Сандық сұйық шығынөлшегіш үшін ақпараттық интерфейс құру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕШЫҒЫНӨЛШЕГІШТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Шығындарды есептеу алгоритмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.2 (Тарылған ауаның) газ шығыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
1.3 Бу шығыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.4 Бу бар жылу қуатының шығынын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
1.5 Су шығыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
1.6 Ыстық суы бар жылу қуатының шығынын анықтау ... ... ... ... ... ... ... .28
1.7 Рейнольдстың Re санын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2 ЖОБАЛАУДЫҢ ЗАМАНУИ КҮЙІ ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ КОМПЬЮТЕРЛІК ИНТЕРФЕЙСІН КОНСТРУКЦИЯЛАУ ... ... ... ... ... ... ..30
2.1 Интерфейстер жөніндегі жалпы ақпараттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.2 Визуалды бағдарламалаудағы терезелік компьютерлік интерфейстің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.3 Күрделі технологиялық құрылымның терезелік интерфейсін программалау технологиясының ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.4 Терезелік интерфейсті құрастырудағы цифрлық диафрагмаланған шығынөлшегіштің құрылымдылық тұрғысынан өзгешеліктері ... ... ..45
3 C# ТІЛІНДЕ БАҒДАРЛАМАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
3.1 Бағдарламаға түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
А ҚОСЫМШАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
1 ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕШЫҒЫНӨЛШЕГІШТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Шығындарды есептеу алгоритмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.2 (Тарылған ауаның) газ шығыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
1.3 Бу шығыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.4 Бу бар жылу қуатының шығынын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
1.5 Су шығыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
1.6 Ыстық суы бар жылу қуатының шығынын анықтау ... ... ... ... ... ... ... .28
1.7 Рейнольдстың Re санын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2 ЖОБАЛАУДЫҢ ЗАМАНУИ КҮЙІ ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ КОМПЬЮТЕРЛІК ИНТЕРФЕЙСІН КОНСТРУКЦИЯЛАУ ... ... ... ... ... ... ..30
2.1 Интерфейстер жөніндегі жалпы ақпараттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
2.2 Визуалды бағдарламалаудағы терезелік компьютерлік интерфейстің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.3 Күрделі технологиялық құрылымның терезелік интерфейсін программалау технологиясының ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.4 Терезелік интерфейсті құрастырудағы цифрлық диафрагмаланған шығынөлшегіштің құрылымдылық тұрғысынан өзгешеліктері ... ... ..45
3 C# ТІЛІНДЕ БАҒДАРЛАМАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
3.1 Бағдарламаға түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
А ҚОСЫМШАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Компьютер және ақпараттық жүйелер адам өмірінің барлық шеңберлеріне кіреді, осыған байланысты орташаланған қарым-қатынастың әлеуметтік-психологиялық өзектілігі, әсіресе орташаланған компьютерлік технологиялармен қарым-қатынас артады. Ашық және өнімді коммуникацияны қолдайтын жүйелерді әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан есепке алумен қатар, компъютерлік жүйелерді әзірлеу өзекті бола түсуде.
Компъютерлік технологияларды игеру, қолданушыдан айтарлықтай зияткерлікті және психофизиологиялық шығындарды талап ететін дербес қызмет болу үстінде. Компьютер технологияларын игеру қиындықтары ақпараттық жүйелердің техникалық кемеліне жетпегеннен ғана емес, сондай-ақ психологиялық білімде бұл жүйелерді әзірлеуде жеткіліксіз қолданумен байланысты.
Компъютерлік технологияларды игеру, қолданушыдан айтарлықтай зияткерлікті және психофизиологиялық шығындарды талап ететін дербес қызмет болу үстінде. Компьютер технологияларын игеру қиындықтары ақпараттық жүйелердің техникалық кемеліне жетпегеннен ғана емес, сондай-ақ психологиялық білімде бұл жүйелерді әзірлеуде жеткіліксіз қолданумен байланысты.
1. Дж.Ульман, "Основы систем баз данных", М.:Финансы и статистика,2003г.
2. Дейт К., "Введение в системы баз данных", М.: Hаука, 2004 г.
3. Корячко В.П., Курейчик В.М., Hоренков И.П. "Теоретические основы САПР", М.: Энергоатомиздат, 2003г.
4. Когаловский М.Р., "Технология баз данных на персональных ЭВМ", М.:Финансы и статистика, 2005 г.
5. А.H.Hаумов, А.М.Вендров и др., "Системы управления базами данных и знаний", М.:Финансы и статистика, 2001г.
6. Брябрин В.М., "Программное обеспечение персональных ЭВМ", М.:Hаука, 2002 г.
7. Аппак М.А., "Автоматизированные рабочие места на основе персональных ЭВМ", М.:'Радио и связь', 2000 г.
8. Крайзмер Л.П., Кулик Б.А., "Персональный компьютер на вашем рабочем месте", 'Лениздат', 2000 г.
9. Шумаков П. В. “Delphi 7.0 и создание баз данных”. Москва 2002г.
10. Дж. Мартин., "Организация баз данных в вычислительных системах" М: Мир 2005г.
11. С.М.Диго "Проектирование и использования баз данных". Москва: Финансы и статистика 2003.
12. A.M.Епанешников., "Программирование Delphi 7.0"
13. Д.Веттинг NowellNetWare для пользователя М.:Радио и связь, 7
14. С.И.Казаков Основы сетевых технологий М.:Радио и связь, 1999
15. Кириллов В.В. Структуризованный язык запросов (SQL). – СПб.: ИТМО, 2000. – 80 с.
16. Б.Г. Голованов “ Введение в программирование в сетях NowellNetWare. С-П.: Питер, 2000.
2. Дейт К., "Введение в системы баз данных", М.: Hаука, 2004 г.
3. Корячко В.П., Курейчик В.М., Hоренков И.П. "Теоретические основы САПР", М.: Энергоатомиздат, 2003г.
4. Когаловский М.Р., "Технология баз данных на персональных ЭВМ", М.:Финансы и статистика, 2005 г.
5. А.H.Hаумов, А.М.Вендров и др., "Системы управления базами данных и знаний", М.:Финансы и статистика, 2001г.
6. Брябрин В.М., "Программное обеспечение персональных ЭВМ", М.:Hаука, 2002 г.
7. Аппак М.А., "Автоматизированные рабочие места на основе персональных ЭВМ", М.:'Радио и связь', 2000 г.
8. Крайзмер Л.П., Кулик Б.А., "Персональный компьютер на вашем рабочем месте", 'Лениздат', 2000 г.
9. Шумаков П. В. “Delphi 7.0 и создание баз данных”. Москва 2002г.
10. Дж. Мартин., "Организация баз данных в вычислительных системах" М: Мир 2005г.
11. С.М.Диго "Проектирование и использования баз данных". Москва: Финансы и статистика 2003.
12. A.M.Епанешников., "Программирование Delphi 7.0"
13. Д.Веттинг NowellNetWare для пользователя М.:Радио и связь, 7
14. С.И.Казаков Основы сетевых технологий М.:Радио и связь, 1999
15. Кириллов В.В. Структуризованный язык запросов (SQL). – СПб.: ИТМО, 2000. – 80 с.
16. Б.Г. Голованов “ Введение в программирование в сетях NowellNetWare. С-П.: Питер, 2000.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:
ӘЛ-ФAРAБИ AТЫНДAҒЫ ҚAЗAҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
МЕХAНИКA-МAТЕМAТИКA ФAКУЛЬТЕТІ
AҚПAРAТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕР КAФЕДРAСЫ
САНДЫҚ СҰЙЫҚ ШЫҒЫНӨЛШЕГІШ ҮШІН АҚПАРАТТЫҚ ИНТЕРФЕЙС ҚҰРУ тaқырыбынa жaзылғaн
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындaғaн:
____________________
(қолы)
Ченгелбаева Ә.Т
Ғылыми жетекші:
т. ғ. д., профессор
____________________
(қолы)
Бельгибаев Б.А
Нормa бaқылaушы:
____________________
(қолы)
Кумалаков Б.А.
Қорғaуғa жіберілді:
Кaфедрa меңгерушісі м.a., PhD доктор
____________________
(қолы)
Есенгалиева Ж.С.
Түйіндеме
Дипломдық жұмыс 59 беттен, 17 суреттен, 25 қолданылған әдебиеттен, 1 қосымшадан тұрады.
Кілттік сөздер: диафрагмалы шығын өлшегіш, ақпараттық технологиялар, ақпараттық жүйелер, компьютерлік интерфейс, визуалды программалау.
Зерттеу объектісі: Программалауды визуалдау.
Жұмыс мақсаты: Нағыз технологиялық үдерістердің датчиктері ретінде қолданылатын шығын өлшегіштердің ауқымды параметрлерін есептеу алгоритмі базасындағы терезелік интерфейстің С# тілінде нысаналы-бағдарланған бағдарламалаудың технологиясын меңгеру болып табылады.
Жасалған жұмыстар: Соңғы жылдары компьютерлк технологияларға арналған визуалды программалау қарқынды дамуда. Мобильді компьютерлер қолданыс аясы кең болғандықтан визуалдау пайдаланушыларды қажет ақпаратпен қамтамасыз етудің тез әрі тиімді жолы болып табылады. Дипомдық жұмыста пайдаланушылардың жұмыс ыңғайлығы үшін терезелік интерфейсті қолдану қарастырылған. Программалау жұмысын терең зерттей отырып,мақсаттар мен талаптарды анықтап,сандық диафрагмалы шығын өлшегіш үшін терезелік интерфейс жасалды.
Қолданылу аясы: Дипломдық жұмыстың тақырыбына сәйкес терезелік интерфейс тек бір салада ғана жұмыс жасау үшін құрылған. Программалауды қолдану саласы мәліметтер базасына байланысты. Бұл жүйені сонымен қатар кез-келген ұйымға пайдаланушылардың жұмыс ыңғайлығы үшін енгізуге болады.
Зерттеудің дамуы : Басқа техникалық құралдармен жұмыс жасау үшін терезелік интерфейс жасау жоспарлануда.
Реферат
Дипломная работа состоит из 59 страниц, 17 рисунков, 25 источников и 1 приложений.
Ключевые слова: Диафрагменный расходометр, информационные технологии, информационная система, компьютерный интерфейс, визуальное программирование.
Объект исследования: Визуализация программирования.
Цель работы: Целью работы является в освоение технологии объектно-ориентированного программирования на языке С# дружественного оконного интерфейса на базе алгоритмов расчета объемных параметров расходомеров, применяемых в качестве датчика реальных технологических процессах.
Сделанные работы: В последние годы активно развивается визуальное программирование для компьютерных технологий. Так как мобильные компьютеры широко используются, одним из эффективных и быстрых способов обеспечения пользователей необходимой информацией является визуализация. В дипломной работе рассмотрено использование оконного интерфейса для лучшей работы пользователям. Глубоко исследовав работу программирования, определив цели и требования был разработан оконный интерфейс для цифрового диафрагменного расходометра.
Область применения: Согласно теме дипломной работы, оконный интерфейс разработан для работы только в пределах одной области. Область использования программирования зависит от базы данных. А также можно внедрить эту систему в любую организацию для более удобной работы пользователям.
Дальнейшее развитие исследований: Планируется разработка оконного интерфейса для работы с другими техническими приборами.
Report
Diploma work consists of 59 pages, 17 pictures, 25 sources and 1 appendixes.
Key words: Diaphragm expense, information technologies, informative system, computer interface, visual programming.
Research object: Visualization of programming.
Aim of work : Aim of work is in mastering of technology of the object-oriented programming in language From# a "friendly" window interface on the base of algorithms of calculation of by volume parameters of the flowmeters applied as a sensor the real technological processes.
Done works: the last Years actively the visual programming develops for computer technologies. Because mobile computers are widely used, one of effective and rapid methods of providing of users necessary information is visualization. In diploma work the use of window interface is considered for the best work to the users. Deeply investigating work of programming, defining aims and requirements a window interface was worked out for digital diaphragm expense.
Area to the application: Сoncordantlytheme of diploma work, a window interface is worked out for work only within the limits of one area. The area of the use of programming depends on a database. And also it is possible to inculcate this system in any organization for more comfortable work to the users.
Further development of researches: Development of window interface is Planned for work with other technical devices.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ ШЫҒЫНӨЛШЕГІШТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
0.1 Шығындарды есептеу алгоритмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
0.2 (Тарылған ауаның) газ шығыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .25
0.3 Бу шығыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
0.4 Бу бар жылу қуатының шығынын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
0.5 Су шығыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
0.6 Ыстық суы бар жылу қуатының шығынын анықтау ... ... ... ... ... ... ... .28
0.7 Рейнольдстың Re санын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
1 ЖОБАЛАУДЫҢ ЗАМАНУИ КҮЙІ ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ КОМПЬЮТЕРЛІК ИНТЕРФЕЙСІН КОНСТРУКЦИЯЛАУ ... ... ... ... ... . ... .30
1.1 Интерфейстер жөніндегі жалпы ақпараттар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..31
1.2 Визуалды бағдарламалаудағы терезелік компьютерлік интерфейстің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
1.3 Күрделі технологиялық құрылымның терезелік интерфейсін программалау технологиясының ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
1.4 Терезелік интерфейсті құрастырудағы цифрлық диафрагмаланған шығынөлшегіштің құрылымдылық тұрғысынан өзгешеліктері ... ... ..45
2 C# ТІЛІНДЕ БАҒДАРЛАМАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
2.1 Бағдарламаға түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
А ҚОСЫМШАСЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
КІРІСПЕ
Компьютер және ақпараттық жүйелер адам өмірінің барлық шеңберлеріне кіреді, осыған байланысты орташаланған қарым-қатынастың әлеуметтік-психологиялық өзектілігі, әсіресе орташаланған компьютерлік технологиялармен қарым-қатынас артады. Ашық және өнімді коммуникацияны қолдайтын жүйелерді әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан есепке алумен қатар, компъютерлік жүйелерді әзірлеу өзекті бола түсуде.
Компъютерлік технологияларды игеру, қолданушыдан айтарлықтай зияткерлікті және психофизиологиялық шығындарды талап ететін дербес қызмет болу үстінде. Компьютер технологияларын игеру қиындықтары ақпараттық жүйелердің техникалық кемеліне жетпегеннен ғана емес, сондай-ақ психологиялық білімде бұл жүйелерді әзірлеуде жеткіліксіз қолданумен байланысты. Мұны гуманитарлық ғылымдар облысындағы теоретиктер де, программалық қамтамасыздандыруды әзірлейтін мамандар да атап өткен.
Компьютерлік технологияларын тарату компьютермен адамның коммуникациялар тиімділігінің өзекті мәселесінің артуын жандардырды. Бұл өзара әрекеттесу машиналық-адам бағдарламалар қосындысын іске асыратын бағдарламамен басқару құралының интерфейсі арқылы іске асуда. Интерфейс адам мен компьютер арасындағы құрал және облыс болып табылады, компьютер жүйесіндегі тұлғааралық қарым-қатынасты жалғайды. Интерфейс - бұл пайдаланушы мен компьютердің қарым-қатынасы, яғни екі жүйенің немесе адам мен компьютердің өзара мәліметтер алмасуын жасақтайтын аппараттық-программалық құралдардың жиынтығы.
Шығын деп бірлік уақытта көлденен қима арқылы ағып өткен сұйық мөлшерін айтамыз. Шығын көлем, салмақ немесе масса бірлігінде өлшенуі мүмкін. Осыған сәйкес шығындарды бөледі: көлемдік, салмақтық немесе массалық.
Шығынды анықтау үшін біз көпдеген приборлар білеміз: дисктік диафрагма , Вентури шығынөлшегіші, Пито - Прандталь түтікшесі, сопло.
Сұйықтықтың статикалық қысымы дегеніміз ол қарастырылып отырған нүктедегі бағанадағы қысым. Бернулли теңдеуін қолдаудың бірден бір мысалы біртекті және әртекті азтұтқырлы сұйықтардың шығынын анықтауға арналған Вентурри суөлшегіш немесе шығынөлшегіш деп аталатын құралы. Ол конфузордан (конусты жинағыш аймақ) және диффузордан (конусты тарағыш аймақ) тұрады, бір-бірімен құбырөткізгіштің D диаметрінен аз болатын құбыр цилиндрлі.
Диафрагма - бұл шығын өлшеу үшін арналған құрылғы. Ол екіге бөлінеді: камерасыз диафрагма, камералық диафрагма. Вентури соплосы сияқты жұмыс істейді және Бернулий теңдеуімен негізделген, ағын жылдамдығымен қысымды байланыстырады.
1 ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ ШЫҒЫНӨЛШЕГІШТЕР
Электрлік құрал-жабдықтар - электрлік энергия көздерінің, оның тұтынушылары мен электрлік сымдар кешені.
Газ - заттың атомдары мен молекулалары бір-бірімен әлсіз байланысқандықтан, кез келген бағытта еркін қозғалатын және өзіне берілген көлемге толық жайылып орналасатын агрегаттық күйі.
Сұйықтық - агрегатталган күйде сұйылатын зат.
Шығын - белгілі бір мақсатта пайдаланылған ресурстардың ақшалай баламмен көрсетілген шамасы; бірлестіктердің кәсіпорындардың, ұйымдардың өнімді өндіруге, айналысқа жіберуге және өткізуге ақшалай нысанда жұмсаған шығыстарының жиынтығы.
Шығын өлшегіш (Расходомер) -.отраның көлемі немесе массасының уақыт бірлігіндегі құрал аркылы өтетін шығынды өлшейтін құрал.
Өлшем қателігі - өлшеу нәтижесі өлшенген шаманың шынайы мәнінен ауытқуы.
Жүйелі қателік - сол және бір физикалық шаманы қайта өлшеу кезінде тұрақты болып қалатын немесе заңды түрде өзгеретін, өлшеу қателігін құраушы.
Кездейсоқ қателік - сол және бір жағдайларда бірдей мұқияттылықпен жүргізілген, физикалық шаманың сол және бір өлшемін қайта өлшеу сериясында кездейсоқ түрде (таңбасы мен мәні бойынша) өзгеретін, өлшеу қателігін құраушы.
Өрескел қателік (ағаттық) - бұл өлшеулер қатарына кіретін, жеке өлшеу нәтижесінің қателігі, ол берілген жағдайлар үшін осы қатардың қалған нәтижелерінен сирек ерекшеленеді.
Статикалық қателік - бұл өзгермейтін шама үшін қабылданатын, физикалық шаманы өлшеу үшін қолданылатын, өлшеу құралының қателігі.
Динамикалық деп айнымалы физикалық шаманы өлшеу кезінде қосымша пайда болатын және оның өлшеу сигналының өзгеру жылдамдығына (жиілігіне) реакциясының сәйкессіздігімен себептелген, өлшеу құралдарының қателігі аталады.
Өлшеу қағидасы - өлшеудің негізіне жатқызылған, ғылыми көрсетілген физикалық құбылыс.
Салыстырып тексеру (Проверка) -- жұмыс өлшеу жабдықтарын үлгілі өлшеу жабдықтарымен салыстырып тексеру.
Шкала - өлшенетін шаманың сандық мәнін табуға арналған өлшеуіш аспаптың қатарласа тізілген белгілері (сызықтары) мен оларды бойлай орналасқан сандық таңбалары бар бөлігі.
Штангенқұралдар - оларға сызықтық нонусқа негізделген санау құрылғыларына арналған жалпы принциптерге бағытталған сызықтық өлшеу құрылғылары жатады.
Штангенциркуль - ұзындық өлшемін, дөңес және ойыс диаметрлерін, ойыс тереңдігін және арақашықтығын өлшекге арналған әмбебаптық құрылғы.
Штангенглубиномер - ойыс, фаза тереңдігін өлшеуге арналған. Штангенрейсмасс - бұйымның биіктігін өлшейтін құрылғы.
Пневматикалық өлшеу аспаптары (орыс. пневматические измерительные приборы) -- тетіктердің ішкі және сыртқы өлшемдерін өлшеуге арналған аспаптар. Стандарттық анықтама бойынша (ГОСТ 16263 немесе МИ 2247-93) метрология -- өлшемдер, олардың бірлігін қамтамасыз ететін әдістері мен амалдары және талап етілетін дәлдікке жету үшін қолданатын әдістер туралы ғылым. Негізгі мақсаты -- халықаралық масштабпен елде өлшемнің бірлігін қамтамасыз етуі және де қоғамның толық метрологиялық қамтамасыз етудің жоғарғы деңгейін жетістіру болып табылады. Метрологияның негізгі мәселелері болып табылады:
өлшемнің жалпы теориялары;
өлшемнің бірлік жүйесі мен бірліктері;
эталондар жүйесін құру;
метрологиялық қызмет;
метрологияға және өлшеуіш техникаға ғылым мен техниканың жетістіктерін енгізу;
өлшем бірлігін қамсыздандыру сұрақтары;
өндірістің, техниканың және ғылымның метрологиялық және өлшеуіш мәселелері;
кең мағынада түрлі объектілердің метрологиялық қамсыздандыруы
Қазіргі таңда елімізде отандық өлшем құралдарын инновациялық тұрғыдан дамыту ең өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Еліміздің инновациялық экономикасының жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістерінің жағдайы өлшем құралдарын жасау секторының дамуына тікелей байланысты. Қазіргі таңда елімізде қолданылатын өлшем құралдарының нарығы импортқа тәуелді, осы жайт экономикамызды басқа елдердің өлшем құралдарын жасау нарықтарындағы конъюнктуралық өзгерістерге тәуелді етеді.
Газдың массалық шығынын өлшеуіштердің жұмыс істеу принципі
Шығын өлшегіш - ортаның көлемі немесе массасының уақыт бірлігінде құрал арқылы өтетін шығынды өлшейтін құрал. Сұйықтықты, бу немесе газды өндірісте шығаруда, қолдануда және сақтауда бақылау және есептеу үшін қолданылады, сонымен қатар автоматты бақылау жүйесіндегі және реттеудегі технологиялық және жылуэнергетикалық үрдістерді реттеу үшін қызмет етеді. Кез келген уақыт ағымында жұмыс істейтін шығын өлшегіш сұйықтықтың және газдың санауыші деп аталады; олар дербес құралдар ретінде қолдагылуы мүмкін немесе жағармайтаратушы калонкның және соған ұқсас құрылғының өлшеуіш түйініне жатады. Кейде шығын өлшеуіштер өлшенетін масса немесе көлемді жинақтау үшін интегратор-құрылғылармен қамтамасыз етеді.
Көлемді гидромашина базасындағы шығын өлшеуіштер
Көлемді гидрожетек жүйесінде көлемді жұмысшы сұйықтық шығынын өлшеу үшін көлемді гидромашиналарды қолданады (әдеттегідей жалбақталған немесе аксиалды - плунжерлi гидромашиналар).
Бұл жағдайда көлемді гидромашина гидроқозғалтқыш сияқты жұмыс жасайды, бірақ білікке күш түсірмейді. Онда гидромашина арқылы көлемді шығынды келесі формула бойынша анықтауға болады:
Мұндағы
* - көлемді шығын,
* - гидромашинаның жұмыстық көлемі (гидромашинаның паспортынан қарап анықталады),
* - гидромашинаның шығыс білігінің айналу жиілігі, тахометрмен өлшеуге болады.
Байқаймыз, көлемді гидромашина өзі арқылы сұйықтықтың шығынын толық өткізеді, демек, көлемді гидрожетекке аз шығын қиындығы туындамайды.
Газдарға арналған шығын өлшегiш жылулық жұмыс принципі
Газ шығыны өлшеуiшiнің негiзгi құрал элементтерiмен (бұқаралық шығын өлшегiш) болып бөлiнедi: арнаулы "кедергiнiң ағынға элементi" "ағын кедергісінің элементi" , өлшеу ұяшықты арнаға бұру мақсатпен ағынды қамтамасыз ететiн мiнсiз ыдырауы сенсордың температуралық тұрақтылығын қамтамасыз ететiн арнаулы өлшеу ұяшық. Ағын кедергісінің элементi тот баспайтын өте дәл уланған арнаулы дисктерiнің жиынтығы болады. Әр арнаның өлшемі сенсордың капилляр өлшеміне сәйкес келедi. Ағын кедергiсінiң элементi құрылым ағынның қатынасының тұрақты еселiгi сенсор арқылы қамтамасыз етедi . Бұл құралдардың пайдалану параметрлерiнің өзгерiстері барлық ауқымда тұрақты қатынаста болады.
Өлшегіш ұяшық (сенсор ) капиллярдан тұрады (өлшегiш арна ), екi жылу кедергiлерiмен (RT1 және RT2) және олардың арасындағы (RH ) қыздыру элементi. Газдың бiр бөлiгi ағын кедергiсінiң элементі капилляр бойымен тармақталып өтедi және қыздыру элементiнiң көмегiмен қызады. Жылу кедергiсінен (T1 ) дейiн газдың температурасын тiркеу үшiн және қыздыруға арналған элементiнен (T2 ) кейiн. Бұл температурлар айырымы (T2-T1 ) массалық газ шығынына тура пропорционал. Электрондық өлшеуiштiң бiр бөлiгi (0..5В, 0..10В, 0..20мА, 4..20мА) OUTPUT сызықты бiрегейлендiрiлген шығу белгiсi ұяшықтың өлшегіш сигналдың өзгеруiн қамтамасыз етедi.
Егер құрал өлшеуiшпен ғана емес реттегiшпен болса, онда (SETPOINT ) электрондық сұлба сигналдар тапсырмасының айырмашылықтары негiзiнде (OUTPUT ) өлшеу және жоғарғы дәлдiкпен тұрақты шығынды сүйемелдеу үшiн (ПИДтың заңдарымен сәйкес - реттеу) басқару сигнал өндiредi.
Газ шығынын өлшеуіш-есептегіштердің түрлері
Газдың турбиналы санауышы
Бұрандалы турбина орналасқан құбыр түрінде орындалған, әдеттегідей қалақшалар бір-бірін шағын бөгеп тұрады. Тұрқының(корпустың) ағын бөлігінде құбырдың қимасының үлкен бөлігін жауып тұратын қалқалар орналасқан. Осы арқылы ағынның жылдамдығы қосымша түзетіледі және газдың ағу жылдамдығы өседі. Бұдан басқа, газ ағысының турбулентті режимінің қалыптасуы жүреді, оның есебінен үлкен диапазонда газ санауышінің сызықтық сипаттамасын қамтамасыз етеді.
1 сурет - Газдың турбиналы санауышы
Әдеттегідей, турбинканың биіктігі радиуысының 25-30% аспайды.
Турбинкадағы айналу жылдамдығы өтетін газдың көлемді санына айналуы турбинканың магнитті жалғастырғыш арқылы санақ механизміне (шестеренка таңдау жолымен турбинканың айналу жиілігі мен өткен газдың саны
арасындағы сызықтық байланыс қамтамасыз етіледі) берілу жолымен жүзеге асады. Шығынды өлшеуге арналған СГ-16М және СГ-75М газдың турбиналы санауыштің жарылыстан қорғалған импульсты реленің құрғақ түйіспесі шығуы бар (геркон) жиілігі 1 имп.1куб.м. және жарылыстан қорғалмаған импульсты шығуы (оптопара) импульсті жиілігі 560 имп.куб.м.
Газдың ротациялық санауышы
2 сурет - газдың ротациялық санауышы
Бұл санауыштің әсер ету принципі арнайы формалы (8 саны сияқты формалы) екі роторды бір-біріне газ ағыны әсерінен домалату болып табылады. Роторлардың домалауының ілеспелілігі сәйкес ротормен және өзара байланысқан арнайы шестеренка көмегімен қамтылады. Өлшеу дәлдігін қамтамасыз ету үшін профильді ротордың және санауыш корпусының ішкі беті жоғарғы дәлдікпен орындалуы тиіс, бұл беттер арнайы технологиялық өңдеуден өтуі керек. Санауыштің бұл типінің турбиналы түрінен бірнеше артықшылығын атап кетейік. Өлшейтін шығынның үлкен диапазоны (до 1:160) ауыспалы ағынды өлшеуде шамалы қателлік. Екінші қасиеті- импульсты режимде жұмыс істейтін шатырлы қазандықты қолданатындарға газ шығынын өлшеуге арналған алмастырылмайтын қасиеті. Санауыш арқылы газдың кез келген бағыты. Санауыш артында және алдында түзу бөлімшелердің болуына талаптың болмауы. Штаттық төмен жиілікті датчикті (геркон) жұмыс істеу жиілігі 10 имп.куб.м., орташа жиілікті Е-300 жұмыс істеу жиілігі 200 имп.куб.м. дейін, және жоғарғы жиілікті 14025 имп.куб.м. дейінгі датчиктен басқа ротациялық санауыштер RVG (также как и " DELTA " и " ROOTS " ) әбден қамтылуы мүмкін.
Құйын тәрізді шығын өлшегіш-санауыштер.
Жұмыс істеу принципі айналу денесінің газ ағынымен айнала ағуы кезінде периодты құйынның пайда болу әсеріне негізделген. Құйынның олқылық жиілігі ағынның жылдамдығына және сәйкесінше көлемді шығынға пропорционалды. Құйынды көрсету термоанемометрмен (ВРСГ-1) жүзеге асуы мүмкін немесе ультра дыбыспен (ВИР-100, СВГ.М.). Бұл санауыштер өлшеу диапазоны бойынша турбиналы мен ротациялы санауыштің арасында 1:50 дейінгі аралық алады. Санауыштің бұл түрінде қозғалғыш элементтер жоқ болғандықтантурбиналы және ротациялық санауышке қажетті жүйеде сылаудың қажеті жоқ. Демек, санауыштің бұл түрін оттегінің көлемін өлшеуге қолдану мүмкіндігі туады. Ал турбиналы және ротациялы санауыштермен өлшеу оттегі ортасында май жануы себебінен үзілді-кесілді мүмкін емес. Сонымен қатар, шығынды өлшеудің жоғарғы шегі санауыштің бұл түрінде турбиналы санауыштен жоғары, мысалы ДУ=200мм. Турбиналы санауыштер 2500 м 3сағ дейін қолданылады, ал ВРСГ-1 5000 м 3сағ дейін.
Газдың ультрадыбысты шығын өлшеуіш-санауышы.
Жұмыс істеу принципі ультрадыбысты сәулені ағын бағытымен және ағынға қарсы бағыттап, осы екі сәуленің өту уақытының айырмашылығын анықтауға негізделген. Уақыт айырмашылығы газ ағысының жылдамдығына пропорционал. Ресейде 2002 жылға дейін ультрадыбысты газ шығынын өлшеуіштер шығарылмады. Қазіргі уақытта Гобой-1 ультрадыбысты шығын өлшегіштер шығарылуда.10, 16, 25, 40, 65, 100 м 3с. шығынға, құбырға 25-тен 80 мм дейін, абсолютті қысым үшін 2кгссм2, УБСГ-001 0,1-ден 16 м 3с шығынға, УБСГ-002 0,16-дан 25 м 3с дейінгі шығынға ДУ=1.142, (32мм) және үлкен диаметрлі құбырлар үшін ГАЗ-001 (100мм көп) және 60 кгссм 2 қысым үшін, бірақ толық түрразмерлі қатарды өндіруші жарияламаған. Ультрадыбысты шығын өлшеуіш-санауыш Днепр-7 тіркемелі датчикті сәулелі-қабылдағышпен.
3 сурет - Газдың ультрадыбысты шығын өлшеуіш-санауышы.
Шығын өлшеуіш-санауыштің жұмыс істеу принципі ағынның қозғалу жылдамдығына сызықты тәуелді қозғалыстағы ағынның біртекті еместігінен әртүрлі жиілікті доплерлі ультрадыбыстың шағылуына негізделген.
Мембраналы газ санауышы
Санауыштің жұмыс істеу принципі санауышке газ түскенде жылжымалы арақабырғалардың ауысуына негізделген. Өлшеуге қажетті шығын газдың кіруі және шығуы мембраналардың ауыспалы ауысымын шақырады және рычактар жүйесі арқылы редуктор санауыш мезанизмді іске келтіреді. Мембраналы санауыштер өлшеудің үлкен диапазонымен (1:100 дейін)ерекшеленеді, бірақ төмен қысымды газда жұмыс істеуге арналған, әдеттегідей 0,5 кгссм2 артық емес. Мембраналы санауыштер негізінен үйлердегі, коттедждегі газ шығынын өлшеуге арналған. Турбиналы және ротоциялы санауыштер жылжымалы элементтердің айналуына байланысты шулы болса, мембраналы санауыштер дыбыссыз жұмыс істейді. Олар пайдалану кезінде сылауды қажет етпейді, ал турбиналы санауыштерді кварталына бір рет сылап тұру қажет. Дегенмен үлкен шығында 25 м 3с көп болғанда санауыштің өлшемі әжептәуір үлкейеді.
Газ ағымын санауышы
Жұмыс принципі арнайы сорғалап ағатын өндіргіште газ ағуының тербелісіне негізделген. Газ ағысы бір тұрақты қалыптан екіншісіне ауысып отырады және бұл кезде жиілігі газ ағынына және көлемді шығынға пропорционал қысым мен дыбыс шығарады. Электронды түрлендіргіште өткен газ мөлшерін есептеу жүріп жатады. Қазіргі уақытта струялы тұрмыстық санауыштер екі түрлендірумен сериялап шығарылады. СГ-1 келесі шығын өлшеу үшін 0,03-1,2 м 3с және СГ-2 0,03-6,0 м 3с үшін.
4 сурет - Газ ағымын санауышы
Левитациялы газ санауышы
Жылжымалы бөлшегі газды подшипникте айналатын тахометрлік құрал болып табылады. Жылжымалы элементтің айналу жылдамдығы көлемді шығынға пропорционал. Екінші реттік түрлендіргіш айналу жылдамдығын электрлік сигналға түрлендіреді, ол электрлік блогта өткен газдың өлшенген мөлшеріне түрленеді. Қорытындысы индикаторда көрсетіледі. Шығынды өлшеу диапазоны 0,03 бастап 7 м 3с дейін. Өлшенетін газдың температурасы -50-ден +500Сдейін. Қоршаған ортаның температурасы -30-лан +50 0С дейін. Негізгі қателік +-1,5%.
5 сурет - Левитациялы газ санауышы
Барабанды газ санауышы
6 сурет - барабанды газ санауышы
Жұмыс істеу принципі мынада: газ қысымының құлауы әсерінен барабан айналады, ол бірнеше камераға бөлінген, өлшейтін көлемі ысырма сұйықтық деңгейімен шектелген. Барабан айланған кезде периодты түрде әртүрлі камералар газбен толтырылады және босатылады. Ертеректе шығарылған барабанды газ санауыші ГСБ-160 келесі өлшеу шегінде:0,08-0,24 м 3с. ГСБ-400 шектері:0,2-6 м 3с. Қазіргі уақытта шығарылмайды. Өлшеудің негізгі қателігі 1,0%.
Импортты барабанды Ritter санауыші Ресейде барлық өндіруші фирмалар сертификатталмаған, сондықтан, үлгі ретінде қолданылады. Өлшеудің негізгі қателігі 0,2%. Барлық 7 типоразмерлерінің өлшеу диапазоны 1 лч - 18000 лч дейін.
Турбиналы газ санауышы - СГ
Баяу ауысып отыратын тазартылған, агрессивсіз, бір және көп компонентті газдар (табиғи газ, ауа, азот, аргон және т.б.)көлемін өндірістік және коммуналдық кәсіпорындарды қолданып өлшеу.
Айырмашылық ерекшеліктері
Өлшеудің жоғарғы дәлдігі;
Жұмыс кезінде шудың болмауы;
Газ көлемін электронды корректормен жұмыс істеу мүмкіндігі ЕК-88К, ЕК-87 (коммерциялық есеп)
Жоғары сенімділік.
7 сурет - Турбиналы газ санауышы
Газ және будың шығынын өлшеуіш ВИР-100
КОРУНД қысымды түрлендіргіші автоматты бақылау жүйесінде, реттеуде және технологиялық үрдістерді басқаруда жұмыс істеуге арналған және артық қысым, ыдырау және қысымнын (КОРУНД-ДИ), материалдарға агрессивсіз түйісетін бұйымдар (титановые сплавы) , тұрақты токтың бірыңғайланған шығушы сигналдарының үзіліссіз пайда болуын қамтамасыз етеді.
8 сурет - газ және будың шығынын өлшеуіш ВИР-100
Газдың құйынды шығын өлшегіш-санауышы ВРСГ-1
Бұл санауыш жанатын агрессивсіз және инертті газдардың көлемін өлшеуге және ГОСТ 2939 Газы. Условия для определения объема бойынша көлемді қалыпты жағдайға (760мм.рт.ст. және 200С) келтіруге арналған.
Шығын өлшеуіш-санауыш сонымен қатар қазіргі көлемді газ шығынын бақылауға мүмкіндік тудырады, құбырдағы қысым мен температураны және құралдың жұмыс істеу уақытын қалыпты жағдайға келтіреді.
ВРСГ-1 шығын өлшеуіш-санауыштың газ көлемін қалыпты жағдайға келтіруі газ ағыны параметрін үш датчикпен (шығын, қысым, температура датчиктері) өлшегенде автоматты түрде жүзеге асады.
Негізгі артықшылықтары:
Жылжымалы бөліктің болмауы;
Шығынның ауқымды диапазонында өлшеудің жоғарғы дәлдігі;
Өлшеудің жоғарғы шегінің өсуіне сезімтал емес болуы;
Пайдалану кезінде қарапайым және қолайлы;
Тығыздық бойынша автокоррекция.
Әсер ету принципі
ВРСГ-1 шығын өлшеуіш-санауыштың жұмыс істеу принципі жылжымайтын дененің газ ағынында пайда болатын құйынның құрылу жиілігін өлшеуге негізделген. Жылжымайтын денені құбырдағы ағынға перпендикуляр етіп біресе бір бетімен, біресе басқа жағымен кезектеп енгізгенде құйында олқылық болады, олар біртіндеп бытырайтын құйындардан екі қабатты тізбек құрайды, мұны Карман жолы деп атайды. Құйынның қалыптасу жиілігі жұмыстық газдың көлемді шығынына тура пропорционал.
Жоғары дәлдік пен сапа
Шығын өлшеуіш-санауыштар үлгілік шығын-өлшеуіш құрылғыларда жиілікті құйындық сигналды, сигналды микропроцессорлық өңдеу, жеке градиурлеуді қолдану ең қиын жағдайда қолдануға тұрақтылық пен жоғарғы дәлдікті қамтамасыз етеді. Шығынды өлшеудің барлық диапазонында жоғарғы дәлдік тұрақты, ал жиілікті құйынды сигнал көрсеткіштің ұзақ уақытты тұрақтылығын, нөлдік дрейфтің жоқтығы және қайта өндіргіштікті қамтамасыз етеді. Тозуға душар болған жылжымалы бөліктің жоқтығы, шығынды өлшеудің жоғарғы шегінің өсуіне сезімтал емес болуы, ақпаратты таратудың қарапайымдылығы іске қосып баптау жұмыстарына және техникалық қызметке минималды шығынды қамтамасыз етеді.
ВРСГ-1 шығын өлшеуіш-санауышы біртіндеп интерфейс құрылғысымен RS-232 или RS-485 (сұраныс берушінің таңдауымен) жинақталады, ол арқылы өлшеніп отырған параметрлерді орталық ЭВМ, АСУ немесе тіркегішке жіберіп отыруға мүмкіндік туады.
Физикалық шамаларды өлшеу қоршаған ортаны танудың бір әдісі және әр түрлі технологиялық процестерді қадағалаудың құралы болып табылады. Ғылымның дамуы өлшеу құралдарының көлемінің өсу маңыздылығын тездетті. Өлшеулердің маңызы радиоэлектронды құралдарды қолдану кезінде зор. Электр тізбектерінің элементттерінің параметрлерін өлшеу практикада жиі кездесетін өлшеудің маңызды түлерінің бірі болып келеді.
Қазіргі уақытта осы шамаларды өлшеудің бір қатар әдісі белгілі. Нақты өлшеу кезінде өлшеу тәсілін,аппаратурасын таңдау көптеген жағдайларға тәуелді(өлшеудің түрі,оның мәні,талап етілетін нақтылығы).
Жылу техникалық өлшеулер жылу энергетикасын өндіру мен қолдану процестерімен байланысты көптеген физикалық шамаларды анықтау үшін қызмет етеді. Олардың құрамында жылуэнергетикасында маңызы зор жылулық(температура,жылуөткізгіштік ) және басқа да(қысым,шығын) шамалар бар.
Жылутехникалық өлшеулер халық шаруашылығының көптеген энергетика,металлургия сияқты салаларында кеөінен қолданылады.
Энергетикалық өнеркәсіпте олар электрстанцияларында орнатылған құрылғылардың жұмысын қадағалау және бақылау үшін қолданылады. Сонымен бірге жылутехникалық өлшеулер электр және жылу энергиясын өндіруді зерттеу және жетілдіру,жылуды қолдану барысында қажет.
Уақыт бірлігі ішінде құбыр не канал арқылы өтетін зат мөлшері заттың шығыны деп аталады. Шығын өлшегіштер ағынды өлшейтін түрлендіргіштер болып табылады. Өлшенетін зат тегіне байланысты шығын өлшегіштер су,газ,бу шығын өлшегіштері болып бөлінеді. Олар белгіленген уақытқа сұйық немесе газ тәрізді заттың жылдамдығын және шығынын тіркейді. Сұйық пен газ шығынын өлшейтін бұл әдіс қарапайым құрылғыны және де көрсеткіштік диапозоны кең шығын өлшегіштер мен есептеуіштердің негізіне алынған. Бұл құрылғылардың жұмыс принципі заттың көлемдік шығынымен байланысты ағынның орташа жылдамдығын өлшеуге негізделген. Ең кең таралған шығынды механикалық түрлендіргіш болып, сезімтал элемент ретінде қолданылатын айналмалы пропеллері не турбинкасы бар турбинді шығын өлшегіш табылады. Негізінде турбинка калақшалары ферромагнитті материалдан жасалады. Шығын өлшегіштің корпусында бекітілген катушка турбинканың айналу жиілігін өлшеуге арналған. Пропеллердің айналу жиілігі зат шығынына пропорционал. Нақты өлшеу кезінде ағып жатқан заттың құйындалуы болмағаны маңызды,ол турбинканың айналу жиілігіне әсер етеді. Сондықтан ағынды түзулейтін қалақшалар шығын өлшеуіштің кіре берісіне орналастырылады. Тоқтату мен құйындалуды елемеуге болатын,өлшеу нақтылығы орасан емесшығын өлшегіштердің қарапайым конструкциялары да болады. Турбинді шығын өлшегіштердің басқалардан артықшылығы-олардың шығу сигналының құрылғыға орнатылған диапозондағы ағын жылдамдығына тәуелділігі.
Турбинді шығын өлшегіштен өзге қысымдық тұрбалар, анемометрлер, жылдам есептеуіштер қолданылады. Ортаның толық не статикалық қысымының айырмашылығы болып табылатын,ағынның динамикалық қысымын қысым тұрбалары көмегімен өлшеу арқылы сұйықтың немесе газдың шығыны анықталады. Тұрбамен есептелінген қысым арқылы ағынның жылдамдығы табылады. Анемометр арқылы ағын жылдамдығы табылады,осымен өлшеніліп отырған орта шығыны туралы айтуға болады. Осі көрсеткіштік не есептеуіш құрылғымен механикалық байланысқан ,радиалды орналасқан бірнеші қалақшалары бар алюминий зырылдауық анемометрдің сезімтал элементі болып табылады. Жылдам сұйық есептеуіштерінің сезімтал элементі сұйық ағымы көмегімен қозғалысқа енетін қалақшалы зырылдауық болып табылады,олар сұйық көлемін есептейді. Жылдамдық бойынша шығынды анықтау үшін оның ағынның көлденең қимасындағы орташа мәнін білу қажет.
Заттардың шығысын және массаның өлшемі( газтәрізді, сұйық, қатты, бу және т.б.) химия өндірістертерінде тауар есептік және есеп беру операцияларында кең қолданылып жатыр, және бақылауда, технологиялық процесстерді реттеуге және басқаруда.
Заттардың шығыны - бұл заттың массасы немесе көлемі, осы канал қима арқылы өтетін за,т шығысты өлшейтін уақытқа байланысты. Қандай бірлікпен шығыс өлшеніп жатқанына байланысты, көлемді шығыс пен жаппай шығысты ажыратады. Көлемді шығыс м3с(м3ч и т. д.), ал жаппай - в кгс (кгч, тч және т.б.).
Заттардың шығыны шығын өлшегіштердің көмегімен өлшенеді, өзі ұсынатын өлшемдердің құралдары немесе шығыстың өлшеу құралдары. Көптеген шығын өлшегіштер шығыс өлшем үшін ғана арналмаған, Және масса немесе заттар көлемін өлшеу үшін, өлшем құрал арқылы өтетін кез келген ағымға, кез келген уақыт аралығында. Бұл жағдайда ол есептеуіші бар шығын өлшегіштер немесе жай ғана есептеуіштер деп аталады. Масса немесе заттар көлемі, есептеуіш арқылы өткен, екі көрсетілген есептік құрылымнан уақыттың айырымы бойынша немесе интеграторды анықтайды. Әсер ету принципі бойынша келесі негізгі топтарға бөлінеді: қысымның айнымалы құлауы; қысымның тұрақты түсуінің обтеканиясы; тахометрлік; электромагниттік; ауыспалы деңгей; жылылық; вихревые; акустикалық. Одан басқа атақты шығын өлшегіштер басқаша жұмыс істеу принциптеріне негізделген: резонанстық, оптикалық, ионизациялық, метолық және т.б. Бірақ бүл әдістердің көбісі әліде жасалу үстінде, сондықтан кеңінен қолданыста жоқ.
Өте кең таралған сұйық және газды(бу) шығынөлшегіш құралдардың бірі, құбырлар бойынша ағатын, қысымның айнымалы түсуінің шығын өлшегіштері болады, дифнометрдің, стандартты тарылтатын құрылғысынан тұратын, орта және жалғағыш сызықтардың параметрлерін өлшеу үшін қолданылатын құралдар.
Шығынөлшегіштің тарылтатын құрылымы шығыстың алғашқы өлшеу түрлендіргіші болады, өлшенетін орталар ағынының қималары нәтижесінде (сұйықтық, газ, бу) шығысқа байланысты болатын қысым айырмасы құрылады. Стандартты (бірыңғайлаған) тарылтатын құрылымдардың сапасы ретінде өлшеу диафрагмалары, түтіктер, Вентури және Вентури тұрбалар түтіктері қолданылып жатыр. Диафрагма- дөңгелек құбыр қималардан тұратын, ортасы тұрбаның өсінде жататын жұқа диск.(50мм-ден 2м-ге дейінгі тұрбаларда қолданылады.) Шүмек - кіру кезіндегі бірқалыпты тарылтатын және шығу кезінде дамыған цилиндрлік бөлігі бар, дөңгелек концентрлік қондырмалар түрінде жасалған. Вентури шүмегі- ,бірқалыпты тарылатын бөліктен, созылатын соңғы бөліктен (диффуроза) және қысқа цилиндрлік аумағына өтетін, цилиндр кіретін аумақтан тұрады.
Диафрагмалардың ерекшелігі: дайындау кезіндегі, құрылымды тексеру кезіндегі жеңілділік. Кемшілігі: қызметтің өте аз мерзімі, қысымдардың үлкен қалдықтарды жоғалтуы. Шүмектердің артықшылығына: қысымды аз жоғалту, қысымның бірқалыпты айырымында да үлкен шығынды өлшейді. Кемшілігі: өндіру және тексеруде қиындық туғызады.
Өлшегіш құралдардың сапасы ретінде форма және түрге лайықты шығыс туралы өлшеуді қамтамасыз ететін мәліметтерді беретін, әр түрлі көрсеткіштермен, жазылғыштармен, біріктірулермен, дабылдармен және т.б құралдармен жабдықталған дифференциалды манометрлер қолданылады. Өлшенетін диафрагма, ортасы тұрбажолы осьінде жататындай орнатылған диск көрсетеді. Құбырда сұйықтық немесе газ ағу кезінде диафрагмалық тарылумен диафрагмаға дейін басталады. Кейбір қашықтықта оның артынша инерция ағынының күш әсерінен ең төменгі қимаға дейін тарылады, ал құбырда толық қимаға дейін бұдан әрі біртіндеп кеңіп жатыр. Диафрагманың алдында және одан кейін құйын аймақтары құрылады. Диафрагмадан кейін ол минимумға дейін түседі, одан кейін қайта көтеріледі, бірақ бұрынғы қалпына қайта келмейді, өйткені ысу және құйындату әсерінен рпот қысымын жоғалтады.
Осы әдіспен, потенциалды энергия қысымы ағынының бір бөлігі кинетикалық энергияға өтеді. Нәтижесінде ағынның орташа жылдамдығы тарылу қиылысында артады, ал статикалық қысым бұл қиылыста тарылу құралы алдындағы статикалық қысымнан аз болады. Бұл қысымдардың әр түрлілігі тарылған сұйықтық, газ немесе бу құралдарының ағу шығынының өлшемімен қызмет етеді.
Шығын өлшегіштердің негізгі түрлері
Қысымның айнымалы құламасының шығын өлшеуіштері
Қысымның айнымалы құламасының шығын өлшеуіштері-сұйық пен газ шығынын өлшеудің кең таралған құралдарының бірі болып табылады. Олар орта параметрлерін өлшеуге арналған құралдар дифманометрлерден тұрады.
Шығын өлшеуіш құралдың комплектіне құбырлардың түзу бөліктері кіреді. Шығын өлшегіштің тарылту құралы шығынды өлшейтін алғашқы құрал болып табылады.Өлшеніп отырған ортаның(сұйық,газ,бу) ағын қималарын тарылту есебінен ол құралда шығынға тәуелді қысым айырымы(құлама) болады.
Қалыпты тарылту құрылғылары ретінде диафрагмалар, түтіктер, Вентури түтіктері, Вентуры құбырлары қолданылады. Диафрагма-дөңгелек қимасының центрі құбыр осінде орналасқан саңылауы бар жіңішке диск. Түтік дөңгелек концентрлі саңылауы бар,кіре берісінде біртекті тарылту бөлігі және шыға берісінде кеңейетін конустық бөлігі(диффузор) бар қондырма түрінде жасалған. Вентури түтігі цилиндрлік кіру бөлігінен,қысға цилиндрлік бөлікке жалғасатын біртекті тарылатын бөліктен,кеңейетін конустық бөліктен(диффузор) тұрады.
Диафрагма артықшылықтары: жасау жеңілдігі,жасау арзандығы, конструкцияны тексеру жеңілдігі. Кемшіліктері:қызмет уақытының қысқалығы,мөлшерлі қалдықтық қысым жоғалту (). Түтіктердің артықшылықтары:қысым жоғалту аздығы,қысым төмендеуінің бір деңгейінде үлкен шығынды өлшеу мүмкіндігі. Кемшіліктері: дайындаудағы және тексерудегі қиындық.
Өлшеуіш құрылғылар ретінде көрсететін, жазатын, интеграциялайтын, сигналдайтын құралдармен қамтылған және шығын жөнінде лайықты түрде бұсынылған өлшеуіштік ақпараттардың берілуін қамтамасыз ететін түрлі дифференциалды маномерлер қолданылады.
Өлшеу диафрагмасы центрі құбыр осінде орналасатындай орнықтырылатын диск болып келеді. Сұйық не газдың ағыны жүріп жатқан кезде диафрагмалы құбырда оның тарылуы диафрагмаға дейін болады. Одан әлде бір қашықтықта инерция кұштерінің әсерінен ағын ең аз деген қимаға дейін тарылады,содан кейін біртіндеп құбырдың толық қимасына дейін кеңейеді. Диафрагмаға жетпей және одан кейін құйындалу аймақтары құрылады. Ағын қысымы басында қабырға маңында диафрагма алдындағы тіреу себебінен өсе түседі. Диафрагмадан кейін қысым түсіп,қайта көтеріледі, бірақ қайта алдыңғы мәніне жете алмайды, себебі үйкелу және құйындалу нәтижесінде қысым жоғалуы байқалады.
Орау шығын өлшегіштері
Орау шығын өлшегіштері жұмысы принципі ағындағы , оны орайтын ағынының динамикалық қысымын қабылдайтын дене орын ауыстыруының зат шығынына тәуелдігіне негізделген. Орау шығын өлшегіштерінің кең таралғанда - - ры қысымның тұрақты тусу шығын өлшегіштері-ротаметрлер болып табылады. Оның қалтқылық және поршеньдік түрі бар. Қысымның тұрақты түсуінің шығын өлшегіші принципі қалтқыға тәуелділікке негізделген. Қалтқы ылғи ағында болады,құрылғының кіріс саңылауының өлшемін қалтқының екі жағында да қысым айырымы бірдей болатындай өзгертіп отырады. Кейбір, ораудың компенсационды түрінің шығын өлшегіші деп аталатын орау шығыны өлшегіштерінде орау денесінің орын ауыстыруы, денеге оған бағытталған динамикалық қысым ағынын бірқалыптандыру үшін салынатын күштің қысымы арқылы өлшенеді.
Акустикалық шығын өлшегіштер
Ластанған, агресивті,жылдам кристалданатын сұйықтықтар мен пульпалар және де ағындарда шығын үлкен өзгеріске(пульсация) ұшыруы мүмкін, тіпті қозғалыс бағыты өзгеруі мүмкін,ол жағдайда шығын өлшегіштердің басқа түрін қолдану мүмкіндігі болмағандықтан, акустикалық,көп жағдайда ультрадыбыстылары (дыбыстық тербелістердің жиілігі 20 кГц жоғары) қолданылады.
Көбінесе екі әдіс қолданылады.Бір тәсіл екі ультрадыбыстық тербелістің фазалық жылжуларының айырмасын өлшеуге негізделген.
Екінші тәсіл қысқа импульстардың немесе ультрадыбыстық тербелістердің пакеттерінің қайталану жиілігінің айырмасын өлшеуге негізделген.
Кориолисті шығын өлшегіштер
Жұмыс принципі жылдамдатудың пайда болуы мен сұйықтық массасында немесе вибрацияланатын U-тәрізді тұрбадағы ағындағы Королис күшіне негізделген. Шығын өлшегіш сенсор мен сигнал түрлендіргіштен тұрады. Сенсор бір не бірнеше U-тәріздітұрбалардан ,айналма центрінде орналасқан электромагнитті катушкадан, екі индуктивті датчиктан және кедергі термометрінен тұрады. Шығыны өлшенетін орта түрлендіргіштің кіре берісіне түседіде U-ізді тұрбадағы қозғалыс бағытын өзгертеді. Орта тұрбаның бірінші бөлігінде бір бағытта,екінші бөлігінде кері бағытта өтеді. U-тәрізді тұрба ортасында тұрбаға синусалды көлденең тербелістерді хабарлайтын виброқоздырғыш электромагниті орнатылған. Осы жағдайларда тұрбамен қозғалып жатқан орта айналмалы және ілгерлемелі қозғалысқа ие . Олардың бірігуі Королис күшінің ұлғаюын арттырады. Ілгерлемелі күштің әр бағытта екені төрбаның екі бөлігінде королис күші тура бөліктен доға тәрізді бөлікке өтер жерде қарама - қарсы бағытта әсер етеді,өтпелі зоналарда тұрбаға оны майыстыратын күш моменттері әсер етеді. Кіретін жақтан Королис күші тұрба қозғалуына кедергі жасаса,шығысында қозғалуына ықпал етеді. Тұрба U-тәрізді тұрба арқылы жүретін орта массасына пропорционал амплетудамен вертикал қозғалады. Электромагнитті түрлендіргіштер тербеліс амплетудасының өзгеруін және фаза қозғалуын өлшейді. Шығын электромагниттік түрлендіргіштердің уақытша тоқтауын өлшеу арқылы есептеледі.
Жылулық шығын өлшегіштері
Жылулық шығын өлшегіштері әр түрлі параметрде кез келген орта шығынын өлшей береді. Өте қоймалжың заттардың шығынын өлшегенде тиімді. Принципі заттық ағымға жылумен әсер ету эффектісінің осы заттың жаппай шығынына тәуелдігіне негізделген.
Жылулық шығын өлшегіштері негізгі үш схема арқылы орындалады:калориметрикалық,өзге энергия көзімен жылытылатын не суытылатын ағынға негізделген,ағында температура айырмасын тудыратын,жылулық қабат, термоанемометрикалық.
Өлшеу схемасының принципиалды таңдалуы өлшену ортасына,талап етілетін нақтылыққа,қолданылып отырған термосезімтал элементтерге, жылыту режиміне байланысты. Қатты әрі қоймалжың заттар үшін термоанемометр схемасы бойынша ағым температурасын тұрақты жылыту арқылы өлшеу тиімді. Термоанимометрикалықтың сезімтал элементтері болып құбыр қабырғасында бір бірінен белгілі бір қашықтықта орнатылатын R1,R2 резисторлары табылады. Манганин резисторлары R3 ,R4 кернеу көзінен қоректенетін мосттық схема жасауға арналған.
Шығынның өзгеруіне пропорционал,разбаланс сигналы электр құрылғысының еселеуішіне беріледі,ол жерде ол ұлғаяды да реверсивтік электрқозғалтқышының айналуын қадағалайды.Ал ол өз кезегінде айнымалы Rp регистордың қозғалғышын өзгерту арқылы мосттың өлшенетін диагоналінда разбаланс белгіленген шамаға жеткенше қоректену кернеуін өзгерте береді. Шығынның межесі болып амперметр,ватметр, Rp қозғалғыш күйі көрсеткіштері алына алады.
Жылулық шығын өлшегіштер көмегімен қоймалжың заттардың шығынын өлшеу дәлдігі +-22,5% бола алады.
Қарастырылып отырған сұйық, бу, газ шығын өлшегіштерінің(тахометрикалық, жылулық, ротаметрлер,т.б.) байланыстық түрлері елеулі кемшіліктерге йе: Сезімтал элементтің қадағаланылатын ортамен байланысы және сол себептен өлшенетін ортаның ағымы қысымын жоғалтуы. Сұйытылған пропан-бутанды фракция тез жойылатын және тез жанатын сұйықтық болғандықтан, сезімтал элементтің өлшенетін ортамен байланысуы жағымсыз болып есептеледі. Электромагнитті шығын өлшегіштер қадағаланылатын ортаның (пропан-бутан фракциясы) электрөткізгіштігі болмағандықтан қолданыла алмайды.
Бөлу ыдыстарын қолдану,нейтралды газбен желдету,арнайы материалдардан тарылту құралдарын әзірлеу және басқа да қорғау құралдарын қолдану материалдары қымбат,қызметтері қиын байланыстық шығын өлшегіштерін қолданудың мағынасын жояды.
Бірінші ретті түрлендіргіш құралдардың болуы жалпы қателікке әсер етеді(артады),соның салдарынан көрсетулердің нақтылығы кемиді.
Жоғарыда аты аталған кемшіліктер акустикалық шығын өлшегіштерде,атап айтқанда ультрадыбыстықта жоқ. Ультрадыбыстық шығын өлшегіштердің артықшылықтарына мыналарды жатқызуға болады:тікелей байланыссыз өлшеу;өлшеудің жоғары көрсеткішті дәлдігі; шығын өлшегішті жөндеу не тексеру керек болған жағдайда құбырдың герметикалық қасиетінің жойылмауы;ағын қысымы шығыны болмауы;құралдың жарамдылығын күрт өсіретін қасиеті-қозғалмалы бөліктерінің болмауы;ұшқын және жарылысқа қауіпсіз жасалған ультрадыбысты шығын өлшегіштер химия өнеркәсібінде қолданыла беруі; экономикалық тұрғыдан қарағанда ультрадыбысты шығын өлшегіштер тапсырыс берушіге аз қолданыс уақытынан кейін ақ рентабельді бола бастауы [57, 59].
Шығын өлшегіштердің осы типінің көрсеткіштігінің нақтылығына құбырдың қабырға бетінің сапасы ғана әсер ете алады. Сондықтан пропан-бутанды фракция шығынын бақылау үшін ультрадыбысты шығын өлшегішті қолданамыз.
Сұйық пен газдың шығындарын анықтау әдістері. Шығын өлшеуіштер
Өзгермелі шығындарға (vаriable costs -- VC) осы берілген мерзімде өнімді өндіру мен өткізу мөлшерімен жалпы көлемі тікелей байланысты шығындар жатады: жалақыға, шикізатқа, отынға, қуатқа, көлік қызметтеріне жұмсалатын шығындар. Өнім тіпті өндірілмесе де тұрақты шығындар өтелуі қажет. Ал өзгермелі шығындарды кәсіпкер өндіріс мөлшерін өзгерте отырып болжап, басқара алады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МЕХAНИКA-МAТЕМAТИКA ФAКУЛЬТЕТІ
AҚПAРAТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕР КAФЕДРAСЫ
САНДЫҚ СҰЙЫҚ ШЫҒЫНӨЛШЕГІШ ҮШІН АҚПАРАТТЫҚ ИНТЕРФЕЙС ҚҰРУ тaқырыбынa жaзылғaн
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындaғaн:
____________________
(қолы)
Ченгелбаева Ә.Т
Ғылыми жетекші:
т. ғ. д., профессор
____________________
(қолы)
Бельгибаев Б.А
Нормa бaқылaушы:
____________________
(қолы)
Кумалаков Б.А.
Қорғaуғa жіберілді:
Кaфедрa меңгерушісі м.a., PhD доктор
____________________
(қолы)
Есенгалиева Ж.С.
Түйіндеме
Дипломдық жұмыс 59 беттен, 17 суреттен, 25 қолданылған әдебиеттен, 1 қосымшадан тұрады.
Кілттік сөздер: диафрагмалы шығын өлшегіш, ақпараттық технологиялар, ақпараттық жүйелер, компьютерлік интерфейс, визуалды программалау.
Зерттеу объектісі: Программалауды визуалдау.
Жұмыс мақсаты: Нағыз технологиялық үдерістердің датчиктері ретінде қолданылатын шығын өлшегіштердің ауқымды параметрлерін есептеу алгоритмі базасындағы терезелік интерфейстің С# тілінде нысаналы-бағдарланған бағдарламалаудың технологиясын меңгеру болып табылады.
Жасалған жұмыстар: Соңғы жылдары компьютерлк технологияларға арналған визуалды программалау қарқынды дамуда. Мобильді компьютерлер қолданыс аясы кең болғандықтан визуалдау пайдаланушыларды қажет ақпаратпен қамтамасыз етудің тез әрі тиімді жолы болып табылады. Дипомдық жұмыста пайдаланушылардың жұмыс ыңғайлығы үшін терезелік интерфейсті қолдану қарастырылған. Программалау жұмысын терең зерттей отырып,мақсаттар мен талаптарды анықтап,сандық диафрагмалы шығын өлшегіш үшін терезелік интерфейс жасалды.
Қолданылу аясы: Дипломдық жұмыстың тақырыбына сәйкес терезелік интерфейс тек бір салада ғана жұмыс жасау үшін құрылған. Программалауды қолдану саласы мәліметтер базасына байланысты. Бұл жүйені сонымен қатар кез-келген ұйымға пайдаланушылардың жұмыс ыңғайлығы үшін енгізуге болады.
Зерттеудің дамуы : Басқа техникалық құралдармен жұмыс жасау үшін терезелік интерфейс жасау жоспарлануда.
Реферат
Дипломная работа состоит из 59 страниц, 17 рисунков, 25 источников и 1 приложений.
Ключевые слова: Диафрагменный расходометр, информационные технологии, информационная система, компьютерный интерфейс, визуальное программирование.
Объект исследования: Визуализация программирования.
Цель работы: Целью работы является в освоение технологии объектно-ориентированного программирования на языке С# дружественного оконного интерфейса на базе алгоритмов расчета объемных параметров расходомеров, применяемых в качестве датчика реальных технологических процессах.
Сделанные работы: В последние годы активно развивается визуальное программирование для компьютерных технологий. Так как мобильные компьютеры широко используются, одним из эффективных и быстрых способов обеспечения пользователей необходимой информацией является визуализация. В дипломной работе рассмотрено использование оконного интерфейса для лучшей работы пользователям. Глубоко исследовав работу программирования, определив цели и требования был разработан оконный интерфейс для цифрового диафрагменного расходометра.
Область применения: Согласно теме дипломной работы, оконный интерфейс разработан для работы только в пределах одной области. Область использования программирования зависит от базы данных. А также можно внедрить эту систему в любую организацию для более удобной работы пользователям.
Дальнейшее развитие исследований: Планируется разработка оконного интерфейса для работы с другими техническими приборами.
Report
Diploma work consists of 59 pages, 17 pictures, 25 sources and 1 appendixes.
Key words: Diaphragm expense, information technologies, informative system, computer interface, visual programming.
Research object: Visualization of programming.
Aim of work : Aim of work is in mastering of technology of the object-oriented programming in language From# a "friendly" window interface on the base of algorithms of calculation of by volume parameters of the flowmeters applied as a sensor the real technological processes.
Done works: the last Years actively the visual programming develops for computer technologies. Because mobile computers are widely used, one of effective and rapid methods of providing of users necessary information is visualization. In diploma work the use of window interface is considered for the best work to the users. Deeply investigating work of programming, defining aims and requirements a window interface was worked out for digital diaphragm expense.
Area to the application: Сoncordantlytheme of diploma work, a window interface is worked out for work only within the limits of one area. The area of the use of programming depends on a database. And also it is possible to inculcate this system in any organization for more comfortable work to the users.
Further development of researches: Development of window interface is Planned for work with other technical devices.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ ШЫҒЫНӨЛШЕГІШТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
0.1 Шығындарды есептеу алгоритмі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
0.2 (Тарылған ауаның) газ шығыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .25
0.3 Бу шығыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
0.4 Бу бар жылу қуатының шығынын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
0.5 Су шығыны ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
0.6 Ыстық суы бар жылу қуатының шығынын анықтау ... ... ... ... ... ... ... .28
0.7 Рейнольдстың Re санын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
1 ЖОБАЛАУДЫҢ ЗАМАНУИ КҮЙІ ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ КОМПЬЮТЕРЛІК ИНТЕРФЕЙСІН КОНСТРУКЦИЯЛАУ ... ... ... ... ... . ... .30
1.1 Интерфейстер жөніндегі жалпы ақпараттар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..31
1.2 Визуалды бағдарламалаудағы терезелік компьютерлік интерфейстің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
1.3 Күрделі технологиялық құрылымның терезелік интерфейсін программалау технологиясының ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
1.4 Терезелік интерфейсті құрастырудағы цифрлық диафрагмаланған шығынөлшегіштің құрылымдылық тұрғысынан өзгешеліктері ... ... ..45
2 C# ТІЛІНДЕ БАҒДАРЛАМАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
2.1 Бағдарламаға түсініктеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
А ҚОСЫМШАСЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
КІРІСПЕ
Компьютер және ақпараттық жүйелер адам өмірінің барлық шеңберлеріне кіреді, осыған байланысты орташаланған қарым-қатынастың әлеуметтік-психологиялық өзектілігі, әсіресе орташаланған компьютерлік технологиялармен қарым-қатынас артады. Ашық және өнімді коммуникацияны қолдайтын жүйелерді әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан есепке алумен қатар, компъютерлік жүйелерді әзірлеу өзекті бола түсуде.
Компъютерлік технологияларды игеру, қолданушыдан айтарлықтай зияткерлікті және психофизиологиялық шығындарды талап ететін дербес қызмет болу үстінде. Компьютер технологияларын игеру қиындықтары ақпараттық жүйелердің техникалық кемеліне жетпегеннен ғана емес, сондай-ақ психологиялық білімде бұл жүйелерді әзірлеуде жеткіліксіз қолданумен байланысты. Мұны гуманитарлық ғылымдар облысындағы теоретиктер де, программалық қамтамасыздандыруды әзірлейтін мамандар да атап өткен.
Компьютерлік технологияларын тарату компьютермен адамның коммуникациялар тиімділігінің өзекті мәселесінің артуын жандардырды. Бұл өзара әрекеттесу машиналық-адам бағдарламалар қосындысын іске асыратын бағдарламамен басқару құралының интерфейсі арқылы іске асуда. Интерфейс адам мен компьютер арасындағы құрал және облыс болып табылады, компьютер жүйесіндегі тұлғааралық қарым-қатынасты жалғайды. Интерфейс - бұл пайдаланушы мен компьютердің қарым-қатынасы, яғни екі жүйенің немесе адам мен компьютердің өзара мәліметтер алмасуын жасақтайтын аппараттық-программалық құралдардың жиынтығы.
Шығын деп бірлік уақытта көлденен қима арқылы ағып өткен сұйық мөлшерін айтамыз. Шығын көлем, салмақ немесе масса бірлігінде өлшенуі мүмкін. Осыған сәйкес шығындарды бөледі: көлемдік, салмақтық немесе массалық.
Шығынды анықтау үшін біз көпдеген приборлар білеміз: дисктік диафрагма , Вентури шығынөлшегіші, Пито - Прандталь түтікшесі, сопло.
Сұйықтықтың статикалық қысымы дегеніміз ол қарастырылып отырған нүктедегі бағанадағы қысым. Бернулли теңдеуін қолдаудың бірден бір мысалы біртекті және әртекті азтұтқырлы сұйықтардың шығынын анықтауға арналған Вентурри суөлшегіш немесе шығынөлшегіш деп аталатын құралы. Ол конфузордан (конусты жинағыш аймақ) және диффузордан (конусты тарағыш аймақ) тұрады, бір-бірімен құбырөткізгіштің D диаметрінен аз болатын құбыр цилиндрлі.
Диафрагма - бұл шығын өлшеу үшін арналған құрылғы. Ол екіге бөлінеді: камерасыз диафрагма, камералық диафрагма. Вентури соплосы сияқты жұмыс істейді және Бернулий теңдеуімен негізделген, ағын жылдамдығымен қысымды байланыстырады.
1 ШЫҒЫНДАР ЖӘНЕ ШЫҒЫНӨЛШЕГІШТЕР
Электрлік құрал-жабдықтар - электрлік энергия көздерінің, оның тұтынушылары мен электрлік сымдар кешені.
Газ - заттың атомдары мен молекулалары бір-бірімен әлсіз байланысқандықтан, кез келген бағытта еркін қозғалатын және өзіне берілген көлемге толық жайылып орналасатын агрегаттық күйі.
Сұйықтық - агрегатталган күйде сұйылатын зат.
Шығын - белгілі бір мақсатта пайдаланылған ресурстардың ақшалай баламмен көрсетілген шамасы; бірлестіктердің кәсіпорындардың, ұйымдардың өнімді өндіруге, айналысқа жіберуге және өткізуге ақшалай нысанда жұмсаған шығыстарының жиынтығы.
Шығын өлшегіш (Расходомер) -.отраның көлемі немесе массасының уақыт бірлігіндегі құрал аркылы өтетін шығынды өлшейтін құрал.
Өлшем қателігі - өлшеу нәтижесі өлшенген шаманың шынайы мәнінен ауытқуы.
Жүйелі қателік - сол және бір физикалық шаманы қайта өлшеу кезінде тұрақты болып қалатын немесе заңды түрде өзгеретін, өлшеу қателігін құраушы.
Кездейсоқ қателік - сол және бір жағдайларда бірдей мұқияттылықпен жүргізілген, физикалық шаманың сол және бір өлшемін қайта өлшеу сериясында кездейсоқ түрде (таңбасы мен мәні бойынша) өзгеретін, өлшеу қателігін құраушы.
Өрескел қателік (ағаттық) - бұл өлшеулер қатарына кіретін, жеке өлшеу нәтижесінің қателігі, ол берілген жағдайлар үшін осы қатардың қалған нәтижелерінен сирек ерекшеленеді.
Статикалық қателік - бұл өзгермейтін шама үшін қабылданатын, физикалық шаманы өлшеу үшін қолданылатын, өлшеу құралының қателігі.
Динамикалық деп айнымалы физикалық шаманы өлшеу кезінде қосымша пайда болатын және оның өлшеу сигналының өзгеру жылдамдығына (жиілігіне) реакциясының сәйкессіздігімен себептелген, өлшеу құралдарының қателігі аталады.
Өлшеу қағидасы - өлшеудің негізіне жатқызылған, ғылыми көрсетілген физикалық құбылыс.
Салыстырып тексеру (Проверка) -- жұмыс өлшеу жабдықтарын үлгілі өлшеу жабдықтарымен салыстырып тексеру.
Шкала - өлшенетін шаманың сандық мәнін табуға арналған өлшеуіш аспаптың қатарласа тізілген белгілері (сызықтары) мен оларды бойлай орналасқан сандық таңбалары бар бөлігі.
Штангенқұралдар - оларға сызықтық нонусқа негізделген санау құрылғыларына арналған жалпы принциптерге бағытталған сызықтық өлшеу құрылғылары жатады.
Штангенциркуль - ұзындық өлшемін, дөңес және ойыс диаметрлерін, ойыс тереңдігін және арақашықтығын өлшекге арналған әмбебаптық құрылғы.
Штангенглубиномер - ойыс, фаза тереңдігін өлшеуге арналған. Штангенрейсмасс - бұйымның биіктігін өлшейтін құрылғы.
Пневматикалық өлшеу аспаптары (орыс. пневматические измерительные приборы) -- тетіктердің ішкі және сыртқы өлшемдерін өлшеуге арналған аспаптар. Стандарттық анықтама бойынша (ГОСТ 16263 немесе МИ 2247-93) метрология -- өлшемдер, олардың бірлігін қамтамасыз ететін әдістері мен амалдары және талап етілетін дәлдікке жету үшін қолданатын әдістер туралы ғылым. Негізгі мақсаты -- халықаралық масштабпен елде өлшемнің бірлігін қамтамасыз етуі және де қоғамның толық метрологиялық қамтамасыз етудің жоғарғы деңгейін жетістіру болып табылады. Метрологияның негізгі мәселелері болып табылады:
өлшемнің жалпы теориялары;
өлшемнің бірлік жүйесі мен бірліктері;
эталондар жүйесін құру;
метрологиялық қызмет;
метрологияға және өлшеуіш техникаға ғылым мен техниканың жетістіктерін енгізу;
өлшем бірлігін қамсыздандыру сұрақтары;
өндірістің, техниканың және ғылымның метрологиялық және өлшеуіш мәселелері;
кең мағынада түрлі объектілердің метрологиялық қамсыздандыруы
Қазіргі таңда елімізде отандық өлшем құралдарын инновациялық тұрғыдан дамыту ең өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Еліміздің инновациялық экономикасының жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістерінің жағдайы өлшем құралдарын жасау секторының дамуына тікелей байланысты. Қазіргі таңда елімізде қолданылатын өлшем құралдарының нарығы импортқа тәуелді, осы жайт экономикамызды басқа елдердің өлшем құралдарын жасау нарықтарындағы конъюнктуралық өзгерістерге тәуелді етеді.
Газдың массалық шығынын өлшеуіштердің жұмыс істеу принципі
Шығын өлшегіш - ортаның көлемі немесе массасының уақыт бірлігінде құрал арқылы өтетін шығынды өлшейтін құрал. Сұйықтықты, бу немесе газды өндірісте шығаруда, қолдануда және сақтауда бақылау және есептеу үшін қолданылады, сонымен қатар автоматты бақылау жүйесіндегі және реттеудегі технологиялық және жылуэнергетикалық үрдістерді реттеу үшін қызмет етеді. Кез келген уақыт ағымында жұмыс істейтін шығын өлшегіш сұйықтықтың және газдың санауыші деп аталады; олар дербес құралдар ретінде қолдагылуы мүмкін немесе жағармайтаратушы калонкның және соған ұқсас құрылғының өлшеуіш түйініне жатады. Кейде шығын өлшеуіштер өлшенетін масса немесе көлемді жинақтау үшін интегратор-құрылғылармен қамтамасыз етеді.
Көлемді гидромашина базасындағы шығын өлшеуіштер
Көлемді гидрожетек жүйесінде көлемді жұмысшы сұйықтық шығынын өлшеу үшін көлемді гидромашиналарды қолданады (әдеттегідей жалбақталған немесе аксиалды - плунжерлi гидромашиналар).
Бұл жағдайда көлемді гидромашина гидроқозғалтқыш сияқты жұмыс жасайды, бірақ білікке күш түсірмейді. Онда гидромашина арқылы көлемді шығынды келесі формула бойынша анықтауға болады:
Мұндағы
* - көлемді шығын,
* - гидромашинаның жұмыстық көлемі (гидромашинаның паспортынан қарап анықталады),
* - гидромашинаның шығыс білігінің айналу жиілігі, тахометрмен өлшеуге болады.
Байқаймыз, көлемді гидромашина өзі арқылы сұйықтықтың шығынын толық өткізеді, демек, көлемді гидрожетекке аз шығын қиындығы туындамайды.
Газдарға арналған шығын өлшегiш жылулық жұмыс принципі
Газ шығыны өлшеуiшiнің негiзгi құрал элементтерiмен (бұқаралық шығын өлшегiш) болып бөлiнедi: арнаулы "кедергiнiң ағынға элементi" "ағын кедергісінің элементi" , өлшеу ұяшықты арнаға бұру мақсатпен ағынды қамтамасыз ететiн мiнсiз ыдырауы сенсордың температуралық тұрақтылығын қамтамасыз ететiн арнаулы өлшеу ұяшық. Ағын кедергісінің элементi тот баспайтын өте дәл уланған арнаулы дисктерiнің жиынтығы болады. Әр арнаның өлшемі сенсордың капилляр өлшеміне сәйкес келедi. Ағын кедергiсінiң элементi құрылым ағынның қатынасының тұрақты еселiгi сенсор арқылы қамтамасыз етедi . Бұл құралдардың пайдалану параметрлерiнің өзгерiстері барлық ауқымда тұрақты қатынаста болады.
Өлшегіш ұяшық (сенсор ) капиллярдан тұрады (өлшегiш арна ), екi жылу кедергiлерiмен (RT1 және RT2) және олардың арасындағы (RH ) қыздыру элементi. Газдың бiр бөлiгi ағын кедергiсінiң элементі капилляр бойымен тармақталып өтедi және қыздыру элементiнiң көмегiмен қызады. Жылу кедергiсінен (T1 ) дейiн газдың температурасын тiркеу үшiн және қыздыруға арналған элементiнен (T2 ) кейiн. Бұл температурлар айырымы (T2-T1 ) массалық газ шығынына тура пропорционал. Электрондық өлшеуiштiң бiр бөлiгi (0..5В, 0..10В, 0..20мА, 4..20мА) OUTPUT сызықты бiрегейлендiрiлген шығу белгiсi ұяшықтың өлшегіш сигналдың өзгеруiн қамтамасыз етедi.
Егер құрал өлшеуiшпен ғана емес реттегiшпен болса, онда (SETPOINT ) электрондық сұлба сигналдар тапсырмасының айырмашылықтары негiзiнде (OUTPUT ) өлшеу және жоғарғы дәлдiкпен тұрақты шығынды сүйемелдеу үшiн (ПИДтың заңдарымен сәйкес - реттеу) басқару сигнал өндiредi.
Газ шығынын өлшеуіш-есептегіштердің түрлері
Газдың турбиналы санауышы
Бұрандалы турбина орналасқан құбыр түрінде орындалған, әдеттегідей қалақшалар бір-бірін шағын бөгеп тұрады. Тұрқының(корпустың) ағын бөлігінде құбырдың қимасының үлкен бөлігін жауып тұратын қалқалар орналасқан. Осы арқылы ағынның жылдамдығы қосымша түзетіледі және газдың ағу жылдамдығы өседі. Бұдан басқа, газ ағысының турбулентті режимінің қалыптасуы жүреді, оның есебінен үлкен диапазонда газ санауышінің сызықтық сипаттамасын қамтамасыз етеді.
1 сурет - Газдың турбиналы санауышы
Әдеттегідей, турбинканың биіктігі радиуысының 25-30% аспайды.
Турбинкадағы айналу жылдамдығы өтетін газдың көлемді санына айналуы турбинканың магнитті жалғастырғыш арқылы санақ механизміне (шестеренка таңдау жолымен турбинканың айналу жиілігі мен өткен газдың саны
арасындағы сызықтық байланыс қамтамасыз етіледі) берілу жолымен жүзеге асады. Шығынды өлшеуге арналған СГ-16М және СГ-75М газдың турбиналы санауыштің жарылыстан қорғалған импульсты реленің құрғақ түйіспесі шығуы бар (геркон) жиілігі 1 имп.1куб.м. және жарылыстан қорғалмаған импульсты шығуы (оптопара) импульсті жиілігі 560 имп.куб.м.
Газдың ротациялық санауышы
2 сурет - газдың ротациялық санауышы
Бұл санауыштің әсер ету принципі арнайы формалы (8 саны сияқты формалы) екі роторды бір-біріне газ ағыны әсерінен домалату болып табылады. Роторлардың домалауының ілеспелілігі сәйкес ротормен және өзара байланысқан арнайы шестеренка көмегімен қамтылады. Өлшеу дәлдігін қамтамасыз ету үшін профильді ротордың және санауыш корпусының ішкі беті жоғарғы дәлдікпен орындалуы тиіс, бұл беттер арнайы технологиялық өңдеуден өтуі керек. Санауыштің бұл типінің турбиналы түрінен бірнеше артықшылығын атап кетейік. Өлшейтін шығынның үлкен диапазоны (до 1:160) ауыспалы ағынды өлшеуде шамалы қателлік. Екінші қасиеті- импульсты режимде жұмыс істейтін шатырлы қазандықты қолданатындарға газ шығынын өлшеуге арналған алмастырылмайтын қасиеті. Санауыш арқылы газдың кез келген бағыты. Санауыш артында және алдында түзу бөлімшелердің болуына талаптың болмауы. Штаттық төмен жиілікті датчикті (геркон) жұмыс істеу жиілігі 10 имп.куб.м., орташа жиілікті Е-300 жұмыс істеу жиілігі 200 имп.куб.м. дейін, және жоғарғы жиілікті 14025 имп.куб.м. дейінгі датчиктен басқа ротациялық санауыштер RVG (также как и " DELTA " и " ROOTS " ) әбден қамтылуы мүмкін.
Құйын тәрізді шығын өлшегіш-санауыштер.
Жұмыс істеу принципі айналу денесінің газ ағынымен айнала ағуы кезінде периодты құйынның пайда болу әсеріне негізделген. Құйынның олқылық жиілігі ағынның жылдамдығына және сәйкесінше көлемді шығынға пропорционалды. Құйынды көрсету термоанемометрмен (ВРСГ-1) жүзеге асуы мүмкін немесе ультра дыбыспен (ВИР-100, СВГ.М.). Бұл санауыштер өлшеу диапазоны бойынша турбиналы мен ротациялы санауыштің арасында 1:50 дейінгі аралық алады. Санауыштің бұл түрінде қозғалғыш элементтер жоқ болғандықтантурбиналы және ротациялық санауышке қажетті жүйеде сылаудың қажеті жоқ. Демек, санауыштің бұл түрін оттегінің көлемін өлшеуге қолдану мүмкіндігі туады. Ал турбиналы және ротациялы санауыштермен өлшеу оттегі ортасында май жануы себебінен үзілді-кесілді мүмкін емес. Сонымен қатар, шығынды өлшеудің жоғарғы шегі санауыштің бұл түрінде турбиналы санауыштен жоғары, мысалы ДУ=200мм. Турбиналы санауыштер 2500 м 3сағ дейін қолданылады, ал ВРСГ-1 5000 м 3сағ дейін.
Газдың ультрадыбысты шығын өлшеуіш-санауышы.
Жұмыс істеу принципі ультрадыбысты сәулені ағын бағытымен және ағынға қарсы бағыттап, осы екі сәуленің өту уақытының айырмашылығын анықтауға негізделген. Уақыт айырмашылығы газ ағысының жылдамдығына пропорционал. Ресейде 2002 жылға дейін ультрадыбысты газ шығынын өлшеуіштер шығарылмады. Қазіргі уақытта Гобой-1 ультрадыбысты шығын өлшегіштер шығарылуда.10, 16, 25, 40, 65, 100 м 3с. шығынға, құбырға 25-тен 80 мм дейін, абсолютті қысым үшін 2кгссм2, УБСГ-001 0,1-ден 16 м 3с шығынға, УБСГ-002 0,16-дан 25 м 3с дейінгі шығынға ДУ=1.142, (32мм) және үлкен диаметрлі құбырлар үшін ГАЗ-001 (100мм көп) және 60 кгссм 2 қысым үшін, бірақ толық түрразмерлі қатарды өндіруші жарияламаған. Ультрадыбысты шығын өлшеуіш-санауыш Днепр-7 тіркемелі датчикті сәулелі-қабылдағышпен.
3 сурет - Газдың ультрадыбысты шығын өлшеуіш-санауышы.
Шығын өлшеуіш-санауыштің жұмыс істеу принципі ағынның қозғалу жылдамдығына сызықты тәуелді қозғалыстағы ағынның біртекті еместігінен әртүрлі жиілікті доплерлі ультрадыбыстың шағылуына негізделген.
Мембраналы газ санауышы
Санауыштің жұмыс істеу принципі санауышке газ түскенде жылжымалы арақабырғалардың ауысуына негізделген. Өлшеуге қажетті шығын газдың кіруі және шығуы мембраналардың ауыспалы ауысымын шақырады және рычактар жүйесі арқылы редуктор санауыш мезанизмді іске келтіреді. Мембраналы санауыштер өлшеудің үлкен диапазонымен (1:100 дейін)ерекшеленеді, бірақ төмен қысымды газда жұмыс істеуге арналған, әдеттегідей 0,5 кгссм2 артық емес. Мембраналы санауыштер негізінен үйлердегі, коттедждегі газ шығынын өлшеуге арналған. Турбиналы және ротоциялы санауыштер жылжымалы элементтердің айналуына байланысты шулы болса, мембраналы санауыштер дыбыссыз жұмыс істейді. Олар пайдалану кезінде сылауды қажет етпейді, ал турбиналы санауыштерді кварталына бір рет сылап тұру қажет. Дегенмен үлкен шығында 25 м 3с көп болғанда санауыштің өлшемі әжептәуір үлкейеді.
Газ ағымын санауышы
Жұмыс принципі арнайы сорғалап ағатын өндіргіште газ ағуының тербелісіне негізделген. Газ ағысы бір тұрақты қалыптан екіншісіне ауысып отырады және бұл кезде жиілігі газ ағынына және көлемді шығынға пропорционал қысым мен дыбыс шығарады. Электронды түрлендіргіште өткен газ мөлшерін есептеу жүріп жатады. Қазіргі уақытта струялы тұрмыстық санауыштер екі түрлендірумен сериялап шығарылады. СГ-1 келесі шығын өлшеу үшін 0,03-1,2 м 3с және СГ-2 0,03-6,0 м 3с үшін.
4 сурет - Газ ағымын санауышы
Левитациялы газ санауышы
Жылжымалы бөлшегі газды подшипникте айналатын тахометрлік құрал болып табылады. Жылжымалы элементтің айналу жылдамдығы көлемді шығынға пропорционал. Екінші реттік түрлендіргіш айналу жылдамдығын электрлік сигналға түрлендіреді, ол электрлік блогта өткен газдың өлшенген мөлшеріне түрленеді. Қорытындысы индикаторда көрсетіледі. Шығынды өлшеу диапазоны 0,03 бастап 7 м 3с дейін. Өлшенетін газдың температурасы -50-ден +500Сдейін. Қоршаған ортаның температурасы -30-лан +50 0С дейін. Негізгі қателік +-1,5%.
5 сурет - Левитациялы газ санауышы
Барабанды газ санауышы
6 сурет - барабанды газ санауышы
Жұмыс істеу принципі мынада: газ қысымының құлауы әсерінен барабан айналады, ол бірнеше камераға бөлінген, өлшейтін көлемі ысырма сұйықтық деңгейімен шектелген. Барабан айланған кезде периодты түрде әртүрлі камералар газбен толтырылады және босатылады. Ертеректе шығарылған барабанды газ санауыші ГСБ-160 келесі өлшеу шегінде:0,08-0,24 м 3с. ГСБ-400 шектері:0,2-6 м 3с. Қазіргі уақытта шығарылмайды. Өлшеудің негізгі қателігі 1,0%.
Импортты барабанды Ritter санауыші Ресейде барлық өндіруші фирмалар сертификатталмаған, сондықтан, үлгі ретінде қолданылады. Өлшеудің негізгі қателігі 0,2%. Барлық 7 типоразмерлерінің өлшеу диапазоны 1 лч - 18000 лч дейін.
Турбиналы газ санауышы - СГ
Баяу ауысып отыратын тазартылған, агрессивсіз, бір және көп компонентті газдар (табиғи газ, ауа, азот, аргон және т.б.)көлемін өндірістік және коммуналдық кәсіпорындарды қолданып өлшеу.
Айырмашылық ерекшеліктері
Өлшеудің жоғарғы дәлдігі;
Жұмыс кезінде шудың болмауы;
Газ көлемін электронды корректормен жұмыс істеу мүмкіндігі ЕК-88К, ЕК-87 (коммерциялық есеп)
Жоғары сенімділік.
7 сурет - Турбиналы газ санауышы
Газ және будың шығынын өлшеуіш ВИР-100
КОРУНД қысымды түрлендіргіші автоматты бақылау жүйесінде, реттеуде және технологиялық үрдістерді басқаруда жұмыс істеуге арналған және артық қысым, ыдырау және қысымнын (КОРУНД-ДИ), материалдарға агрессивсіз түйісетін бұйымдар (титановые сплавы) , тұрақты токтың бірыңғайланған шығушы сигналдарының үзіліссіз пайда болуын қамтамасыз етеді.
8 сурет - газ және будың шығынын өлшеуіш ВИР-100
Газдың құйынды шығын өлшегіш-санауышы ВРСГ-1
Бұл санауыш жанатын агрессивсіз және инертті газдардың көлемін өлшеуге және ГОСТ 2939 Газы. Условия для определения объема бойынша көлемді қалыпты жағдайға (760мм.рт.ст. және 200С) келтіруге арналған.
Шығын өлшеуіш-санауыш сонымен қатар қазіргі көлемді газ шығынын бақылауға мүмкіндік тудырады, құбырдағы қысым мен температураны және құралдың жұмыс істеу уақытын қалыпты жағдайға келтіреді.
ВРСГ-1 шығын өлшеуіш-санауыштың газ көлемін қалыпты жағдайға келтіруі газ ағыны параметрін үш датчикпен (шығын, қысым, температура датчиктері) өлшегенде автоматты түрде жүзеге асады.
Негізгі артықшылықтары:
Жылжымалы бөліктің болмауы;
Шығынның ауқымды диапазонында өлшеудің жоғарғы дәлдігі;
Өлшеудің жоғарғы шегінің өсуіне сезімтал емес болуы;
Пайдалану кезінде қарапайым және қолайлы;
Тығыздық бойынша автокоррекция.
Әсер ету принципі
ВРСГ-1 шығын өлшеуіш-санауыштың жұмыс істеу принципі жылжымайтын дененің газ ағынында пайда болатын құйынның құрылу жиілігін өлшеуге негізделген. Жылжымайтын денені құбырдағы ағынға перпендикуляр етіп біресе бір бетімен, біресе басқа жағымен кезектеп енгізгенде құйында олқылық болады, олар біртіндеп бытырайтын құйындардан екі қабатты тізбек құрайды, мұны Карман жолы деп атайды. Құйынның қалыптасу жиілігі жұмыстық газдың көлемді шығынына тура пропорционал.
Жоғары дәлдік пен сапа
Шығын өлшеуіш-санауыштар үлгілік шығын-өлшеуіш құрылғыларда жиілікті құйындық сигналды, сигналды микропроцессорлық өңдеу, жеке градиурлеуді қолдану ең қиын жағдайда қолдануға тұрақтылық пен жоғарғы дәлдікті қамтамасыз етеді. Шығынды өлшеудің барлық диапазонында жоғарғы дәлдік тұрақты, ал жиілікті құйынды сигнал көрсеткіштің ұзақ уақытты тұрақтылығын, нөлдік дрейфтің жоқтығы және қайта өндіргіштікті қамтамасыз етеді. Тозуға душар болған жылжымалы бөліктің жоқтығы, шығынды өлшеудің жоғарғы шегінің өсуіне сезімтал емес болуы, ақпаратты таратудың қарапайымдылығы іске қосып баптау жұмыстарына және техникалық қызметке минималды шығынды қамтамасыз етеді.
ВРСГ-1 шығын өлшеуіш-санауышы біртіндеп интерфейс құрылғысымен RS-232 или RS-485 (сұраныс берушінің таңдауымен) жинақталады, ол арқылы өлшеніп отырған параметрлерді орталық ЭВМ, АСУ немесе тіркегішке жіберіп отыруға мүмкіндік туады.
Физикалық шамаларды өлшеу қоршаған ортаны танудың бір әдісі және әр түрлі технологиялық процестерді қадағалаудың құралы болып табылады. Ғылымның дамуы өлшеу құралдарының көлемінің өсу маңыздылығын тездетті. Өлшеулердің маңызы радиоэлектронды құралдарды қолдану кезінде зор. Электр тізбектерінің элементттерінің параметрлерін өлшеу практикада жиі кездесетін өлшеудің маңызды түлерінің бірі болып келеді.
Қазіргі уақытта осы шамаларды өлшеудің бір қатар әдісі белгілі. Нақты өлшеу кезінде өлшеу тәсілін,аппаратурасын таңдау көптеген жағдайларға тәуелді(өлшеудің түрі,оның мәні,талап етілетін нақтылығы).
Жылу техникалық өлшеулер жылу энергетикасын өндіру мен қолдану процестерімен байланысты көптеген физикалық шамаларды анықтау үшін қызмет етеді. Олардың құрамында жылуэнергетикасында маңызы зор жылулық(температура,жылуөткізгіштік ) және басқа да(қысым,шығын) шамалар бар.
Жылутехникалық өлшеулер халық шаруашылығының көптеген энергетика,металлургия сияқты салаларында кеөінен қолданылады.
Энергетикалық өнеркәсіпте олар электрстанцияларында орнатылған құрылғылардың жұмысын қадағалау және бақылау үшін қолданылады. Сонымен бірге жылутехникалық өлшеулер электр және жылу энергиясын өндіруді зерттеу және жетілдіру,жылуды қолдану барысында қажет.
Уақыт бірлігі ішінде құбыр не канал арқылы өтетін зат мөлшері заттың шығыны деп аталады. Шығын өлшегіштер ағынды өлшейтін түрлендіргіштер болып табылады. Өлшенетін зат тегіне байланысты шығын өлшегіштер су,газ,бу шығын өлшегіштері болып бөлінеді. Олар белгіленген уақытқа сұйық немесе газ тәрізді заттың жылдамдығын және шығынын тіркейді. Сұйық пен газ шығынын өлшейтін бұл әдіс қарапайым құрылғыны және де көрсеткіштік диапозоны кең шығын өлшегіштер мен есептеуіштердің негізіне алынған. Бұл құрылғылардың жұмыс принципі заттың көлемдік шығынымен байланысты ағынның орташа жылдамдығын өлшеуге негізделген. Ең кең таралған шығынды механикалық түрлендіргіш болып, сезімтал элемент ретінде қолданылатын айналмалы пропеллері не турбинкасы бар турбинді шығын өлшегіш табылады. Негізінде турбинка калақшалары ферромагнитті материалдан жасалады. Шығын өлшегіштің корпусында бекітілген катушка турбинканың айналу жиілігін өлшеуге арналған. Пропеллердің айналу жиілігі зат шығынына пропорционал. Нақты өлшеу кезінде ағып жатқан заттың құйындалуы болмағаны маңызды,ол турбинканың айналу жиілігіне әсер етеді. Сондықтан ағынды түзулейтін қалақшалар шығын өлшеуіштің кіре берісіне орналастырылады. Тоқтату мен құйындалуды елемеуге болатын,өлшеу нақтылығы орасан емесшығын өлшегіштердің қарапайым конструкциялары да болады. Турбинді шығын өлшегіштердің басқалардан артықшылығы-олардың шығу сигналының құрылғыға орнатылған диапозондағы ағын жылдамдығына тәуелділігі.
Турбинді шығын өлшегіштен өзге қысымдық тұрбалар, анемометрлер, жылдам есептеуіштер қолданылады. Ортаның толық не статикалық қысымының айырмашылығы болып табылатын,ағынның динамикалық қысымын қысым тұрбалары көмегімен өлшеу арқылы сұйықтың немесе газдың шығыны анықталады. Тұрбамен есептелінген қысым арқылы ағынның жылдамдығы табылады. Анемометр арқылы ағын жылдамдығы табылады,осымен өлшеніліп отырған орта шығыны туралы айтуға болады. Осі көрсеткіштік не есептеуіш құрылғымен механикалық байланысқан ,радиалды орналасқан бірнеші қалақшалары бар алюминий зырылдауық анемометрдің сезімтал элементі болып табылады. Жылдам сұйық есептеуіштерінің сезімтал элементі сұйық ағымы көмегімен қозғалысқа енетін қалақшалы зырылдауық болып табылады,олар сұйық көлемін есептейді. Жылдамдық бойынша шығынды анықтау үшін оның ағынның көлденең қимасындағы орташа мәнін білу қажет.
Заттардың шығысын және массаның өлшемі( газтәрізді, сұйық, қатты, бу және т.б.) химия өндірістертерінде тауар есептік және есеп беру операцияларында кең қолданылып жатыр, және бақылауда, технологиялық процесстерді реттеуге және басқаруда.
Заттардың шығыны - бұл заттың массасы немесе көлемі, осы канал қима арқылы өтетін за,т шығысты өлшейтін уақытқа байланысты. Қандай бірлікпен шығыс өлшеніп жатқанына байланысты, көлемді шығыс пен жаппай шығысты ажыратады. Көлемді шығыс м3с(м3ч и т. д.), ал жаппай - в кгс (кгч, тч және т.б.).
Заттардың шығыны шығын өлшегіштердің көмегімен өлшенеді, өзі ұсынатын өлшемдердің құралдары немесе шығыстың өлшеу құралдары. Көптеген шығын өлшегіштер шығыс өлшем үшін ғана арналмаған, Және масса немесе заттар көлемін өлшеу үшін, өлшем құрал арқылы өтетін кез келген ағымға, кез келген уақыт аралығында. Бұл жағдайда ол есептеуіші бар шығын өлшегіштер немесе жай ғана есептеуіштер деп аталады. Масса немесе заттар көлемі, есептеуіш арқылы өткен, екі көрсетілген есептік құрылымнан уақыттың айырымы бойынша немесе интеграторды анықтайды. Әсер ету принципі бойынша келесі негізгі топтарға бөлінеді: қысымның айнымалы құлауы; қысымның тұрақты түсуінің обтеканиясы; тахометрлік; электромагниттік; ауыспалы деңгей; жылылық; вихревые; акустикалық. Одан басқа атақты шығын өлшегіштер басқаша жұмыс істеу принциптеріне негізделген: резонанстық, оптикалық, ионизациялық, метолық және т.б. Бірақ бүл әдістердің көбісі әліде жасалу үстінде, сондықтан кеңінен қолданыста жоқ.
Өте кең таралған сұйық және газды(бу) шығынөлшегіш құралдардың бірі, құбырлар бойынша ағатын, қысымның айнымалы түсуінің шығын өлшегіштері болады, дифнометрдің, стандартты тарылтатын құрылғысынан тұратын, орта және жалғағыш сызықтардың параметрлерін өлшеу үшін қолданылатын құралдар.
Шығынөлшегіштің тарылтатын құрылымы шығыстың алғашқы өлшеу түрлендіргіші болады, өлшенетін орталар ағынының қималары нәтижесінде (сұйықтық, газ, бу) шығысқа байланысты болатын қысым айырмасы құрылады. Стандартты (бірыңғайлаған) тарылтатын құрылымдардың сапасы ретінде өлшеу диафрагмалары, түтіктер, Вентури және Вентури тұрбалар түтіктері қолданылып жатыр. Диафрагма- дөңгелек құбыр қималардан тұратын, ортасы тұрбаның өсінде жататын жұқа диск.(50мм-ден 2м-ге дейінгі тұрбаларда қолданылады.) Шүмек - кіру кезіндегі бірқалыпты тарылтатын және шығу кезінде дамыған цилиндрлік бөлігі бар, дөңгелек концентрлік қондырмалар түрінде жасалған. Вентури шүмегі- ,бірқалыпты тарылатын бөліктен, созылатын соңғы бөліктен (диффуроза) және қысқа цилиндрлік аумағына өтетін, цилиндр кіретін аумақтан тұрады.
Диафрагмалардың ерекшелігі: дайындау кезіндегі, құрылымды тексеру кезіндегі жеңілділік. Кемшілігі: қызметтің өте аз мерзімі, қысымдардың үлкен қалдықтарды жоғалтуы. Шүмектердің артықшылығына: қысымды аз жоғалту, қысымның бірқалыпты айырымында да үлкен шығынды өлшейді. Кемшілігі: өндіру және тексеруде қиындық туғызады.
Өлшегіш құралдардың сапасы ретінде форма және түрге лайықты шығыс туралы өлшеуді қамтамасыз ететін мәліметтерді беретін, әр түрлі көрсеткіштермен, жазылғыштармен, біріктірулермен, дабылдармен және т.б құралдармен жабдықталған дифференциалды манометрлер қолданылады. Өлшенетін диафрагма, ортасы тұрбажолы осьінде жататындай орнатылған диск көрсетеді. Құбырда сұйықтық немесе газ ағу кезінде диафрагмалық тарылумен диафрагмаға дейін басталады. Кейбір қашықтықта оның артынша инерция ағынының күш әсерінен ең төменгі қимаға дейін тарылады, ал құбырда толық қимаға дейін бұдан әрі біртіндеп кеңіп жатыр. Диафрагманың алдында және одан кейін құйын аймақтары құрылады. Диафрагмадан кейін ол минимумға дейін түседі, одан кейін қайта көтеріледі, бірақ бұрынғы қалпына қайта келмейді, өйткені ысу және құйындату әсерінен рпот қысымын жоғалтады.
Осы әдіспен, потенциалды энергия қысымы ағынының бір бөлігі кинетикалық энергияға өтеді. Нәтижесінде ағынның орташа жылдамдығы тарылу қиылысында артады, ал статикалық қысым бұл қиылыста тарылу құралы алдындағы статикалық қысымнан аз болады. Бұл қысымдардың әр түрлілігі тарылған сұйықтық, газ немесе бу құралдарының ағу шығынының өлшемімен қызмет етеді.
Шығын өлшегіштердің негізгі түрлері
Қысымның айнымалы құламасының шығын өлшеуіштері
Қысымның айнымалы құламасының шығын өлшеуіштері-сұйық пен газ шығынын өлшеудің кең таралған құралдарының бірі болып табылады. Олар орта параметрлерін өлшеуге арналған құралдар дифманометрлерден тұрады.
Шығын өлшеуіш құралдың комплектіне құбырлардың түзу бөліктері кіреді. Шығын өлшегіштің тарылту құралы шығынды өлшейтін алғашқы құрал болып табылады.Өлшеніп отырған ортаның(сұйық,газ,бу) ағын қималарын тарылту есебінен ол құралда шығынға тәуелді қысым айырымы(құлама) болады.
Қалыпты тарылту құрылғылары ретінде диафрагмалар, түтіктер, Вентури түтіктері, Вентуры құбырлары қолданылады. Диафрагма-дөңгелек қимасының центрі құбыр осінде орналасқан саңылауы бар жіңішке диск. Түтік дөңгелек концентрлі саңылауы бар,кіре берісінде біртекті тарылту бөлігі және шыға берісінде кеңейетін конустық бөлігі(диффузор) бар қондырма түрінде жасалған. Вентури түтігі цилиндрлік кіру бөлігінен,қысға цилиндрлік бөлікке жалғасатын біртекті тарылатын бөліктен,кеңейетін конустық бөліктен(диффузор) тұрады.
Диафрагма артықшылықтары: жасау жеңілдігі,жасау арзандығы, конструкцияны тексеру жеңілдігі. Кемшіліктері:қызмет уақытының қысқалығы,мөлшерлі қалдықтық қысым жоғалту (). Түтіктердің артықшылықтары:қысым жоғалту аздығы,қысым төмендеуінің бір деңгейінде үлкен шығынды өлшеу мүмкіндігі. Кемшіліктері: дайындаудағы және тексерудегі қиындық.
Өлшеуіш құрылғылар ретінде көрсететін, жазатын, интеграциялайтын, сигналдайтын құралдармен қамтылған және шығын жөнінде лайықты түрде бұсынылған өлшеуіштік ақпараттардың берілуін қамтамасыз ететін түрлі дифференциалды маномерлер қолданылады.
Өлшеу диафрагмасы центрі құбыр осінде орналасатындай орнықтырылатын диск болып келеді. Сұйық не газдың ағыны жүріп жатқан кезде диафрагмалы құбырда оның тарылуы диафрагмаға дейін болады. Одан әлде бір қашықтықта инерция кұштерінің әсерінен ағын ең аз деген қимаға дейін тарылады,содан кейін біртіндеп құбырдың толық қимасына дейін кеңейеді. Диафрагмаға жетпей және одан кейін құйындалу аймақтары құрылады. Ағын қысымы басында қабырға маңында диафрагма алдындағы тіреу себебінен өсе түседі. Диафрагмадан кейін қысым түсіп,қайта көтеріледі, бірақ қайта алдыңғы мәніне жете алмайды, себебі үйкелу және құйындалу нәтижесінде қысым жоғалуы байқалады.
Орау шығын өлшегіштері
Орау шығын өлшегіштері жұмысы принципі ағындағы , оны орайтын ағынының динамикалық қысымын қабылдайтын дене орын ауыстыруының зат шығынына тәуелдігіне негізделген. Орау шығын өлшегіштерінің кең таралғанда - - ры қысымның тұрақты тусу шығын өлшегіштері-ротаметрлер болып табылады. Оның қалтқылық және поршеньдік түрі бар. Қысымның тұрақты түсуінің шығын өлшегіші принципі қалтқыға тәуелділікке негізделген. Қалтқы ылғи ағында болады,құрылғының кіріс саңылауының өлшемін қалтқының екі жағында да қысым айырымы бірдей болатындай өзгертіп отырады. Кейбір, ораудың компенсационды түрінің шығын өлшегіші деп аталатын орау шығыны өлшегіштерінде орау денесінің орын ауыстыруы, денеге оған бағытталған динамикалық қысым ағынын бірқалыптандыру үшін салынатын күштің қысымы арқылы өлшенеді.
Акустикалық шығын өлшегіштер
Ластанған, агресивті,жылдам кристалданатын сұйықтықтар мен пульпалар және де ағындарда шығын үлкен өзгеріске(пульсация) ұшыруы мүмкін, тіпті қозғалыс бағыты өзгеруі мүмкін,ол жағдайда шығын өлшегіштердің басқа түрін қолдану мүмкіндігі болмағандықтан, акустикалық,көп жағдайда ультрадыбыстылары (дыбыстық тербелістердің жиілігі 20 кГц жоғары) қолданылады.
Көбінесе екі әдіс қолданылады.Бір тәсіл екі ультрадыбыстық тербелістің фазалық жылжуларының айырмасын өлшеуге негізделген.
Екінші тәсіл қысқа импульстардың немесе ультрадыбыстық тербелістердің пакеттерінің қайталану жиілігінің айырмасын өлшеуге негізделген.
Кориолисті шығын өлшегіштер
Жұмыс принципі жылдамдатудың пайда болуы мен сұйықтық массасында немесе вибрацияланатын U-тәрізді тұрбадағы ағындағы Королис күшіне негізделген. Шығын өлшегіш сенсор мен сигнал түрлендіргіштен тұрады. Сенсор бір не бірнеше U-тәріздітұрбалардан ,айналма центрінде орналасқан электромагнитті катушкадан, екі индуктивті датчиктан және кедергі термометрінен тұрады. Шығыны өлшенетін орта түрлендіргіштің кіре берісіне түседіде U-ізді тұрбадағы қозғалыс бағытын өзгертеді. Орта тұрбаның бірінші бөлігінде бір бағытта,екінші бөлігінде кері бағытта өтеді. U-тәрізді тұрба ортасында тұрбаға синусалды көлденең тербелістерді хабарлайтын виброқоздырғыш электромагниті орнатылған. Осы жағдайларда тұрбамен қозғалып жатқан орта айналмалы және ілгерлемелі қозғалысқа ие . Олардың бірігуі Королис күшінің ұлғаюын арттырады. Ілгерлемелі күштің әр бағытта екені төрбаның екі бөлігінде королис күші тура бөліктен доға тәрізді бөлікке өтер жерде қарама - қарсы бағытта әсер етеді,өтпелі зоналарда тұрбаға оны майыстыратын күш моменттері әсер етеді. Кіретін жақтан Королис күші тұрба қозғалуына кедергі жасаса,шығысында қозғалуына ықпал етеді. Тұрба U-тәрізді тұрба арқылы жүретін орта массасына пропорционал амплетудамен вертикал қозғалады. Электромагнитті түрлендіргіштер тербеліс амплетудасының өзгеруін және фаза қозғалуын өлшейді. Шығын электромагниттік түрлендіргіштердің уақытша тоқтауын өлшеу арқылы есептеледі.
Жылулық шығын өлшегіштері
Жылулық шығын өлшегіштері әр түрлі параметрде кез келген орта шығынын өлшей береді. Өте қоймалжың заттардың шығынын өлшегенде тиімді. Принципі заттық ағымға жылумен әсер ету эффектісінің осы заттың жаппай шығынына тәуелдігіне негізделген.
Жылулық шығын өлшегіштері негізгі үш схема арқылы орындалады:калориметрикалық,өзге энергия көзімен жылытылатын не суытылатын ағынға негізделген,ағында температура айырмасын тудыратын,жылулық қабат, термоанемометрикалық.
Өлшеу схемасының принципиалды таңдалуы өлшену ортасына,талап етілетін нақтылыққа,қолданылып отырған термосезімтал элементтерге, жылыту режиміне байланысты. Қатты әрі қоймалжың заттар үшін термоанемометр схемасы бойынша ағым температурасын тұрақты жылыту арқылы өлшеу тиімді. Термоанимометрикалықтың сезімтал элементтері болып құбыр қабырғасында бір бірінен белгілі бір қашықтықта орнатылатын R1,R2 резисторлары табылады. Манганин резисторлары R3 ,R4 кернеу көзінен қоректенетін мосттық схема жасауға арналған.
Шығынның өзгеруіне пропорционал,разбаланс сигналы электр құрылғысының еселеуішіне беріледі,ол жерде ол ұлғаяды да реверсивтік электрқозғалтқышының айналуын қадағалайды.Ал ол өз кезегінде айнымалы Rp регистордың қозғалғышын өзгерту арқылы мосттың өлшенетін диагоналінда разбаланс белгіленген шамаға жеткенше қоректену кернеуін өзгерте береді. Шығынның межесі болып амперметр,ватметр, Rp қозғалғыш күйі көрсеткіштері алына алады.
Жылулық шығын өлшегіштер көмегімен қоймалжың заттардың шығынын өлшеу дәлдігі +-22,5% бола алады.
Қарастырылып отырған сұйық, бу, газ шығын өлшегіштерінің(тахометрикалық, жылулық, ротаметрлер,т.б.) байланыстық түрлері елеулі кемшіліктерге йе: Сезімтал элементтің қадағаланылатын ортамен байланысы және сол себептен өлшенетін ортаның ағымы қысымын жоғалтуы. Сұйытылған пропан-бутанды фракция тез жойылатын және тез жанатын сұйықтық болғандықтан, сезімтал элементтің өлшенетін ортамен байланысуы жағымсыз болып есептеледі. Электромагнитті шығын өлшегіштер қадағаланылатын ортаның (пропан-бутан фракциясы) электрөткізгіштігі болмағандықтан қолданыла алмайды.
Бөлу ыдыстарын қолдану,нейтралды газбен желдету,арнайы материалдардан тарылту құралдарын әзірлеу және басқа да қорғау құралдарын қолдану материалдары қымбат,қызметтері қиын байланыстық шығын өлшегіштерін қолданудың мағынасын жояды.
Бірінші ретті түрлендіргіш құралдардың болуы жалпы қателікке әсер етеді(артады),соның салдарынан көрсетулердің нақтылығы кемиді.
Жоғарыда аты аталған кемшіліктер акустикалық шығын өлшегіштерде,атап айтқанда ультрадыбыстықта жоқ. Ультрадыбыстық шығын өлшегіштердің артықшылықтарына мыналарды жатқызуға болады:тікелей байланыссыз өлшеу;өлшеудің жоғары көрсеткішті дәлдігі; шығын өлшегішті жөндеу не тексеру керек болған жағдайда құбырдың герметикалық қасиетінің жойылмауы;ағын қысымы шығыны болмауы;құралдың жарамдылығын күрт өсіретін қасиеті-қозғалмалы бөліктерінің болмауы;ұшқын және жарылысқа қауіпсіз жасалған ультрадыбысты шығын өлшегіштер химия өнеркәсібінде қолданыла беруі; экономикалық тұрғыдан қарағанда ультрадыбысты шығын өлшегіштер тапсырыс берушіге аз қолданыс уақытынан кейін ақ рентабельді бола бастауы [57, 59].
Шығын өлшегіштердің осы типінің көрсеткіштігінің нақтылығына құбырдың қабырға бетінің сапасы ғана әсер ете алады. Сондықтан пропан-бутанды фракция шығынын бақылау үшін ультрадыбысты шығын өлшегішті қолданамыз.
Сұйық пен газдың шығындарын анықтау әдістері. Шығын өлшеуіштер
Өзгермелі шығындарға (vаriable costs -- VC) осы берілген мерзімде өнімді өндіру мен өткізу мөлшерімен жалпы көлемі тікелей байланысты шығындар жатады: жалақыға, шикізатқа, отынға, қуатқа, көлік қызметтеріне жұмсалатын шығындар. Өнім тіпті өндірілмесе де тұрақты шығындар өтелуі қажет. Ал өзгермелі шығындарды кәсіпкер өндіріс мөлшерін өзгерте отырып болжап, басқара алады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz