Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет саласындағы компанияларда инновациялық маркетингті дамыту үшін теориялық-әдістемелік және практикалық ұсыныстар
Соңғы кезде еліміздің ақпараттық қызмет саласының нарығы қарқынды дамып келеді. Бұл осы саладағы маркетингті қолдануды қажет етеді. Маркетингті қолдану компанияларға бәсекелік артықшылық, табыстың өсуі, компанияның жан-жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан бітіру жұмысының тақырыбының өзектілігі мен маңызы ерекше деп айтсақ болады.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың да экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте. Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады.
Қазақстан динамикалық тұрғыда дамушы экономикасы бар мемлекет болып табылады, дегенмен мемлекеттегі телебайланыс қызметтерінің сәйкес дамуынсыз елдің тұрақты дамуына жету қиын, себебі ақпарат қазіргі нарықтық ортада маңызды өндірістік ресурстарды қалыптастырады және ақпараттың өзі тек басқару шешімдерін жасап шығарудың негізі ғана емес, сонымен бірге, нарық потенциалының және қолда бар капиталдың айқын емес активі (өндіріс факторы) болып табылады, мұнсыз қазіргі заманда нарықтық жетістікке жету мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасы өз елі ішінде байланыс қызметтері нарығының дамуына көп көңіл бөлуде.
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды, ал бұл нарыққа жаңа тауар ұсыну арқылы ғана сәтті бола алады. Мемлекеттің телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып, елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Сондықтан да елімізде инновациялық маркетингті дамыту үлкен маңызға ие.
Еліміздің телекоммуникация саласында инновациялық маркетингті дамыту кәсіпорындарға үлкен мүмкіндіктер береді, яғни аталған нарықта жоғары бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізуге, тұтынушыларды ерекше ұсыныстармен таң қалдыруға, бәскелестерінен айтарлықтай артықшылықтарға ие болуға, жаңа өнімдер мен қызметтерді жасай отырып, оларды тиімді өткізуге, сонымен қатар новаторлық өнімдер және қызметтермен шетелдік нарықтарға шығуға мүмкіндік береді.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың да экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте. Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады.
Қазақстан динамикалық тұрғыда дамушы экономикасы бар мемлекет болып табылады, дегенмен мемлекеттегі телебайланыс қызметтерінің сәйкес дамуынсыз елдің тұрақты дамуына жету қиын, себебі ақпарат қазіргі нарықтық ортада маңызды өндірістік ресурстарды қалыптастырады және ақпараттың өзі тек басқару шешімдерін жасап шығарудың негізі ғана емес, сонымен бірге, нарық потенциалының және қолда бар капиталдың айқын емес активі (өндіріс факторы) болып табылады, мұнсыз қазіргі заманда нарықтық жетістікке жету мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасы өз елі ішінде байланыс қызметтері нарығының дамуына көп көңіл бөлуде.
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды, ал бұл нарыққа жаңа тауар ұсыну арқылы ғана сәтті бола алады. Мемлекеттің телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып, елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Сондықтан да елімізде инновациялық маркетингті дамыту үлкен маңызға ие.
Еліміздің телекоммуникация саласында инновациялық маркетингті дамыту кәсіпорындарға үлкен мүмкіндіктер береді, яғни аталған нарықта жоғары бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізуге, тұтынушыларды ерекше ұсыныстармен таң қалдыруға, бәскелестерінен айтарлықтай артықшылықтарға ие болуға, жаңа өнімдер мен қызметтерді жасай отырып, оларды тиімді өткізуге, сонымен қатар новаторлық өнімдер және қызметтермен шетелдік нарықтарға шығуға мүмкіндік береді.
1. Морозов Ю.П. Инновационный менеджмент. Н.Новг., 2007.
2. http: // www.5ballov.ru/ / Инновации: теория и практика
3. Завлин П.Н., Васильев А.В. Оценка эффективности инноваций. СПб: Бизнес-пресса, 1998. – C. 27.
4. Степаненко Д.М., Назарчук А.Н. Инновационный менеджмент. Учебное пособие. СПб: Наука, 2004. – C. 31
5. А.Яссауи университетінің хабаршысы, №1-2, 2010, Әлімқұлова Э.С. Инновацияларды басқарудың мәні мен олардың жіктелуі
6. Тасмаганбетов А.Б., Автореферат: Инновациялық маркетинг кешені.
7. Инновационный менеджмент: учебное пособие /Под ред. д.э.н., профессора Л.Н. Оголевой. - М.: Инфра-М, 2005.
8. Хотяшева О.М. Инновационный менеджмент: Учебное пособие. - СПб.:Питер, 2005.
9. Фирсов В. Организационные формы инновационного предпринимательства // Экономист, 2006, №6.
10. http://www.e-xecutive.ru/knowledge/announcement/345797/ «Лидеры инноваций».
11. Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетинг негіздері. – Алматы. ‘‘Қазақ университеті’’, 2002.
12. Бун Л., Куртц Д. Современный маркетинг. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005. – 1039 с.
13. Г.Л. Багиев, Е.Л. Богданова. Маркетинг инноваций – М., 2004.
14. Кэрол Л., Алиса в стране чудес, СПб.: Питер, 2009ж.
15. Котлер Ф. Келлер К.Л. Маркетинг менеджмент. 12 издание. Спб: Питер. 2009.- 816 бет.
16. Панов В.В. Телекоммуникации: основные этапы и проблемы развития// Консультант директора №21. – М.: ИНФРА-М, 2004. – С. 34-36.
17. Дубовский С.В. Путеводитель по информационному моделированию // Общественные науки и современность. – 2006.- №3.
18. Додд Аннабел З. Мир телекоммуникаций. Обзор технологий и отрасли / пер. с англ. - М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2002. - 400 с.
19. Алимбаев А.А. Государственное регулирование сферы телекоммуникации в РК. – Алматы.: ПК “ЭЛЕК”, 2009.-320б.
20. Краткий статистический ежегодник Казахстана. - Алматы: Агентство РК по статистике, 2008.
21. Стратегия территориального развития Республики Казахстан до 2015 года.
22. Программа по формированию и развитию национальной инновационной системы Республики Казахстан на 2005 - 2015 годы: постановление Правительства РК. – 2005, апрель 25, № 387.
2. http: // www.5ballov.ru/ / Инновации: теория и практика
3. Завлин П.Н., Васильев А.В. Оценка эффективности инноваций. СПб: Бизнес-пресса, 1998. – C. 27.
4. Степаненко Д.М., Назарчук А.Н. Инновационный менеджмент. Учебное пособие. СПб: Наука, 2004. – C. 31
5. А.Яссауи университетінің хабаршысы, №1-2, 2010, Әлімқұлова Э.С. Инновацияларды басқарудың мәні мен олардың жіктелуі
6. Тасмаганбетов А.Б., Автореферат: Инновациялық маркетинг кешені.
7. Инновационный менеджмент: учебное пособие /Под ред. д.э.н., профессора Л.Н. Оголевой. - М.: Инфра-М, 2005.
8. Хотяшева О.М. Инновационный менеджмент: Учебное пособие. - СПб.:Питер, 2005.
9. Фирсов В. Организационные формы инновационного предпринимательства // Экономист, 2006, №6.
10. http://www.e-xecutive.ru/knowledge/announcement/345797/ «Лидеры инноваций».
11. Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетинг негіздері. – Алматы. ‘‘Қазақ университеті’’, 2002.
12. Бун Л., Куртц Д. Современный маркетинг. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2005. – 1039 с.
13. Г.Л. Багиев, Е.Л. Богданова. Маркетинг инноваций – М., 2004.
14. Кэрол Л., Алиса в стране чудес, СПб.: Питер, 2009ж.
15. Котлер Ф. Келлер К.Л. Маркетинг менеджмент. 12 издание. Спб: Питер. 2009.- 816 бет.
16. Панов В.В. Телекоммуникации: основные этапы и проблемы развития// Консультант директора №21. – М.: ИНФРА-М, 2004. – С. 34-36.
17. Дубовский С.В. Путеводитель по информационному моделированию // Общественные науки и современность. – 2006.- №3.
18. Додд Аннабел З. Мир телекоммуникаций. Обзор технологий и отрасли / пер. с англ. - М.: ЗАО «Олимп-Бизнес», 2002. - 400 с.
19. Алимбаев А.А. Государственное регулирование сферы телекоммуникации в РК. – Алматы.: ПК “ЭЛЕК”, 2009.-320б.
20. Краткий статистический ежегодник Казахстана. - Алматы: Агентство РК по статистике, 2008.
21. Стратегия территориального развития Республики Казахстан до 2015 года.
22. Программа по формированию и развитию национальной инновационной системы Республики Казахстан на 2005 - 2015 годы: постановление Правительства РК. – 2005, апрель 25, № 387.
КІРІСПЕ
Соңғы кезде еліміздің ақпараттық қызмет саласының нарығы қарқынды дамып келеді. Бұл осы саладағы маркетингті қолдануды қажет етеді. Маркетингті қолдану компанияларға бәсекелік артықшылық, табыстың өсуі, компанияның жан-жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан бітіру жұмысының тақырыбының өзектілігі мен маңызы ерекше деп айтсақ болады.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың да экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте. Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады.
Қазақстан динамикалық тұрғыда дамушы экономикасы бар мемлекет болып табылады, дегенмен мемлекеттегі телебайланыс қызметтерінің сәйкес дамуынсыз елдің тұрақты дамуына жету қиын, себебі ақпарат қазіргі нарықтық ортада маңызды өндірістік ресурстарды қалыптастырады және ақпараттың өзі тек басқару шешімдерін жасап шығарудың негізі ғана емес, сонымен бірге, нарық потенциалының және қолда бар капиталдың айқын емес активі (өндіріс факторы) болып табылады, мұнсыз қазіргі заманда нарықтық жетістікке жету мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасы өз елі ішінде байланыс қызметтері нарығының дамуына көп көңіл бөлуде.
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды, ал бұл нарыққа жаңа тауар ұсыну арқылы ғана сәтті бола алады. Мемлекеттің телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып, елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Сондықтан да елімізде инновациялық маркетингті дамыту үлкен маңызға ие.
Еліміздің телекоммуникация саласында инновациялық маркетингті дамыту кәсіпорындарға үлкен мүмкіндіктер береді, яғни аталған нарықта жоғары бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізуге, тұтынушыларды ерекше ұсыныстармен таң қалдыруға, бәскелестерінен айтарлықтай артықшылықтарға ие болуға, жаңа өнімдер мен қызметтерді жасай отырып, оларды тиімді өткізуге, сонымен қатар новаторлық өнімдер және қызметтермен шетелдік нарықтарға шығуға мүмкіндік береді.
Инновациялық маркетинг тек телекоммуникация саласын ғана емес, сонымен қатар жалпы еліміздің экономикасын дамытуға үлкен септігін тигізеді. Мәселен, инновациялық маркетинг телекоммуникациялық кәсіпорындардың қызметін, табысын, әлеуетін арттыра отырып, отандық жаңа өнімдердің пайда болуына жол ашады. Ал бұл жағдай еліміздің инновациялық потенциалын, мүмкіндіктерін арттырады, экономикамыздың өсіп өркендеуіне жағдай жасайды.
Бітіру жұмысының мақсаты - Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет саласындағы компанияларда инновациялық маркетингті дамыту үшін теория-әдістемелік және практикалық ұсыныстар жасау болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер белгіленген:
oo инновация түсінігін сипаттау;
- инновациялық маркетинг анықтамасын беру;
- ақпараттық қызмет саласында инновациялық маркетингтің қолданылу ерекшеліктерін анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму жағдайына талдау жасау;
- АО ҚазақТелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті қолдану деңгейін талдау;
- АО ҚазақТелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау.
Бітіру жұмысының объектісі. Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет саласындағы кәсіпорындары мен Қазақтелеком акционерлік қоғамы.
Бітіру жұмысының зерттеу пәні. Қазақстанның ақпараттық қызмет саласындағы инновациялық маркетингтік іс-әрекеттер жиынтығы.
Бітіру жұмысы белгілі бір деңгейде алдына қойған мақсатты орындау үшін теориялық тұрғыдан да, талдау тұрғысынан да жан-жақты жүйеленген.
1 бөлімде ақпараттық саладағы инновациялық маркетингтің қолданылу ерекшелігі, жалпы инновациялық маркетинг анықтамалары, инновациялар түсінігі кеңірек қарастырылады.
2 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызметтің қалыптасу алғышарттары, қазіргі даму жағдайы, Қазақтелеком АҚ-да қолданылатын инновациялық маркетинг іс-әрекеттері талданған.
3 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласын және Қазақтелеком АҚ-да қолданылатын инновациялық маркетинг іс-әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстар жасалынған.
Осылайша, Қазақстанның телекоммуникациялық қызмет нарығында инновациялық өнімдерді жасап жылжытудың негізгі тәсілі - инновациялық маркетингті қолдану болып табылады.
I ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация түсінігі
Бүкіл әлемде экономикалық дамудың маңызды қозғаушы күші ретінде қабылданған ғылыми-техникалық прогресс, көбіне отандық және шетелдік әдебиеттерде инновациялық процесс түсінігімен байланыстырылады. Өйткені, бұл американдық экономист Джеймс Брайт атап көрсеткендей, ғылымды, техниканы, экономиканы, кәсіпкерлікті және басқару ілімін ұштастыратын бірден бір процесс болып табылады. Аталмыш процесс нақты бір жаңалықты ашуға бағдарлана отырып, осы жаңалықты ойлап шығару идеясынан бастап сатуға дейінгі барлық өндіру, айырбастау және тұтыну қарым-қатынастарын қамтиды. Бұдан инновацияның әу бастан-ақ қолданылуға және сатылуға мақсатталғанын пайымдау қиын емес.
Соңғы кездері инновация теориясының мәселелеріне қызығушылық күрт өсті, мұны осы тақырыпқа қатысты шығарылып жатқан жарияланым мен басылым көлемінің көбейіп жатқандығынан айқын көруге болады. Сонымен қатар, инноватиканың мазмұны мен анықтамасы әдебиеттерде толық ашылмаған немесе бір ұғым (термин) әртүрлі мағынада берілумен сипатталған. Ал, бұл өз кезегінде инновация мәнін анықтаудың өзектілігін күшейтері сөзсіз.
Инновация түсінігі алғаш рет мәдениеттанушылардың ғылыми зерттеулерінде ХІХ ғасырда кездесе бастаған және бір мәдениеттің кейбір элементтерін өзге мәдениетке енгізу, дәлірек айтқанда, еуропалық ұйымдастыру дәстүрлері мен тәсілдерін дәстүрлі азиялық және африкалық қоғамдарға ендіру арқылы көрініс тапқан. Бертін келе, ХХ ғасырдың соңында ғана техникалық жаңалықтардың заңдылықтары зерттеле бастаған.
Ғылыми әдебиеттерде инновация экономикалық дамудағы маңыздылығына қарай базистік (негізгі), жақсартушы және псевдоинновациялық деп үшке жіктеледі.
Нәтижелерінің бағытталуына қарай инновация өнімдік және процестік болып екіге бөлінеді. Өнімдік инновациялар өнімдердің жаңа немесе жетілген түрлерін қолданысқа ендіруді, дәлірек айтқанда, материалдардың, жартылай фабрикаттардың, қосалқы бөлшектердің және өнімдердің жаңа түрлерін өндіруді қамтиды. Ал, процестік инновациялар технологиялық, ұйымдық-басқарушылық және әлеуметтік болып үшке топтастырылады. Технологиялық инновация - өнім өндірісінің жаңа технологияларын өндіруге; ұйымдық-басқарушылық инновация - өнім өндіру, тасымалдау, өткізу және жабдықтау жұмыстарын ұйымдастырудың жаңа әдістері мен басқарудың жаңа ұйымдық құрылымын қалыптастыруға; әлеуметтік инновация - еңбек және демалыс шарттарын жақсартуға, адамның денсаулық сақтау, білім алу және мәдениетті болу қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталады.
Орыс ғалымы А.И. Пригожин инновациялардың мынадай толық жіктемесін ұсынады:
1. Таралу деңгейіне қарай: тұрақты, ішінара өзгермелі (диффузиялық).
2. Өндіріс цикліндегі орнына қарай: шикізаттық, қамтамасыз етуші (байланыстырушы), өнімдік.
3. Нарықты қамту үлесіне қарай: жергілікті, жүйелік, стратегиялық.
4. Инновациялық әлеуеті мен жаңалық деңгейіне қарай: радикалдық, комбинаторлық, жетілген [1].
Инновацияны төмендегідей жіктеуге болады:
oo өндірісте жаңа өнімдер мен технологияларды шығару мен игеруге, құрал-жабдықтарды жаңартуға, ғимараттарды қайта қалпына келтіруге және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шараларды атқаруға бағытталған технологиялық инновациялар;
oo өндіріс қуатын күшейтуге және өндірістік қызметті әртараптандыруға бағдарланған өндірістік инновациялар;
oo өткізу (сату) қызметін мақсатты өзгертуге бағытталған сауда-саттық инновациялар;
oo еңбек шарттарын жақсартуға және ұжымның әлеуметтік жағдайын көтеруге бағытталған әлеуметтік инновациялар;
oo ұйымдық құрылым мен шешім қабылдау әдістерін жақсартуға бағдарланған басқару саласындағы инновациялар.
Кәсіпкер үшін инновация пайданы ұлғайтудың және жаңа өтім нарықтарын табудың негізгі құралына айналса, Үкімет үшін экономикалық дағдарыстан шығудың бірден бір жолы болып табылады. Инновациялық дамудың басым бағыттары соғыстан кейінгі жылдары әйгілі оңтайлы экономика тұжырымдамасының орнын басты. Кембридж университетінің профессоры Грегори Дейнстің айтуынша, инновация оңшыл және солшыл саясаткерлерді біріктіретін жаңа дінге айналды.
Әлем елдерінің барлығының экономикалық сипаты мен дамуын анықтайтын маңызды факторлардың біріретінде бүкіл әлемде мойындалған ғылыми-техникалық прогресс (ҒТП) батыс және отандық әдебиеттерде инновациялық процес ұғымымен байланыстырылады. Бұл процесс жаңалық табуды білдіреді және ғылыми идеяның туылуынан оның коммерциялық іске асуына дейінгі кезеңдерді, яғни өндіріс ,айырбас,тұтыну қатынастарының бүкіл жинағын қамтиды.
Инновациялық процестерді зертеудің маңыздылығы, бір жағынан, қоғам экономикасын көтеру үшін ғылым мен инновациялардың ерекше маңыздылығымен, екінші жағынан, Қазақстан Республикасында инновациялық дағдарысты жеңу жолдарын анықтау қажеттілігімен түсіндіріледі.
Инновация термині өтпелі экономика кезеңінде белсенді пайдаланады. С.б. инновациялық қызмет, инновациялық процесс, инновациялық шешім және т.б туыстас түсініктер енді. Инновация түсінігін анықтау үшін ғалымдардың әртүрлі көзқарастарымен танысу керек.
Инновация дегеніміз белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жаңашыл жаңалықтарды кешенді құру процесі, таралуы және қолданыс табуы. Әртүрлі ғалымдар, әсіресе шетелдік (Н.Мончев, И.Перлаки, В.Хартман, Э. Мэнсфилд, И.Шумпетер және т.б), инновация түсінігін өзінің зерттеу объектісі мен саласына байланысты тұжырымдар айтты. Мәселен, Б.Твисс инновацияны ғылыми ашылымдар немесе идея экономикалық мазмұнға ие процес ретінде анықтайды. Ал, Б.Сантоның пікірінше, инновация - бұл қоғамдық, техникалықжәне экономикалық процесс, яғни идеялар мен ашылымдарды практикада қолдану арқылы қасиеттері жақсы өнімдер мен технологияларды құруға жеткізеді. Ал егер де инновация экономикалық табысқа, пайдаға негізделсе, онда оның нарықта пайда болуы қосымша табысты әкелуі мүмкін. И.Шумпетер инновацияны кәсіпкерлікпен тығыз байланысты өндіріс факторлардың жаңа ғылыми-ұйымдастырылған комбинациясы деген анықтама ұсынған.
Инновацияның әртүрлі анықтамаларын талдау нәтижесінде, инновацияның спецификалық мазмұнын өзгерістер құрайды, ал инновациялық қызметтің негізгі функциясы өзгеріс функциясы болатынын анықтадық.
Сонымен халықаралық стандарттарға сәйкес инновация - (инно-қ қызметтің соңғы нәтижесі) жаңа немесе жетілдірілген өнімге айналған, жаңа немесе жетілдірілген технологиялық процесс нарығына ендірілген, тәжірибе жүзінде пайдаланылатын немесе әлеуметтік қызметтерге қатысты пайдаланылатын инновациялық қызметтердің соңғы нәтижесі.
Инновациялық процесті жаңашылдарды өткізу поцесінде болатын ғылыми-техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістердің жиынтығы ретінде анықтауға болады. Ал жаңашылдарды құру, тарату және пайдалануды инновациялық цикл деп атайды.
Әдетте, инновация түсінігі жаңа, жақсартылған өнімді немесе өндіріс процесін қалыптастыру дегенді білдіреді. Бұған қоса, нарықтағы белгілі тауардың өндірісі үшін арзанырақ шикізатты пайдалану, маркетинг саясатын өзгерту, жаңа нарықтарға немесе жаңа сервис (қызмет көрсету) деңгейіне шығу да инновация ретінде қабылданады.
Көбіне, негізгі новаторлар (жаңашылдар) рөлін атқаратын табысты кәсіпкерлер (антрепренерлер) пайдаға кенелтетін жаңалықты қалай ойлап тапқаны және қолданғаны туралы жиі ойлана бермейді. Себебі, олардың басым көпшілігі шикізат және технология нарығындағы, салық салу жүйесіндегі, демографиялық ахуалдағы және геосаяси ортадағы мезеттік өзгерістер мен құбылыстарды пайдалана отырып, қиналмастан ақша табады; осылайша, жаңа нарықтарды қалыптастырады немесе қолдағы өнімдерді сатудың жаңа әдістерін ойлап шығарады.
Инновацияның негізгі мақсаттары келесілер:
1. Мәселенің жаңа техникалық шешімін табу-өнер табыстарын құру;
2. Ғылыми-зерттеу және тәжірибе конструкторлық жасалымдарды өткізу;
3. Өнімнің сериялық өндірісін бір қалыпқа келтіру;
4. Өткізуді дайындау және ұйымдастыру;
5. Нарыққа жаңа тауарды ендіру;
6. Технологияларды үнемі жетілдіру жолымен жаңа нарықтард аорнығу, өнімнің бәсеке қабілеттілігін жоғарылату.
Инновацияның негізгі кезеңдері келесілер:
1. Келіп түсетін идеяларды бір жүйеге келтіру;
2. Идеяларды сұрыптау және жаңа өнім туралы идеяны өңдеу;
3. Жаңа өнімнің экономикалық тиімділігін талдау;
4. Жаңа өнімді құру;
5. Нарықта тестілеу
6. Өнім жөнінде маркетинг бағдарламасы негізінде өндіріске жаңа өнімді енгізу туралы шешімді қабылдау.
1800 жылы француз экономисі Жан-Батист Сей экономика ғылымына антрепренер ұғымын енгізеді. Оның пайымдауынша, көп мөлшерде соңғы өнім алу және өнімділікті арттыру үшін қолындағы экономикалық ресурстарды пайдаланудың едәуір тиімді тәсілін табатын тұлға антрепренер деп аталады.
Инновацияның мәнін толығырақ түсіну үшін оның жіктелімін қарастырған дұрыс. Экономикалық әдебиеттерде инновация ұғымын анықтауда және инновацияны жіктеу бойынша біркелкі көзқарас жоқ деуге болады. Зерттеу негізінде инновацияны жіктеудің келесідей нұсқасын ұсынғымыз келеді. Нұсқа жеті жіктеу белгісіне негізделген. Бұл белгілерге мыналарды жатқызуға болады:
қолдану сферасы;
инновацияның пайда болу көзі;
ауқымы;
жүзеге асырудың ақырғы нышаны;
қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты;
жаңашылдық дәрежесі;
қолдану дәрежесі.
Қолдану сферасы бойынша инновацияны жіктеудің келесі нұсқасы ұсынылады:
басқарушылық - белгілі бір объектіні басқару үрдісін жетілдіруге бағытталған;
әлеуметтік-экономикалық - әр түрлі әлеуметтік-экономикалық үрдістерді оңтайландыруға бағытталған;
технологиялық - өндірістік үрдістің тиімділігін жоғарылатуға бағытталған;
қаржылық - көрсетілетін қаржылық қызметтерді жетілдіруге бағытталған;
маркетингтік - маркетинг құралдарын жетілдіруге бағытталған.
Инновацияның пайда болу көзі П. Друкер ұсынған жіктеу нұсқасын келтіргенді жөн көріп отырмыз:
инновация - кездейсоқ оқиғаның нәтижесінде пайда болған;
инновация - шыңдық пен ол туралы ойлардың арасындағы сәйкессіздіктің негізінде пайда болған;
инновация - үрдіске қажеттіліктің туындауы негізінде пайда болған;
инновация - салалық немесе рынок құрылымында өзгерістердің нәтижесінде пайда болған;
инновация - демографиялық өзгерістердің негізінде пайда болған;
инновация - көзқарастарда, көңіл күйдегі және құндылықтардағы өзгерістердің негізінде пайда болған;
инновация - жаңа білімдер негізінде пайда болған [2].
Масштабы бойынша инновацияны төрт топқа бөлуге болады:
Әлемдік деңгейдегі инновация - жалпы әлем масштабында тараған;
ел деңгейіндегі инновация - бір мемлекеттің аумағында тараған;
аймақ деңгейіндегі инновация - белгілі бір аймақ шеңберінде тараған;
кәсіпорын деңгейіндегі инновация - нақты бір кәсіпорын, ұйым және т.с.с. шеңберінде тараған.
Жүзеге асырудың ақырғы нышаны бойынша инновацияның екі негізгі тобын бөліп көрсетуге болады:
Өнім түрінде жүзеге асырылған инновация - тауар немесе қызмет;
үрдіс түрінде жүзеге асырылған инновация - құжат түрінде рәсімделген операциялар мен технологиялар;
Қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты бойынша инновацияны екі негізгі топқа бөлуге болады:
бұрыннан белгілі қажеттіліктерге бағдарланған инновация - бүгінгі таңда бар, бірақ толық немесе ішінара қанағаттандырылмаған қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған;
жаңа қажеттіліктерді қалыптастыруға бағдарланған инновация - келешекте пайда болуы мүмкін қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағдарланған.
Жаңашылдық дәрежесі бойынша инновацияны жіктеуде Т. Робертсонның нұсқасын қолдануға болады:
Түбегейлі инновация - сатып алушылардың мінез-құлқы үлгісін түбегейлі өзгертетін абсолютті жаңа тауарлар;
жүйелі инновация - қалыптасқан тұтынушылық мінез - құлқының үлгісін өзгертпейтін жаңа тауарды жасау немесе бұрынғы тауардың жетілдірілген түрі;
түрлендірілген инновация - бұрынғы тауардың түрлендірілген түрі.
Қолдану дәрежесі бойынша инновациялар екі топқа бөлінеді:
Арнайы инновация - ерекше үрдістерді жетілдіруге бағытталған;
әмбебап инновация - бір немесе бірнеше саланың бірнеше объектілерін қолдануға болатын.
Қарастырылған жіктелім инновацияның көптүрлілігін салыстырмалы түрде толық сипаттайды. Сондықтан инновация түсінігін толық айқындау мақсатында жаңа өнім түсінігін қарастыру қажет.
Маркетологтар арасында жаңа өнім төңірегінде бірыңғай пікір жоқ, соның салдарынан маркетингтің рөлі толық көлемде анықталмайды.
Маркетингтік терминдер сөздігінде жаңа өнімді бұрыннан шығарылған бірақ елеулі немесе елеулі емес өзгерістер енгізілген өнімді, толықтай жаңа өнім және рынокта бар өнім еліктеменің нұсқасы - ретінде қарастырылады.
В. Фуллердің пікірінше, жаңа тауар - жасау үрдістері мен қатар ұйым бұрын шығармаған немесе бұрынғы тауарды жаңа рынокқа шығаруды қамтуы тиіс. Оның айтуынша, жаңа өнім мағынасын көп шектемеу қажет .Профессор Г.А. Васильевтің жетекшілігімен шығарылған ғылыми еңбекте, жаңа тауар - рынокқа шығарылатын және бұрынғы ұқсас тауарларда тұтынушының қасиеттерінің белгілі бір ерекшеліктерімен өзгешеленетін жаңа өнімді қарастыру қажет делінген [3, 31 б.]. Сонымен қатар, белгілі американдық маркетологтар Ф. Котлер мен Г. Армстронг, жаңа өнім бұл зерттеу мен жасап шығару барысында жақсартылған және түрлендірілген өнімнің тұпнұсқасы деген тұжырым жасады [4, 328 б.]. Мұндай жағдай аталмыш терминнің аясын анықтау үшін жіктеу критерийлерін білуді талап етеді. Аса сәтті жіктелім ретінде Буз, Аллен және Хэмилтон ұсынған жіктелімін қарастыруға болады. Олар 700 фирма мен 1300 жаңа өндірістік пен тұтыну тауарларын зерттеуге негізделген. Аталмыш жіктелім әлемдік деңгейде белгілі және маркетинг бойынша оқулықтарда кең қолданысқа ие (1-кесте).
Кесте 1.
Жаңа өнімнің жіктелуі
№
Жіктелім
Үлесі
1
Әлемдік деңгейдегі жаңа тауарлар
10 %
2
Кәсіпорын үшін жаңа тауарлар
20 %
3
Өнім ассортиментін кеңейткен тауарлар
26 %
4
Жетілдірілген өнімдер
26 %
5
Өнімді қайта жайғастыру нәтижесінде алынған тауарлар
7 %
6
Үнемдеуші әдістерді қолдану арқылы алынған тауарлар
11 %
*Ескерту: автормен құрастырылған
Кестеден көріп тұрғанымыздай, аталмыш жаңа өнімнің жіктелуі жоғарыда қарастырылып кеткен инновация жіктелімінің барлық түрлерін сипаттамайды. Сондықтан да, жаңа өнім түрлігінің қолданысы инновацияны шығарудағы маркетингтік қызметтің аясын шектейді. Ендеше 1-суретте көрсетілгендей инновация мен жаңа өнім арасында байланысты былайша сипаттауға болады.
ИННОВАЦИЯ
Жаңа тауарлар
Сурет 1. Инновация мен жаңа өнім арасындағы байланыс
*Ескерту: автормен құрастырылған
Сонымен, жоғарыда айтылғаннан шыға отырып, инновация ұғымы жаңа өнім түсінігін қамтиды және маркетингте оны өнім инновациясы ретінде қарастырады.
П.Н. Завлин инновацияларды мынадай 12 қасиеті бойынша, атап айтқанда, маңыздылығына; бағыттылығына; салалық құрылымына; өзгеріске ұшырау деңгейіне; әзірлемелерге деген байланыстылығына; таралу ауқымына; өндіріс процесіндегі орнына; қанаттандыратын қажеттіліктерінің сипатына; жаңалық дәрежесіне; нарыққа шығу уақытына; пайда болу себебіне; қолданылу аясы мен пәніне қарай жіктеу керектігін алға тартады [4].
Ал, Д.М.Степаненко ТМД елдері үшін озық үлгідегі жаңалықтар мен инновацияларды келесідей тізбекпен топтастырудың орынды екендігін айтады:
1. Инновацияның жаңалық деңгейіне қарай: радикалдық инновациялар; жақсартушы инновациялар.
2. Инновацияның жаңалық ауқымына қарай: әлемдік ауқымдағы жаңа инновациялар; республикалық ауқымдағы жаңа инновациялар; республикадағы салалар үшін жаңа инновациялар; кәсіпорындар үшін жаңа инновациялар.
3. Инновацияның сипатына қарай: өнімдік инновациялар; процестік инновациялар; ұйымдық инновациялар; экономикалық инновациялар; әлеуметтік инновациялар.
4. Инновацияның қолданылу жиілігіне қарай: бір реттік инновациялар; қайталанбалы инновациялар.
5. Инновация ендірілетін халық шаруашылығы салаларына қарай: материалдық өндірістегі; ғылымдағы; қызмет саласындағы; әлеуметтік саладағы инновациялар.
6. Инновацияның қолданылу саласына қарай: кәсіпорын ішінде қолданылатын инновациялар; кәсіпорында жинақталатын инновациялар; сатуға арналған инновациялар.
7. Инновация түрлеріне қарай: ашылымдар, жаңалықтар, патенттер; оңтайландырушы ұсыныстар; ноу-хау; тауар белгілері, тауар төсбелгілері және эмблемалары; технологиялық, өндірістік және басқарушылық процестерді, құрылымдарды, әдістерді, құрылыстарды сипаттайтын жаңа құжаттар.
8. Инновацияны ендіру нәтижесінде алынатын әсер (эффект) түріне қарай: экономикалық; экологиялық; ғылыми-техникалық; әлеуметтік; интегралдық [3].
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың орнығу жағдайында инновациялық процестерді, әсіресе, ғылымды көп қажетсінетін салаларда жеделдету қазіргі экономиканы дамытудың басты сипатына айналуға тиіс. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің деректеріне сүйенсек, жоғары технологиялы өнімдердің әлемдік нарығы жалпы құны 2 триллион 300 миллиард долларды құрайтын 50-55 макротехнологиядан тұрады. Мұның 39%-ы АҚШ-тың, 30%-ы - Жапонияның, 16%-ы - Германияның үлесіне тиеді. Ал, Қазақстанда ғалымдардың көп болғанына қарамастан, еліміздің осы нарықтағы үлесі небәрі 0,01%-ды құрайды. Аталмыш министрліктің есептеулері бойынша келешекте бұл көрсеткішті 1-2%-ға жеткізуге болады.
Нарықтық экономикадағы инновациялық процестерді басқарудың қазіргі тұжырымдамасы, концепциясы елеулі ерекшеліктерімен сипатталады. Бұл тұжырымдамада жаңа өнімді, қызметті немесе технологияны өндіріске ендіру және нарық тарапынан қабылдаттыру мәселесі идея туындаған және жаңалық ашылған кезден бастап-ақ шешілуге тиісті негізгі мәселе болып табылады. Инновациялық процестердің тиімділігіне инновациялық процестердің барлық сатысын сапалы басқару мен орындау үшін қаржылық, материалдық, еңбек және интеллектуалдық ресурстарды жұмылдыратын және инновациялық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар жауапты болады.
Нарықтық экономикадағы инновациялық процестің басты міндеті (алғашқы сатысы) инновацияға деген төлем қабілетті сұраныс пен нарық үлесін анықтауға және қалыптастыруға бағытталады. Сол себептен, тұтынушылардың талғамдарын бағалау, ашылатын жаңалықтың бағалық өлшемдері мен ауытқуларын жоспарлау және нарықтың мүмкін болатын ауқымын айқындау инновациялық процестерді басқарудың ажырамас бөлігін құрайды.
Уақыт өлшемі де инновациялық қызмет үшін өте маңызды. Өйткені, инновациялық процестерді іске асыруға қажетті көптеген ресурстар бәсекелес ұйымдардың сол инновацияны ертерек нарыққа шығаруы салдарынан құнсызданып кетуі мүмкін.
Демек, нарықтық экономикадағы инновациялық процеске қоғамдық қажеттіліктердің сандық және сапалық ауытқуларына сәйкес туындап отыратын ағымдағы және келешектегі сұранысты толық қанағаттандыру үшін ресурстарды қайта үлестіруге бағдарланған институционалдық және құрылымдық факторлар арқылы қолдау көрсетіледі.
Инновациялық процестің екінші сатысында іргелі зерттеу нәтижелерін іс-жүзінде қолдану мүмкіндіктерін айқындау мақсатында салалық институттар тарапынан мемлекеттік бюджет есебінен немесе жекелеген мүдделі ұйымдардың қаржысы есебінен қолданбалы ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Мұндай жұмыстар кері, қажетсіз нәтижелер алу ықтималдылығы мен зерттеуге жұмылдырылған қаржының босқа кету қаупінің едәуір жоғарылығымен ерекшеленеді.
Үшінші сатыда жаңа өнім үлгілерін әзірлеу мақсатында тәжірибелі-конструкторлық жұмыстар атқарылады. Дәлірек айтқанда, жаңалықты зертханалық және тәжірибелік зерттеулерден өнеркәсіптік игеруге өткізу шаралары қарастырылып, инновация нысанының құрылысы әзірленеді және технологиялық процестер мен жұмыстардың жобасы дайындалады. Аталмыш жұмыстар ғылыми-техникалық және жобалық ұйымдар мен шағын инновациялық кәсіпорындар тарапынан корпоративтік құрылымдар мен мекемелердің тапсырысы бойынша коммерциялық және венчурлық қаржыландыру негізінде орындалады.
Жоғарыда айтылған сатылардың барлығын дайындық кезеңі немесе нарыққа дейінгі кезең деген ортақ атаумен сипаттауға болады. Ал, ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін іс-жүзінде қолдану процесі жаңалықты нарыққа ендіру, нарықты кеңейту, инновацияны шарықтау шегіне жеткізу және инновацияның өшу сатыларын қамтитын нарық кезеңінде жүзеге асырылады.
Жаңалықты нарыққа ендіру сатысында жаңалықты өндіруге (шағын сериялы өндіруге, әртүрлі өңдеуден өткізуге, сериялы өндіруге, сертификаттауға) қатысты шаралар атқарылады. Нарықты кеңейту сатысында белгілі бір тұтынушылар тобын қалыптастыру және сервистік, қосымша қызметтер көрсету негізінде инновацияны нарыққа тиімді сатуға бағытталған белсенді маркетинг қызметі жүргізіледі. Инновациялық процестің келесі сатылары нарықтың қануымен және инновациялық өнімнің сату көлемінің азаюымен байланысты болады; бір немесе бірнеше мүдделі шаруашылық субъектілерінің қаражаты есебінен қаржыландырылады [5].
Инновациялық процестің осы сызбасы инновациялардың барлық түрі үшін қолданылатын, көпшілік мақұлдаған сызба болып табылады. Дегенмен, бүгінгі күні жоғары технологиялар саласындағы инновациялық процестердің қарқынды өсуі салдарынан аталмыш сызба қайта өңдеуді талап етеді. Әсіресе, әртүрлі жіктеу қасиеттері бойынша инновацияларды жүйелеу үшін оларды өңдеу мен жүзеге асыру процестерінің ерекше сипаттарын анықтау қажет. Бұған базистік және жақсартушы инновациялардың инновациялық процестерін ұйымдастыру мен басқарудың басты ерекшеліктері негіз бола алады.
1.2 Инновациялық маркетинг түсінігі
Жаңа технологиялардың дамуы және осы технологиялар арқылы тауар мен қызметтің мүлдем жаңа жетілдірілген түрлерінің пайда болу жылдамдығы тұтынушылардың қажеттіліктері мен нарықтағы жағдайдың жылдам өзгеруіне әкеледі. Қазіргі нарықта тұтынушы нені, қайда, қандай күйде және қандай бағамен сатып алғысы келетінін өзі таңдап, өндірушілерді осы шарттармен санасуға міндеттейді. Нарықтағы бәсекелестік күннен күнге артып, өндіруші кәсіпорындар тұтынушыны таң қалдырудың қиын екенін түсініп, олардың назарын аудару үшін қолдан келгенін жасауда. Осы орайда бизнестің дамуы тікелей автоматтандыру, жаңа техникалық құралдарды және тауарды жылжытудың озық технологияларын енгізумен, сонымен бірге инновацияны жүзеге асырудың құралдарын пайдаланумен байланысты десек болады. Яғни, тұтынушы талғамынан шығып, нарықта жоғары бәсеке қабілеттілігіне қол жеткізу үшін жаңашылдыққа, инновацияларға ұмтылып, жаңа уникалды ұсыныстар жасау қажет.
Қазіргі кезде мемлекетіміз заманауи технологияларды қолдану қажеттілігін түсініп, жаңашылдық, новаторлық бағытта көптеген бағдарламалар жүзеге асырылуда. Осындай игі бастаулардың бірі елбасымыз Н.Назарбаевтың Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Жолдауында қазақстандықтардың көкейінде жүрген көп мәселелер, яғни стратегиялық жоспарда экономиканы әртараптандыру, сауатты сауда саясатын жүргізу, инвестициялар тарту, кәсіпкерлікті және инфрақұрылымды дамыту туралы көрсетілген. Ал негізгі әрі күрделі мақсат - жаңа әлемде жаңа Қазақстанды қалыптастыру. Елімізде алдынғы қатарлы мемлекеттермен бір қатарда тұру үшін және халықтың әл-ауқатының жоғары деңгейіне қол жеткізу үшін қажет барлық алғышарттар бар. Сондықтан алдағы онжылдықта жедел әртараптандыру және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін өнімділікті арттырып, инновацияларды ендіру керек, себебі инновациялар еңбек өнімділігінің шұғыл артуына оң әсерін тигізеді.
Өкінішке орай, осы бастаумен елімізде инновациялық жобалар, бағдарламалар жүзеге асырылғанымен, олар шикі күйінде толық жүзеге асырылмай қалуда. Бұған себеп ретінде тәжірибенің жеткіліксіздігін, инновация мәнін толық түсінбеу, оның элементтерін, сатыларын, жүзеге асыру әдістерін толық меңгермегендік, тіпті, кейде қаржының жетіспеушілігі, тәуекел деңгейі және тағы басқа көптеген жайттарды айтсақ болады. Отандық нарығымызда озық идеялар, осы идея иелері мен жаңашыл, әрі перспективті жобалар бар, бірақ әлі де қолдау таппауда немесе қолдау тапса да, қанаттарын кеңінен жая алмауда.
Көбіне кәсіпорындар өз қызметінде бір жаңа әдіс немесе жаңалық енгізсе, соны инновация деп мақтанышпен айтып, сол мақтаныш шеңберінде шектеліп қалады. Жобаларымыз көптеген кедергілерге ұшырап, ұйымдастыру және жүзеге асыру барысындағы шикіліктердің арқасында өз мақсатына жетпей де қалады. Индустриалды-инновациялық жобаларды жүзеге асыруды қолға алу үлкен міндет. Бұл тәжірибе мен біліктілікті талап етеді. Осы орайда бірден бір таптырмас шешім - инновациялық маркетингті қолдану.
Инновациялық маркетинг - жақында қолданысқа ене бастаған таңсық түсінік. Бұл экономикалық категорияның пайда болуының алғышарттары кәсіпорын қызметінде инновация маңызының артуымен тікелей байланысты.
Инновациялық маркетинг инновациялық менеджменттің міндетті бір бөлігі болып табылады. Инновациялық маркетингке сәйкес кәсіпорын маркетингтік әдістер мен инновациялық өнімдерді әрдайым жетілдіріп отыруы тиіс.
Инновация аясында маркетингтік қызмет сұранысты жіктеу, рынок мүмкіндіктерін талдау, маркетинг кешенін әзірлеу мен қолдану негізінде сұранысты басқаруды білдіреді. Фирманың маркетингтік қызметінің негізгі мазмұнын маркетинг құралдарының кешенін белгілейді. Кез-келген фирма маркетинг құралдарын немесе маркетинг кешенін (өнім, тарату, баға және жылжыту коммуникация) тұтынушылардың қажеттіліктеріне өнімді бейімдеу үшін, сонымен бірге қажеттіліктерді қалыптастыру мен өткізуді ынталандыру үшін қолданады. Тауар саясатын кұру мен жүргізуге кәсіпорындардың барлығы көп көңіл бөледі. Соңғы жылдардың тәжірибесі көрсетіп отырғандай, сатып алушыларға керек өнім шығарып, сұраныс өзгерістеріне жылдам және шебер жауап беру қажет [6].
Инновациялық маркетингтің негізгі мақсаты келесі сұрақтарға жауап іздеу болып табылады: рынокқа қандай жаңа тауар қажет, бұл тауарды қандай интеллектуалдық және материалдық ресурстар көмегімен жасауға болады, қай жерде және қалай инновация өндірісін ұйымдастыру мен өткізуге болады.
Индустриалды дамыған елдерде фирма дамуының маркетингтік тұжырымдама елеулі орынға ие. Алайда ғылыми және рынок құралы ретінде инновация маркетингінің қалыптасуы соңғы жиырма жылда орын алды. Экономикалық әдебиеттерде инновациялық маркетинг, инновацияның маркетингі және жаңа тауарлар маркетингі сияқты ұғымдар кездеседі. Сол себепті инновацияның маркетингі түсінігіне байланысты ғалымдардың көзқарастары әр түрлі. Мәселен, Н.Н. Молчановтың айтуынша, инновация маркетингі бұл рынокқа жаңа тауарлар мен қызметтерді жасау мен шығару кезінде маркетинг құралдары көмегімен шешілетін мәселелер кешені деп көрсеткен [7, 64 б.].
Н.П. Гончарова мен П.Г. Перерва маркетингтік мәселелерге зерттеу жүргізудің нәтижесінде мынадай қорытынды жасады, инновациялық үрдістер маркетингі әр түрлі маркетингтік әдістерді қолдануды және инновацияның барлық өмірлік кезеңдерінде маркетингтік мәселелерді шешуді қарастырады [8, 39 б.].
П. Дойльдің пікірінше, инновация маркетингі бұл талдаудың статистикалық әдістердің негізінде маркетингтік зерттеулерде маркетинг бөлімінің рөлі зор, сонымен бірге бұл тұтынушылардың қажеттіліктерін сапалы түрде қанағаттандыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін рыноктық жаңашылдығына ие өнімдерді жасау бойынша рынокқа бағытталған қызмет
Р.Б. Ноздрева мен В.Ю. Гречковтың пайымдауынша, инновациялық маркетинг бұл іргелі және қолданбалы зерттеулерге негізделген ғылыми-техникалық әзірлемелерден бастау алып, нәтижелері рынок талаптары мен талғамдарына сәйкестігіне тексеруді, одан кейін ғана өндіріске енгізуді және тұтынушыларға ұсынуды қамтитын үрдіс [8, 39 б.].
В.И. Кирко мен А.В. Бухаров инновациялық маркетинг-технологиялар рыногын зерттеуді, инновацияны жүзеге асырушы кәсіпорынның ішкі және сыртқы мүмкіндіктерін талдауды және іс-әрекеттер бағытын белгілеуді қамтиды деген тұжырым жасады [7, 50 б.].
П. Кубаховтың пікірінше, инновация маркетингі бұл рынокқа бағдарланған инновацияларды жасау және жылжыту іс-әрекеттері. Сонымен бірге инновация сферасында маркетингтің екі түрін ажыратады. Стратегиялық инновациялық маркетинг бұл инновацияны жүзеге асырушы компаниялардың қаржылық жағдайын жақсарту мен пайдалылықты барынша көбейту мақсатында өнімдер, капиталдар, еңбек пен технологиялар рыноктарында үйлестірілген жұмыстардың арнайы тәсілдерді қолдану. Стратегиялық инновациялық маркетинг тұрақты инновациялық маркетинг пен санациялық инновациялық маркетингтен тұрады. Тұрақты инновациялық маркетинг бұрыннан шығарылған өнімдерді өткізу рыногында жағдаят нашарлаған жағдайында (жаңа өнім өндірісін игеру мен өткізу қажеттілігі туындайды) немесе сатып алынатын ресурстар қымбаттаған жағдайда (ресурс алмастырушы технологиялық үрдістер мен құрал-жабдықтарға қажеттілік туындайды) компанияның пайдасын қамтамасыз етуге немесе арттыруға қабілетті өнім мен үрдістік инновацияларды тұрақты қалыптастыру арқылы фирманың бәсекеге қабілеттілігін сақтап қалу үшін қызмет етеді. Санациялық инновациялық маркетинг аса қымбат сатып алынатын ресурстарды үнемдеуге, сонымен бірге тұрақты шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін үрдістік инновацияларды қарастырады. Тактикалық инновациялық маркетинг, бір жағынан, рынокқа жаңа өнімді шығаруға дайындау, екінші жағынан, рынокқа жаңа өнімді жылжыту бойынша шаралар жүйесін қамтиды
О.М. Хотяшеваның айтуынша, инновациялық маркетинг бұл инновацияның өмірлік кезеңінің барлық сатыларында, яғни инновациялық идеяны іздеуден бастап, тауардың рыноктан кетуімен аяқталғанға дейін маркетингтік шаралар кешенін қолдану технологиясын білдіреді [9, 35 б.].
Ал профессор А.В. Гугелевтің пайымдауынша, инновациялық маркетинг - өнім (қызмет) құрылымында жаңа құндылықтарды қалыптастыру үрдісін белгілейтін өндірістік маркетингтің бөлігі
Н.Я. Калюжнова мен А.Я. Якобсона инновация сферасында маркетингті рынок жағдаяты туралы ақпарат негізінде ғылыми-техникалық әзірлемелердің нәтижелерін рынок талаптарына бейімдеу және рынокқа белсенді түрде әсер етуге бағытталған қызмет ретінде анықтайды
Сонымен, жоғарыда келтірілген ғалымдардың анықтамаларын қарастыра келе, бұл анықтамаларда инновация маркетингінің стратегиялық және тактикалық аспектілері қамтылғанымен, инновацияның өмірлік кезеңіне байланысты түрлері есепке алынбаған. Сондықтан да осыдан шыға отырып, біздің пікірімізше, инновация маркетингі деп тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, инновацияны жобалап жасаудан бастап оны тұтынушыға жеткізуге дейін маркетингтік құралдарды қолдану іс-әрекеттерінің жиынтығын айтуға болады. Инновацияның маркетингіне сәйкес ұйым маркетингтік әдістер мен инновациялық өнімдерді әрдайым жетілдіріп отыруы тиіс.
Инновация маркетингінің ерекшеліктеріне келесілерді жатқызуға болады. Біріншіден, ғылыми-техникалық әзірлемелердің нәтижелерінің салааралық сипатын есепке алу қажеттілігі. Аталмыш қағида нақты жаңашылдықты бірнеше салаларда қолдану қажеттіліктерін талдау арқылы жүзеге асырылады. Екіншіден, ғылыми-техникалық өнімдерді өткізу кезінде білікті, тәжірибелі, тіпті ұжымдық тұтынушыға (фирма тарапынан келіссөз жүргізетін сатып алу жөніндегі комиссия) бағдарлану қажет. Өнімнің мұндай түрінің сатылуы ұзақмерзімді және күрделі келіссөздер жүргізу нәтижесінде іске асырылады. Жеке тұтынатын ғылымисыйымды тауарлар, әдетте, алдын ала таңдалатын тауарларға жатқызылады, сондықтан көп талқылау мен салыстыру нәтижесінде сатып алынады. Үшіншіден, инновациялық өнімдер жарнамалауды қажет етеді. Егер тұтынушыға инновацияның мәнін егжей-тегжей түсіндірмесен, онда сатып алушы оны алмайды, өйткені онымен таныс емес. Ал, өнімнің техникалық күрделілігі, әдетте, өндіруші фирма тарапынан сатудан кейінгі сервистік қызметті көрсетуді қажет етеді. Бұл төртінші ерекшелігі. Бесіншісі, ғылыми-техникалық өнімнің өткізілуі тұтынушының инновациялық әлеуетінің көлемі мен сапасынан тәуелді. Көптеген инновациялар көптеген өткізу рыноктарының жалпы техникалық тұрғыдан арта қалу салдарынан өткізілмей қалады.
Инновацияның маркетингі рынокқа тек жаңа тауарларды немесе өнімділігі жоғары технологияларды қолдану арқылы шығаруға болатын бұрынғы тауардың қосымша көлемін ғана емес, сонымен бірге жаңа технологияларды (бірінші кезекте жаңа өнім немесе технологиялық үрдіс, сондай-ақ оны жасау үшін құрал-жабдықтар негізіне алынған өнертабыс пен ноу-хауға лицензияларды сату) жылжытуға бағытталған. Айта кететін бір жайт, жаңа технологиялар маркетингі инновация маркетингісіне негізделеді. Сондықтан, инновацияны жүзеге асыру барысында маркетингтік қызметті ұйымдастыру кезінде тауар ретінде инновацияның ерекшеліктеріне көбірек назар аудару керек. Өйткені кейбір ғалымдар инновацияны жаңа тауар ретінде қарастырады. Алайда мұндай түсіндірме инновацияның аясын шектейді.
Аталмыш түсініктерді қарастырған кезде алғашқыда олар ұқсас туралы пікір қалыптасады, алайда маркетинг пен инновациялық менеджментте олар әр түрлі түсіндіріледі, сонымен бірге әр түрлі жіктеу критерийлеріне ие.
Инновация ұғымы алғаш рет ғылыми зерттеулерде ХІХ ғасырда пайдалана бастады және бір мәдениеттің кейбір элементтерін басқасына енгізуді білдірді. Бұл жерде, еуропалық дәстүрді мен ұйымдастыру тәсілдерін дәстүрлі африкалық және азиаттық қоғамға енгізу туралы айтылған болатын.
Техникалық инновациялардың заңдылығы экономикалық құбылыс ретінде ХХ ғасырда ғана зерттеле басталды. Инновацияның экономикалық мәні мен негізгі белгілерінің жалпы сұрақтары көптеген шетелдік және отандық ғалымдармен қарастырылған. Алғаш рет инновация терминін жаңа экономикалық категория ретінде ғылыми айналысқан австрия экономисі Йозеф Алоиз Шумпетер енгізді. Й. Шумпетер теориясының негізгілерінің біріне сәйкес жаңа, табиғаты бойынша, көнеден туындамайды, керісінше қасынан пайда болып, оны ығыстыра отырып, нәтижесінде айрықша үрдісте қажеттілікті тудырмайтындай барлық қатынастарды өзгертеді. Сондықтан өсім алдында құрылымдық қайта құру орын алады. Ал одан кейінгі даму өзге жағдайдан туындайтын бұрынғының жалғасы ретінде көрініс алды.
Шумпетер бірінші болып инновациялық үрдіске толық сипаттама беріп, дамуда өзгерістің 5 түрін ажыратты:
Жаңаны жасау, яғни тұтынушыларға әлі белгісіз игілікті немесе игіліктің жаңа бір қасиетін дайындау;
жаңаны енгізу, яғни аталмыш өнеркәсіп саласында әлі де белгісіз өндіріс тәсілі негізінде жаңа ғылыми ашулар болмаса да және осы тауарды коммерциялық мақсатта қолданудың жаңа тәсілі болуы да мүмкін;
өткізудің жаңа рыногын игеру, яғни өнеркәсіптің бұл саласы бұрын соңды аталмыш рыноктың болғаны немесе болмағанына қарамастан игерілмеген болса;
шикізаттың немесе жартылай фабрикаттың жаңа көзін табу, яғни бұрын соңды бұл көздің болғанына қарамастан немесе көңіл бөлінбегендіктен немесе оны жаңадан ашу керек болғандықтан;
сәйкес қайта құруды ұйымдастыру, мысалы, монополиялық жайғасымын қамтамасыз ету және басқа кәсіпорынның монополиялық жайғасымын әлсірету.
Сонымен Й. Шумпетер инновация ретінде тұтыну тауарларының жаңа түрлерін, жаңа өндірістік пен көлік құралдарын, рыноктар мен ұйымдастыру нышандарын енгізу және қолдану мақсатында өзгерістерді қарастырған. Шумпетердің пікірінше, пайда көзі тек баға өзгерісі немесе шығындарды үнемдеу ғана емес, сондай-ақ шығарылатын өнімнің түбегейлі өзгерісі: пайда шын мәнінде, жаңа комбинациялардың орындалуының нәтижесі, дамусыз пайда жоқ, пайдасыз даму жоқ. Оның басты қағидалары инновация саласында зерттеу жүргізіп жүрген басқа ғалымдарға негіз болды, нәтижесінде бұл бағыт айтарлықтай даму алды. Қазіргі сатыда кейбір ғалымдармен инноватиканы инновациялық үрдістің заңдылықтарын, инновациялық қызметтің әдістемесін және ұйымдастыруын зерттейтін экономикалық ғылымның бөлек бағыты ретінде қарастырылады [10, 89 б.].
Экономикалық әдебиеттерде инновация түсінігінің көптеген анықтамалары кездеседі. Американдық экономист Б. Твисс инновацияны интеллектуалдық тауар, яғни ойлап табу, ақпарат, ноу-хау немесе идея экономикалық мәнге ие болатын үрдіс ретінде қарастырады [11, 46 б.].
Венгерлік ғалым Б. Сантоның пікірінше, инновация бұл қоғамдық-техникалық-экономикалық үрдіс және идея мен оны ойлап табуды іс жүзінде қолдану арқылы қасиеттері бойынша күшті өнімдердің, технологияның қалыптасуына әкеледі, сонымен бірге ол экономикалық пайдаға, табысқа бағдарланған болса, онда оның рынокта пайда болуы қосымша табыс әкелуі мүмкін. Сондықтан, инновация зерттеулер мен жасап шығарудан бастап маркетингке дейін барлық қызмет түрлерін қамтиды.
П. Друкердің еңбектерінде, инновация мен кәсіпкерлік коммерциялық эффект пен тәуелділік дәрежесі тұрғысынан тығыз байланыста қарастырылады. П. Друкердің теориясына сәйкес, жүйелік инновациялық үрдіс өзгерістерді мақсатты бағытталған ізденіс пен әлеуметтік пен экономикалық өзгерістердің көзі ретінде бұл өзгерістердің әлеуетін жүйелі талдаудан тұрады. Жаңашылдық енгізудің көбі өзгерістерді қолданудың нәтижесі болып табылады, сонымен бірге жаңа білімдердің, ірі ашулардың және ойлап табудың нәтижелері де жаңашылдық (технология, техникалық жаңа енгізулер, серпінді технологиялар) болып табылады. Интеллектуалдық құрылымы бойынша аса қарапайым жаңашылдықтар ірі көлемді бизнеске айналып, үлкен жетістікке әкелуі мүмкін. Жаңашылдық техникалық немесе заттай түрде болуы міндетті емес.
Орыс экономист О.А. Третьяк инновацияны белгілі бір бағыт бойынша дамитын үрдіс ретінде қарастырады [12, 46 б.].
Инновация саласында ресейлік маман С.Д. Ильенкованың тұжырымдауы бойынша, инновация бұл бақылаудың, есепке алудың жаңа нышандарын, жоспарлауды, талдау әдістерін және т.б. қамтитын еңбек өндірісін ұйымдастырудың, қызмет етудің және басқарудың жаңа нышандарына, жаңа техника мен технологияға капитал салымы арқасында алынған материалдық нәтиже деген тұжырым жасады
Инновация бұл идеялардың, зерттеулердің, әзірлемелердің жаңа немесе жетілдірілген ғылыми-техникалық немесе әлеуметтік-экономикалық шешімге айналуы нәтижесі.
Профессор Ф.М. Днишев инновацияның мәні жаңа құралдарды немесе еңбек өнімдерін, халықаралық ынтымақтастықтың қаржылық пен сауда нышандарын және т.с.с. әзірлеуде тиімділікті жоғарылату үшін адам ақылының жетістігін (жаңа идея, жаңалық ашу, ойлап табу, жетілдіру және т.б.) пайдалануда жатыр - деп көрсеткен. Мүмкін болатын инновациялар тізімі және оларды қолдану аясы да кең, өйткені адам ақылының өнертапқыштығы мен қызмет ету аясы кең және адам қызығушылығы көп тарапты [13, 14 б.].
С.В. Валдайцевтің пайымдауынша, инновация бұл жаңа немесе жетілдірілген өнімді өндіру үрдісі, сонымен бірге өндірістік және ұйымдастырушылық технологияларды жетілдіруге немесе кәсіпорынды қайта құруға бағытталған іс-әрекет [13, 15 б.].
Фраскати құжатына сәйкес, инновация - рынокқа енгізілген жаңа немесе жетілдірілген өнім түрінде көрініс алған, нақты іс-әрекетте қолданылатын жаңа немесе жетілдірілген технологиялық үрдіс, немесе әлеуметтік қызмет көрсету жаңа тәсілі түрінде көрініс алған инновациялық қызметтің ақырғы нәтижесі ретінде анықталады.
Халықаралық стандарттарда технологиялық инновацияның екі типі көрсетілген:
өнім инновациясы;
үрдістік инновация.
Өнім инновациясы өндіріске жаңа немесе жетілдірілген тауарларды енгізуді білдіреді. Осыған байланысты өнім инновациясы екі түрін ажыратады:
базистік өнім инновациясы, яғни бұрын болмаған жаңа тауарды рынокқа енгізу;
жетілдірілген өнім инновациясы, яғни рынокқа бұрын енгізілген тауарды кейбір қасиеттерін өзгертіп енгізу.
Үрдістік инновация өнімді шығару кезінде өндірісті ұйымдастырудың жаңа нышандары мен әдістерін меңгеруді білдіреді. Бірақ өнім бұрыңғы технологиялар, құрал-жабдықтар, энергетикалық ресурстар негізінде және өндіріс пен басқаруды ұйымдастырудың дәстүрлі әдістерін қолдану негізінде өндірілуі мүмкін
Жоғарыда келтірілген әр түрлі ғалымдардың пікірлерінен шыға отырып, біздің пікірімізше инновация бұл:
біріншіден, өнім-инновациясы бұл кәсіпорын өндіретін өнім аясында жаңашылдықты енгізу, яғни аталмыш кәсіпорында жүзеге асырылатын барлық шаралардың (экономикалық, техникалық және ұйымдастырушылық) тікелей нәтижесі. Өнім-инновациясы өндірістік үрдістердің, технологиялардың, ұйымдастыру шарттарының өзгерісіне әсер етуі мүмкін. Өнім-инновациясының мақсаты өткізу көлемін арттыру, рынок үлесін кеңейту, пайданы арттыру, жаңа жұмыс орындарын құру;
екіншіден, үрдістік-инновация бұл технологиялық үрдістегі жоспарланған өзгерістер. Үрдістік-инновация өнім-инновациясы үшін қажетті техникалық алғышарттарды қалыптастырады. Үрдістік-инновацияның мақсаты өнімділікті арттыру, шикізат пен энергияны үнемдеу арқылы пайданы арттыру, қоршаған ортаны ластауды азайту;
үшіншіден, әлеуметтік-инновация-әлеуметтік-тех никалық жүйе аясында жоспарланған өзгерістер. Әлеуметтік-инновация бір мезгілде өнім-инновациясы үшін құрал болып табылады. Әлеуметтік-инновацияның мақсаты ұжым мен қоғамға қатысты әлеуметтік жауапкершілікті арттыру, фирма абыройын жоғарылату, еңбек рыногында жағдайды жақсарту.
Көбінесе экономисттер инновациялық маркетинг және маркетинг инновациясы түсініктерін бір-бірінен ажырата алмай жатады. Шын мәнісінде бұл екі түрлі нәрсе емес, бірақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Соңғы кезде еліміздің ақпараттық қызмет саласының нарығы қарқынды дамып келеді. Бұл осы саладағы маркетингті қолдануды қажет етеді. Маркетингті қолдану компанияларға бәсекелік артықшылық, табыстың өсуі, компанияның жан-жақты дамуына ықпал етеді. Сондықтан бітіру жұмысының тақырыбының өзектілігі мен маңызы ерекше деп айтсақ болады.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Маркетинг саласы еліміздің экономикасындағы жылдам қарқынмен дамуда және оның бәсекеге қабілеттілігіне тікелей әсер етеді. Қазіргі таңда ақпараттық саланың да экономикамыздың дамуна әсері зор. Орта дәулетті қазақстандықтардың әлеуметтік-тұрмыстық аясындағы қызметтеріне жоғары телекоммуникациялық технология кең көлемде ене бастады деп айтуға әлі ерте. Қалай болғанда да бұл үрдіс жарқын көрініс таба қоймағанымен, үміт отының белгілері қазірдің өзінде біліне бастады. Бұған ұтқыр байланыс, интернет және бекітілген телефония сияқты телекоммуникация нарығының негізгі сегменттерінің өсу қарқыны куә бола алады.
Қазақстан динамикалық тұрғыда дамушы экономикасы бар мемлекет болып табылады, дегенмен мемлекеттегі телебайланыс қызметтерінің сәйкес дамуынсыз елдің тұрақты дамуына жету қиын, себебі ақпарат қазіргі нарықтық ортада маңызды өндірістік ресурстарды қалыптастырады және ақпараттың өзі тек басқару шешімдерін жасап шығарудың негізі ғана емес, сонымен бірге, нарық потенциалының және қолда бар капиталдың айқын емес активі (өндіріс факторы) болып табылады, мұнсыз қазіргі заманда нарықтық жетістікке жету мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан Республикасы өз елі ішінде байланыс қызметтері нарығының дамуына көп көңіл бөлуде.
Қазіргі заманда әлемде толыққанды ақпараттсыз орнықты дамуға жету мүмкін емес. Сондықтан да әлемнің барлық мемлекттері өздерінің ұлттық өрістерін дамытуға мүмкіндік жасайды, ал бұл нарыққа жаңа тауар ұсыну арқылы ғана сәтті бола алады. Мемлекеттің телекоммуникациялық қызмет көрсетуінің дамытылуы алдыңғы қатарлы халықаралық ақпараттық технологияларды енгізуге жол бере отырып, елде ақпараттық кеңістікті толық жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Сондықтан да елімізде инновациялық маркетингті дамыту үлкен маңызға ие.
Еліміздің телекоммуникация саласында инновациялық маркетингті дамыту кәсіпорындарға үлкен мүмкіндіктер береді, яғни аталған нарықта жоғары бәсекеге қабілеттілікке қол жеткізуге, тұтынушыларды ерекше ұсыныстармен таң қалдыруға, бәскелестерінен айтарлықтай артықшылықтарға ие болуға, жаңа өнімдер мен қызметтерді жасай отырып, оларды тиімді өткізуге, сонымен қатар новаторлық өнімдер және қызметтермен шетелдік нарықтарға шығуға мүмкіндік береді.
Инновациялық маркетинг тек телекоммуникация саласын ғана емес, сонымен қатар жалпы еліміздің экономикасын дамытуға үлкен септігін тигізеді. Мәселен, инновациялық маркетинг телекоммуникациялық кәсіпорындардың қызметін, табысын, әлеуетін арттыра отырып, отандық жаңа өнімдердің пайда болуына жол ашады. Ал бұл жағдай еліміздің инновациялық потенциалын, мүмкіндіктерін арттырады, экономикамыздың өсіп өркендеуіне жағдай жасайды.
Бітіру жұмысының мақсаты - Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет саласындағы компанияларда инновациялық маркетингті дамыту үшін теория-әдістемелік және практикалық ұсыныстар жасау болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей міндеттер белгіленген:
oo инновация түсінігін сипаттау;
- инновациялық маркетинг анықтамасын беру;
- ақпараттық қызмет саласында инновациялық маркетингтің қолданылу ерекшеліктерін анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласының қазіргі даму жағдайына талдау жасау;
- АО ҚазақТелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті қолдану деңгейін талдау;
- АО ҚазақТелеком кәсіпорнында инновациялық маркетингті жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау.
Бітіру жұмысының объектісі. Қазақстан Республикасының ақпараттық қызмет саласындағы кәсіпорындары мен Қазақтелеком акционерлік қоғамы.
Бітіру жұмысының зерттеу пәні. Қазақстанның ақпараттық қызмет саласындағы инновациялық маркетингтік іс-әрекеттер жиынтығы.
Бітіру жұмысы белгілі бір деңгейде алдына қойған мақсатты орындау үшін теориялық тұрғыдан да, талдау тұрғысынан да жан-жақты жүйеленген.
1 бөлімде ақпараттық саладағы инновациялық маркетингтің қолданылу ерекшелігі, жалпы инновациялық маркетинг анықтамалары, инновациялар түсінігі кеңірек қарастырылады.
2 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызметтің қалыптасу алғышарттары, қазіргі даму жағдайы, Қазақтелеком АҚ-да қолданылатын инновациялық маркетинг іс-әрекеттері талданған.
3 бөлімде Қазақстан Республикасындағы ақпараттық қызмет саласын және Қазақтелеком АҚ-да қолданылатын инновациялық маркетинг іс-әрекеттерін жетілдіру бойынша ұсыныстар жасалынған.
Осылайша, Қазақстанның телекоммуникациялық қызмет нарығында инновациялық өнімдерді жасап жылжытудың негізгі тәсілі - инновациялық маркетингті қолдану болып табылады.
I ИННОВАЦИЯЛЫҚ МАРКЕТИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация түсінігі
Бүкіл әлемде экономикалық дамудың маңызды қозғаушы күші ретінде қабылданған ғылыми-техникалық прогресс, көбіне отандық және шетелдік әдебиеттерде инновациялық процесс түсінігімен байланыстырылады. Өйткені, бұл американдық экономист Джеймс Брайт атап көрсеткендей, ғылымды, техниканы, экономиканы, кәсіпкерлікті және басқару ілімін ұштастыратын бірден бір процесс болып табылады. Аталмыш процесс нақты бір жаңалықты ашуға бағдарлана отырып, осы жаңалықты ойлап шығару идеясынан бастап сатуға дейінгі барлық өндіру, айырбастау және тұтыну қарым-қатынастарын қамтиды. Бұдан инновацияның әу бастан-ақ қолданылуға және сатылуға мақсатталғанын пайымдау қиын емес.
Соңғы кездері инновация теориясының мәселелеріне қызығушылық күрт өсті, мұны осы тақырыпқа қатысты шығарылып жатқан жарияланым мен басылым көлемінің көбейіп жатқандығынан айқын көруге болады. Сонымен қатар, инноватиканың мазмұны мен анықтамасы әдебиеттерде толық ашылмаған немесе бір ұғым (термин) әртүрлі мағынада берілумен сипатталған. Ал, бұл өз кезегінде инновация мәнін анықтаудың өзектілігін күшейтері сөзсіз.
Инновация түсінігі алғаш рет мәдениеттанушылардың ғылыми зерттеулерінде ХІХ ғасырда кездесе бастаған және бір мәдениеттің кейбір элементтерін өзге мәдениетке енгізу, дәлірек айтқанда, еуропалық ұйымдастыру дәстүрлері мен тәсілдерін дәстүрлі азиялық және африкалық қоғамдарға ендіру арқылы көрініс тапқан. Бертін келе, ХХ ғасырдың соңында ғана техникалық жаңалықтардың заңдылықтары зерттеле бастаған.
Ғылыми әдебиеттерде инновация экономикалық дамудағы маңыздылығына қарай базистік (негізгі), жақсартушы және псевдоинновациялық деп үшке жіктеледі.
Нәтижелерінің бағытталуына қарай инновация өнімдік және процестік болып екіге бөлінеді. Өнімдік инновациялар өнімдердің жаңа немесе жетілген түрлерін қолданысқа ендіруді, дәлірек айтқанда, материалдардың, жартылай фабрикаттардың, қосалқы бөлшектердің және өнімдердің жаңа түрлерін өндіруді қамтиды. Ал, процестік инновациялар технологиялық, ұйымдық-басқарушылық және әлеуметтік болып үшке топтастырылады. Технологиялық инновация - өнім өндірісінің жаңа технологияларын өндіруге; ұйымдық-басқарушылық инновация - өнім өндіру, тасымалдау, өткізу және жабдықтау жұмыстарын ұйымдастырудың жаңа әдістері мен басқарудың жаңа ұйымдық құрылымын қалыптастыруға; әлеуметтік инновация - еңбек және демалыс шарттарын жақсартуға, адамның денсаулық сақтау, білім алу және мәдениетті болу қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталады.
Орыс ғалымы А.И. Пригожин инновациялардың мынадай толық жіктемесін ұсынады:
1. Таралу деңгейіне қарай: тұрақты, ішінара өзгермелі (диффузиялық).
2. Өндіріс цикліндегі орнына қарай: шикізаттық, қамтамасыз етуші (байланыстырушы), өнімдік.
3. Нарықты қамту үлесіне қарай: жергілікті, жүйелік, стратегиялық.
4. Инновациялық әлеуеті мен жаңалық деңгейіне қарай: радикалдық, комбинаторлық, жетілген [1].
Инновацияны төмендегідей жіктеуге болады:
oo өндірісте жаңа өнімдер мен технологияларды шығару мен игеруге, құрал-жабдықтарды жаңартуға, ғимараттарды қайта қалпына келтіруге және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шараларды атқаруға бағытталған технологиялық инновациялар;
oo өндіріс қуатын күшейтуге және өндірістік қызметті әртараптандыруға бағдарланған өндірістік инновациялар;
oo өткізу (сату) қызметін мақсатты өзгертуге бағытталған сауда-саттық инновациялар;
oo еңбек шарттарын жақсартуға және ұжымның әлеуметтік жағдайын көтеруге бағытталған әлеуметтік инновациялар;
oo ұйымдық құрылым мен шешім қабылдау әдістерін жақсартуға бағдарланған басқару саласындағы инновациялар.
Кәсіпкер үшін инновация пайданы ұлғайтудың және жаңа өтім нарықтарын табудың негізгі құралына айналса, Үкімет үшін экономикалық дағдарыстан шығудың бірден бір жолы болып табылады. Инновациялық дамудың басым бағыттары соғыстан кейінгі жылдары әйгілі оңтайлы экономика тұжырымдамасының орнын басты. Кембридж университетінің профессоры Грегори Дейнстің айтуынша, инновация оңшыл және солшыл саясаткерлерді біріктіретін жаңа дінге айналды.
Әлем елдерінің барлығының экономикалық сипаты мен дамуын анықтайтын маңызды факторлардың біріретінде бүкіл әлемде мойындалған ғылыми-техникалық прогресс (ҒТП) батыс және отандық әдебиеттерде инновациялық процес ұғымымен байланыстырылады. Бұл процесс жаңалық табуды білдіреді және ғылыми идеяның туылуынан оның коммерциялық іске асуына дейінгі кезеңдерді, яғни өндіріс ,айырбас,тұтыну қатынастарының бүкіл жинағын қамтиды.
Инновациялық процестерді зертеудің маңыздылығы, бір жағынан, қоғам экономикасын көтеру үшін ғылым мен инновациялардың ерекше маңыздылығымен, екінші жағынан, Қазақстан Республикасында инновациялық дағдарысты жеңу жолдарын анықтау қажеттілігімен түсіндіріледі.
Инновация термині өтпелі экономика кезеңінде белсенді пайдаланады. С.б. инновациялық қызмет, инновациялық процесс, инновациялық шешім және т.б туыстас түсініктер енді. Инновация түсінігін анықтау үшін ғалымдардың әртүрлі көзқарастарымен танысу керек.
Инновация дегеніміз белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жаңашыл жаңалықтарды кешенді құру процесі, таралуы және қолданыс табуы. Әртүрлі ғалымдар, әсіресе шетелдік (Н.Мончев, И.Перлаки, В.Хартман, Э. Мэнсфилд, И.Шумпетер және т.б), инновация түсінігін өзінің зерттеу объектісі мен саласына байланысты тұжырымдар айтты. Мәселен, Б.Твисс инновацияны ғылыми ашылымдар немесе идея экономикалық мазмұнға ие процес ретінде анықтайды. Ал, Б.Сантоның пікірінше, инновация - бұл қоғамдық, техникалықжәне экономикалық процесс, яғни идеялар мен ашылымдарды практикада қолдану арқылы қасиеттері жақсы өнімдер мен технологияларды құруға жеткізеді. Ал егер де инновация экономикалық табысқа, пайдаға негізделсе, онда оның нарықта пайда болуы қосымша табысты әкелуі мүмкін. И.Шумпетер инновацияны кәсіпкерлікпен тығыз байланысты өндіріс факторлардың жаңа ғылыми-ұйымдастырылған комбинациясы деген анықтама ұсынған.
Инновацияның әртүрлі анықтамаларын талдау нәтижесінде, инновацияның спецификалық мазмұнын өзгерістер құрайды, ал инновациялық қызметтің негізгі функциясы өзгеріс функциясы болатынын анықтадық.
Сонымен халықаралық стандарттарға сәйкес инновация - (инно-қ қызметтің соңғы нәтижесі) жаңа немесе жетілдірілген өнімге айналған, жаңа немесе жетілдірілген технологиялық процесс нарығына ендірілген, тәжірибе жүзінде пайдаланылатын немесе әлеуметтік қызметтерге қатысты пайдаланылатын инновациялық қызметтердің соңғы нәтижесі.
Инновациялық процесті жаңашылдарды өткізу поцесінде болатын ғылыми-техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістердің жиынтығы ретінде анықтауға болады. Ал жаңашылдарды құру, тарату және пайдалануды инновациялық цикл деп атайды.
Әдетте, инновация түсінігі жаңа, жақсартылған өнімді немесе өндіріс процесін қалыптастыру дегенді білдіреді. Бұған қоса, нарықтағы белгілі тауардың өндірісі үшін арзанырақ шикізатты пайдалану, маркетинг саясатын өзгерту, жаңа нарықтарға немесе жаңа сервис (қызмет көрсету) деңгейіне шығу да инновация ретінде қабылданады.
Көбіне, негізгі новаторлар (жаңашылдар) рөлін атқаратын табысты кәсіпкерлер (антрепренерлер) пайдаға кенелтетін жаңалықты қалай ойлап тапқаны және қолданғаны туралы жиі ойлана бермейді. Себебі, олардың басым көпшілігі шикізат және технология нарығындағы, салық салу жүйесіндегі, демографиялық ахуалдағы және геосаяси ортадағы мезеттік өзгерістер мен құбылыстарды пайдалана отырып, қиналмастан ақша табады; осылайша, жаңа нарықтарды қалыптастырады немесе қолдағы өнімдерді сатудың жаңа әдістерін ойлап шығарады.
Инновацияның негізгі мақсаттары келесілер:
1. Мәселенің жаңа техникалық шешімін табу-өнер табыстарын құру;
2. Ғылыми-зерттеу және тәжірибе конструкторлық жасалымдарды өткізу;
3. Өнімнің сериялық өндірісін бір қалыпқа келтіру;
4. Өткізуді дайындау және ұйымдастыру;
5. Нарыққа жаңа тауарды ендіру;
6. Технологияларды үнемі жетілдіру жолымен жаңа нарықтард аорнығу, өнімнің бәсеке қабілеттілігін жоғарылату.
Инновацияның негізгі кезеңдері келесілер:
1. Келіп түсетін идеяларды бір жүйеге келтіру;
2. Идеяларды сұрыптау және жаңа өнім туралы идеяны өңдеу;
3. Жаңа өнімнің экономикалық тиімділігін талдау;
4. Жаңа өнімді құру;
5. Нарықта тестілеу
6. Өнім жөнінде маркетинг бағдарламасы негізінде өндіріске жаңа өнімді енгізу туралы шешімді қабылдау.
1800 жылы француз экономисі Жан-Батист Сей экономика ғылымына антрепренер ұғымын енгізеді. Оның пайымдауынша, көп мөлшерде соңғы өнім алу және өнімділікті арттыру үшін қолындағы экономикалық ресурстарды пайдаланудың едәуір тиімді тәсілін табатын тұлға антрепренер деп аталады.
Инновацияның мәнін толығырақ түсіну үшін оның жіктелімін қарастырған дұрыс. Экономикалық әдебиеттерде инновация ұғымын анықтауда және инновацияны жіктеу бойынша біркелкі көзқарас жоқ деуге болады. Зерттеу негізінде инновацияны жіктеудің келесідей нұсқасын ұсынғымыз келеді. Нұсқа жеті жіктеу белгісіне негізделген. Бұл белгілерге мыналарды жатқызуға болады:
қолдану сферасы;
инновацияның пайда болу көзі;
ауқымы;
жүзеге асырудың ақырғы нышаны;
қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты;
жаңашылдық дәрежесі;
қолдану дәрежесі.
Қолдану сферасы бойынша инновацияны жіктеудің келесі нұсқасы ұсынылады:
басқарушылық - белгілі бір объектіні басқару үрдісін жетілдіруге бағытталған;
әлеуметтік-экономикалық - әр түрлі әлеуметтік-экономикалық үрдістерді оңтайландыруға бағытталған;
технологиялық - өндірістік үрдістің тиімділігін жоғарылатуға бағытталған;
қаржылық - көрсетілетін қаржылық қызметтерді жетілдіруге бағытталған;
маркетингтік - маркетинг құралдарын жетілдіруге бағытталған.
Инновацияның пайда болу көзі П. Друкер ұсынған жіктеу нұсқасын келтіргенді жөн көріп отырмыз:
инновация - кездейсоқ оқиғаның нәтижесінде пайда болған;
инновация - шыңдық пен ол туралы ойлардың арасындағы сәйкессіздіктің негізінде пайда болған;
инновация - үрдіске қажеттіліктің туындауы негізінде пайда болған;
инновация - салалық немесе рынок құрылымында өзгерістердің нәтижесінде пайда болған;
инновация - демографиялық өзгерістердің негізінде пайда болған;
инновация - көзқарастарда, көңіл күйдегі және құндылықтардағы өзгерістердің негізінде пайда болған;
инновация - жаңа білімдер негізінде пайда болған [2].
Масштабы бойынша инновацияны төрт топқа бөлуге болады:
Әлемдік деңгейдегі инновация - жалпы әлем масштабында тараған;
ел деңгейіндегі инновация - бір мемлекеттің аумағында тараған;
аймақ деңгейіндегі инновация - белгілі бір аймақ шеңберінде тараған;
кәсіпорын деңгейіндегі инновация - нақты бір кәсіпорын, ұйым және т.с.с. шеңберінде тараған.
Жүзеге асырудың ақырғы нышаны бойынша инновацияның екі негізгі тобын бөліп көрсетуге болады:
Өнім түрінде жүзеге асырылған инновация - тауар немесе қызмет;
үрдіс түрінде жүзеге асырылған инновация - құжат түрінде рәсімделген операциялар мен технологиялар;
Қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты бойынша инновацияны екі негізгі топқа бөлуге болады:
бұрыннан белгілі қажеттіліктерге бағдарланған инновация - бүгінгі таңда бар, бірақ толық немесе ішінара қанағаттандырылмаған қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған;
жаңа қажеттіліктерді қалыптастыруға бағдарланған инновация - келешекте пайда болуы мүмкін қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағдарланған.
Жаңашылдық дәрежесі бойынша инновацияны жіктеуде Т. Робертсонның нұсқасын қолдануға болады:
Түбегейлі инновация - сатып алушылардың мінез-құлқы үлгісін түбегейлі өзгертетін абсолютті жаңа тауарлар;
жүйелі инновация - қалыптасқан тұтынушылық мінез - құлқының үлгісін өзгертпейтін жаңа тауарды жасау немесе бұрынғы тауардың жетілдірілген түрі;
түрлендірілген инновация - бұрынғы тауардың түрлендірілген түрі.
Қолдану дәрежесі бойынша инновациялар екі топқа бөлінеді:
Арнайы инновация - ерекше үрдістерді жетілдіруге бағытталған;
әмбебап инновация - бір немесе бірнеше саланың бірнеше объектілерін қолдануға болатын.
Қарастырылған жіктелім инновацияның көптүрлілігін салыстырмалы түрде толық сипаттайды. Сондықтан инновация түсінігін толық айқындау мақсатында жаңа өнім түсінігін қарастыру қажет.
Маркетологтар арасында жаңа өнім төңірегінде бірыңғай пікір жоқ, соның салдарынан маркетингтің рөлі толық көлемде анықталмайды.
Маркетингтік терминдер сөздігінде жаңа өнімді бұрыннан шығарылған бірақ елеулі немесе елеулі емес өзгерістер енгізілген өнімді, толықтай жаңа өнім және рынокта бар өнім еліктеменің нұсқасы - ретінде қарастырылады.
В. Фуллердің пікірінше, жаңа тауар - жасау үрдістері мен қатар ұйым бұрын шығармаған немесе бұрынғы тауарды жаңа рынокқа шығаруды қамтуы тиіс. Оның айтуынша, жаңа өнім мағынасын көп шектемеу қажет .Профессор Г.А. Васильевтің жетекшілігімен шығарылған ғылыми еңбекте, жаңа тауар - рынокқа шығарылатын және бұрынғы ұқсас тауарларда тұтынушының қасиеттерінің белгілі бір ерекшеліктерімен өзгешеленетін жаңа өнімді қарастыру қажет делінген [3, 31 б.]. Сонымен қатар, белгілі американдық маркетологтар Ф. Котлер мен Г. Армстронг, жаңа өнім бұл зерттеу мен жасап шығару барысында жақсартылған және түрлендірілген өнімнің тұпнұсқасы деген тұжырым жасады [4, 328 б.]. Мұндай жағдай аталмыш терминнің аясын анықтау үшін жіктеу критерийлерін білуді талап етеді. Аса сәтті жіктелім ретінде Буз, Аллен және Хэмилтон ұсынған жіктелімін қарастыруға болады. Олар 700 фирма мен 1300 жаңа өндірістік пен тұтыну тауарларын зерттеуге негізделген. Аталмыш жіктелім әлемдік деңгейде белгілі және маркетинг бойынша оқулықтарда кең қолданысқа ие (1-кесте).
Кесте 1.
Жаңа өнімнің жіктелуі
№
Жіктелім
Үлесі
1
Әлемдік деңгейдегі жаңа тауарлар
10 %
2
Кәсіпорын үшін жаңа тауарлар
20 %
3
Өнім ассортиментін кеңейткен тауарлар
26 %
4
Жетілдірілген өнімдер
26 %
5
Өнімді қайта жайғастыру нәтижесінде алынған тауарлар
7 %
6
Үнемдеуші әдістерді қолдану арқылы алынған тауарлар
11 %
*Ескерту: автормен құрастырылған
Кестеден көріп тұрғанымыздай, аталмыш жаңа өнімнің жіктелуі жоғарыда қарастырылып кеткен инновация жіктелімінің барлық түрлерін сипаттамайды. Сондықтан да, жаңа өнім түрлігінің қолданысы инновацияны шығарудағы маркетингтік қызметтің аясын шектейді. Ендеше 1-суретте көрсетілгендей инновация мен жаңа өнім арасында байланысты былайша сипаттауға болады.
ИННОВАЦИЯ
Жаңа тауарлар
Сурет 1. Инновация мен жаңа өнім арасындағы байланыс
*Ескерту: автормен құрастырылған
Сонымен, жоғарыда айтылғаннан шыға отырып, инновация ұғымы жаңа өнім түсінігін қамтиды және маркетингте оны өнім инновациясы ретінде қарастырады.
П.Н. Завлин инновацияларды мынадай 12 қасиеті бойынша, атап айтқанда, маңыздылығына; бағыттылығына; салалық құрылымына; өзгеріске ұшырау деңгейіне; әзірлемелерге деген байланыстылығына; таралу ауқымына; өндіріс процесіндегі орнына; қанаттандыратын қажеттіліктерінің сипатына; жаңалық дәрежесіне; нарыққа шығу уақытына; пайда болу себебіне; қолданылу аясы мен пәніне қарай жіктеу керектігін алға тартады [4].
Ал, Д.М.Степаненко ТМД елдері үшін озық үлгідегі жаңалықтар мен инновацияларды келесідей тізбекпен топтастырудың орынды екендігін айтады:
1. Инновацияның жаңалық деңгейіне қарай: радикалдық инновациялар; жақсартушы инновациялар.
2. Инновацияның жаңалық ауқымына қарай: әлемдік ауқымдағы жаңа инновациялар; республикалық ауқымдағы жаңа инновациялар; республикадағы салалар үшін жаңа инновациялар; кәсіпорындар үшін жаңа инновациялар.
3. Инновацияның сипатына қарай: өнімдік инновациялар; процестік инновациялар; ұйымдық инновациялар; экономикалық инновациялар; әлеуметтік инновациялар.
4. Инновацияның қолданылу жиілігіне қарай: бір реттік инновациялар; қайталанбалы инновациялар.
5. Инновация ендірілетін халық шаруашылығы салаларына қарай: материалдық өндірістегі; ғылымдағы; қызмет саласындағы; әлеуметтік саладағы инновациялар.
6. Инновацияның қолданылу саласына қарай: кәсіпорын ішінде қолданылатын инновациялар; кәсіпорында жинақталатын инновациялар; сатуға арналған инновациялар.
7. Инновация түрлеріне қарай: ашылымдар, жаңалықтар, патенттер; оңтайландырушы ұсыныстар; ноу-хау; тауар белгілері, тауар төсбелгілері және эмблемалары; технологиялық, өндірістік және басқарушылық процестерді, құрылымдарды, әдістерді, құрылыстарды сипаттайтын жаңа құжаттар.
8. Инновацияны ендіру нәтижесінде алынатын әсер (эффект) түріне қарай: экономикалық; экологиялық; ғылыми-техникалық; әлеуметтік; интегралдық [3].
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың орнығу жағдайында инновациялық процестерді, әсіресе, ғылымды көп қажетсінетін салаларда жеделдету қазіргі экономиканы дамытудың басты сипатына айналуға тиіс. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің деректеріне сүйенсек, жоғары технологиялы өнімдердің әлемдік нарығы жалпы құны 2 триллион 300 миллиард долларды құрайтын 50-55 макротехнологиядан тұрады. Мұның 39%-ы АҚШ-тың, 30%-ы - Жапонияның, 16%-ы - Германияның үлесіне тиеді. Ал, Қазақстанда ғалымдардың көп болғанына қарамастан, еліміздің осы нарықтағы үлесі небәрі 0,01%-ды құрайды. Аталмыш министрліктің есептеулері бойынша келешекте бұл көрсеткішті 1-2%-ға жеткізуге болады.
Нарықтық экономикадағы инновациялық процестерді басқарудың қазіргі тұжырымдамасы, концепциясы елеулі ерекшеліктерімен сипатталады. Бұл тұжырымдамада жаңа өнімді, қызметті немесе технологияны өндіріске ендіру және нарық тарапынан қабылдаттыру мәселесі идея туындаған және жаңалық ашылған кезден бастап-ақ шешілуге тиісті негізгі мәселе болып табылады. Инновациялық процестердің тиімділігіне инновациялық процестердің барлық сатысын сапалы басқару мен орындау үшін қаржылық, материалдық, еңбек және интеллектуалдық ресурстарды жұмылдыратын және инновациялық қызметті жүзеге асыратын ұйымдар жауапты болады.
Нарықтық экономикадағы инновациялық процестің басты міндеті (алғашқы сатысы) инновацияға деген төлем қабілетті сұраныс пен нарық үлесін анықтауға және қалыптастыруға бағытталады. Сол себептен, тұтынушылардың талғамдарын бағалау, ашылатын жаңалықтың бағалық өлшемдері мен ауытқуларын жоспарлау және нарықтың мүмкін болатын ауқымын айқындау инновациялық процестерді басқарудың ажырамас бөлігін құрайды.
Уақыт өлшемі де инновациялық қызмет үшін өте маңызды. Өйткені, инновациялық процестерді іске асыруға қажетті көптеген ресурстар бәсекелес ұйымдардың сол инновацияны ертерек нарыққа шығаруы салдарынан құнсызданып кетуі мүмкін.
Демек, нарықтық экономикадағы инновациялық процеске қоғамдық қажеттіліктердің сандық және сапалық ауытқуларына сәйкес туындап отыратын ағымдағы және келешектегі сұранысты толық қанағаттандыру үшін ресурстарды қайта үлестіруге бағдарланған институционалдық және құрылымдық факторлар арқылы қолдау көрсетіледі.
Инновациялық процестің екінші сатысында іргелі зерттеу нәтижелерін іс-жүзінде қолдану мүмкіндіктерін айқындау мақсатында салалық институттар тарапынан мемлекеттік бюджет есебінен немесе жекелеген мүдделі ұйымдардың қаржысы есебінен қолданбалы ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Мұндай жұмыстар кері, қажетсіз нәтижелер алу ықтималдылығы мен зерттеуге жұмылдырылған қаржының босқа кету қаупінің едәуір жоғарылығымен ерекшеленеді.
Үшінші сатыда жаңа өнім үлгілерін әзірлеу мақсатында тәжірибелі-конструкторлық жұмыстар атқарылады. Дәлірек айтқанда, жаңалықты зертханалық және тәжірибелік зерттеулерден өнеркәсіптік игеруге өткізу шаралары қарастырылып, инновация нысанының құрылысы әзірленеді және технологиялық процестер мен жұмыстардың жобасы дайындалады. Аталмыш жұмыстар ғылыми-техникалық және жобалық ұйымдар мен шағын инновациялық кәсіпорындар тарапынан корпоративтік құрылымдар мен мекемелердің тапсырысы бойынша коммерциялық және венчурлық қаржыландыру негізінде орындалады.
Жоғарыда айтылған сатылардың барлығын дайындық кезеңі немесе нарыққа дейінгі кезең деген ортақ атаумен сипаттауға болады. Ал, ғылыми-техникалық қызметтің нәтижелерін іс-жүзінде қолдану процесі жаңалықты нарыққа ендіру, нарықты кеңейту, инновацияны шарықтау шегіне жеткізу және инновацияның өшу сатыларын қамтитын нарық кезеңінде жүзеге асырылады.
Жаңалықты нарыққа ендіру сатысында жаңалықты өндіруге (шағын сериялы өндіруге, әртүрлі өңдеуден өткізуге, сериялы өндіруге, сертификаттауға) қатысты шаралар атқарылады. Нарықты кеңейту сатысында белгілі бір тұтынушылар тобын қалыптастыру және сервистік, қосымша қызметтер көрсету негізінде инновацияны нарыққа тиімді сатуға бағытталған белсенді маркетинг қызметі жүргізіледі. Инновациялық процестің келесі сатылары нарықтың қануымен және инновациялық өнімнің сату көлемінің азаюымен байланысты болады; бір немесе бірнеше мүдделі шаруашылық субъектілерінің қаражаты есебінен қаржыландырылады [5].
Инновациялық процестің осы сызбасы инновациялардың барлық түрі үшін қолданылатын, көпшілік мақұлдаған сызба болып табылады. Дегенмен, бүгінгі күні жоғары технологиялар саласындағы инновациялық процестердің қарқынды өсуі салдарынан аталмыш сызба қайта өңдеуді талап етеді. Әсіресе, әртүрлі жіктеу қасиеттері бойынша инновацияларды жүйелеу үшін оларды өңдеу мен жүзеге асыру процестерінің ерекше сипаттарын анықтау қажет. Бұған базистік және жақсартушы инновациялардың инновациялық процестерін ұйымдастыру мен басқарудың басты ерекшеліктері негіз бола алады.
1.2 Инновациялық маркетинг түсінігі
Жаңа технологиялардың дамуы және осы технологиялар арқылы тауар мен қызметтің мүлдем жаңа жетілдірілген түрлерінің пайда болу жылдамдығы тұтынушылардың қажеттіліктері мен нарықтағы жағдайдың жылдам өзгеруіне әкеледі. Қазіргі нарықта тұтынушы нені, қайда, қандай күйде және қандай бағамен сатып алғысы келетінін өзі таңдап, өндірушілерді осы шарттармен санасуға міндеттейді. Нарықтағы бәсекелестік күннен күнге артып, өндіруші кәсіпорындар тұтынушыны таң қалдырудың қиын екенін түсініп, олардың назарын аудару үшін қолдан келгенін жасауда. Осы орайда бизнестің дамуы тікелей автоматтандыру, жаңа техникалық құралдарды және тауарды жылжытудың озық технологияларын енгізумен, сонымен бірге инновацияны жүзеге асырудың құралдарын пайдаланумен байланысты десек болады. Яғни, тұтынушы талғамынан шығып, нарықта жоғары бәсеке қабілеттілігіне қол жеткізу үшін жаңашылдыққа, инновацияларға ұмтылып, жаңа уникалды ұсыныстар жасау қажет.
Қазіргі кезде мемлекетіміз заманауи технологияларды қолдану қажеттілігін түсініп, жаңашылдық, новаторлық бағытта көптеген бағдарламалар жүзеге асырылуда. Осындай игі бастаулардың бірі елбасымыз Н.Назарбаевтың Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Жолдауында қазақстандықтардың көкейінде жүрген көп мәселелер, яғни стратегиялық жоспарда экономиканы әртараптандыру, сауатты сауда саясатын жүргізу, инвестициялар тарту, кәсіпкерлікті және инфрақұрылымды дамыту туралы көрсетілген. Ал негізгі әрі күрделі мақсат - жаңа әлемде жаңа Қазақстанды қалыптастыру. Елімізде алдынғы қатарлы мемлекеттермен бір қатарда тұру үшін және халықтың әл-ауқатының жоғары деңгейіне қол жеткізу үшін қажет барлық алғышарттар бар. Сондықтан алдағы онжылдықта жедел әртараптандыру және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін өнімділікті арттырып, инновацияларды ендіру керек, себебі инновациялар еңбек өнімділігінің шұғыл артуына оң әсерін тигізеді.
Өкінішке орай, осы бастаумен елімізде инновациялық жобалар, бағдарламалар жүзеге асырылғанымен, олар шикі күйінде толық жүзеге асырылмай қалуда. Бұған себеп ретінде тәжірибенің жеткіліксіздігін, инновация мәнін толық түсінбеу, оның элементтерін, сатыларын, жүзеге асыру әдістерін толық меңгермегендік, тіпті, кейде қаржының жетіспеушілігі, тәуекел деңгейі және тағы басқа көптеген жайттарды айтсақ болады. Отандық нарығымызда озық идеялар, осы идея иелері мен жаңашыл, әрі перспективті жобалар бар, бірақ әлі де қолдау таппауда немесе қолдау тапса да, қанаттарын кеңінен жая алмауда.
Көбіне кәсіпорындар өз қызметінде бір жаңа әдіс немесе жаңалық енгізсе, соны инновация деп мақтанышпен айтып, сол мақтаныш шеңберінде шектеліп қалады. Жобаларымыз көптеген кедергілерге ұшырап, ұйымдастыру және жүзеге асыру барысындағы шикіліктердің арқасында өз мақсатына жетпей де қалады. Индустриалды-инновациялық жобаларды жүзеге асыруды қолға алу үлкен міндет. Бұл тәжірибе мен біліктілікті талап етеді. Осы орайда бірден бір таптырмас шешім - инновациялық маркетингті қолдану.
Инновациялық маркетинг - жақында қолданысқа ене бастаған таңсық түсінік. Бұл экономикалық категорияның пайда болуының алғышарттары кәсіпорын қызметінде инновация маңызының артуымен тікелей байланысты.
Инновациялық маркетинг инновациялық менеджменттің міндетті бір бөлігі болып табылады. Инновациялық маркетингке сәйкес кәсіпорын маркетингтік әдістер мен инновациялық өнімдерді әрдайым жетілдіріп отыруы тиіс.
Инновация аясында маркетингтік қызмет сұранысты жіктеу, рынок мүмкіндіктерін талдау, маркетинг кешенін әзірлеу мен қолдану негізінде сұранысты басқаруды білдіреді. Фирманың маркетингтік қызметінің негізгі мазмұнын маркетинг құралдарының кешенін белгілейді. Кез-келген фирма маркетинг құралдарын немесе маркетинг кешенін (өнім, тарату, баға және жылжыту коммуникация) тұтынушылардың қажеттіліктеріне өнімді бейімдеу үшін, сонымен бірге қажеттіліктерді қалыптастыру мен өткізуді ынталандыру үшін қолданады. Тауар саясатын кұру мен жүргізуге кәсіпорындардың барлығы көп көңіл бөледі. Соңғы жылдардың тәжірибесі көрсетіп отырғандай, сатып алушыларға керек өнім шығарып, сұраныс өзгерістеріне жылдам және шебер жауап беру қажет [6].
Инновациялық маркетингтің негізгі мақсаты келесі сұрақтарға жауап іздеу болып табылады: рынокқа қандай жаңа тауар қажет, бұл тауарды қандай интеллектуалдық және материалдық ресурстар көмегімен жасауға болады, қай жерде және қалай инновация өндірісін ұйымдастыру мен өткізуге болады.
Индустриалды дамыған елдерде фирма дамуының маркетингтік тұжырымдама елеулі орынға ие. Алайда ғылыми және рынок құралы ретінде инновация маркетингінің қалыптасуы соңғы жиырма жылда орын алды. Экономикалық әдебиеттерде инновациялық маркетинг, инновацияның маркетингі және жаңа тауарлар маркетингі сияқты ұғымдар кездеседі. Сол себепті инновацияның маркетингі түсінігіне байланысты ғалымдардың көзқарастары әр түрлі. Мәселен, Н.Н. Молчановтың айтуынша, инновация маркетингі бұл рынокқа жаңа тауарлар мен қызметтерді жасау мен шығару кезінде маркетинг құралдары көмегімен шешілетін мәселелер кешені деп көрсеткен [7, 64 б.].
Н.П. Гончарова мен П.Г. Перерва маркетингтік мәселелерге зерттеу жүргізудің нәтижесінде мынадай қорытынды жасады, инновациялық үрдістер маркетингі әр түрлі маркетингтік әдістерді қолдануды және инновацияның барлық өмірлік кезеңдерінде маркетингтік мәселелерді шешуді қарастырады [8, 39 б.].
П. Дойльдің пікірінше, инновация маркетингі бұл талдаудың статистикалық әдістердің негізінде маркетингтік зерттеулерде маркетинг бөлімінің рөлі зор, сонымен бірге бұл тұтынушылардың қажеттіліктерін сапалы түрде қанағаттандыруды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін рыноктық жаңашылдығына ие өнімдерді жасау бойынша рынокқа бағытталған қызмет
Р.Б. Ноздрева мен В.Ю. Гречковтың пайымдауынша, инновациялық маркетинг бұл іргелі және қолданбалы зерттеулерге негізделген ғылыми-техникалық әзірлемелерден бастау алып, нәтижелері рынок талаптары мен талғамдарына сәйкестігіне тексеруді, одан кейін ғана өндіріске енгізуді және тұтынушыларға ұсынуды қамтитын үрдіс [8, 39 б.].
В.И. Кирко мен А.В. Бухаров инновациялық маркетинг-технологиялар рыногын зерттеуді, инновацияны жүзеге асырушы кәсіпорынның ішкі және сыртқы мүмкіндіктерін талдауды және іс-әрекеттер бағытын белгілеуді қамтиды деген тұжырым жасады [7, 50 б.].
П. Кубаховтың пікірінше, инновация маркетингі бұл рынокқа бағдарланған инновацияларды жасау және жылжыту іс-әрекеттері. Сонымен бірге инновация сферасында маркетингтің екі түрін ажыратады. Стратегиялық инновациялық маркетинг бұл инновацияны жүзеге асырушы компаниялардың қаржылық жағдайын жақсарту мен пайдалылықты барынша көбейту мақсатында өнімдер, капиталдар, еңбек пен технологиялар рыноктарында үйлестірілген жұмыстардың арнайы тәсілдерді қолдану. Стратегиялық инновациялық маркетинг тұрақты инновациялық маркетинг пен санациялық инновациялық маркетингтен тұрады. Тұрақты инновациялық маркетинг бұрыннан шығарылған өнімдерді өткізу рыногында жағдаят нашарлаған жағдайында (жаңа өнім өндірісін игеру мен өткізу қажеттілігі туындайды) немесе сатып алынатын ресурстар қымбаттаған жағдайда (ресурс алмастырушы технологиялық үрдістер мен құрал-жабдықтарға қажеттілік туындайды) компанияның пайдасын қамтамасыз етуге немесе арттыруға қабілетті өнім мен үрдістік инновацияларды тұрақты қалыптастыру арқылы фирманың бәсекеге қабілеттілігін сақтап қалу үшін қызмет етеді. Санациялық инновациялық маркетинг аса қымбат сатып алынатын ресурстарды үнемдеуге, сонымен бірге тұрақты шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін үрдістік инновацияларды қарастырады. Тактикалық инновациялық маркетинг, бір жағынан, рынокқа жаңа өнімді шығаруға дайындау, екінші жағынан, рынокқа жаңа өнімді жылжыту бойынша шаралар жүйесін қамтиды
О.М. Хотяшеваның айтуынша, инновациялық маркетинг бұл инновацияның өмірлік кезеңінің барлық сатыларында, яғни инновациялық идеяны іздеуден бастап, тауардың рыноктан кетуімен аяқталғанға дейін маркетингтік шаралар кешенін қолдану технологиясын білдіреді [9, 35 б.].
Ал профессор А.В. Гугелевтің пайымдауынша, инновациялық маркетинг - өнім (қызмет) құрылымында жаңа құндылықтарды қалыптастыру үрдісін белгілейтін өндірістік маркетингтің бөлігі
Н.Я. Калюжнова мен А.Я. Якобсона инновация сферасында маркетингті рынок жағдаяты туралы ақпарат негізінде ғылыми-техникалық әзірлемелердің нәтижелерін рынок талаптарына бейімдеу және рынокқа белсенді түрде әсер етуге бағытталған қызмет ретінде анықтайды
Сонымен, жоғарыда келтірілген ғалымдардың анықтамаларын қарастыра келе, бұл анықтамаларда инновация маркетингінің стратегиялық және тактикалық аспектілері қамтылғанымен, инновацияның өмірлік кезеңіне байланысты түрлері есепке алынбаған. Сондықтан да осыдан шыға отырып, біздің пікірімізше, инновация маркетингі деп тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған, инновацияны жобалап жасаудан бастап оны тұтынушыға жеткізуге дейін маркетингтік құралдарды қолдану іс-әрекеттерінің жиынтығын айтуға болады. Инновацияның маркетингіне сәйкес ұйым маркетингтік әдістер мен инновациялық өнімдерді әрдайым жетілдіріп отыруы тиіс.
Инновация маркетингінің ерекшеліктеріне келесілерді жатқызуға болады. Біріншіден, ғылыми-техникалық әзірлемелердің нәтижелерінің салааралық сипатын есепке алу қажеттілігі. Аталмыш қағида нақты жаңашылдықты бірнеше салаларда қолдану қажеттіліктерін талдау арқылы жүзеге асырылады. Екіншіден, ғылыми-техникалық өнімдерді өткізу кезінде білікті, тәжірибелі, тіпті ұжымдық тұтынушыға (фирма тарапынан келіссөз жүргізетін сатып алу жөніндегі комиссия) бағдарлану қажет. Өнімнің мұндай түрінің сатылуы ұзақмерзімді және күрделі келіссөздер жүргізу нәтижесінде іске асырылады. Жеке тұтынатын ғылымисыйымды тауарлар, әдетте, алдын ала таңдалатын тауарларға жатқызылады, сондықтан көп талқылау мен салыстыру нәтижесінде сатып алынады. Үшіншіден, инновациялық өнімдер жарнамалауды қажет етеді. Егер тұтынушыға инновацияның мәнін егжей-тегжей түсіндірмесен, онда сатып алушы оны алмайды, өйткені онымен таныс емес. Ал, өнімнің техникалық күрделілігі, әдетте, өндіруші фирма тарапынан сатудан кейінгі сервистік қызметті көрсетуді қажет етеді. Бұл төртінші ерекшелігі. Бесіншісі, ғылыми-техникалық өнімнің өткізілуі тұтынушының инновациялық әлеуетінің көлемі мен сапасынан тәуелді. Көптеген инновациялар көптеген өткізу рыноктарының жалпы техникалық тұрғыдан арта қалу салдарынан өткізілмей қалады.
Инновацияның маркетингі рынокқа тек жаңа тауарларды немесе өнімділігі жоғары технологияларды қолдану арқылы шығаруға болатын бұрынғы тауардың қосымша көлемін ғана емес, сонымен бірге жаңа технологияларды (бірінші кезекте жаңа өнім немесе технологиялық үрдіс, сондай-ақ оны жасау үшін құрал-жабдықтар негізіне алынған өнертабыс пен ноу-хауға лицензияларды сату) жылжытуға бағытталған. Айта кететін бір жайт, жаңа технологиялар маркетингі инновация маркетингісіне негізделеді. Сондықтан, инновацияны жүзеге асыру барысында маркетингтік қызметті ұйымдастыру кезінде тауар ретінде инновацияның ерекшеліктеріне көбірек назар аудару керек. Өйткені кейбір ғалымдар инновацияны жаңа тауар ретінде қарастырады. Алайда мұндай түсіндірме инновацияның аясын шектейді.
Аталмыш түсініктерді қарастырған кезде алғашқыда олар ұқсас туралы пікір қалыптасады, алайда маркетинг пен инновациялық менеджментте олар әр түрлі түсіндіріледі, сонымен бірге әр түрлі жіктеу критерийлеріне ие.
Инновация ұғымы алғаш рет ғылыми зерттеулерде ХІХ ғасырда пайдалана бастады және бір мәдениеттің кейбір элементтерін басқасына енгізуді білдірді. Бұл жерде, еуропалық дәстүрді мен ұйымдастыру тәсілдерін дәстүрлі африкалық және азиаттық қоғамға енгізу туралы айтылған болатын.
Техникалық инновациялардың заңдылығы экономикалық құбылыс ретінде ХХ ғасырда ғана зерттеле басталды. Инновацияның экономикалық мәні мен негізгі белгілерінің жалпы сұрақтары көптеген шетелдік және отандық ғалымдармен қарастырылған. Алғаш рет инновация терминін жаңа экономикалық категория ретінде ғылыми айналысқан австрия экономисі Йозеф Алоиз Шумпетер енгізді. Й. Шумпетер теориясының негізгілерінің біріне сәйкес жаңа, табиғаты бойынша, көнеден туындамайды, керісінше қасынан пайда болып, оны ығыстыра отырып, нәтижесінде айрықша үрдісте қажеттілікті тудырмайтындай барлық қатынастарды өзгертеді. Сондықтан өсім алдында құрылымдық қайта құру орын алады. Ал одан кейінгі даму өзге жағдайдан туындайтын бұрынғының жалғасы ретінде көрініс алды.
Шумпетер бірінші болып инновациялық үрдіске толық сипаттама беріп, дамуда өзгерістің 5 түрін ажыратты:
Жаңаны жасау, яғни тұтынушыларға әлі белгісіз игілікті немесе игіліктің жаңа бір қасиетін дайындау;
жаңаны енгізу, яғни аталмыш өнеркәсіп саласында әлі де белгісіз өндіріс тәсілі негізінде жаңа ғылыми ашулар болмаса да және осы тауарды коммерциялық мақсатта қолданудың жаңа тәсілі болуы да мүмкін;
өткізудің жаңа рыногын игеру, яғни өнеркәсіптің бұл саласы бұрын соңды аталмыш рыноктың болғаны немесе болмағанына қарамастан игерілмеген болса;
шикізаттың немесе жартылай фабрикаттың жаңа көзін табу, яғни бұрын соңды бұл көздің болғанына қарамастан немесе көңіл бөлінбегендіктен немесе оны жаңадан ашу керек болғандықтан;
сәйкес қайта құруды ұйымдастыру, мысалы, монополиялық жайғасымын қамтамасыз ету және басқа кәсіпорынның монополиялық жайғасымын әлсірету.
Сонымен Й. Шумпетер инновация ретінде тұтыну тауарларының жаңа түрлерін, жаңа өндірістік пен көлік құралдарын, рыноктар мен ұйымдастыру нышандарын енгізу және қолдану мақсатында өзгерістерді қарастырған. Шумпетердің пікірінше, пайда көзі тек баға өзгерісі немесе шығындарды үнемдеу ғана емес, сондай-ақ шығарылатын өнімнің түбегейлі өзгерісі: пайда шын мәнінде, жаңа комбинациялардың орындалуының нәтижесі, дамусыз пайда жоқ, пайдасыз даму жоқ. Оның басты қағидалары инновация саласында зерттеу жүргізіп жүрген басқа ғалымдарға негіз болды, нәтижесінде бұл бағыт айтарлықтай даму алды. Қазіргі сатыда кейбір ғалымдармен инноватиканы инновациялық үрдістің заңдылықтарын, инновациялық қызметтің әдістемесін және ұйымдастыруын зерттейтін экономикалық ғылымның бөлек бағыты ретінде қарастырылады [10, 89 б.].
Экономикалық әдебиеттерде инновация түсінігінің көптеген анықтамалары кездеседі. Американдық экономист Б. Твисс инновацияны интеллектуалдық тауар, яғни ойлап табу, ақпарат, ноу-хау немесе идея экономикалық мәнге ие болатын үрдіс ретінде қарастырады [11, 46 б.].
Венгерлік ғалым Б. Сантоның пікірінше, инновация бұл қоғамдық-техникалық-экономикалық үрдіс және идея мен оны ойлап табуды іс жүзінде қолдану арқылы қасиеттері бойынша күшті өнімдердің, технологияның қалыптасуына әкеледі, сонымен бірге ол экономикалық пайдаға, табысқа бағдарланған болса, онда оның рынокта пайда болуы қосымша табыс әкелуі мүмкін. Сондықтан, инновация зерттеулер мен жасап шығарудан бастап маркетингке дейін барлық қызмет түрлерін қамтиды.
П. Друкердің еңбектерінде, инновация мен кәсіпкерлік коммерциялық эффект пен тәуелділік дәрежесі тұрғысынан тығыз байланыста қарастырылады. П. Друкердің теориясына сәйкес, жүйелік инновациялық үрдіс өзгерістерді мақсатты бағытталған ізденіс пен әлеуметтік пен экономикалық өзгерістердің көзі ретінде бұл өзгерістердің әлеуетін жүйелі талдаудан тұрады. Жаңашылдық енгізудің көбі өзгерістерді қолданудың нәтижесі болып табылады, сонымен бірге жаңа білімдердің, ірі ашулардың және ойлап табудың нәтижелері де жаңашылдық (технология, техникалық жаңа енгізулер, серпінді технологиялар) болып табылады. Интеллектуалдық құрылымы бойынша аса қарапайым жаңашылдықтар ірі көлемді бизнеске айналып, үлкен жетістікке әкелуі мүмкін. Жаңашылдық техникалық немесе заттай түрде болуы міндетті емес.
Орыс экономист О.А. Третьяк инновацияны белгілі бір бағыт бойынша дамитын үрдіс ретінде қарастырады [12, 46 б.].
Инновация саласында ресейлік маман С.Д. Ильенкованың тұжырымдауы бойынша, инновация бұл бақылаудың, есепке алудың жаңа нышандарын, жоспарлауды, талдау әдістерін және т.б. қамтитын еңбек өндірісін ұйымдастырудың, қызмет етудің және басқарудың жаңа нышандарына, жаңа техника мен технологияға капитал салымы арқасында алынған материалдық нәтиже деген тұжырым жасады
Инновация бұл идеялардың, зерттеулердің, әзірлемелердің жаңа немесе жетілдірілген ғылыми-техникалық немесе әлеуметтік-экономикалық шешімге айналуы нәтижесі.
Профессор Ф.М. Днишев инновацияның мәні жаңа құралдарды немесе еңбек өнімдерін, халықаралық ынтымақтастықтың қаржылық пен сауда нышандарын және т.с.с. әзірлеуде тиімділікті жоғарылату үшін адам ақылының жетістігін (жаңа идея, жаңалық ашу, ойлап табу, жетілдіру және т.б.) пайдалануда жатыр - деп көрсеткен. Мүмкін болатын инновациялар тізімі және оларды қолдану аясы да кең, өйткені адам ақылының өнертапқыштығы мен қызмет ету аясы кең және адам қызығушылығы көп тарапты [13, 14 б.].
С.В. Валдайцевтің пайымдауынша, инновация бұл жаңа немесе жетілдірілген өнімді өндіру үрдісі, сонымен бірге өндірістік және ұйымдастырушылық технологияларды жетілдіруге немесе кәсіпорынды қайта құруға бағытталған іс-әрекет [13, 15 б.].
Фраскати құжатына сәйкес, инновация - рынокқа енгізілген жаңа немесе жетілдірілген өнім түрінде көрініс алған, нақты іс-әрекетте қолданылатын жаңа немесе жетілдірілген технологиялық үрдіс, немесе әлеуметтік қызмет көрсету жаңа тәсілі түрінде көрініс алған инновациялық қызметтің ақырғы нәтижесі ретінде анықталады.
Халықаралық стандарттарда технологиялық инновацияның екі типі көрсетілген:
өнім инновациясы;
үрдістік инновация.
Өнім инновациясы өндіріске жаңа немесе жетілдірілген тауарларды енгізуді білдіреді. Осыған байланысты өнім инновациясы екі түрін ажыратады:
базистік өнім инновациясы, яғни бұрын болмаған жаңа тауарды рынокқа енгізу;
жетілдірілген өнім инновациясы, яғни рынокқа бұрын енгізілген тауарды кейбір қасиеттерін өзгертіп енгізу.
Үрдістік инновация өнімді шығару кезінде өндірісті ұйымдастырудың жаңа нышандары мен әдістерін меңгеруді білдіреді. Бірақ өнім бұрыңғы технологиялар, құрал-жабдықтар, энергетикалық ресурстар негізінде және өндіріс пен басқаруды ұйымдастырудың дәстүрлі әдістерін қолдану негізінде өндірілуі мүмкін
Жоғарыда келтірілген әр түрлі ғалымдардың пікірлерінен шыға отырып, біздің пікірімізше инновация бұл:
біріншіден, өнім-инновациясы бұл кәсіпорын өндіретін өнім аясында жаңашылдықты енгізу, яғни аталмыш кәсіпорында жүзеге асырылатын барлық шаралардың (экономикалық, техникалық және ұйымдастырушылық) тікелей нәтижесі. Өнім-инновациясы өндірістік үрдістердің, технологиялардың, ұйымдастыру шарттарының өзгерісіне әсер етуі мүмкін. Өнім-инновациясының мақсаты өткізу көлемін арттыру, рынок үлесін кеңейту, пайданы арттыру, жаңа жұмыс орындарын құру;
екіншіден, үрдістік-инновация бұл технологиялық үрдістегі жоспарланған өзгерістер. Үрдістік-инновация өнім-инновациясы үшін қажетті техникалық алғышарттарды қалыптастырады. Үрдістік-инновацияның мақсаты өнімділікті арттыру, шикізат пен энергияны үнемдеу арқылы пайданы арттыру, қоршаған ортаны ластауды азайту;
үшіншіден, әлеуметтік-инновация-әлеуметтік-тех никалық жүйе аясында жоспарланған өзгерістер. Әлеуметтік-инновация бір мезгілде өнім-инновациясы үшін құрал болып табылады. Әлеуметтік-инновацияның мақсаты ұжым мен қоғамға қатысты әлеуметтік жауапкершілікті арттыру, фирма абыройын жоғарылату, еңбек рыногында жағдайды жақсарту.
Көбінесе экономисттер инновациялық маркетинг және маркетинг инновациясы түсініктерін бір-бірінен ажырата алмай жатады. Шын мәнісінде бұл екі түрлі нәрсе емес, бірақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz