Таңшолпан бағдарламасы

Пән: Журналистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

Таңшолпан бағдарламасының дамуының теориялық негіздері

1. 1 Таңшолпан бағдарламасының тарихы

1. 2 Таңшолпан бағдарламасының тележүргізушілер мектебі

2. Таңшолпан бағдарламасының КӘСІБИ ДЕҢГЕЙІН АНЫҚТАУ

2. 1. Таңшолпан бағдарламасының экрандағы тележүргізуші шеберлігінің кәсіби сипаты мен психологиялық аспектілері

2. 2 Таңшолпан бағдарламасына 20 жыл

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

« . . . Дауға салса алмастай қиған,

сезімге салса қырандай қалқыған,

ойға салса қорғасындай балқыған,

өмірдің кез-келген орайында әрі қару,

әрі қалқан, әрі байырғы, әрі мәңгі жас,

отты да ойнақы Ана тілінен артық

қазақ үшін бұл дүниеде қымбат не бар екен!?»[1]

Нұрсұлтан Назарбаев

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Жиырмасыншы ғасыр ел тарихында, халық жадында өзінің талай тамаша табыстарымен көпшілікті тамсандырған күйде қалды. Елімен бірге есейіп, халқымен бірге толығып келе жатқан теледидардың да бір жарым ғасырлық тарихы бар. Тарих қойнауында «көгілдір экран» деген атпен өмірге енген теледидар әлем халқының күнделікті көзі мен құлағына айналды. Телевизиялық жұқпалы дерт бүкіл әлемді тегіс жаулап алды. Оның қарқынды шабуылын қай ел болсын құттықтап қарсы алып жатыр. Бұл - бұлтартпас шындық. Ресей топырағында 74, Еуропада 70, АҚШ-та 67, Қазақстанда 48 жылдық қалың қатпарлы тарихы бар теледидар бүгінде шартарапты түгелдей жайлап, әлемдегі көрермені ең көп ақпарат құралына айналды. Оның себебі, әлемнің кез - келген қиыр шетіндегі оқиға сол сәтте, сол сағатта, сол күні жалпақ дүниеге тарап, жер тұрғындарын құлағдар етеді. Қазіргі таңдағы ақпарат беру әдісі бұрынғы әдістен тым алшақ, мүлдем жаңаша сипатқа ие болып отыр. Бұл қазіргі заманғы ақпараттық уақыт кеңістігінің еркін әрі батыл, әрі көз ілеспес шапшаңдықпен билеп алуына байланысты. Сол тұрғыдан алғанда, барлық бұқаралық ақпарат құралдарымен салыстырғанда, теледидардың бірінші кезекке шығатыны ақиқат. Ал телевизиядағы аудиторияның, яғни халықтың жүрегін жаулап, көңілін баурап алатын тұлға - тележүргізуші. Экран эстетикасын, яғни көгілдір экрандағы әсемдік әлемін, бейнелі ақпараттың мәні мен айтылған ойдың дәнін жұртшылық тележүргізушінің көзі мен сөзі, сымбаты мен сипаты, болмысы мен бітімі, үні мен қылығы арқылы қабылдап алады. Әр таң сайын «Қазақстан» Ұлттық арнасының шымылдығын ашатын «Таңшолпан» ақпаратты-сазды бағдарламасы жаңа маусымын бастады. Үш сағат бойы тікелей эфирде сан алуан тақырыпты қамтып, ұланғайыр қазақ даласының түкпір-түкпіріне ән мен жырдан шашу шашатын «Таңшолпанда» биыл қандай өзгеріс бар?

Алдымен студияға келетін қонақтан бастасақ: бұған дейін түрлі кәсіп иелері өз мамандығының қыр-сыры мен жеке басының әңгімесін айтумен ғана шектелетін. Енді біз оларды дәрежесі мен жас ерекшелігіне қарамастан жеребе арқылы кез келген өнер түрін көрсетуге «мәжбүрлемекпіз». «Таңшолпанның Толағайы» атты жаңа айдарда кешегі тау көтерген алыптарымыздың ізбасарларын іздеуді мақсат тұтып отырмыз. Жер-жерде бұла күші бойына сыймай жүрген жас өрендеріміз болса көңіліне үміт отын жақсақ, спорт әлеміне бастар даңғыл жолға түсуіне себепкер болсақ деген ойымыз бар.

Біздің жылт еткен жаңалығымыз деп «Таңшолпанның турнирін» де айтуға болады. Ел алдында жүрген танымал тұлғалар, өнер адамдары, саясаткерлер ой жарыстырады, түрлі спорттық сайыстарға түседі. Қала, ғимарат, көше тарихынан сыр шертетін «Таң-қала», саятшылық дәстүрді насихаттайтын «Таң-сонар», сиқыр әлеміне жетелейтін «Таңғажайып әлем», бүлдіршіндерге арналған «Құлыншақ», ақындарға өлеңін өзі оқуға мүмкіндік беретін «Таңғы жыр» сияқты жаңа айдарлар да «Таңшолпанға» жаңа леп сыйлады. Бұған дейін өзін-өзі ақтаған, ел-жұрттан жақсы лепес естіген өзге де айдарлар қайта сұрыпталып, жаңа қырына аунап түсті. Қысқасы, жаңа маусымда таңғы бағдарламаның жаңа тынысы ашылды.

Түрлі ой маза бермей, әр тарапта жүрген ұл-қызының тағдыры тынышын алған ата-ананы; әр таңды сарыла тосып, елінің ертеңіне алаңдаған қаһарман ұлды; ай жарығына малынған, малынбаған мақпал қара түнде, кейде ғой жұлдызы жамыраған алқаракөк аспан астында ұйықтай алмай дөңбекшіген бозбала мен бойжеткенді; қаланың толассыз шуылы жағаға ұрып, ойын онға бөлген қалалықты; төрт түліктің дауысы жанына жайлылық сыйлаған алыстағы ауыл халқын - тәтті ұйқысынан «Таңшолпан» оятсын!

Курстық жұмыстың мақсаты: Таңшолпан бағдарламасының кәсіби деңгейін анықтау.

Таңшолпан бағдарламасының дамуының теориялық негіздері

1. 1 Таңшолпан бағдарламасының тарихы

Әрбір қазақстандықты көтеріңкі көңіл күй, жайдары үнмен оятатын «Таңшолпан» таңғы бағдарламасының эфирге жол тартқанына биыл тура жиырма жыл толды. 1992 жылы 14-желтоқсанда тұңғыш рет қазақ көрермені қазақтың әуезді әні, тағылымды әңгімесімен көзін тырнап ашқан еді. Сол сәттен бері, «Таңшолпан» қазақтың негізгі һәм басты бағдарламасына айналды. Шынын айту керек, отандық телеарналарда 20 жылдық тарихы бар бағдарлама болған емес.

Тәуелсіздік алған жылдан бері, жаһандану дәуіріне, жанданған, гүлденген жаңа Қазақстанға дейінгі кезеңді түгел қамтыған бағдарлама да - «Таңшолпан». Қазақтың тұңғыш таңғы бағдарламасының жарыққа шығуына Шерхан Мұртазаұлы мұрындық болған. Ал «Таңшолпан» таңғы ақпараттық-сазды бағдарламасының ең алғашқы жетекшісі - тележурналист, Президент грантының лауреаты, Журналистер одағының сыйлығы мен «Күміс жаршының» иегері Иманбай Жұбаев.
20 жылдық мерейтойдың қарсаңында Иманбай ағаға жолығып, «Таңшолпанның» тарихы һәм бүгінгі қазақ телевидениесінің бет алысы жөнінде аз-кем сұхбаттасқан едік. «Таңшолпанның» дүниеге келуіне Шерағаң себепкер болды. 1992 жылы корпорацияға басшылыққа келген Шерхан аға бағдарламалар сеткасын, эфирді қарап отырып, күн сайын эфирдің екі сағат уақыты «МаксТВ» телеарнасының орысша бағдарламасымен толығып тұрғанын байқап, «бұл қазақ өз тілінде оянбай ма?» деп шамданған болу керек. Ағамыз бірден шешім қабылдап, сол жылдың қараша айында мені телеарнаның бас директоры Рафаэль Байкенұлы шақырып, таңғы бағдарламаны дайындауымды сұрады. Сөйтіп, 1992 жылдың 1 желтоқсанында «Қазақстан» мемлекеттік телерадио компаниясының, қазақ теледидарының «Таңшолпан» таңғы ақпараттық-сазды бағдарламасының Бас редакторы қызметіне кірістім. Ал «Таңшолпан» 1992 жылдың 14 желтоқсанында, дүйсенбі, 7. 00-9. 00 аралығында ашылды. Алғашқы хабарды өзім және жүргізуші Лаура Юсупжанова жүргіздік. Міне, осы «Таңшолпан» бір жарым жылдың ішінде мыңдаған көрермендерге рухани қуаныш сыйлады. Бас редактордың орынбасары Бақберген Табылдиев, бөлім меңгерушісі Серік Есенов, бас режиссер Нұрлан Жұманиязов, режиссер Асыл Қаптағаева, редакторлар - марқұм Кенжебай Жармұхамбетов, Ғалия Әженова, Азамат Қалымбетов, Мұхтар Түменбаев, Дархан Наушабаев, Қуат Борашев, Базархан Айтмағамбетов, Әміролла Саримов, Гүлмария Көптілеуова, Құдайберген Қазыбаев, Махамбет Сәрсенбиев, Ғазиз Тастаев, Балжан Баялиева, жүргізушілер - Ләззат Танысбай, Гүлмира Дайрабаева, Хадиша Жәмекова, Лаура Юсупжанова, Архат Садықов, Ругина Лоджу, Жасқылық Шүйтенов, ассистенттер - Сәулет Бекмағамбетова, Эльмира Шорабаева, көлік жүргізушісі Саят Шәймерден және басқалары бағдарламаның басы-қасында жүрді. Алғаш жарыққа шыққанда «Таңшолпанның» арнайы айдарларын жүргізгендер «Зейнеп апайды тыңдасақ. . » жазушы - Зейнеп Ахметова, «Заң мен заман» Мақсұт Нәрікбаев еді.

Жалпы, таңғы бағдарламаның басты мақсаты - халықты ұйқысынан оятып, қысқа да, нұсқа ақпараттар тарату. Меніңше, «Таңшолпан» қазақ телеарнасының кішігірім жинағы сияқты. Өйткені бағдарламада мәдениет те, әдебиет те, рухани-әлеуметтік, қоғамдық мәселелер де қамтылады. Қазір жастар бағдарламаға араласып, бәрін өзгертті ғой. Қазір ұлттық арнада технологиялық жағынан барлық мүмкіндіктер бар. Тек жұмыс істеу керек. Бағдарламаның әсерлі шығуы журналистердің шеберлігі, ойының ұшқырлығына байланысты. Бірақ меніңше, қазіргі «Таңшол-
пан» жылтырақ сияқты. Кемшілігі де осы болар. Тағы айтып өтетін жайт, өткенде ғана «Таңшолпанның» 20 жылдығына орай, дүркіреп кеш өтті. Сол кештің қарсаңында бағдарламадан жас қыздар хабарласып, «Аға, біздің бағдарламаның мерейтойы ғой, соған сізді қонақ ретінде шақырамыз» деді. Бұл - жай ғана бүгінгі толқынның емес, бірнеше ұрпақтың бағдарламасы. 20 жылдықты жасап, дүркіретіп тойлауға «Қазақстан» телерадиокорпорациясының жетекшісі Нұржан Жалауқызы рұқсат беріп, қаражат бөліп отырғанда, тойды өз деңгейінде өткізу керек еді. Шынымды айтсам, бізден ақыл сұрап, «былай жасасақ қалай болады?» деген адам болған жоқ. Телевидениеде әрбір бағдарлама журналистің ішін жарып шыққан баласы іспеттес. 20 жылдық тарихы бар бағдарлама қазақ телевизиясында жоқ. Кеш барысында «Таңшолпанның» жарыққа шығуына ат салысқан азаматтардың көзі тірісін құрметтеп, өмірден өткендерін еске алу керек еді. Тіпті бағдарламаның шығу тарихын баяндап, кешті жандандыруға да болар еді ғой.

- 90-жылдары телевидениеде бағдарламаның редакторы әрі жүргізушісі бір адам болатын. Мәтінді де бір адам жазады, жазған мәтінін өзі оқиды. Сол кезде талантты жігіттер көп болатын. Кейін келе, бағдарламаға жастарды тарта бастадық, бірақ әр жүргізушінің қасында бір редактор болды. Қазір де сондай шығар. Жалпы, қазір телевидениеге жүргізушілерді сұлу деп іздемей, оның ішкі жан дүниесіне, журналистикаға деген икеміне қарау керек. Рухани азығы әлсіз адам мәтінді жай ғана оқумен шектелсе, бағдарламаның мәні де болмайды.
Ток-шоу жанры Америкадан бастау алып, Ресейге жетті, одан біздің елімізге келді. 1992 жылдан 2002 жылға дейін қазақстандық телеарналарда ток-шоу атымен болған жоқ. Сол заматта ток-шоуды пікірталас деп алатынбыз. Мәселен, Сағат Әшімбаевтың «Қарыз бен парыз» деген бағдарламасы болды. Бұл бағдарламада ток-шоудың элементтері болды. 2000 жылдары «Заман сауал» деген бағдарлама «31 арнадан» бастау алды. Сол жылдары Гүлжан Ерғалиеваның «Общественная позиция» деген ток-шоуы болды. Өкінішке қарай, бағдарлама жабылып, қазақ тілінде ток-шоу ашу қажеттігі туындады. Сөйтіп, «Сорос Қазақстан» қоры арқылы қаржыландырылып, «Бар мен жоқ» эфирге жол тартты. «Бар мен жоқ» тұңғыш рет интерактивті режимде эфирге шықты. Тағы бір ерекшелік, бағдарлама барысында «иә» немесе «жоқ» деп көрермен дауыс беретін. Одан кейін эфирге «Дода» шықты. Қазір телеарналардан ток-шоулар көптеп берілуде. Бірақ ток-шоуды жүргізетін журналистің білімі, зеректігі болу керек. Байқасаң, соңғы кездері кей ток-шоуларда екі жүргізуші жүргізеді. Бұл дұрыс емес. Ток-шоудың бір жүргізушісі болу керек. Екі жүргізуші бір-бірін тыңдамай, кейде өзін ғана көрсетуге талпынады да, бағдарламаға келген қонақтың пікірі мен сөзі ескерілмей қалады.

- Қазір атын шығарғысы келе ме, рейтинг жинағысы келе ме, журналистикаға қатысы жоқ адамды тарту дағдыға айналды. Әрбір журналистің, тележүргізушінің ішкі білімі терең, кәсібіне деген ыстық махаббаты болу керек. Қолында дипломы жоқ, бірақ талантты журналистер бар. Бірақ кәсіпке қатысы жоқ адамды тарту дұрыс емес. Тележүргізушілерді тарту әрбір телеарнаның, компанияның басшыларының еркінде. Бірақ қазір жас тележурналистке бағыт, нұсқау көрсететін кітапшалар әлі күнге жоқ. Осыдан 33 жыл бұрын біз университетке қабылданғанда, сюжет дегеннің не екенін біліп келетінбіз. Ал қазір тележурналистерге қалай жұмыс істеу керектігін, сюжет дайындау, пікір алудың жолдарын үйретер кітапшалар жоқ. Том-том кітаптар шығарылып жатыр, бірақ нақты тәжірибеге бағыттар оқулықты шаммен іздеп таппайсың.
- 1992 жылы заң бойынша коммерциялық телеарналар ашылды. Алғашқы коммерциялық телеарна «КТК», одан соң «31 арна» шықты, «Таң» бар. Коммериялық арналардың ішінде алда келе жатқаны - «31 арна», онан соң - «КТК». Жалпы, ақпараттық бәсекенің болуы жақсы. Өйткені бәйгенің алдында кім келе жатқанын аңғара алмайсың. Тіпті мемлекеттік арналар да бәсекелес келе жатыр. Әрине, мемлекеттік арнаға бөлінер қаражаттың көлемі де жаман емес. Бір қуантарлығы, қазір қазақ телеарналарында ойы ұшқыр, зерек жас журналистердің шоғыры қалыптасты. Тек жастарға дұрыс бағыт-бағдар беру керек. Қазір тәртіп солай ма, белгісіз, біздің кезімізде жас маман алдымен редактор болады, содан таланты мен талабы болса, екі-үш жылдан кейін аға редактор атанады, ары қарай бөлім меңгерушісі болады. Барлық қызметті бір редакцияда меңгеретін. Ал қазір журналистиканы бітіріп келген адам, бірден бастық болады. Қазақ телеарналарының кемшілігі де осы шығар. Жастардың бойында «өзім білемін» деген амбициясы басым сияқты. Сосын телеарнаны жандандыру үшін, әсіресе, мемлекеттік телеарнаға өзге телеарналардағы білікті, білімді журналистерді тартып, қолайлы жағдай жасаса, телеарнаның сапасы арта түсер еді. Кіл мықтылар жиналған жерден сапа да, сан да шығады.

1. 2 Таңшолпан бағдарламасының тележүргізушілер мектебі

«Таңшолпан» бағдарламасы қазіргі таңда аптасына 5 рет шығады. Дүйсебіден жұма күнге дейін. Студияда бағдарламаны тұрақты үш жұп жүргізеді. Бұл баңдарлама тікелей эфирде өткенімен, 3 сағаттық бағдарлама үшін кем дегенде 9, ал ұзын саны 12 - 15-ке дейін жетіп жығылатын тақырыптық сюжеттер әзірленеді. Әр сюжеттің орташа ұзақтығы 2, 5 - 3 минутты құрайды. Сюжеттерді қатардағы тілшілер алдын-ала әзірлейді. Ал журналист-редакторлардың мәндеті сол сюжеттер мен әнбаяндарды әрі келген қонақтармен болатын сұхбаттарды бірімен-бірін байланыстырып, қалың көрерменнің назарына ұсыну. Екі жыл көлемінде Ұлттық арнадағы аталмыш бағдарламада редактор-жүргізуші қызметін атқаратын Берік Көшербекұлы Есенбаев әр сағат басындағы жаңалықтар уақытын шегергенде жалпы 2 сағат 40 минут жүретін бұл бағдарлама үшін орта есеппен алғанда 20-беттей сценарий қажет екендігін айтты. Алайда, бұл баңдарлама сценарийінің ерекшелігі мұнда операторға немесе әуенмен көркемдеушілерге қатысты ескертулер қамтылмайды. Жүргізушілер нақты студияда болатын екеу-ара немесе қонақпен бірге болатын әңгіме мен «репликалардың» мәтінін қағазға түсіреді. Өзіміз білетіндей, әр күні түрлі тақырыпта өрбитін бұл таңғы бағдарламаның тақырыптық сценарийлерінің проблемалық тұстары туралы қойылған сұраққа Берік Көшербекұлы былай деп жауап берді: «Біздің сценарийіміз әр күні әр қалай ғой. Тақырыпқа байланысты. Мысалы, бір күні «Отбасы - шағын мемлекет» деген тақырып болса, бұл жерде аса бір фактінің қатты қажеті жоқ та. Өйткені, бұл жерде тәрбиелік мәні бар, ұлағатты сөздерден құралған сценарий болады. Ал бір хабарымызға «ЮНЕСКО-ның Қазақстандағы қызметі» деген тақырыпты алдық. Бұл жерде енді мүлдем басқа жағдай. Жалпы, ЮНЕСКО ұйымы деген не, қай жылы құрылған, оның құрамында қанша мемлекет бар, қандай шараларды қолға алып жатыр деген сияқты, осындай нақты фактілерден құралған сценарий әзірлеу сол күнгі жүргізуші-редактордың мойынында».

Журналистика саласында 3, 5 жылдай жұмыс істеп келе жатқан Берік Көшербекұлынан 20-беттік сценарий жазуға қанша уақыт жұмсайтындығын сұрағанымызда ол былай деді: «Әр түрлі болады. Уақыт болған кезде, екі күн бұрын. Ерте бастасаңыз, шыны керек, сценарийдің сапалы болып шығатындығы рас. Ал кейде жұмыстың ыңғайына қарай мүмкіндік болмай қалады. Таңертең жұмысқа келіп, сценарийді бастап, кешке дейін бітіріп, ертеңгі күн эфирге шығып кететін де кездер де болды. Ол кезде асығыс жазылады. Бірақ сапасы мүлдем болмайды деп айтуға болмас, қолдан келгенше мәлімет іздеп, сапалы жазуға тырысасың. Дегенмен де, күні бұрын дайындағн сценарийдің сапасының әлде-қайда жоғары болатындығына осы уақытқа дейін көзім жеткен. Өйткені, «Асыққан - шайтанның ісі» дейді ғой».

Таңғы бағдарламаның тікелей эфирдегі жүргізушісі Берік Көшербекұлы пікірінше, эфирдің сапасына әсер ететін 4 фактор деп мыналарды атауға болады:

Сценарийдің сапасы;
Сол сапалы сценарийді студиядағы жүргізушінің тыңдармандарға тұшымды әрі түсінікті етіп жеткізе білуі;
Жүргізушінің жеке көңіл-күйі;
Шақырылған қонақтың көңіл-күйі.

Журналист-жүргізуші кез келген ақпараттың қандай еңбекпен жасалатынын жақсы біледі. Сондықтан дайындықты сол өзі оқитын ақпаратты зерттеп, зерделеуден бастайды. Байқаған адамға қазір қоғамда кез келген оқиғаның өзі тез өрбиді. Соған ілесіп жүрудың өзі қиын. Академик Мұрат Жұрынов деген ағамыз бір әңгімесінде: «Адам мақсат қойғанда идеялист, ал оны орындағанда реалист болуы керек», - деп айтқан еді. Шынында, дәл осы қағиданы ұстанған жан нағыз кәсіби маман болады. Тікелей эфирдің түсінігін қазақ тележәшік шықпай тұрып-ақ беріп кеткендей. «Айтылған сөз - атылған оқ» дейді. Дегенмен, бұл айтылған сөздің мағынасы, оның қоғамда тудыратын пікірі туралы болса керек-ті. Қазіргі эфирде қатып қалған қағида жоқ. Еркін жүргізіп, ең бастысы - айтар ойыңды жеткізу. Кей кезде сөзден жаңылған сәттер болып жатады, бірақ ондайда қайтара түсіндіріп кеткен дұрыс. Кейбір сыншылар: «Жүргізуші қателесіп қалды, не деген сұмдық!» - деп жатады. Онда тұрған ештеңе жоқ. Жүргізуші робот емес, адам. Солтүстік Кореяның жүргізушілерін көріңіздер, жаны жоқ адам, не қуыршақ сияқты. Тастай қатып, аузы ғана жыбырлап отырған адам бірдеме жеткізеді деу қиын. Ал жаңалықтардың эфирі тікелей жүріп жатқанда, кәсіби тұрғыдан немесе техникалық жағынан кейбір қателіктер болады, бірақ ол көрермендерге байқала бермейді. Жалпы, ұсақ-түйек қателік орын алып жатса, тігісін жатқызып жіберуге, көзге ұрып тұрғаны болса кешірім сұрауға болады.

«Шекарасыз репортерлер» халықаралық ұйымы сөз бостандығы жағынан 179 елдің ішінен Қазақстанды 154 орынға қойыпты. Біздің журна-листер Батыспен салыстырғанда өз функциясын адал атқарады. Неге десеңіз, Еуропада немесе АҚШ-та ақпарат құралдары тиісінше белгілі бір мақсатпен ғана жұмыс істейді. Араб елдеріндегі ақпараттық қақтығысты қалай жүргізгенін көрдік. Осы тұрғыдан есептегенде, біз бір табан шындыққа жақын жүреміз. Сондықтан қазақ журналистикасы әзірге өз кәсіби міндетінен айырылған жоқ.

Тікелей эфир - қас-қағым сәт. Эфир барысында айтылған сөзді өзгертуге немесе қателікті түзеуге болмас, әсте. Тікелей эфирдің ерекшелігі де сол. Әлемдік теленарықта тікелей эфир барысында сан түрлі қателікке бой алдырған тележүргізушілер жетерлік. Біреу мәтіннен жаңылса, енді біреу ебедейсіз қылық танытады. Ал енді біреуі адамды «тірідей» жерлей салады. Өз қылықтары үшін кешірім сұраған тележүргізушілерді тізбектесек . . .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.