керектігін алға тартады [4].
Ал, Д.М.Степаненко ТМД елдері үшін озық үлгідегі жаңалықтар мен инновацияларды келесідей тізбекпен топтастырудың орынды екендігін айтады:
1. Инновацияның жаңалық деңгейіне қарай: радикалдық инновациялар; жақсартушы инновациялар.
2. Инновацияның жаңалық ауқымына қарай: әлемдік ауқымдағы жаңа инновациялар; республикалық ауқымдағы жаңа инновациялар; республикадағы салалар үшін жаңа инновациялар; кәсіпорындар үшін жаңа инновациялар.
3. Инновацияның сипатына қарай: өнімдік инновациялар; процестік инновациялар; ұйымдық инновациялар; экономикалық инновациялар; әлеуметтік инновациялар.
4. Инновацияның қолданылу жиілігіне қарай: бір реттік инновациялар; қайталанбалы инновациялар.
5. Инновация ендірілетін халық шаруашылығы салаларына қарай: материалдық өндірістегі; ғылымдағы; қызмет саласындағы; әлеуметтік саладағы инновациялар.
6. Инновацияның қолданылу саласына қарай: кәсіпорын ішінде қолданылатын инновациялар; кәсіпорында жинақталатын инновациялар; сатуға арналған инновациялар.
7. Инновация түрлеріне қарай: ашылымдар, жаңалықтар, патенттер; оңтайландырушы ұсыныстар; ноу-хау; тауар белгілері, тауар төсбелгілері және эмблемалары; технологиялық, өндірістік және басқарушылық процестерді, құрылымдарды, әдістерді, құрылыстарды сипаттайтын жаңа құжаттар.
8. Инновацияны ендіру нәтижесінде алынатын әсер (эффект) түріне қарай: экономикалық; экологиялық; ғылыми-техникалық; әлеуметтік; интегралдық [3].
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың орнығу жағдайында инновациялық процестерді, әсіресе, ғылымды көп қажетсінетін салаларда жеделдету қазіргі экономиканы дамытудың басты сипатына айналуға тиіс. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің деректеріне сүйенсек, жоғары технологиялы өнімдердің әлемдік нарығы жалпы құны 2 триллион 300 миллиард долларды құрайтын 50-55 макротехнологиядан тұрады. Мұның 39%-ы АҚШ-тың, 30%-ы - Жапонияның, 16%-ы - Германияның үлесіне тиеді. Ал, Қазақстанда ғалымдардың көп болғанына қарамастан, еліміздің осы нарықтағы үлесі небәрі 0,01%-ды құрайды. Аталмыш министрліктің есептеулері бойынша келешекте бұл көрсеткішті 1-2%-ға жеткізуге болады.
1.2 Инновациялық маркетинг түсінігі және басқаруды ұйымдастыру
Жаңа технологиялардың дамуы және осы технологиялар арқылы тауар мен қызметтің мүлдем жаңа жетілдірілген түрлерінің пайда болу жылдамдығы тұтынушылардың қажеттіліктері мен нарықтағы жағдайдың жылдам өзгеруіне әкеледі. Қазіргі нарықта тұтынушы нені, қайда, қандай күйде және қандай бағамен сатып алғысы келетінін өзі таңдап, өндірушілерді осы шарттармен санасуға міндеттейді. Нарықтағы бәсекелестік күннен күнге артып, өндіруші кәсіпорындар тұтынушыны таң қалдырудың қиын екенін түсініп, олардың назарын аудару үшін қолдан келгенін жасауда. Осы орайда бизнестің дамуы тікелей автоматтандыру, жаңа техникалық құралдарды және тауарды жылжытудың озық технологияларын енгізумен, сонымен бірге инновацияны жүзеге асырудың құралдарын пайдаланумен байланысты десек болады. Яғни, тұтынушы талғамынан шығып, нарықта жоғары бәсеке қабілеттілігіне қол жеткізу үшін жаңашылдыққа, инновацияларға ұмтылып, жаңа уникалды ұсыныстар жасау қажет.
Қазіргі кезде мемлекетіміз заманауи технологияларды қолдану қажеттілігін түсініп, жаңашылдық, новаторлық бағытта көптеген бағдарламалар жүзеге асырылуда. Осындай игі бастаулардың бірі елбасымыз Н.Назарбаевтың Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Жолдауында қазақстандықтардың көкейінде жүрген көп мәселелер, яғни стратегиялық жоспарда экономиканы әртараптандыру, сауатты сауда саясатын жүргізу, инвестициялар тарту, кәсіпкерлікті және инфрақұрылымды дамыту туралы көрсетілген. Ал негізгі әрі күрделі мақсат - жаңа әлемде жаңа Қазақстанды қалыптастыру. Елімізде алдынғы қатарлы мемлекеттермен бір қатарда тұру үшін және халықтың әл-ауқатының жоғары деңгейіне қол жеткізу үшін қажет барлық алғышарттар бар. Сондықтан алдағы онжылдықта жедел әртараптандыру және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін өнімділікті арттырып, инновацияларды ендіру керек, себебі инновациялар еңбек өнімділігінің шұғыл артуына оң әсерін тигізеді.
Өкінішке орай, осы бастаумен елімізде инновациялық жобалар, бағдарламалар жүзеге асырылғанымен, олар шикі күйінде толық жүзеге асырылмай қалуда. Бұған себеп ретінде тәжірибенің жеткіліксіздігін, инновация мәнін толық түсінбеу, оның элементтерін, сатыларын, жүзеге асыру әдістерін толық меңгермегендік, тіпті, кейде қаржының жетіспеушілігі, тәуекел деңгейі және тағы басқа көптеген жайттарды айтсақ болады. Отандық нарығымызда озық идеялар, осы идея иелері мен жаңашыл, әрі перспективті жобалар бар, бірақ әлі де қолдау таппауда немесе қолдау тапса да, қанаттарын кеңінен жая алмауда.
Көбіне кәсіпорындар өз қызметінде бір жаңа әдіс немесе жаңалық енгізсе, соны инновация деп мақтанышпен айтып, сол мақтаныш шеңберінде шектеліп қалады. Жобаларымыз көптеген кедергілерге ұшырап, ұйымдастыру және жүзеге асыру барысындағы шикіліктердің арқасында өз мақсатына жетпей де қалады. Индустриалды-инновациялық жобаларды жүзеге асыруды қолға алу үлкен міндет. Бұл тәжірибе мен біліктілікті талап етеді. Осы орайда бірден бір таптырмас шешім - инновациялық маркетингті қолдану.
Инновациялық маркетинг - жақында қолданысқа ене бастаған таңсық түсінік. Бұл экономикалық категорияның пайда болуының алғышарттары кәсіпорын қызметінде инновация маңызының артуымен тікелей байланысты.
Инновациялық маркетинг инновациялық менеджменттің міндетті бір бөлігі болып табылады. Инновациялық маркетингке сәйкес кәсіпорын маркетингтік әдістер мен инновациялық өнімдерді әрдайым жетілдіріп отыруы тиіс.
Инновация аясында маркетингтік қызмет сұранысты жіктеу, рынок мүмкіндіктерін талдау, маркетинг кешенін әзірлеу мен қолдану негізінде сұранысты басқаруды білдіреді. Фирманың маркетингтік қызметінің негізгі мазмұнын маркетинг құралдарының кешенін белгілейді. Кез-келген фирма маркетинг құралдарын немесе маркетинг кешенін (өнім, тарату, баға және жылжыту коммуникация) тұтынушылардың қажеттіліктеріне өнімді бейімдеу үшін, сонымен бірге қажеттіліктерді қалыптастыру мен өткізуді ынталандыру үшін қолданады. Тауар саясатын кұру мен жүргізуге кәсіпорындардың барлығы көп көңіл бөледі. Соңғы жылдардың тәжірибесі көрсетіп отырғандай, сатып алушыларға керек өнім шығарып, сұраныс өзгерістеріне жылдам және шебер жауап беру қажет [6].
Инновациялық маркетингтің негізгі мақсаты келесі сұрақтарға жауап іздеу болып табылады: рынокқа қандай жаңа тауар қажет, бұл тауарды қандай интеллектуалдық және материалдық ресурстар көмегімен жасауға болады, қай жерде және қалай инновация өндірісін ұйымдастыру мен өткізуге болады.
Индустриалды дамыған елдерде фирма дамуының маркетингтік тұжырымдама елеулі орынға ие. Алайда ғылыми және рынок құралы ретінде инновация маркетингінің қалыптасуы соңғы жиырма жылда орын алды. Экономикалық әдебиеттерде инновациялық маркетинг, инновацияның маркетингі және жаңа тауарлар маркетингі сияқты ұғымдар кездеседі. Сол себепті инновацияның маркетингі түсінігіне байланысты ғалымдардың көзқарастары әр түрлі. Мәселен, Н.Н. Молчановтың айтуынша, инновация маркетингі бұл рынокқа жаңа тауарлар мен қызметтерді жасау мен шығару кезінде маркетинг құралдары көмегімен шешілетін мәселелер кешені деп көрсеткен [7, 64 б.].
Н.П. Гончарова мен П.Г. Перерва маркетингтік мәселелерге зерттеу жүргізудің нәтижесінде мынадай қорытынды жасады, инновациялық үрдістер маркетингі әр түрлі маркетингтік әдістерді қолдануды және инновацияның барлық өмірлік кезеңдерінде маркетингтік мәселелерді шешуді қарастырады [8, 39 б.].
П. Дойльдің пікірінше, инновация маркетингі бұл талдаудың статистикалық әдістердің негізінде маркетингтік зерттеулерде маркетинг бөлімінің рөлі зор, сонымен бірге бұл тұтынушылардың қажеттіліктерін сапалы түрде қанағаттандыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін рыноктық жаңашылдығына ие өнімдерді жасау бойынша рынокқа бағытталған қызмет
Р.Б. Ноздрева мен В.Ю. Гречковтың пайымдауынша, инновациялық маркетинг бұл іргелі және қолданбалы зерттеулерге негізделген ғылыми-техникалық әзірлемелерден бастау алып, нәтижелері рынок талаптары мен талғамдарына сәйкестігіне тексеруді, одан кейін ғана өндіріске енгізуді және тұтынушыларға ұсынуды қамтитын үрдіс [8, 39 б.].
В.И. Кирко мен А.В. Бухаров инновациялық маркетинг-технологиялар рыногын зерттеуді, инновацияны жүзеге асырушы кәсіпорынның ішкі және сыртқы мүмкіндіктерін талдауды және іс-әрекеттер бағытын белгілеуді қамтиды деген тұжырым жасады [7, 50 б.].
П. Кубаховтың пікірінше, инновация маркетингі бұл рынокқа бағдарланған инновацияларды жасау және жылжыту іс-әрекеттері. Сонымен бірге инновация сферасында маркетингтің екі түрін ажыратады. Стратегиялық инновациялық маркетинг бұл инновацияны жүзеге асырушы компаниялардың қаржылық жағдайын жақсарту мен пайдалылықты барынша көбейту мақсатында өнімдер, капиталдар, еңбек пен технологиялар рыноктарында үйлестірілген жұмыстардың арнайы тәсілдерді қолдану. Стратегиялық инновациялық маркетинг тұрақты инновациялық маркетинг пен санациялық инновациялық маркетингтен тұрады. Тұрақты инновациялық маркетинг бұрыннан шығарылған өнімдерді өткізу рыногында жағдаят нашарлаған жағдайында (жаңа өнім өндірісін игеру мен өткізу қажеттілігі туындайды) немесе сатып алынатын ресурстар қымбаттаған жағдайда (ресурс алмастырушы технологиялық үрдістер мен құрал-жабдықтарға қажеттілік туындайды) компанияның пайдасын қамтамасыз етуге немесе арттыруға қабілетті өнім мен үрдістік инновацияларды тұрақты қалыптастыру арқылы фирманың бәсекеге қабілеттілігін сақтап қалу үшін қызмет етеді. Санациялық инновациялық маркетинг аса қымбат сатып алынатын ресурстарды үнемдеуге, сонымен бірге тұрақты шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін үрдістік инновацияларды қарастырады. Тактикалық инновациялық маркетинг, бір жағынан, рынокқа жаңа өнімді шығаруға дайындау, екінші жағынан, рынокқа жаңа өнімді жылжыту бойынша шаралар жүйесін қамтиды
О.М. Хотяшеваның айтуынша, инновациялық маркетинг бұл инновацияның өмірлік кезеңінің барлық сатыларында, яғни инновациялық идеяны іздеуден бастап, тауардың рыноктан кетуімен аяқталғанға дейін маркетингтік шаралар кешенін қолдану технологиясын білдіреді [9, 35 б.].
Ал профессор А.В. Гугелевтің пайымдауынша, инновациялық маркетинг - өнім (қызмет) құрылымында жаңа құндылықтарды қалыптастыру үрдісін белгілейтін өндірістік маркетингтің бөлігі
Н.Я. Калюжнова мен А.Я. Якобсона инновация сферасында маркетингті рынок жағдаяты туралы ақпарат негізінде ғылыми-техникалық әзірлемелердің нәтижелерін рынок талаптарына бейімдеу және рынокқа белсенді түрде әсер етуге бағытталған қызмет ретінде анықтайды
Сонымен, жоғарыда келтірілген ғалымдардың анықтамаларын қарастыра келе, бұл анықтамаларда инновация маркетингінің стратегиялық және тактикалық аспектілері қамтылғанымен, инновацияның өмірлік кезеңіне байланысты түрлері есепке алынбаған. Сондықтан да осыдан шыға отырып, біздің пікірімізше, инновация маркетингі деп тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, инновацияны жобалап жасаудан бастап оны тұтынушыға жеткізуге дейін маркетингтік құралдарды қолдану іс-әрекеттерінің жиынтығын айтуға болады. Инновацияның маркетингіне сәйкес ұйым маркетингтік әдістер мен инновациялық өнімдерді әрдайым жетілдіріп отыруы тиіс.
Инновация маркетингінің ерекшеліктеріне келесілерді жатқызуға болады. Біріншіден, ғылыми-техникалық әзірлемелердің нәтижелерінің салааралық сипатын есепке алу қажеттілігі. Аталмыш қағида нақты жаңашылдықты бірнеше салаларда қолдану қажеттіліктерін талдау арқылы жүзеге асырылады. Екіншіден, ғылыми-техникалық өнімдерді өткізу кезінде білікті, тәжірибелі, тіпті ұжымдық тұтынушыға (фирма тарапынан келіссөз жүргізетін сатып алу жөніндегі комиссия) бағдарлану қажет. Өнімнің мұндай түрінің сатылуы ұзақмерзімді және күрделі келіссөздер жүргізу нәтижесінде іске асырылады. Жеке тұтынатын ғылымисыйымды тауарлар, әдетте, алдын ала таңдалатын тауарларға жатқызылады, сондықтан көп талқылау мен салыстыру нәтижесінде сатып алынады. Үшіншіден, инновациялық өнімдер жарнамалауды қажет етеді. Егер тұтынушыға инновацияның мәнін егжей-тегжей түсіндірмесен, онда сатып алушы оны алмайды, өйткені онымен таныс емес. Ал, өнімнің техникалық күрделілігі, әдетте, өндіруші фирма тарапынан сатудан кейінгі сервистік қызметті көрсетуді қажет етеді. Бұл төртінші ерекшелігі. Бесіншісі, ғылыми-техникалық өнімнің өткізілуі тұтынушының инновациялық әлеуетінің көлемі мен сапасынан тәуелді. Көптеген инновациялар көптеген өткізу рыноктарының жалпы техникалық тұрғыдан арта қалу салдарынан өткізілмей қалады.
Инновацияның маркетингі рынокқа тек жаңа тауарларды немесе өнімділігі жоғары технологияларды қолдану арқылы шығаруға болатын бұрынғы тауардың қосымша көлемін ғана емес, сонымен бірге жаңа технологияларды (бірінші кезекте жаңа өнім немесе технологиялық үрдіс, сондай-ақ оны жасау үшін құрал-жабдықтар негізіне алынған өнертабыс пен ноу-хауға лицензияларды сату) жылжытуға бағытталған. Айта кететін бір жайт, жаңа технологиялар маркетингі инновация маркетингісіне негізделеді. Сондықтан, инновацияны жүзеге асыру барысында маркетингтік қызметті ұйымдастыру кезінде тауар ретінде инновацияның ерекшеліктеріне көбірек назар аудару керек. Өйткені кейбір ғалымдар инновацияны жаңа тауар ретінде қарастырады. Алайда мұндай түсіндірме инновацияның аясын шектейді.
II ҚР IT-ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
2.1. ҚР ақпараттық технологиялар саласының қазіргі даму жағдайы
Қазақстан дүниежүзілік экономикаға шыға бастады. Мұндай міндеттер, бүгінгі күнді ғана емес, ертеңгі күнді де қанағаттандыратын және халықаралық контекске жазылған телекоммуникацияның серпінмен дамып келе жатқан құрылымы ішкі және сыртқы нарық қажеттілігіне қазіргі заманға сай және қабілетті икемдей алатын тиімді құралы болғанда ғана толығымен жүзеге асырылады.
Елімізге қаржы қаражатын, кадр әлеуеттілігн, технологиялық мүмкіндіктерді байланыстыру, телекоммуникация саласында бірыңғай ұлттық саясатты әзірлеу, стратегиялық және тактикалық міндеттерді дұрыс жоспарлау, оларды кезең-кезеңмен, барынша тиімді және ең аз шығынмен шешу қажет болды.
Басқа сөзбен айтқанда, телекоммуникация саласындағы ұлттық операторды - компания құру қажеттілігі туралы мәселе туындады. Бұл 1994 жылы болды. 1994 жылдың 17 маусымы күні - "Қазақтелеком" ҰАК компаниясының құрылған күні, оның атымен біздің еліміздегі телекоммуникация саласының тағдыры байланысты. Бұл сала бойынша еліміздің көптеген көрсеткіштермен жоғары орындарға шығуына мүмкіндік берген біздің экономикамыздың стратегиялық маңызды облыстарының бірі болуға алғашқы қадам болды. Бүгінгі күні "Қазақтелеком" компаниясынсыз және ол ұсынатын байланыс қызметінсіз біздің қоғамның өмірі мүмкін еместігі баршамызға белгілі [20].
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды. Әсіресе, телекоммуникациялық қызмет түрінде. Себебі, телекоммуникациялық қызметтер өз кезегінде белгілі бір ақпараттың қызмет етуіне ғана емес, сондай- ақ ұлттық тауарларға, ақпараттық өрістің мемлекет ішінде және оның сыртындағы жұмысының маңызды элементтерінің бірі ретінде, имидж жасайды. Әлемнің барлық мемлекеттері бір уақытта әртүрлі формада бұл өрісті бақылап отыр. Бірақ та бұл әрекеттер үлкен бөлігінде мемлекеттің саясаты, стартегиясы мен идеологиясына қатысты болса, аз деңгейде нарыққа тауарлар мен қызметтерді жіберу тәсілдерін жанап өтеді. Мемлекеттің телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып, елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады.
Аталған аспект тарапынан алғанда Қазақстанда ЖІӨ-нің құрылымында телекоммуникациялық қызметтің үлесі үнемі өсіп отырады. Мысалы, егер 2006 жылы оның көлемі 3,71% болса, 2009 жылы 5,69%- ға жетті, ал 2010 жылы - 7,89%, яғни 35,8%- ға немесе соған сай 41,7%- ға өсті.
Берілгендерден Қазақстанның ЖІӨ көлеміндегі телекоммуникациялық қызметтің өсу қарқыны, ЖІӨ-нің өзінің өсу қарқынынан жоғары. Бұл дамыған шетелдік нарықтық мемлекеттің телекоммуникациялық қызметтерін дамытудың негізгі динамикасына және жалпы ғаламдық экономикаға тән динамикаға сәйкес келеді (3-кесте) [21].
Кесте 3.
Қазақстан Республикасының ЖІӨ-дегі телекоммуникациялық саланың үлесі
Жылы
ЖІӨ, млрд. теңге.
Физикалық көлем индексі, өткен жылға % - бен
Телекоммуникациялық қыз-меттердің ЖІӨ-ның жалпы көлеміндегі үлесі, %
2007
4138,0
123,33%
3,71%
2008
5326,9
128,73%
3,96%
2009
6884,8
129,24%
4,93%
2010
7080,2
102,84%
5,69%
2011
7703,8
108,81%
7,89%
*Ескерту: кесте автормен құрастырылған
Қазақстанның телекоммуникациялық қызмет көрсету нарығы техникалық жағынан және де қызмет көлемі жағынан үнемі қарқынды даму үстінде және ел территориясындағы ұлттық өндірістің өсуіне белгілі үлесін қосып отырады. Белгілі бір деңгейде, бұл осы нарық тұтынушылардың негізгі сегментін Қазақстанда тііркелген заңды тұлғалар құрайтынымен байланысты. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында 01.01.2009 жылға 268 564 заңды тұлға тіркелген, соның ішінде жұмысшы саны 50 адамға дейін - 253 689. Әрекеттегі заңды тұлғалар - 180 646. Қазіргі әрекеттегілердің ішінде үлкен үлес кіші кәсіпорындарда - 166 801, олардың телекоммуникацияға деген қажеттілігі үлкен кәсіпкерлікке қарағанда кей уақытта үлкен. Себебі үлкен кәсіпорындар өздерінің жеке телекоммуникациялық желілерін жеке меншік құрамында бөлек қызмет ретінде дербес түрде құрып алады.
Жалпы, телекоммуникация нарығының үштен бірін құрайтын заңды тұлғалардың сегменті Қазақстан Республикасында қазіргі уақытта 120 мыңнан астамды құрайды. Бұл аталған нарықты дамытудың мүмкіндігі екі есе екенін және елде телекоммуникациялық қызмет көрсету резервтерінің бар екендігі көрсетеді. Бұған қоса, қазірдің өзінде аталған нарық өнеркәсіптік өндірістің дамуына елеулі түрде мүмкіндік жасады, сондай-ақ, елдегі сыртқы экономикалық қызметті дамыту үшін, қаржылық қызмет көрсету, т.б. үшін басқарушы құрылым мен жұмыскерлер, өнімді шығарушылар мен тұтынушылар арасындағы ақпараттық байланысты ұйымдастыруға мүмкіндік жасады.
Осылайша халық саны, халықтың пайда табу деңгейі, кәсіпорындар қызметінің қаржылық нәтижелері, халықтың өсу динамикасы және т.б. сол сияқты көрсеткіштердің жиынтықтары бойынша телекоммуникациялық қызмет көрсету нарығы үшін үлкен тұтынушылық потенциалға ие региондар ерекшеленіп жатыр. Осындай аудандарға батыс аймақтарды, Қарағанды, Павлодар, Қостанай облыстарын, Астана және Алматы қалаларын жатқызуға болады [22].
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының телекоммуникациялық қызмет көрсету нарығы бүкіләлемдік телекоммуникациялық кешеннің бір бөлігі реінде алдыңғы қатарлы әлемдік тенденциялардың ықпалы астында дамып жатқандығын атап өту қажет.
Телекоммуникация саласының бөлшек тауар айналымының жиынтық көлемі 2008 жылы 299 879 млн. теңгені құрады. Салыстырылған 4 жыл ішінде кіріс көлемі екі есеге артқан. 2008 жылы өсу қарқыны төмендеп, өсім 15%-ды ғана құрады. Өткен 3 жылдың орташа көрсеткіштерімен салыстырғанда, өсімнің екі есе төмендеуі ұялы байланыс нарығындағы бәсекелестіктің артуымен түсіндіріледі (сурет 5).
Сурет 5. Телекоммуникация нарығының өсу қарқыны (млн.теңге) [23].
Бұл бәсекелестік 5-суретте көрсетілген телекоммуникациялық нарықтағы кірістерді бөлу құрылымынан көрінгендей басым позициядан орын алды. Ұялы операторлардың арасында қатаң бағалық күрес салалар бойынша жалпы кіріс көлемінің төмендеуіне әкеліп соқты. Жалпы кірістердің өсуі телекоммуникация нарығының барлық сегменттері бойынша жүріп жатыр (сурет 6).
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
бекітілген
телефония
мобильді
байланыс
интернет
жән
мәліметтерді
жіберу
IP
-
IP телефония
операторлар
қызметі
2005
ж
.
2006
ж
.
2007
ж
.
2008
ж
.
Сурет 6. Нарық сегменттері бойынша кірістердің өзгеру динамикасы (%) [23].
Олардың ішіндегі негізгілерін қарастырамыз. Негізгілердің қатарына бекітілген телефония (қалааралық және халықаралық байланыс, жергілікті байланыс қызметтері), мобильді байланыс, интернет және мәліметтер жіберу қызметі, оператор қызметі, ІР телефония, кабельді теледидар қызметі [23].
Осындай жағдайда кейбір қызмет түрлерінің кірістілігінің өсуі мен басқаларының кірісінің түсуі салдарынан, бәсекелестіктің ұлғаюы мен ірі операторлардың агрессивті саясатының салдарынан телекоммуникация нарығының құрылымы бүгінгі күнде осындай түрге ие болып табылатындығы белгілі болды.
Мобильді байланыс нарығы қарқынды дамып келе жатқанын 6-суреттегі берілгендерден көруге болады. Дәстүрлі түрде неғұрлым кірісі көп сектор болып табылатын бекітілген телефония нарығы жалпы табыс көлеміндегі үлес салмағының бірте-бірте төмендеуін көрсетеді. Осылайша, жалпы кірістегі максималды үлес мобильді байланыс нарығының еншісінде. Телекоммуникация нарығы құрылымының өзгеру динамикасынан байқасақ, ұялы байланыс қызметінің сегменті тез дамып келе жатқан сегменттердің бірі. Ол телекоммуникациялық қызметтің жалпы көлемінің 45% -ын құрайды, яғни бекітілген телефония нарығынан да басым түседі (сурет 7).
Сурет 7. Ұялы байланыс кірісінің өзгеру динамикасы (млн. теңге) [25].
Ұялы байланыс нарығының дамудың жоғарғы деңгейін көрсететіндігін және анализ жасалған уақыт аралығында үш жылда 3,5 есе өскенін 7-суреттен байқаймыз. Дегенмен белгіленген нарықтың сыйымдылығының анализі келтірілген көрсеткіштер бұл нарық үшін максималды жоғарылық болмайтынына куәлік береді.
Қазақстанның ұялы телефон нарығында бүгінгі күнде төрт ұялы байланыс операторларымен жылжып келе жатқан 7 бренд қызмет жасайды: GSM Қазақстан Қазақтелеком АҚ ЖШС GSM стандартымен жұмыс жасайды және Activ пен K′Cell брендтеріне ие, Кар-Тел ЖШС сол стандартта жұмыс жасайды, Beeline брендіне ие. Сондай-ақ нарықтың аз үлесін Қазақтелеком АҚ-ның қамқорлығындағы компания - Мобайл Телеком Сервис ЖШС Neo брендімен, GSM стандартында және де CDMA стандартында Dalacom және Pathword брендтерімен Алтел АҚ және Exсord брендімен Нұрсат АҚ алады [25]. Осы ұялы байланыс операторларының қызмет түрлерінің логотиптерінің бейнесі төменде көрсетілген.
Бүгінгі күнде нарықтағы негізгі үлесті ұялы байланыс көшбасшылары Кар-Тел ЖШС, Ресейлік ВымпелКом компаниясының еншілесі және GSM Қазақстан Қазақтелеком АҚ ЖШС алып отыр. Соңғысының негізгі акционері Fintur холдингі болып табылады. Beeline және K′Cell брендтері - ұялы телефон нарығындағы көшбасшылар.
GSM стандартындағы жаңа бренд Neo-ның пайда болуы нарықта бәсекелестікті күшейтті. Дегенмен қазіргі уақытта Neo көп емес, шамамен 130 мың абонентке ғана қызмет етіп тұр [26].
Қазақстанның ұялы байланыс нарығында CDMA 2000 атты технологияның үшінші буынын қолданушы Алтел АҚ жалғыз ғана ойыншы болып табылады. 2007 жылдың басында бұл оператор 500 мыңға жуық абонентке қызмет көрсетті.Қазақстан Республикасындағы ұялы байланыс қызметінің болашақта елеулі түрде өсуіне қажет ресурстық потенцалы бар.
Бұған қоса, қосымша қызметтер (VAS- сервис), оның ішіндегі кең таралған қысқа мәтіндік хабарламалар (sms) 2006 және 2007 жылдарда екі үлкен GSM операторлардың кірісінің елеулі өсіміне көмектесті. SMS хабарламаларын жіберу қызметі жалпы қосымша қызметтен түсетін кіріс көлемінің 40%- ын құрайды. Таралу жөнінен екінші орынды мәліметтерді жіберу қызметі алады, оның үлесі Қазақстан нарығы бойынша қызметтен түсетін кірістің 16%- ын құрайды және өсім тенденциясын көрсетеді.
Үстемдігі басым брендтер болып: Вееline (33%), Activ (27%), Kcell (2%) табылады. Бұлардың бәсекелестіктері жіңішке мақсатты сегменттерде жүзеге асады [27]. Тұтынушыларға маркетинг барынша бірыңғай емес комплекстері ұсынылады, яғни өткір баға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация түсінігі
1.2 Инновациялық маркетинг түсінігі және басқаруды ұйымдастыру
II ҚР IT-ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
2.1. ҚР ақпараттық технологиялар саласының қазіргі даму жағдайы
2.2 Қазақтелеком АҚ кәсіпорнында инновациялық маркетингті қолдану деңгейін талдау
III ҚР IT-ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ ЖӘНЕ ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 АО Қазақтелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті жетілдіру жолдары
3.2. Инновациялық маркетинг кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырудың құралы ретінде
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Соңғы кезде еліміздің ақпараттық қызмет саласының нарығы қарқынды дамып келеді. Бұл осы саладағы маркетингті қолдануды қажет етеді. Маркетингті қолдану компанияларға бәсекелік артықшылық, табыстың өсуі, компанияның жан-жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан курстық жұмысының тақырыбының өзектілігі мен маңызы ерекше деп айтсақ болады.
Курстық жұмысының өзектілігі. Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың да экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте. Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады.
Қазақстан динамикалық тұрғыда дамушы экономикасы бар мемлекет болып табылады, дегенмен мемлекеттегі телебайланыс қызметтерінің сәйкес дамуынсыз елдің тұрақты дамуына жету қиын, себебі ақпарат қазіргі нарықтық ортада маңызды өндірістік ресурстарды қалыптастырады және ақпараттың өзі тек басқару шешімдерін жасап шығарудың негізі ғана емес, сонымен бірге, нарық потенциалының және қолда бар капиталдың айқын емес активі (өндіріс факторы) болып табылады, мұнсыз қазіргі заманда нарықтық жетістікке жету мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасы өз елі ішінде байланыс қызметтері нарығының дамуына көп көңіл бөлуде.
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды, ал бұл нарыққа жаңа тауар ұсыну арқылы ғана сәтті бола алады. Мемлекеттің телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып, елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Сондықтан да елімізде инновациялық маркетингті дамыту үлкен маңызға ие.
Еліміздің телекоммуникация саласында инновациялық маркетингті дамыту кәсіпорындарға үлкен мүмкіндіктер береді, яғни аталған нарықта жоғары бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізуге, тұтынушыларды ерекше ұсыныстармен таң қалдыруға, бәскелестерінен айтарлықтай артықшылықтарға ие болуға, жаңа өнімдер мен қызметтерді жасай отырып, оларды тиімді өткізуге, сонымен қатар новаторлық өнімдер және қызметтермен шетелдік нарықтарға шығуға мүмкіндік береді.
Инновациялық маркетинг тек телекоммуникация саласын ғана емес, сонымен қатар жалпы еліміздің экономикасын дамытуға үлкен септігін тигізеді. Мәселен, инновациялық маркетинг телекоммуникациялық кәсіпорындардың қызметін, табысын, әлеуетін арттыра отырып, отандық жаңа өнімдердің пайда болуына жол ашады. Ал бұл жағдай еліміздің инновациялық потенциалын, мүмкіндіктерін арттырады, экономикамыздың өсіп өркендеуіне жағдай жасайды.
Курстық жұмысының мақсаты - Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет саласындағы компанияларда инновациялық маркетингті дамыту үшін теория-әдістемелік және практикалық ұсыныстар жасау болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер белгіленген:
oo инновация түсінігін сипаттау;
- инновациялық маркетинг анықтамасын беру;
- ақпараттық қызмет саласында инновациялық маркетингтің қолданылу ерекшеліктерін анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму жағдайына талдау жасау;
- АО ҚазақТелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті қолдану деңгейін талдау;
- АО ҚазақТелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау.
Курстық жұмысының объектісі. Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет саласындағы кәсіпорындары мен Қазақтелеком акционерлік қоғамы.
Курстық жұмысының зерттеу пәні. Қазақстанның ақпараттық қызмет саласындағы инновациялық маркетингтік іс-әрекеттер жиынтығы.
Курстық жұмысы белгілі бір деңгейде алдына қойған мақсатты орындау үшін теориялық тұрғыдан да, талдау тұрғысынан да жан-жақты жүйеленген.
1 бөлімде ақпараттық саладағы инновациялық маркетингтің қолданылу ерекшелігі, жалпы инновациялық маркетинг анықтамалары, инновациялар түсінігі кеңірек қарастырылады.
2 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызметтің қалыптасу алғышарттары, қазіргі даму жағдайы, Қазақтелеком АҚ-да қолданылатын инновациялық маркетинг іс-әрекеттері талданған.
3 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласын және Қазақтелеком АҚ-да қолданылатын инновациялық маркетинг іс-әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстар жасалынған.
Осылайша, Қазақстанның телекоммуникациялық қызмет нарығында инновациялық өнімдерді жасап жылжытудың негізгі тәсілі - инновациялық маркетингті қолдану болып табылады.
I ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация түсінігі
Бүкіл әлемде экономикалық дамудың маңызды қозғаушы күші ретінде қабылданған ғылыми-техникалық прогресс, көбіне отандық және шетелдік әдебиеттерде инновациялық процесс түсінігімен байланыстырылады. Өйткені, бұл американдық экономист Джеймс Брайт атап көрсеткендей, ғылымды, техниканы, экономиканы, кәсіпкерлікті және басқару ілімін ұштастыратын бірден бір процесс болып табылады. Аталмыш процесс нақты бір жаңалықты ашуға бағдарлана отырып, осы жаңалықты ойлап шығару идеясынан бастап сатуға дейінгі барлық өндіру, айырбастау және тұтыну қарым-қатынастарын қамтиды. Бұдан инновацияның әу бастан-ақ қолданылуға және сатылуға мақсатталғанын пайымдау қиын емес.
Соңғы кездері инновация теориясының мәселелеріне қызығушылық күрт өсті, мұны осы тақырыпқа қатысты шығарылып жатқан жарияланым мен басылым көлемінің көбейіп жатқандығынан айқын көруге болады. Сонымен қатар, инноватиканың мазмұны мен анықтамасы әдебиеттерде толық ашылмаған немесе бір ұғым (термин) әртүрлі мағынада берілумен сипатталған. Ал, бұл өз кезегінде инновация мәнін анықтаудың өзектілігін күшейтері сөзсіз.
Инновация түсінігі алғаш рет мәдениеттанушылардың ғылыми зерттеулерінде ХІХ ғасырда кездесе бастаған және бір мәдениеттің кейбір элементтерін өзге мәдениетке енгізу, дәлірек айтқанда, еуропалық ұйымдастыру дәстүрлері мен тәсілдерін дәстүрлі азиялық және африкалық қоғамдарға ендіру арқылы көрініс тапқан. Бертін келе, ХХ ғасырдың соңында ғана техникалық жаңалықтардың заңдылықтары зерттеле бастаған.
Ғылыми әдебиеттерде инновация экономикалық дамудағы маңыздылығына қарай базистік (негізгі), жақсартушы және псевдоинновациялық деп үшке жіктеледі.
Нәтижелерінің бағытталуына қарай инновация өнімдік және процестік болып екіге бөлінеді. Өнімдік инновациялар өнімдердің жаңа немесе жетілген түрлерін қолданысқа ендіруді, дәлірек айтқанда, материалдардың, жартылай фабрикаттардың, қосалқы бөлшектердің және өнімдердің жаңа түрлерін өндіруді қамтиды. Ал, процестік инновациялар технологиялық, ұйымдық-басқарушылық және әлеуметтік болып үшке топтастырылады. Технологиялық инновация - өнім өндірісінің жаңа технологияларын өндіруге; ұйымдық-басқарушылық инновация - өнім өндіру, тасымалдау, өткізу және жабдықтау жұмыстарын ұйымдастырудың жаңа әдістері мен басқарудың жаңа ұйымдық құрылымын қалыптастыруға; әлеуметтік инновация - еңбек және демалыс шарттарын жақсартуға, адамның денсаулық сақтау, білім алу және мәдениетті болу қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталады.
Орыс ғалымы А.И. Пригожин инновациялардың мынадай толық жіктемесін ұсынады:
1. Таралу деңгейіне қарай: тұрақты, ішінара өзгермелі (диффузиялық).
2. Өндіріс цикліндегі орнына қарай: шикізаттық, қамтамасыз етуші (байланыстырушы), өнімдік.
3. Нарықты қамту үлесіне қарай: жергілікті, жүйелік, стратегиялық.
4. Инновациялық әлеуеті мен жаңалық деңгейіне қарай: радикалдық, комбинаторлық, жетілген [1].
Инновацияны төмендегідей жіктеуге болады:
oo өндірісте жаңа өнімдер мен технологияларды шығару мен игеруге, құрал-жабдықтарды жаңартуға, ғимараттарды қайта қалпына келтіруге және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шараларды атқаруға бағытталған технологиялық инновациялар;
oo өндіріс қуатын күшейтуге және өндірістік қызметті әртараптандыруға бағдарланған өндірістік инновациялар;
oo өткізу (сату) қызметін мақсатты өзгертуге бағытталған сауда-саттық инновациялар;
oo еңбек шарттарын жақсартуға және ұжымның әлеуметтік жағдайын көтеруге бағытталған әлеуметтік инновациялар;
oo ұйымдық құрылым мен шешім қабылдау әдістерін жақсартуға бағдарланған басқару саласындағы инновациялар.
Кәсіпкер үшін инновация пайданы ұлғайтудың және жаңа өтім нарықтарын табудың негізгі құралына айналса, Үкімет үшін экономикалық дағдарыстан шығудың бірден бір жолы болып табылады. Инновациялық дамудың басым бағыттары соғыстан кейінгі жылдары әйгілі оңтайлы экономика тұжырымдамасының орнын басты. Кембридж университетінің профессоры Грегори Дейнстің айтуынша, инновация оңшыл және солшыл саясаткерлерді біріктіретін жаңа дінге айналды.
Әлем елдерінің барлығының экономикалық сипаты мен дамуын анықтайтын маңызды факторлардың біріретінде бүкіл әлемде мойындалған ғылыми-техникалық прогресс (ҒТП) батыс және отандық әдебиеттерде инновациялық процес ұғымымен байланыстырылады. Бұл процесс жаңалық табуды білдіреді және ғылыми идеяның туылуынан оның коммерциялық іске асуына дейінгі кезеңдерді, яғни өндіріс ,айырбас,тұтыну қатынастарының бүкіл жинағын қамтиды.
Инновациялық процестерді зертеудің маңыздылығы, бір жағынан, қоғам экономикасын көтеру үшін ғылым мен инновациялардың ерекше маңыздылығымен, екінші жағынан, Қазақстан Республикасында инновациялық дағдарысты жеңу жолдарын анықтау қажеттілігімен түсіндіріледі.
Инновация термині өтпелі экономика кезеңінде белсенді пайдаланады. С.б. инновациялық қызмет, инновациялық процесс, инновациялық шешім және т.б туыстас түсініктер енді. Инновация түсінігін анықтау үшін ғалымдардың әртүрлі көзқарастарымен танысу керек.
Инновация дегеніміз белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жаңашыл жаңалықтарды кешенді құру процесі, таралуы және қолданыс табуы. Әртүрлі ғалымдар, әсіресе шетелдік (Н.Мончев, И.Перлаки, В.Хартман, Э. Мэнсфилд, И.Шумпетер және т.б), инновация түсінігін өзінің зерттеу объектісі мен саласына байланысты тұжырымдар айтты. Мәселен, Б.Твисс инновацияны ғылыми ашылымдар немесе идея экономикалық мазмұнға ие процес ретінде анықтайды. Ал, Б.Сантоның пікірінше, инновация - бұл қоғамдық, техникалықжәне экономикалық процесс, яғни идеялар мен ашылымдарды практикада қолдану арқылы қасиеттері жақсы өнімдер мен технологияларды құруға жеткізеді. Ал егер де инновация экономикалық табысқа, пайдаға негізделсе, онда оның нарықта пайда болуы қосымша табысты әкелуі мүмкін. И.Шумпетер инновацияны кәсіпкерлікпен тығыз байланысты өндіріс факторлардың жаңа ғылыми-ұйымдастырылған комбинациясы деген анықтама ұсынған.
Инновацияның әртүрлі анықтамаларын талдау нәтижесінде, инновацияның спецификалық мазмұнын өзгерістер құрайды, ал инновациялық қызметтің негізгі функциясы өзгеріс функциясы болатынын анықтадық.
Сонымен халықаралық стандарттарға сәйкес инновация - (инно-қ қызметтің соңғы нәтижесі) жаңа немесе жетілдірілген өнімге айналған, жаңа немесе жетілдірілген технологиялық процесс нарығына ендірілген, тәжірибе жүзінде пайдаланылатын немесе әлеуметтік қызметтерге қатысты пайдаланылатын инновациялық қызметтердің соңғы нәтижесі.
Инновациялық процесті жаңашылдарды өткізу поцесінде болатын ғылыми-техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістердің жиынтығы ретінде анықтауға болады. Ал жаңашылдарды құру, тарату және пайдалануды инновациялық цикл деп атайды.
Әдетте, инновация түсінігі жаңа, жақсартылған өнімді немесе өндіріс процесін қалыптастыру дегенді білдіреді. Бұған қоса, нарықтағы белгілі тауардың өндірісі үшін арзанырақ шикізатты пайдалану, маркетинг саясатын өзгерту, жаңа нарықтарға немесе жаңа сервис (қызмет көрсету) деңгейіне шығу да инновация ретінде қабылданады.
Көбіне, негізгі новаторлар (жаңашылдар) рөлін атқаратын табысты кәсіпкерлер (антрепренерлер) пайдаға кенелтетін жаңалықты қалай ойлап тапқаны және қолданғаны туралы жиі ойлана бермейді. Себебі, олардың басым көпшілігі шикізат және технология нарығындағы, салық салу жүйесіндегі, демографиялық ахуалдағы және геосаяси ортадағы мезеттік өзгерістер мен құбылыстарды пайдалана отырып, қиналмастан ақша табады; осылайша, жаңа нарықтарды қалыптастырады немесе қолдағы өнімдерді сатудың жаңа әдістерін ойлап шығарады.
Инновацияның негізгі мақсаттары келесілер:
1. Мәселенің жаңа техникалық шешімін табу-өнер табыстарын құру;
2. Ғылыми-зерттеу және тәжірибе конструкторлық жасалымдарды өткізу;
3. Өнімнің сериялық өндірісін бір қалыпқа келтіру;
4. Өткізуді дайындау және ұйымдастыру;
5. Нарыққа жаңа тауарды ендіру;
6. Технологияларды үнемі жетілдіру жолымен жаңа нарықтард аорнығу, өнімнің бәсеке қабілеттілігін жоғарылату.
Инновацияның негізгі кезеңдері келесілер:
1. Келіп түсетін идеяларды бір жүйеге келтіру;
2. Идеяларды сұрыптау және жаңа өнім туралы идеяны өңдеу;
3. Жаңа өнімнің экономикалық тиімділігін талдау;
4. Жаңа өнімді құру;
5. Нарықта тестілеу
6. Өнім жөнінде маркетинг бағдарламасы негізінде өндіріске жаңа өнімді енгізу туралы шешімді қабылдау.
1800 жылы француз экономисі Жан-Батист Сей экономика ғылымына антрепренер ұғымын енгізеді. Оның пайымдауынша, көп мөлшерде соңғы өнім алу және өнімділікті арттыру үшін қолындағы экономикалық ресурстарды пайдаланудың едәуір тиімді тәсілін табатын тұлға антрепренер деп аталады.
Инновацияның мәнін толығырақ түсіну үшін оның жіктелімін қарастырған дұрыс. Экономикалық әдебиеттерде инновация ұғымын анықтауда және инновацияны жіктеу бойынша біркелкі көзқарас жоқ деуге болады. Зерттеу негізінде инновацияны жіктеудің келесідей нұсқасын ұсынғымыз келеді. Нұсқа жеті жіктеу белгісіне негізделген. Бұл белгілерге мыналарды жатқызуға болады:
қолдану сферасы;
инновацияның пайда болу көзі;
ауқымы;
жүзеге асырудың ақырғы нышаны;
қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты;
жаңашылдық дәрежесі;
қолдану дәрежесі.
Қолдану сферасы бойынша инновацияны жіктеудің келесі нұсқасы ұсынылады:
басқарушылық - белгілі бір объектіні басқару үрдісін жетілдіруге бағытталған;
әлеуметтік-экономикалық - әр түрлі әлеуметтік-экономикалық үрдістерді оңтайландыруға бағытталған;
технологиялық - өндірістік үрдістің тиімділігін жоғарылатуға бағытталған;
қаржылық - көрсетілетін қаржылық қызметтерді жетілдіруге бағытталған;
маркетингтік - маркетинг құралдарын жетілдіруге бағытталған.
Инновацияның пайда болу көзі П. Друкер ұсынған жіктеу нұсқасын келтіргенді жөн көріп отырмыз:
инновация - кездейсоқ оқиғаның нәтижесінде пайда болған;
инновация - шыңдық пен ол туралы ойлардың арасындағы сәйкессіздіктің негізінде пайда болған;
инновация - үрдіске қажеттіліктің туындауы негізінде пайда болған;
инновация - салалық немесе рынок құрылымында өзгерістердің нәтижесінде пайда болған;
инновация - демографиялық өзгерістердің негізінде пайда болған;
инновация - көзқарастарда, көңіл күйдегі және құндылықтардағы өзгерістердің негізінде пайда болған;
инновация - жаңа білімдер негізінде пайда болған [2].
Масштабы бойынша инновацияны төрт топқа бөлуге болады:
Әлемдік деңгейдегі инновация - жалпы әлем масштабында тараған;
ел деңгейіндегі инновация - бір мемлекеттің аумағында тараған;
аймақ деңгейіндегі инновация - белгілі бір аймақ шеңберінде тараған;
кәсіпорын деңгейіндегі инновация - нақты бір кәсіпорын, ұйым және т.с.с. шеңберінде тараған.
Жүзеге асырудың ақырғы нышаны бойынша инновацияның екі негізгі тобын бөліп көрсетуге болады:
Өнім түрінде жүзеге асырылған инновация - тауар немесе қызмет;
үрдіс түрінде жүзеге асырылған инновация - құжат түрінде рәсімделген операциялар мен технологиялар;
Қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты бойынша инновацияны екі негізгі топқа бөлуге болады:
бұрыннан белгілі қажеттіліктерге бағдарланған инновация - бүгінгі таңда бар, бірақ толық немесе ішінара қанағаттандырылмаған қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған;
жаңа қажеттіліктерді қалыптастыруға бағдарланған инновация - келешекте пайда болуы мүмкін қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағдарланған.
Жаңашылдық дәрежесі бойынша инновацияны жіктеуде Т. Робертсонның нұсқасын қолдануға болады:
Түбегейлі инновация - сатып алушылардың мінез-құлқы үлгісін түбегейлі өзгертетін абсолютті жаңа тауарлар;
жүйелі инновация - қалыптасқан тұтынушылық мінез - құлқының үлгісін өзгертпейтін жаңа тауарды жасау немесе бұрынғы тауардың жетілдірілген түрі;
түрлендірілген инновация - бұрынғы тауардың түрлендірілген түрі.
Қолдану дәрежесі бойынша инновациялар екі топқа бөлінеді:
Арнайы инновация - ерекше үрдістерді жетілдіруге бағытталған;
әмбебап инновация - бір немесе бірнеше саланың бірнеше объектілерін қолдануға болатын.
Қарастырылған жіктелім инновацияның көптүрлілігін салыстырмалы түрде толық сипаттайды. Сондықтан инновация түсінігін толық айқындау мақсатында жаңа өнім түсінігін қарастыру қажет.
Маркетологтар арасында жаңа өнім төңірегінде бірыңғай пікір жоқ, соның салдарынан маркетингтің рөлі толық көлемде анықталмайды.
Маркетингтік терминдер сөздігінде жаңа өнімді бұрыннан шығарылған бірақ елеулі немесе елеулі емес өзгерістер енгізілген өнімді, толықтай жаңа өнім және рынокта бар өнім еліктеменің нұсқасы - ретінде қарастырылады.
В. Фуллердің пікірінше, жаңа тауар - жасау үрдістері мен қатар ұйым бұрын шығармаған немесе бұрынғы тауарды жаңа рынокқа шығаруды қамтуы тиіс. Оның айтуынша, жаңа өнім мағынасын көп шектемеу қажет .Профессор Г.А. Васильевтің жетекшілігімен шығарылған ғылыми еңбекте, жаңа тауар - рынокқа шығарылатын және бұрынғы ұқсас тауарларда тұтынушының қасиеттерінің белгілі бір ерекшеліктерімен өзгешеленетін жаңа өнімді қарастыру қажет делінген [3, 31 б.]. Сонымен қатар, белгілі американдық маркетологтар Ф. Котлер мен Г. Армстронг, жаңа өнім бұл зерттеу мен жасап шығару барысында жақсартылған және түрлендірілген өнімнің тұпнұсқасы деген тұжырым жасады [4, 328 б.]. Мұндай жағдай аталмыш терминнің аясын анықтау үшін жіктеу критерийлерін білуді талап етеді. Аса сәтті жіктелім ретінде Буз, Аллен және Хэмилтон ұсынған жіктелімін қарастыруға болады. Олар 700 фирма мен 1300 жаңа өндірістік пен тұтыну тауарларын зерттеуге негізделген. Аталмыш жіктелім әлемдік деңгейде белгілі және маркетинг бойынша оқулықтарда кең қолданысқа ие (1-кесте).
Кесте 1.
Жаңа өнімнің жіктелуі
№
Жіктелім
Үлесі
1
Әлемдік деңгейдегі жаңа тауарлар
10 %
2
Кәсіпорын үшін жаңа тауарлар
20 %
3
Өнім ассортиментін кеңейткен тауарлар
26 %
4
Жетілдірілген өнімдер
26 %
5
Өнімді қайта жайғастыру нәтижесінде алынған тауарлар
7 %
6
Үнемдеуші әдістерді қолдану арқылы алынған тауарлар
11 %
*Ескерту: автормен құрастырылған
Кестеден көріп тұрғанымыздай, аталмыш жаңа өнімнің жіктелуі жоғарыда қарастырылып кеткен инновация жіктелімінің барлық түрлерін сипаттамайды. Сондықтан да, жаңа өнім түрлігінің қолданысы инновацияны шығарудағы маркетингтік қызметтің аясын шектейді. Ендеше 1-суретте көрсетілгендей инновация мен жаңа өнім арасында байланысты былайша сипаттауға болады.
ИННОВАЦИЯ
Жаңа тауарлар
Сурет 1. Инновация мен жаңа өнім арасындағы байланыс
*Ескерту: автормен құрастырылған
Сонымен, жоғарыда айтылғаннан шыға отырып, инновация ұғымы жаңа өнім түсінігін қамтиды және маркетингте оны өнім инновациясы ретінде қарастырады.
П.Н. Завлин инновацияларды мынадай 12 қасиеті бойынша, атап айтқанда, маңыздылығына; бағыттылығына; салалық құрылымына; өзгеріске ұшырау деңгейіне; әзірлемелерге деген байланыстылығына; таралу ауқымына; өндіріс процесіндегі орнына; қанаттандыратын қажеттіліктерінің сипатына; жаңалық дәрежесіне; нарыққа шығу уақытына; пайда болу себебіне; қолданылу аясы мен пәніне қарай жіктеу керектігін алға тартады [4].
Ал, Д.М.Степаненко ТМД елдері үшін озық үлгідегі жаңалықтар мен инновацияларды келесідей тізбекпен топтастырудың орынды екендігін айтады:
1. Инновацияның жаңалық деңгейіне қарай: радикалдық инновациялар; жақсартушы инновациялар.
2. Инновацияның жаңалық ауқымына қарай: әлемдік ауқымдағы жаңа инновациялар; республикалық ауқымдағы жаңа инновациялар; республикадағы салалар үшін жаңа инновациялар; кәсіпорындар үшін жаңа инновациялар.
3. Инновацияның сипатына қарай: өнімдік инновациялар; процестік инновациялар; ұйымдық инновациялар; экономикалық инновациялар; әлеуметтік инновациялар.
4. Инновацияның қолданылу жиілігіне қарай: бір реттік инновациялар; қайталанбалы инновациялар.
5. Инновация ендірілетін халық шаруашылығы салаларына қарай: материалдық өндірістегі; ғылымдағы; қызмет саласындағы; әлеуметтік саладағы инновациялар.
6. Инновацияның қолданылу саласына қарай: кәсіпорын ішінде қолданылатын инновациялар; кәсіпорында жинақталатын инновациялар; сатуға арналған инновациялар.
7. Инновация түрлеріне қарай: ашылымдар, жаңалықтар, патенттер; оңтайландырушы ұсыныстар; ноу-хау; тауар белгілері, тауар төсбелгілері және эмблемалары; технологиялық, өндірістік және басқарушылық процестерді, құрылымдарды, әдістерді, құрылыстарды сипаттайтын жаңа құжаттар.
8. Инновацияны ендіру нәтижесінде алынатын әсер (эффект) түріне қарай: экономикалық; экологиялық; ғылыми-техникалық; әлеуметтік; интегралдық [3].
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың орнығу жағдайында инновациялық процестерді, әсіресе, ғылымды көп қажетсінетін салаларда жеделдету қазіргі экономиканы дамытудың басты сипатына айналуға тиіс. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің деректеріне сүйенсек, жоғары технологиялы өнімдердің әлемдік нарығы жалпы құны 2 триллион 300 миллиард долларды құрайтын 50-55 макротехнологиядан тұрады. Мұның 39%-ы АҚШ-тың, 30%-ы - Жапонияның, 16%-ы - Германияның үлесіне тиеді. Ал, Қазақстанда ғалымдардың көп болғанына қарамастан, еліміздің осы нарықтағы үлесі небәрі 0,01%-ды құрайды. Аталмыш министрліктің есептеулері бойынша келешекте бұл көрсеткішті 1-2%-ға жеткізуге болады.
1.2 Инновациялық маркетинг түсінігі және басқаруды ұйымдастыру
Жаңа технологиялардың дамуы және осы технологиялар арқылы тауар мен қызметтің мүлдем жаңа жетілдірілген түрлерінің пайда болу жылдамдығы тұтынушылардың қажеттіліктері мен нарықтағы жағдайдың жылдам өзгеруіне әкеледі. Қазіргі нарықта тұтынушы нені, қайда, қандай күйде және қандай бағамен сатып алғысы келетінін өзі таңдап, өндірушілерді осы шарттармен санасуға міндеттейді. Нарықтағы бәсекелестік күннен күнге артып, өндіруші кәсіпорындар тұтынушыны таң қалдырудың қиын екенін түсініп, олардың назарын аудару үшін қолдан келгенін жасауда. Осы орайда бизнестің дамуы тікелей автоматтандыру, жаңа техникалық құралдарды және тауарды жылжытудың озық технологияларын енгізумен, сонымен бірге инновацияны жүзеге асырудың құралдарын пайдаланумен байланысты десек болады. Яғни, тұтынушы талғамынан шығып, нарықта жоғары бәсеке қабілеттілігіне қол жеткізу үшін жаңашылдыққа, инновацияларға ұмтылып, жаңа уникалды ұсыныстар жасау қажет.
Қазіргі кезде мемлекетіміз заманауи технологияларды қолдану қажеттілігін түсініп, жаңашылдық, новаторлық бағытта көптеген бағдарламалар жүзеге асырылуда. Осындай игі бастаулардың бірі елбасымыз Н.Назарбаевтың Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Жолдауында қазақстандықтардың көкейінде жүрген көп мәселелер, яғни стратегиялық жоспарда экономиканы әртараптандыру, сауатты сауда саясатын жүргізу, инвестициялар тарту, кәсіпкерлікті және инфрақұрылымды дамыту туралы көрсетілген. Ал негізгі әрі күрделі мақсат - жаңа әлемде жаңа Қазақстанды қалыптастыру. Елімізде алдынғы қатарлы мемлекеттермен бір қатарда тұру үшін және халықтың әл-ауқатының жоғары деңгейіне қол жеткізу үшін қажет барлық алғышарттар бар. Сондықтан алдағы онжылдықта жедел әртараптандыру және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін өнімділікті арттырып, инновацияларды ендіру керек, себебі инновациялар еңбек өнімділігінің шұғыл артуына оң әсерін тигізеді.
Өкінішке орай, осы бастаумен елімізде инновациялық жобалар, бағдарламалар жүзеге асырылғанымен, олар шикі күйінде толық жүзеге асырылмай қалуда. Бұған себеп ретінде тәжірибенің жеткіліксіздігін, инновация мәнін толық түсінбеу, оның элементтерін, сатыларын, жүзеге асыру әдістерін толық меңгермегендік, тіпті, кейде қаржының жетіспеушілігі, тәуекел деңгейі және тағы басқа көптеген жайттарды айтсақ болады. Отандық нарығымызда озық идеялар, осы идея иелері мен жаңашыл, әрі перспективті жобалар бар, бірақ әлі де қолдау таппауда немесе қолдау тапса да, қанаттарын кеңінен жая алмауда.
Көбіне кәсіпорындар өз қызметінде бір жаңа әдіс немесе жаңалық енгізсе, соны инновация деп мақтанышпен айтып, сол мақтаныш шеңберінде шектеліп қалады. Жобаларымыз көптеген кедергілерге ұшырап, ұйымдастыру және жүзеге асыру барысындағы шикіліктердің арқасында өз мақсатына жетпей де қалады. Индустриалды-инновациялық жобаларды жүзеге асыруды қолға алу үлкен міндет. Бұл тәжірибе мен біліктілікті талап етеді. Осы орайда бірден бір таптырмас шешім - инновациялық маркетингті қолдану.
Инновациялық маркетинг - жақында қолданысқа ене бастаған таңсық түсінік. Бұл экономикалық категорияның пайда болуының алғышарттары кәсіпорын қызметінде инновация маңызының артуымен тікелей байланысты.
Инновациялық маркетинг инновациялық менеджменттің міндетті бір бөлігі болып табылады. Инновациялық маркетингке сәйкес кәсіпорын маркетингтік әдістер мен инновациялық өнімдерді әрдайым жетілдіріп отыруы тиіс.
Инновация аясында маркетингтік қызмет сұранысты жіктеу, рынок мүмкіндіктерін талдау, маркетинг кешенін әзірлеу мен қолдану негізінде сұранысты басқаруды білдіреді. Фирманың маркетингтік қызметінің негізгі мазмұнын маркетинг құралдарының кешенін белгілейді. Кез-келген фирма маркетинг құралдарын немесе маркетинг кешенін (өнім, тарату, баға және жылжыту коммуникация) тұтынушылардың қажеттіліктеріне өнімді бейімдеу үшін, сонымен бірге қажеттіліктерді қалыптастыру мен өткізуді ынталандыру үшін қолданады. Тауар саясатын кұру мен жүргізуге кәсіпорындардың барлығы көп көңіл бөледі. Соңғы жылдардың тәжірибесі көрсетіп отырғандай, сатып алушыларға керек өнім шығарып, сұраныс өзгерістеріне жылдам және шебер жауап беру қажет [6].
Инновациялық маркетингтің негізгі мақсаты келесі сұрақтарға жауап іздеу болып табылады: рынокқа қандай жаңа тауар қажет, бұл тауарды қандай интеллектуалдық және материалдық ресурстар көмегімен жасауға болады, қай жерде және қалай инновация өндірісін ұйымдастыру мен өткізуге болады.
Индустриалды дамыған елдерде фирма дамуының маркетингтік тұжырымдама елеулі орынға ие. Алайда ғылыми және рынок құралы ретінде инновация маркетингінің қалыптасуы соңғы жиырма жылда орын алды. Экономикалық әдебиеттерде инновациялық маркетинг, инновацияның маркетингі және жаңа тауарлар маркетингі сияқты ұғымдар кездеседі. Сол себепті инновацияның маркетингі түсінігіне байланысты ғалымдардың көзқарастары әр түрлі. Мәселен, Н.Н. Молчановтың айтуынша, инновация маркетингі бұл рынокқа жаңа тауарлар мен қызметтерді жасау мен шығару кезінде маркетинг құралдары көмегімен шешілетін мәселелер кешені деп көрсеткен [7, 64 б.].
Н.П. Гончарова мен П.Г. Перерва маркетингтік мәселелерге зерттеу жүргізудің нәтижесінде мынадай қорытынды жасады, инновациялық үрдістер маркетингі әр түрлі маркетингтік әдістерді қолдануды және инновацияның барлық өмірлік кезеңдерінде маркетингтік мәселелерді шешуді қарастырады [8, 39 б.].
П. Дойльдің пікірінше, инновация маркетингі бұл талдаудың статистикалық әдістердің негізінде маркетингтік зерттеулерде маркетинг бөлімінің рөлі зор, сонымен бірге бұл тұтынушылардың қажеттіліктерін сапалы түрде қанағаттандыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін рыноктық жаңашылдығына ие өнімдерді жасау бойынша рынокқа бағытталған қызмет
Р.Б. Ноздрева мен В.Ю. Гречковтың пайымдауынша, инновациялық маркетинг бұл іргелі және қолданбалы зерттеулерге негізделген ғылыми-техникалық әзірлемелерден бастау алып, нәтижелері рынок талаптары мен талғамдарына сәйкестігіне тексеруді, одан кейін ғана өндіріске енгізуді және тұтынушыларға ұсынуды қамтитын үрдіс [8, 39 б.].
В.И. Кирко мен А.В. Бухаров инновациялық маркетинг-технологиялар рыногын зерттеуді, инновацияны жүзеге асырушы кәсіпорынның ішкі және сыртқы мүмкіндіктерін талдауды және іс-әрекеттер бағытын белгілеуді қамтиды деген тұжырым жасады [7, 50 б.].
П. Кубаховтың пікірінше, инновация маркетингі бұл рынокқа бағдарланған инновацияларды жасау және жылжыту іс-әрекеттері. Сонымен бірге инновация сферасында маркетингтің екі түрін ажыратады. Стратегиялық инновациялық маркетинг бұл инновацияны жүзеге асырушы компаниялардың қаржылық жағдайын жақсарту мен пайдалылықты барынша көбейту мақсатында өнімдер, капиталдар, еңбек пен технологиялар рыноктарында үйлестірілген жұмыстардың арнайы тәсілдерді қолдану. Стратегиялық инновациялық маркетинг тұрақты инновациялық маркетинг пен санациялық инновациялық маркетингтен тұрады. Тұрақты инновациялық маркетинг бұрыннан шығарылған өнімдерді өткізу рыногында жағдаят нашарлаған жағдайында (жаңа өнім өндірісін игеру мен өткізу қажеттілігі туындайды) немесе сатып алынатын ресурстар қымбаттаған жағдайда (ресурс алмастырушы технологиялық үрдістер мен құрал-жабдықтарға қажеттілік туындайды) компанияның пайдасын қамтамасыз етуге немесе арттыруға қабілетті өнім мен үрдістік инновацияларды тұрақты қалыптастыру арқылы фирманың бәсекеге қабілеттілігін сақтап қалу үшін қызмет етеді. Санациялық инновациялық маркетинг аса қымбат сатып алынатын ресурстарды үнемдеуге, сонымен бірге тұрақты шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін үрдістік инновацияларды қарастырады. Тактикалық инновациялық маркетинг, бір жағынан, рынокқа жаңа өнімді шығаруға дайындау, екінші жағынан, рынокқа жаңа өнімді жылжыту бойынша шаралар жүйесін қамтиды
О.М. Хотяшеваның айтуынша, инновациялық маркетинг бұл инновацияның өмірлік кезеңінің барлық сатыларында, яғни инновациялық идеяны іздеуден бастап, тауардың рыноктан кетуімен аяқталғанға дейін маркетингтік шаралар кешенін қолдану технологиясын білдіреді [9, 35 б.].
Ал профессор А.В. Гугелевтің пайымдауынша, инновациялық маркетинг - өнім (қызмет) құрылымында жаңа құндылықтарды қалыптастыру үрдісін белгілейтін өндірістік маркетингтің бөлігі
Н.Я. Калюжнова мен А.Я. Якобсона инновация сферасында маркетингті рынок жағдаяты туралы ақпарат негізінде ғылыми-техникалық әзірлемелердің нәтижелерін рынок талаптарына бейімдеу және рынокқа белсенді түрде әсер етуге бағытталған қызмет ретінде анықтайды
Сонымен, жоғарыда келтірілген ғалымдардың анықтамаларын қарастыра келе, бұл анықтамаларда инновация маркетингінің стратегиялық және тактикалық аспектілері қамтылғанымен, инновацияның өмірлік кезеңіне байланысты түрлері есепке алынбаған. Сондықтан да осыдан шыға отырып, біздің пікірімізше, инновация маркетингі деп тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, инновацияны жобалап жасаудан бастап оны тұтынушыға жеткізуге дейін маркетингтік құралдарды қолдану іс-әрекеттерінің жиынтығын айтуға болады. Инновацияның маркетингіне сәйкес ұйым маркетингтік әдістер мен инновациялық өнімдерді әрдайым жетілдіріп отыруы тиіс.
Инновация маркетингінің ерекшеліктеріне келесілерді жатқызуға болады. Біріншіден, ғылыми-техникалық әзірлемелердің нәтижелерінің салааралық сипатын есепке алу қажеттілігі. Аталмыш қағида нақты жаңашылдықты бірнеше салаларда қолдану қажеттіліктерін талдау арқылы жүзеге асырылады. Екіншіден, ғылыми-техникалық өнімдерді өткізу кезінде білікті, тәжірибелі, тіпті ұжымдық тұтынушыға (фирма тарапынан келіссөз жүргізетін сатып алу жөніндегі комиссия) бағдарлану қажет. Өнімнің мұндай түрінің сатылуы ұзақмерзімді және күрделі келіссөздер жүргізу нәтижесінде іске асырылады. Жеке тұтынатын ғылымисыйымды тауарлар, әдетте, алдын ала таңдалатын тауарларға жатқызылады, сондықтан көп талқылау мен салыстыру нәтижесінде сатып алынады. Үшіншіден, инновациялық өнімдер жарнамалауды қажет етеді. Егер тұтынушыға инновацияның мәнін егжей-тегжей түсіндірмесен, онда сатып алушы оны алмайды, өйткені онымен таныс емес. Ал, өнімнің техникалық күрделілігі, әдетте, өндіруші фирма тарапынан сатудан кейінгі сервистік қызметті көрсетуді қажет етеді. Бұл төртінші ерекшелігі. Бесіншісі, ғылыми-техникалық өнімнің өткізілуі тұтынушының инновациялық әлеуетінің көлемі мен сапасынан тәуелді. Көптеген инновациялар көптеген өткізу рыноктарының жалпы техникалық тұрғыдан арта қалу салдарынан өткізілмей қалады.
Инновацияның маркетингі рынокқа тек жаңа тауарларды немесе өнімділігі жоғары технологияларды қолдану арқылы шығаруға болатын бұрынғы тауардың қосымша көлемін ғана емес, сонымен бірге жаңа технологияларды (бірінші кезекте жаңа өнім немесе технологиялық үрдіс, сондай-ақ оны жасау үшін құрал-жабдықтар негізіне алынған өнертабыс пен ноу-хауға лицензияларды сату) жылжытуға бағытталған. Айта кететін бір жайт, жаңа технологиялар маркетингі инновация маркетингісіне негізделеді. Сондықтан, инновацияны жүзеге асыру барысында маркетингтік қызметті ұйымдастыру кезінде тауар ретінде инновацияның ерекшеліктеріне көбірек назар аудару керек. Өйткені кейбір ғалымдар инновацияны жаңа тауар ретінде қарастырады. Алайда мұндай түсіндірме инновацияның аясын шектейді.
II ҚР IT-ИНДУСТРИЯСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ДАМУ ЖАҒДАЙЫ
2.1. ҚР ақпараттық технологиялар саласының қазіргі даму жағдайы
Қазақстан дүниежүзілік экономикаға шыға бастады. Мұндай міндеттер, бүгінгі күнді ғана емес, ертеңгі күнді де қанағаттандыратын және халықаралық контекске жазылған телекоммуникацияның серпінмен дамып келе жатқан құрылымы ішкі және сыртқы нарық қажеттілігіне қазіргі заманға сай және қабілетті икемдей алатын тиімді құралы болғанда ғана толығымен жүзеге асырылады.
Елімізге қаржы қаражатын, кадр әлеуеттілігн, технологиялық мүмкіндіктерді байланыстыру, телекоммуникация саласында бірыңғай ұлттық саясатты әзірлеу, стратегиялық және тактикалық міндеттерді дұрыс жоспарлау, оларды кезең-кезеңмен, барынша тиімді және ең аз шығынмен шешу қажет болды.
Басқа сөзбен айтқанда, телекоммуникация саласындағы ұлттық операторды - компания құру қажеттілігі туралы мәселе туындады. Бұл 1994 жылы болды. 1994 жылдың 17 маусымы күні - "Қазақтелеком" ҰАК компаниясының құрылған күні, оның атымен біздің еліміздегі телекоммуникация саласының тағдыры байланысты. Бұл сала бойынша еліміздің көптеген көрсеткіштермен жоғары орындарға шығуына мүмкіндік берген біздің экономикамыздың стратегиялық маңызды облыстарының бірі болуға алғашқы қадам болды. Бүгінгі күні "Қазақтелеком" компаниясынсыз және ол ұсынатын байланыс қызметінсіз біздің қоғамның өмірі мүмкін еместігі баршамызға белгілі [20].
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды. Әсіресе, телекоммуникациялық қызмет түрінде. Себебі, телекоммуникациялық қызметтер өз кезегінде белгілі бір ақпараттың қызмет етуіне ғана емес, сондай- ақ ұлттық тауарларға, ақпараттық өрістің мемлекет ішінде және оның сыртындағы жұмысының маңызды элементтерінің бірі ретінде, имидж жасайды. Әлемнің барлық мемлекеттері бір уақытта әртүрлі формада бұл өрісті бақылап отыр. Бірақ та бұл әрекеттер үлкен бөлігінде мемлекеттің саясаты, стартегиясы мен идеологиясына қатысты болса, аз деңгейде нарыққа тауарлар мен қызметтерді жіберу тәсілдерін жанап өтеді. Мемлекеттің телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып, елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады.
Аталған аспект тарапынан алғанда Қазақстанда ЖІӨ-нің құрылымында телекоммуникациялық қызметтің үлесі үнемі өсіп отырады. Мысалы, егер 2006 жылы оның көлемі 3,71% болса, 2009 жылы 5,69%- ға жетті, ал 2010 жылы - 7,89%, яғни 35,8%- ға немесе соған сай 41,7%- ға өсті.
Берілгендерден Қазақстанның ЖІӨ көлеміндегі телекоммуникациялық қызметтің өсу қарқыны, ЖІӨ-нің өзінің өсу қарқынынан жоғары. Бұл дамыған шетелдік нарықтық мемлекеттің телекоммуникациялық қызметтерін дамытудың негізгі динамикасына және жалпы ғаламдық экономикаға тән динамикаға сәйкес келеді (3-кесте) [21].
Кесте 3.
Қазақстан Республикасының ЖІӨ-дегі телекоммуникациялық саланың үлесі
Жылы
ЖІӨ, млрд. теңге.
Физикалық көлем индексі, өткен жылға % - бен
Телекоммуникациялық қыз-меттердің ЖІӨ-ның жалпы көлеміндегі үлесі, %
2007
4138,0
123,33%
3,71%
2008
5326,9
128,73%
3,96%
2009
6884,8
129,24%
4,93%
2010
7080,2
102,84%
5,69%
2011
7703,8
108,81%
7,89%
*Ескерту: кесте автормен құрастырылған
Қазақстанның телекоммуникациялық қызмет көрсету нарығы техникалық жағынан және де қызмет көлемі жағынан үнемі қарқынды даму үстінде және ел территориясындағы ұлттық өндірістің өсуіне белгілі үлесін қосып отырады. Белгілі бір деңгейде, бұл осы нарық тұтынушылардың негізгі сегментін Қазақстанда тііркелген заңды тұлғалар құрайтынымен байланысты. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында 01.01.2009 жылға 268 564 заңды тұлға тіркелген, соның ішінде жұмысшы саны 50 адамға дейін - 253 689. Әрекеттегі заңды тұлғалар - 180 646. Қазіргі әрекеттегілердің ішінде үлкен үлес кіші кәсіпорындарда - 166 801, олардың телекоммуникацияға деген қажеттілігі үлкен кәсіпкерлікке қарағанда кей уақытта үлкен. Себебі үлкен кәсіпорындар өздерінің жеке телекоммуникациялық желілерін жеке меншік құрамында бөлек қызмет ретінде дербес түрде құрып алады.
Жалпы, телекоммуникация нарығының үштен бірін құрайтын заңды тұлғалардың сегменті Қазақстан Республикасында қазіргі уақытта 120 мыңнан астамды құрайды. Бұл аталған нарықты дамытудың мүмкіндігі екі есе екенін және елде телекоммуникациялық қызмет көрсету резервтерінің бар екендігі көрсетеді. Бұған қоса, қазірдің өзінде аталған нарық өнеркәсіптік өндірістің дамуына елеулі түрде мүмкіндік жасады, сондай-ақ, елдегі сыртқы экономикалық қызметті дамыту үшін, қаржылық қызмет көрсету, т.б. үшін басқарушы құрылым мен жұмыскерлер, өнімді шығарушылар мен тұтынушылар арасындағы ақпараттық байланысты ұйымдастыруға мүмкіндік жасады.
Осылайша халық саны, халықтың пайда табу деңгейі, кәсіпорындар қызметінің қаржылық нәтижелері, халықтың өсу динамикасы және т.б. сол сияқты көрсеткіштердің жиынтықтары бойынша телекоммуникациялық қызмет көрсету нарығы үшін үлкен тұтынушылық потенциалға ие региондар ерекшеленіп жатыр. Осындай аудандарға батыс аймақтарды, Қарағанды, Павлодар, Қостанай облыстарын, Астана және Алматы қалаларын жатқызуға болады [22].
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының телекоммуникациялық қызмет көрсету нарығы бүкіләлемдік телекоммуникациялық кешеннің бір бөлігі реінде алдыңғы қатарлы әлемдік тенденциялардың ықпалы астында дамып жатқандығын атап өту қажет.
Телекоммуникация саласының бөлшек тауар айналымының жиынтық көлемі 2008 жылы 299 879 млн. теңгені құрады. Салыстырылған 4 жыл ішінде кіріс көлемі екі есеге артқан. 2008 жылы өсу қарқыны төмендеп, өсім 15%-ды ғана құрады. Өткен 3 жылдың орташа көрсеткіштерімен салыстырғанда, өсімнің екі есе төмендеуі ұялы байланыс нарығындағы бәсекелестіктің артуымен түсіндіріледі (сурет 5).
Сурет 5. Телекоммуникация нарығының өсу қарқыны (млн.теңге) [23].
Бұл бәсекелестік 5-суретте көрсетілген телекоммуникациялық нарықтағы кірістерді бөлу құрылымынан көрінгендей басым позициядан орын алды. Ұялы операторлардың арасында қатаң бағалық күрес салалар бойынша жалпы кіріс көлемінің төмендеуіне әкеліп соқты. Жалпы кірістердің өсуі телекоммуникация нарығының барлық сегменттері бойынша жүріп жатыр (сурет 6).
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
бекітілген
телефония
мобильді
байланыс
интернет
жән
мәліметтерді
жіберу
IP
-
IP телефония
операторлар
қызметі
2005
ж
.
2006
ж
.
2007
ж
.
2008
ж
.
Сурет 6. Нарық сегменттері бойынша кірістердің өзгеру динамикасы (%) [23].
Олардың ішіндегі негізгілерін қарастырамыз. Негізгілердің қатарына бекітілген телефония (қалааралық және халықаралық байланыс, жергілікті байланыс қызметтері), мобильді байланыс, интернет және мәліметтер жіберу қызметі, оператор қызметі, ІР телефония, кабельді теледидар қызметі [23].
Осындай жағдайда кейбір қызмет түрлерінің кірістілігінің өсуі мен басқаларының кірісінің түсуі салдарынан, бәсекелестіктің ұлғаюы мен ірі операторлардың агрессивті саясатының салдарынан телекоммуникация нарығының құрылымы бүгінгі күнде осындай түрге ие болып табылатындығы белгілі болды.
Мобильді байланыс нарығы қарқынды дамып келе жатқанын 6-суреттегі берілгендерден көруге болады. Дәстүрлі түрде неғұрлым кірісі көп сектор болып табылатын бекітілген телефония нарығы жалпы табыс көлеміндегі үлес салмағының бірте-бірте төмендеуін көрсетеді. Осылайша, жалпы кірістегі максималды үлес мобильді байланыс нарығының еншісінде. Телекоммуникация нарығы құрылымының өзгеру динамикасынан байқасақ, ұялы байланыс қызметінің сегменті тез дамып келе жатқан сегменттердің бірі. Ол телекоммуникациялық қызметтің жалпы көлемінің 45% -ын құрайды, яғни бекітілген телефония нарығынан да басым түседі (сурет 7).
Сурет 7. Ұялы байланыс кірісінің өзгеру динамикасы (млн. теңге) [25].
Ұялы байланыс нарығының дамудың жоғарғы деңгейін көрсететіндігін және анализ жасалған уақыт аралығында үш жылда 3,5 есе өскенін 7-суреттен байқаймыз. Дегенмен белгіленген нарықтың сыйымдылығының анализі келтірілген көрсеткіштер бұл нарық үшін максималды жоғарылық болмайтынына куәлік береді.
Қазақстанның ұялы телефон нарығында бүгінгі күнде төрт ұялы байланыс операторларымен жылжып келе жатқан 7 бренд қызмет жасайды: GSM Қазақстан Қазақтелеком АҚ ЖШС GSM стандартымен жұмыс жасайды және Activ пен K′Cell брендтеріне ие, Кар-Тел ЖШС сол стандартта жұмыс жасайды, Beeline брендіне ие. Сондай-ақ нарықтың аз үлесін Қазақтелеком АҚ-ның қамқорлығындағы компания - Мобайл Телеком Сервис ЖШС Neo брендімен, GSM стандартында және де CDMA стандартында Dalacom және Pathword брендтерімен Алтел АҚ және Exсord брендімен Нұрсат АҚ алады [25]. Осы ұялы байланыс операторларының қызмет түрлерінің логотиптерінің бейнесі төменде көрсетілген.
Бүгінгі күнде нарықтағы негізгі үлесті ұялы байланыс көшбасшылары Кар-Тел ЖШС, Ресейлік ВымпелКом компаниясының еншілесі және GSM Қазақстан Қазақтелеком АҚ ЖШС алып отыр. Соңғысының негізгі акционері Fintur холдингі болып табылады. Beeline және K′Cell брендтері - ұялы телефон нарығындағы көшбасшылар.
GSM стандартындағы жаңа бренд Neo-ның пайда болуы нарықта бәсекелестікті күшейтті. Дегенмен қазіргі уақытта Neo көп емес, шамамен 130 мың абонентке ғана қызмет етіп тұр [26].
Қазақстанның ұялы байланыс нарығында CDMA 2000 атты технологияның үшінші буынын қолданушы Алтел АҚ жалғыз ғана ойыншы болып табылады. 2007 жылдың басында бұл оператор 500 мыңға жуық абонентке қызмет көрсетті.Қазақстан Республикасындағы ұялы байланыс қызметінің болашақта елеулі түрде өсуіне қажет ресурстық потенцалы бар.
Бұған қоса, қосымша қызметтер (VAS- сервис), оның ішіндегі кең таралған қысқа мәтіндік хабарламалар (sms) 2006 және 2007 жылдарда екі үлкен GSM операторлардың кірісінің елеулі өсіміне көмектесті. SMS хабарламаларын жіберу қызметі жалпы қосымша қызметтен түсетін кіріс көлемінің 40%- ын құрайды. Таралу жөнінен екінші орынды мәліметтерді жіберу қызметі алады, оның үлесі Қазақстан нарығы бойынша қызметтен түсетін кірістің 16%- ын құрайды және өсім тенденциясын көрсетеді.
Үстемдігі басым брендтер болып: Вееline (33%), Activ (27%), Kcell (2%) табылады. Бұлардың бәсекелестіктері жіңішке мақсатты сегменттерде жүзеге асады [27]. Тұтынушыларға маркетинг барынша бірыңғай емес комплекстері ұсынылады, яғни өткір баға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz