ІІ-ші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Маньчжуриядағы Жапон империализмінің отарлау саясаты
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Тарау.ІІ.ші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Жапон .Қытай қатынастары.
1.1 1.ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның агрессиялық саясаты және оны жүзеге асыру әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. 1925.1927жж Қытай революциясы және империалистік державалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.Тарау: Жапонияның Қытайға қарсы отарлау саясаты.
2.1. Қытайдағы Жапон агрессиясына Англия мен АҚШ тың араласуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2.Маньчжурияның Жапония отарына айналуы. Маньчжоу.Го
мемлекетінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Тарау.ІІ.ші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Жапон .Қытай қатынастары.
1.1 1.ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның агрессиялық саясаты және оны жүзеге асыру әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. 1925.1927жж Қытай революциясы және империалистік державалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.Тарау: Жапонияның Қытайға қарсы отарлау саясаты.
2.1. Қытайдағы Жапон агрессиясына Англия мен АҚШ тың араласуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2.Маньчжурияның Жапония отарына айналуы. Маньчжоу.Го
мемлекетінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе:
Зерттеудің көкейтестілігі: Зерттеу ХХғ ІІ-ші жартысындағы Жапонияның милитаристік саясатының көрінісі Маньчжурияны жаулап алуы және Маньчжуриядағы Жапон отарлау саясаты тарихына арналған. Диплом жұмысында І-ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Қытайдың халықаралық жағдайы, Жапонияның милитаристік саясат ұстану жолына түсуі, Жапон-Қытай қатынастары, ірі державалардың саясаты, Жапония мен Қытайдың ішкі , сыртқы қатынастары, Қытайдағы отарлық езгіге қарсы болған революция, Қытай ұлттық буржуазиясының ұстанған позициясы сияқты мәселелер қарастырылды. Диплом жұмысының көкейтестілігі І-ші дүниежүзілік және ІІ-ші дүниежүзілік соғыс аралығындағы Жапон-ытай қатынастары және Жапонияның Маньчжуриядағы отарлау саясаты туралы обьективтік білімдерді біртұтас жинақтауға ынталануын көрсетеді. Бұл тақырыптың маңыздылығы , осы мәселеге байланысты әлі күнге дейін қазақ тілінде ғылыми еңбектер өте аз жазылған. Осы себепті таңдап алған тақырыптың көкейтестілігі арта түспек.
Зерттеудің мақсаты:
Жапонияның Маньчжуриядағы саясаты , Қытайды отарлауға бағытталған саясатттары туралы барлық мәліметтерді жинақтап, бір жүйеге келтіріп, зерттеу жұмысына айналдыру.
Зерттеудің міндеттері.
ХХғ Жапон-Қытай дипломатиялық қарым-қатынастарына, Жапония және Қытай тарихи даму процестеріне, екі ел арасындағы саяси шиеленістерге, даму ерекшелікиеріне, саяси ахуалына қазіргі таңдағы көзқарас тарабынан тарихи баға беру.
Зерттеудің дерек көздері.
Тақырыпты жан-жақты Аша отырып, ғылыми тұжырымдар жасау мақсатын көздеп, Интернет жүйесі арқылы Ресейдің, Қазақстан ұлттық кітапханасының қорларын, Оңтүстік Қазақстан облыстық, М.Әуезов атындағы ОҚМУ кітапханаларының кітап қорларын, мерзімді баспасөз бетіндегі жарық көрген мақалаларды пайдаландық. Сонымен қатар хрестоматиялар, конференция материалдары, келісім құжаттар кеңінен пайдаланылды. Осы тақырыпқа байланысты жарық көрген ғылыми монографиялар , еңбектер пайдаланылды.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы.
Курс жұмысының жаңашылдығы Жапонияның Маньчжуриядағы отарлау саясатына байланысты қазақ тіліндегі таптырмайтын материал көзі ретінде қолданылуы. Диплом жұмысының негізі практикалық маңызы. Оның ой тұжырымдары. Сарапталған мәліметтері , жаңаша көзқарастық түсініктердің қалыптасуына үлкен көмек берді деп және мектеп оқушылары мен студенттердің өзіндік білімдік қажеттігін одан әрі дамытуға үлесін қосады деп айтуға болады. Сондай-ақ жұмыстағы ой-түйіндер, тарихи айғақтар мен пайымдаулар «Қазіргі замандағы Азия және Африка тарихы» пәнін оқытуда студенттер үшін таптырмайтын дерек көздері болып табылады.
Зерттеудің көкейтестілігі: Зерттеу ХХғ ІІ-ші жартысындағы Жапонияның милитаристік саясатының көрінісі Маньчжурияны жаулап алуы және Маньчжуриядағы Жапон отарлау саясаты тарихына арналған. Диплом жұмысында І-ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Қытайдың халықаралық жағдайы, Жапонияның милитаристік саясат ұстану жолына түсуі, Жапон-Қытай қатынастары, ірі державалардың саясаты, Жапония мен Қытайдың ішкі , сыртқы қатынастары, Қытайдағы отарлық езгіге қарсы болған революция, Қытай ұлттық буржуазиясының ұстанған позициясы сияқты мәселелер қарастырылды. Диплом жұмысының көкейтестілігі І-ші дүниежүзілік және ІІ-ші дүниежүзілік соғыс аралығындағы Жапон-ытай қатынастары және Жапонияның Маньчжуриядағы отарлау саясаты туралы обьективтік білімдерді біртұтас жинақтауға ынталануын көрсетеді. Бұл тақырыптың маңыздылығы , осы мәселеге байланысты әлі күнге дейін қазақ тілінде ғылыми еңбектер өте аз жазылған. Осы себепті таңдап алған тақырыптың көкейтестілігі арта түспек.
Зерттеудің мақсаты:
Жапонияның Маньчжуриядағы саясаты , Қытайды отарлауға бағытталған саясатттары туралы барлық мәліметтерді жинақтап, бір жүйеге келтіріп, зерттеу жұмысына айналдыру.
Зерттеудің міндеттері.
ХХғ Жапон-Қытай дипломатиялық қарым-қатынастарына, Жапония және Қытай тарихи даму процестеріне, екі ел арасындағы саяси шиеленістерге, даму ерекшелікиеріне, саяси ахуалына қазіргі таңдағы көзқарас тарабынан тарихи баға беру.
Зерттеудің дерек көздері.
Тақырыпты жан-жақты Аша отырып, ғылыми тұжырымдар жасау мақсатын көздеп, Интернет жүйесі арқылы Ресейдің, Қазақстан ұлттық кітапханасының қорларын, Оңтүстік Қазақстан облыстық, М.Әуезов атындағы ОҚМУ кітапханаларының кітап қорларын, мерзімді баспасөз бетіндегі жарық көрген мақалаларды пайдаландық. Сонымен қатар хрестоматиялар, конференция материалдары, келісім құжаттар кеңінен пайдаланылды. Осы тақырыпқа байланысты жарық көрген ғылыми монографиялар , еңбектер пайдаланылды.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы.
Курс жұмысының жаңашылдығы Жапонияның Маньчжуриядағы отарлау саясатына байланысты қазақ тіліндегі таптырмайтын материал көзі ретінде қолданылуы. Диплом жұмысының негізі практикалық маңызы. Оның ой тұжырымдары. Сарапталған мәліметтері , жаңаша көзқарастық түсініктердің қалыптасуына үлкен көмек берді деп және мектеп оқушылары мен студенттердің өзіндік білімдік қажеттігін одан әрі дамытуға үлесін қосады деп айтуға болады. Сондай-ақ жұмыстағы ой-түйіндер, тарихи айғақтар мен пайымдаулар «Қазіргі замандағы Азия және Африка тарихы» пәнін оқытуда студенттер үшін таптырмайтын дерек көздері болып табылады.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Сырттай оқу факультеті
Жалпы тарих кафедрасы
Бекітемін
кафедра меңгерушісі
___________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ІІ-ші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Маньчжуриядағы Жапон
империализмінің отарлау саясаты.
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Тарау.ІІ-ші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Жапон –Қытай қатынастары.
1.1 1-ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның агрессиялық саясаты
және оны жүзеге асыру әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
1.2. 1925-1927жж Қытай революциясы және империалистік
державалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..
2-Тарау: Жапонияның Қытайға қарсы отарлау саясаты.
2.1. Қытайдағы Жапон агрессиясына Англия мен АҚШ тың
араласуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2.Маньчжурияның Жапония отарына айналуы. Маньчжоу-Го
мемлекетінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе:
Зерттеудің көкейтестілігі: Зерттеу ХХғ ІІ-ші жартысындағы Жапонияның
милитаристік саясатының көрінісі Маньчжурияны жаулап алуы және
Маньчжуриядағы Жапон отарлау саясаты тарихына арналған. Диплом жұмысында І-
ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Қытайдың халықаралық жағдайы, Жапонияның
милитаристік саясат ұстану жолына түсуі, Жапон-Қытай қатынастары, ірі
державалардың саясаты, Жапония мен Қытайдың ішкі , сыртқы қатынастары,
Қытайдағы отарлық езгіге қарсы болған революция, Қытай ұлттық
буржуазиясының ұстанған позициясы сияқты мәселелер қарастырылды. Диплом
жұмысының көкейтестілігі І-ші дүниежүзілік және ІІ-ші дүниежүзілік соғыс
аралығындағы Жапон-ытай қатынастары және Жапонияның Маньчжуриядағы отарлау
саясаты туралы обьективтік білімдерді біртұтас жинақтауға ынталануын
көрсетеді. Бұл тақырыптың маңыздылығы , осы мәселеге байланысты әлі күнге
дейін қазақ тілінде ғылыми еңбектер өте аз жазылған. Осы себепті таңдап
алған тақырыптың көкейтестілігі арта түспек.
Зерттеудің мақсаты:
Жапонияның Маньчжуриядағы саясаты , Қытайды отарлауға бағытталған
саясатттары туралы барлық мәліметтерді жинақтап, бір жүйеге келтіріп,
зерттеу жұмысына айналдыру.
Зерттеудің міндеттері.
ХХғ Жапон-Қытай дипломатиялық қарым-қатынастарына, Жапония және Қытай
тарихи даму процестеріне, екі ел арасындағы саяси шиеленістерге, даму
ерекшелікиеріне, саяси ахуалына қазіргі таңдағы көзқарас тарабынан тарихи
баға беру.
Зерттеудің дерек көздері.
Тақырыпты жан-жақты Аша отырып, ғылыми тұжырымдар жасау мақсатын көздеп,
Интернет жүйесі арқылы Ресейдің, Қазақстан ұлттық кітапханасының қорларын,
Оңтүстік Қазақстан облыстық, М.Әуезов атындағы ОҚМУ кітапханаларының кітап
қорларын, мерзімді баспасөз бетіндегі жарық көрген мақалаларды пайдаландық.
Сонымен қатар хрестоматиялар, конференция материалдары, келісім құжаттар
кеңінен пайдаланылды. Осы тақырыпқа байланысты жарық көрген ғылыми
монографиялар , еңбектер пайдаланылды.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы.
Курс жұмысының жаңашылдығы Жапонияның Маньчжуриядағы отарлау саясатына
байланысты қазақ тіліндегі таптырмайтын материал көзі ретінде қолданылуы.
Диплом жұмысының негізі практикалық маңызы. Оның ой тұжырымдары.
Сарапталған мәліметтері , жаңаша көзқарастық түсініктердің қалыптасуына
үлкен көмек берді деп және мектеп оқушылары мен студенттердің өзіндік
білімдік қажеттігін одан әрі дамытуға үлесін қосады деп айтуға болады.
Сондай-ақ жұмыстағы ой-түйіндер, тарихи айғақтар мен пайымдаулар Қазіргі
замандағы Азия және Африка тарихы пәнін оқытуда студенттер үшін
таптырмайтын дерек көздері болып табылады.
1.Тарау 1-ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның агрессиялық
саясаты және оны жүзеге асыру әрекеттері
Жапон-қытай соғысы екі елдің де тарихында және Шығыстағы
халықаралық жағдайдың дамуында маңызды орын алды. Жапония Қытайдың
капиталистік елдердің құлдыққа салуына себепкер болды.
Жапонияға келісім барысында Қытайдағы қанаушы эксплуатацияны жаңа
әдістерге қарай бұру келе жатқан империализм дәуірі үшін мінездеме
мәртебе берді. Симоносеки келісімі бойынша Жапония бірнеше құқықтарды
иеленді. Олар: Қытай порттарын шетел саудасы мен өндірісі үшін
барынша ашып, сол мақсатта Қытайға өндіріс құралдары мен станоктар
машиналар әкелу болды. Бұл құқыққа ең бірінші өндірісі жоғары
дамыған және қаржы-экономикалық күші басым мелекеттер қызығы қарап,
сонымен қатар Жапониядан кейін батыс елдері және АҚШ-та осындай
құқықты иемденуге асықты.
Қытай базарларында өз товарларын кеңейтумен қатар Жапон
капиталистер Қытайда өндірістік сфераны кеңейтуге ұмтылды. Оның
бастылары болып: тау-кен ісі, теміржол және жеңіл өндіріс болды.
Жапондықтар Шанхайда мақта өндіру фабрикасын ашты. Кең көлемде іс
ірі Жапон компаниялары мысалы: Мицуан дамытты. Оның бақылауында
бірнеше текстиль өндірушілер: Шанхайдағы, Циндаодағы, Учанедегілер
кірді.
Колониялды экспанцияның бірден-бір маңызды мотиві шикізат
көздерін іздестіру болды. Жапония Қытайдан өңдеу мақсатында жер
асты байлықтарын қорқытып алып, сонымен қатар басқа шет ел
иеліктерінен темір рудалары, көмір, алатын өндірістерін сатып алып
отырды.
Қытайды тұрақты түрде арзан шикізат көзіне айналдыру
мақсатында, алғашқы кезден бастап Жапон металлургиясын дамытуды
көздеді. Жапониядағы ірі Явата ірі металлургия комбинаты, өзінің
апйда болуынан бастап тек Қытай темір рудасымен жұмыс істеді. 1902
жылы комбинат тұтынымының 5,7% Жапон рудаларының есебінен болса,
1,7% Корея амтамассыз етті. Ал 92,6% Ханьянь рудасын пайдаланды.
XIX ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап, орталық Қытайдың
аудандарындағы бай кен орындарына басшылық жасауына талас Жапон
империялизмінің колониялды саясатына әсер етті. Ең бірінші қарыз
Ханьянь кен орнының басшысымен бекітілген төмен бағамен Жапон темір
рудасын жеткізуге алмастыру 1899 жылы Жапон капиталымен іске асты.
1903 жылы герман капиталына конкуренцияны жоюға ұмтылу
мақсатымен жапон банкі кен орнының басшылығына 3 000 000 иен
қарызға берді. 1908 жылдан бастап, Ханепин акционерлік темір және
көмір компаниясының шет ел қарызының жартысы 7 000 000 доллар
құрады.
1911 жылы Қытайдағы Синьхай революциясына байланысты қиын
жағдайды пайдаланып, Жапония Ханьепинь компаниясын толығымен өзіне
қаратуды ойлады. Оны жапон-қытай фирмасына айналдыруды көздеді.
1915 жылы Жапониямен Ханьепин кеніне және Қытайдың өсіп келе
жатқан металлургиясына қойған талабы, Жапонияның Қытайға Жиырма бір
талабы деген атпен белгілі болды.
Жапонияның Қытайдағы инициятивасы оның құлдыққа түсуінің
бастамасы болды. В.И.Лениннің айтуы бойынша: Жапония өндірістік ұлтқа
айнала бастады, Қытайдағы өндіріс немесе заттың барлығы Англия,
Франция, Россия, керек десең Италияның тістеуінде кетті.
Жапондық жас жыртқышқа Ресей Франция және Германия
жақсы сабақ беріп, капитализім жиегінде ұрланғандарды
бөліп өзара алу тек күш санау арқасында жүзеге
асатынын түсіндірді ( осы державалардың қысымынан Жапонияға Ляодун
түбегінен бас тартуға мәжбүр болды.) Жапонияның милитаризмдік басшылығының
ортасында колониялық тонауда әскери күш арқылы жүзеге
асыруға жақсы нәтиже көрсетті.
XIX ғасырдың соңында Жапонияның сыртқы саясаты соғысқұмар,
жаулап алушы рухты, Корея мен Қытайды құлдыққа түсрудің нақты
жоспарын құрушы ретінде мінездерлі.
Жапония Қытайлық Циньдіктердің өздерінің үлкен территорияларынын
шектету үшін мықты күрес жүргізді. Симоносекиялық шарт бойынша Жапония
Тайвань және Пенхуледао архипелагын (Пескадор аралдары) жаулап алды, 1898
жылы Жапония Қытайды Тайваньмен көршілес Фудьзянь провинциясына
өзінің тәуелділігін мойындатты. Ашық түрде 1900 жылы Қытайды
тонау үшін өзіне географиялық ыңғайын тапты, халықтың ихэтуандықтардың
антиимпериялистік көтерілісін басуға монополиялық әскери күшін пайдаланып
басып-жаншып тастады. Жапония көтерілісті басуға жалғыз өзі
қатысты, онда 30 000-дық әскерін кіргізуге және кең көлемде
еркіндік іс-әрекет етуге құқылы болды.
Дегенмен бұл іс-әрекеттерге басқа державалар демеу
көрсетпеді. Олар Жапонияның деңгейінен аса тәбетінен
қорққанымен , дәл солардың әскері халықаралық басып-жаншушы
экспедициялық корпусының басты күшін құрады. Қытайдағы ихэтуан
көтерілісін басуға басқада ұлы державалармен бір деңгейде қатысып
қана қоймай, Жапония жабушы проток бойынша өзіне контрибуцияның
үлкен үлесін жұлып алып, Батыс мемлекеттерінің мойындауына ие
болды. Бұл кезеде өзінің әскери қуаты мен ұйымдастырушылығын алға
шықты.
Сәл кейініректе тәуелді мемлекет болған Жапония капиталистік
державалардың басты бәсекелесіне айналып бара жатты. Оның Корея
мен Қытайды басып алу жоспары сол кездегі Маньчжуриядағы Орыс патшалығының
авантюралық қанауына кездікті. Бұл жерде Англияны пайдаланусыз
қалдырды. 1902 жылы Жапония Ұлыбританимен одақ құрды. Олардың ойы
Қытайды басып алу мен 1904-1905 жылғы орыс-жапон соғысына
жапондарды дайындау болды. Бұл одақтың зұлымдық ролі Қытайды құлдыққа
түсірудің империялистік қаруы болғандығын оның әр жаңалануында
(1905-1911) көруге болады. Жапония Қиыр Шығыстағы әлемдік империялизмінің
жандармы болғанына куәгерлік етеді.
Цинь империясының ішкі саясаттық өміріне үлкен әсер берген
мемлекеттің бөлінуі болып, ұсақ мемлекеттің жеңілгендігі болды. Қытай
реформаға қатысты күш жинауын бастап, жас Қытай капитализімінің обьективті
түрде жолын ашып, бұл Кан Ювэй және оның жақтаушыларының ойы бойынша
Қытайды бөліну мен шатасудан құтқарып, оны күшті елге айналдыруы тиіс
болатын.
Қытай реформаторлары Жапонияның басқарушы ортасының назарын өзіне
аудартты. Оларды тенденцияны ұстаушы ретінде көріп, Жапония үшін одан да
күшті жағдайларға әкеп соғатынын түсінді, өйткені бұл тек –қана Қытайдың
өзін өзі күшейту саясаты емес еді. Қытайдағы әлеуметтік-экономикалық және
саяси қайта өрлеу перспективасы, оның өзіндік капиталистік даму жолына
шығуы және бір қадаммен күшті елге айналуы Жапонияда оның Азиядағы
гегемонистік жоспарына, өмір сүруіне қауіп төндіреді деп түсінді.
1885 жылдың өзінде Соядзима капиталистік әлемнің мінездемесінде
Жапоняның осыған үлгеру керек екенін дәлелдеді. Ол: Күшті елдер әлсіз
елдерді аннексиялайтын бұл заманда, оларды дамытады және өздерінің
мүдделеріне қызмет етуге пайдаланады. Жапонияның ұзақ уақытқа өз
егемендігін сақтап қалуынаң жалғыз жолы бұл – құрлықта үлкен территорияға
иелік ету, Ал континенттегі олар қол жеткізе алатын жалғыз территория – бұл
Корея және Қытай.
Егеменді және күшті Қытай Жапонияның қауіпсіздігіне қарама-қарсы
келетін түсінік еді, оның гүлденуіне және күшеюіне, Қытайдың дамуы
Жапонияның қарауымен жұргізілуі керек еді, және тек Жапонияның керегіне
және қажеттілігіне, Қытайдың индустриялық дамуын болдырмау керек болды. Бұл
ой Жапонияның идеологтары мен мемлекеттік іскерлерінің Қытайға деген
қатынасы 1945 жылғы Жапондық милитаризмнің құлауы мен Мей-Дзи реформасына
дейін Жалғасып келді.
Қытайдың даму перспективаға ұмтылысы және оның егемендікке жолы,
Жапонияның Синьхай көтерілісіне және революциондық оңтүстіктің реакциялық
солтүстікке күресіне қатынасын анықтады. Оған қарамастан Жапонияның
басқарушы орталығы антиманьчжуриялық республикасының керекті байланысын
пайдаланып қытайдың оңтүстігінде өзінің агентурасын жіберді.
Орыс патшалығымен безгектік соғыс пен дипломатиялық қарама қайшылық
жылдарында (1896-1904) Жапония Қытайда кең көлемде паназиятизм , екі
халықтың ағайындылығы, идеяларын жүргізіп, оларды антиорыстық насихатпен
шырмап тастады.
1904-1905 жылдары орыс-жапон соғыстарында бұл идеологиялық диверсия
кең көлемде әсер ету арқылы Қытай реакциясын көрсетті. Орыстармен болған
соғыста Жапонияның жеңісін Қытайлықтар өз мүделеріне қабылдады.
Қытайлықтар бұл соғысты өздері жеңгендей болды. Жапонияны батыспен болған
соғыстың жеңімпазы ретінде қошеметтеп, онымен Қытайдың өрлеуін
байланыстырып қана қоймай, тәулсіз прогрес пен модернизация және даму
жолында көмектеседі деп үміттенеді. Мыңдаған Қытай студенттері Жапон
университеттерінде білім алуға асығып, ұлы держава ұмтылыстарының құпиясын
түсінуге тырысты. Қытайда Жапон кітаптары тез тарады. Жапон
құрастырушылары мен мұғалімдерін колледждер, техникалық училищелер, әскери
академиялар ашу үшін шақыртты. 1909 жылдан бастап 356 шетел білім
берушілерінің 311 жапондықтар болды. Уақыт өте келе Жапонияның Қытай
әскерінің топтық құрамасының дайындығына дара құқықтық етуге қызықты.
Бірақ мираж көп ұзамай сейілді. Жапонияның Орыстарды жеңуі, Қытайға
кең көлемде қауіп төндірді.
Азидағы туысқандық сөзіне синоним ретінде Жапонияда қытайлық деген
сөз пайда болды. Ол синоним ретінде қорқақтықты, эгойзмдікті, әлсіздікті,
арамойлылықты білдірді. Бұл Жапонияға білім алу үшін келген Қытай
студенттеріне қатты тиді. Оларжы Жапон билігі тарапынан масқаралау ретінде
көрінді.
Портсмунт келісімі бойынша Жапония Патшалық Ресейді өзінің Кореяға
деген көзқарасын мойындатуға итермеледі, Ляодун түбегін жалға берумен
қатар, КВЖД ның оңтүстік бөлігін иеленді. Жапония өзінің жаңа тегеурінін
бастау арқылы, барлық елді жаулап алуға база болып табылатын Оңтүстік
Маньчжурияға көп көңіл аударды.
Экономикалық және әскери-саяси басшылығымен түсіндіру арқылы
Жапония бірте-бірте Оңтүстік Маньчжурия теміржолына бақылауды
кеңейте түсті. Өз капиталымен жаңа және бұрынғы линияларды
жаңартумен де айналысты. Портсмунт шартын іске асыру сияқты
Жапония Қытайды Пекин келісіміне міндеттеді. Онда оған Оңтүстік
Маньчжурияға тиісті барлық құқықтарды күшпен берумен қатар, алдыңғы
кезде Россияға тиесілі болған құқықтар мен тағы да бірқатар
мүмкіншіліктерді иеленді. Пекин шартының құпия хаттамасында Жапония
Қытайға Оңтүстік-Маньчжурия теміржолын (ОМТЖ) бәсекелес болатындай
теміржол құрылысын салуға рұқсат бермеді.
1907 жылдың көктемінде Қытай Жапониямен қосымша толықтырылған
шартқа қол қоюға мәжбүр болды. Онда Жапонияға Чаньчунь-Гирин
теміржолы құрылысына қатысуға және оны ОМТЖ-на қосу құқығы
берілді.
1909 жылдың жазында тағыда бір келісім жасалды. Ол келісімде
ОМТЖ-ның негізгі құрылымына Аньдун-Мукден теміржолы қосылды. Ал ол
ОМТЖ-ны Корея теміржол торабымен байланытыратын еді. Сол уақытта
Гирин-Чанчунь темір жол құрылысын Жапонияның қаржыландыруы туралы келіссіз
сөз аяталды. Уақыт өте келе ол ОМТЖ-ның қолына өтті.
1909 жылы Қытай Жапонияның Оңтүстік Маньчжурияға бақылауы мен
экономикасын нығайтатын тағы да кең көлемдегі келісімге қол қойды.
Бұл келісім Жапонияны темір жол құрылысында монополия етіп орнатты,
және осы аудандағы жер қойнауын эксплотация жасауға жол ашты.
Қытай Синьминьтунь-Фукумынь темір жолы құрылысын жүргізу құқығынан
бас тартуға мәжбүр болды. Сонымен қатар қандай да бір темір жол
құрылысын осы ауданда Жапонияның рұқсатынсыз жүргізе алмады, және
де Фушуньды және Яньтайды эксплотациялауға құқық берілді. Аньдун –
Мукденск темір жолы мен басқа да оңтүстік Маньчжурия аудандалы да
осындай жағдайда болды. Басыбайлы берілген теміржолдар сырттай жай
сызық болып көрінгенімен жапония үлкен учаскелік аймақты иеленді.
Сонымен қатар Жапон капиталы бір уақытта Солтүстік Маньчжуриямен
Оңтүстік Қытайда өз әсерін кеңейтті.
Қытайды экономикалық, экономикадан тыс әдістермен жыртқышты
түрде тонауы, Жапонияның батыс империялистерін айлақорлық түрде
басып озуы, оның өсуінің маңызды ұмтылысы болды, және де оны
бірінші дүние жүзілік империялистік соғыстың алдында басынан аяғына
дейін қаруланған әлемге әйгілі жыртқыштармен бір қатарға тұруына
себепкер етті.
Қытай шекарасынан алыс жерде болып жатқан соғыс оған өз
әсерін тигізбей қоймады. Оған Антанта лагерімен одақтастығы да ,
өзінің бейтарап жөніндегі хабарламасы да көмек бермеді. Қытайдың
бұл жылдағы тәуелсіздігі тек қысқа ғана емес – мемлекеттің алдында
шын мәнінде трагидиялық қауіп тұрды. Империялистік Жапония Қытайдың
ұлттық қалыптауына қауіп төндірді.
Европадағы қалыптасқан жағдайды өз мүдделеріне пайдалану арқылы,
бұл кезде батыс державалары өте мықты шайқаста болатын, Жапония
соғысып жатқан державалардың Қытайға деген көқкрасына қарап,
Шандунге 30 000 мыңдық армияны түсірді, Цзяочжоуды басып алды,
Циндао-Цзинань теміржолына бақылау орнатып, сонымен қатар Германияның
бұрынғы колонияларын қолына алып, провинцияға бақылау орнатты.
Бұл соғыс Жапонияның антанта жағында болуымен аяқталды.
Шаньдунды басып алу операциясына ұмтылу Жапонияның не болмаса
антантаның әскери қажеттілігінен болған жоқ. Жапония Қытайдың алдына
шығуына ұмтылып, империялистік жүйедегі кризисті пайдалану арқылы
кедергі келтіріп, сонымен қатар, Германиямен тең емес келісім
шартты жойып жібергісі келді. Шаньдунды қайтарып және капитуляцияның
жалпы режимінде сол арқылы өзін сақтандырып,
әлемдік империялизмнің жартылай колониялық жағдайына Қытайды
итермеледі.
Жапония ащщы саяси дебаттан жақсы мәлімет алды. Олар Қытайда
есін жинап алып, асоғыстың алғашқы күнінде алдына қойыл ған
сұрақтары мен мақсаттарына жауап тапты.
Қытайдың антанта жағына өтуі мен оның одақтасы статусына
иеленуі Жапонияның кең көлемде тонау жоспарына кедергі келтіретінін
түсініп, Жапония оның соғысқа қатысуына толығымен қарсы болды,
Пекиннің Цзяочжоуды Германиядан тез арада қайтарып алу жөніндегі
келісіміне кедергі жасады. Сол уақыттағы Жапон дипломатының
К.Исииннің былай дегені бар: жапония қытай армиясының соғысқа
қабілеттілігін құру және 400 000 000 Қытай халқының өзіндік
экономикалық әрекетіне немқұрайлы қараай алмайды. Жапония
империялизмі Қытайдың өзіндік даму жолына шығуның кішкене
мүмкіндігіне тек қана ұмтылды.
1915 жылдан бастап Жапония іске асыру жоспарына кірісті. Ол
жоспарда: Қытайдың экономикалық және саяси өміріне оның үстемдік
ролін кепілдендірді. 1915 жылы қаңтарда Қытайға ультимативті,
үзілді кесілді түрде жиырма бір талап қойылды. Ол оның жапония
мемлекетіне тәуелділігін көрсетіп, айқындап тұрды. Бұл талап бес
топқа бөлінді және Жапонияның Шандуньге, Оңтүстік Маньчжурияға және
ішкі Монғолияға үстемдік етуі қаралды. Сонымен қатар Қытай
металлургиясының дамуына көңіл аударып, оған жағдай жасау,
және де Қытайдың кендерін өз жағалауындағы
немесе басқа жерлердегі үшінші бір елге арендаға немесе тағы
басқа мақсатқа беруіне тыйым салынды.
Талаптың бесінші тобына Қытайдағы Жапон империялизмі
бағдарламасын одан әрі кеңейту мен қатар Қытай армиясына және
полициясына, елдің сыртқы саясатына, қаржы істеріне бақылау орнату
болды. Бұл талаптар Жапонияның Қытайдан некерек етсе соны алуына
біртабан жақындата түсті, және уақыт өте келе өз мақсатына жетуіне
ұмтылдырды. Жапония Европадағы өзінің империялистік конкуренттерінің
соғыстан қолы тимей жатқанымен оған Қытай сияқты шикізат көзін
бүтінімен бере салатынына күдікпен қарады. Ағылшындық дипломатиялық
орталығының өзінде жиырма бір талап құжат ретінде бағаланды, және
де Қытайды Жапон вассалы ретінде қарады.
Жиырма бір талап президент Юань Шикаймен ұсынылды. Бірақ та
ол Жапония үшін маңызды фигура болмады. Президентке көңіл аудару
арқылы Қытайдың шет ел министірлігін аралап шығуға мүмкіндік болды.
Әңгімелесу тәжірибесі арқылы Жапонияның тез табысқа жетуіне
мүмкіндік болмады.
Жапон елшісі келісімнің абсолютті құпия сақталуын талап етті,
өйтпеген жағдайда Қытай ұлты мен президенті үшінн қауіпті жағдайға
ұрындыратынын ескертті. Жапонияның басты аргументі болып, Шаньдун
мен Маньяжуриядағы Жапон әскерінің соғыс жағдайына дайын болуы және
олардың Пекинге ашық стратегиялық ұмтылысы еді.
Юань Шикайдың әскери қоршауы Жапон ультиматумын ауытқуға дайын
еді, Қытай әскері елге тереңдей ену жоспары арқылы Жапон армиясын
Қысымда ұстау арқылы, бұл іске Батыс державаларының араласуын күтті.
Бірақ та 1915 жылы 9-шы мамырда Юань Шикай үкіметі жиырма бір
талап негізінде қорлау келісімін жасап және тізе бүктірді.
1917 жылдың күзіне қарай Жапония Қытайда бекітілген және
Антанта мен АҚШ тарапынан саяси басқыншылық демеу көрінген соң
Қытайға соғысқа кіруге рұқсат берді. Жапонияның басқару ортасы
Қытаймен одақтастық қарым-қатынасты көрген соң енді оның үстінен
бақылау жүргізудің жаңа мүмкіндіктерін көрді. 1917-1918 жылдары олар
Пекинді қорқыту мен сатып алу Пекинді жаңа келісімдерге күштеп
міндеттеді. Ол бойынша Жапония Шаньдун және Маньчжурияға ерекше
құқықты иемденді. Осы жағдаймен бірге Жапония Қытайдағы патшалық
самодержавиеге қарсы халық көтерілістері есебінен Солтүстік
Маньчжурия мен Монғолияны өз қолына өткізуге асықты.
Жапон империялизмі Қиыр Шығыстағы контрреволюциялық және
тонаушылық мақсатты бір уақытта өзінің Қытайдағы үстемдігін кеңейту
мақсатында пайдаланып, большевизмге қауіпті өзінің үстемдігіне
пайдалана білді. Пекиндегі өз уақытында қаланған аньфуист
милитаристік режимі Жапониямен жас кеңес мемлекеттеріне қарсы әскери
бірлетік құрды және де бірқатар басқа да келісімдерге міндеттеді,
ол біруақытта қытайға әскери бақылау мен жиырма бір талаптың
бесінші тобын іске асыруды жақындатты.
Бірінші Дүние Дүзілік соғысы нәтижесінде Жапония экспанциясы
Қытайдың ұлттық пайда болуына үлкен қауіп тудырды. В.И.Ленин :
империялистік соғыс кезінде Жапония Қытайды түгелге дерлік өзіне
қаратты, - деді. Ол Қытайда мықты әскери-саяси және экономикалық
позицияны орнатты. Солтүстік Қытай милитаристерімен байланыс орнату
арқылы, ол Пекиннің орталық басқармасына бақылау жүргізді, оны
батыс державалары мойындаған болатын. Жағдай күрт өзгерген жағдайда
Жапония Пекиге төтесінен түсетін жолды қамтамассыз етті. Ол: Шаньдуннен
шығатын Циндао-Цзинань теміржол магистралі мен Маньчжуриядан шығатын ОМТЖ
теміржол магистралі болды.
Жапония Қытайдағы кең көлемдегі агентуралары арқылы елдегі барлық
сфераларға, түрлі деңгейлерге әсер ету арқылы елде хаос пен қараңғылықты
күшейтуге тырысты. Жапонияның империялистік ортасы Қытайды өз бақылауындағы
марионеттік мемлекет жолымен толығымен құлдыққа түсіру жоспарын ойлады.
Жиырма бір талап Қытайдың үстінде төніп тұрған қауіп масштабын кеңете
түсті. Елде антижапониялық көңіл-күй тарай бастады. Шаньдунды қайтаруға,
Маньчжуриядағы Жапон билігін әлсіретуге, Жиырма бір талапты алып тастауға
деген ұмтылыстары Қытайдың Жапонияға деген қарым-қатынастарын анықтап
берді, және оның әлемдік аренадағы дипломатиясын жоғарылатуға ұмтылысын
көрсетті.
Бірақ та Қытай өз пайдасына деген батыс державаларының араласуынан
пайда таппады. Париж бейбіт келісіміндегі Қытай делегациясының Шаньдунды
қайтару, жиырма бір талаптың заңсыздығын, және оны алып тастау керектігін
ұсынғанымен, ол табысты болмады.
Тарихи фонмен өткен Париж беибітшілік конференциясы, Ресейдегі
пролетарлық революцияның жеңісі болды, әлемді империялистік иелену
жүйесіндегі ұмтылыс, сонымен қатар елді екі қарама-қайшы әлуметтік –
экономикалық жүйеге бөлді.
Қытай делегациясы Версаль келісімінен қорлық жағдайында бас тартты.
Шаьдунге қатысты мәлімдемені орындамаумен қатар, оның болашаққа қатысты
талап қоюынан бас тартқызбақшы болды, және де Жапонияны империялист ретінде
таныды. Қытайды конференцияға шақырғанмен оларды тек формальды түрде
бақылатып қойды. Конференция барысында Ұлы Державалар онымен санаспады,
және де одан өздігінен шешім қабылдайтын мәләмдемені күтпеді.
1.2. Қытай революциясы және басқа да империалистік мемлекеттер
1925-27-ші жыл Қытайдағы революция Таяу Шығыстың жалпы жағдайына
өзінің әсерін тигізді. 20-жылдың басында Қытайда 2 автономиялық саяси
орталық сақталған еді. Олар – Қытайды ішкі ьжағдайы мен таныстырушы –
Пекиндік үкімет және оңтүстік Сунь Ятсен басқарған Контондық үкімет.
Сонымен бірге елде не оңтүстікке не солтүстік үкімет билігіне бағынбайтын
әртүрлі правинцияда билік етуші генерал-милитаристер болды. Солардың ішінде
оңтүстікте Чень Цзюн-мин Маньчжурияда Чжан Цзо-Лин болса, солтүстікте және
орталық Қытайда – У пей-Фу, шығыста – Сунь Чан Фан болды. Гоминдандық
одақтың орнауынан кейін, оңтүстік үкімет Қытайдағы революцияның орталығы
болды. Контонды гоминданның исполкомы болды. Мұнда бүкіл Қытайлық
кәсіподақтық съездер өтті. (1-ші съезд 1922ж. 1майда өтсе, 2-шісі 1925ж. 1-
майда). Гуандундағы 1-ші шаруалар съезінде алғашқы әскери-саяси Валпу
мектебін құру жөнінде шешім қабылданды. Ол ұлттық-ревлюциялық армияның
құрамындағы әскери кадрларды дайындаудағы бірден-бір себебі болды.
Контондық үкіметті коммунистердің ( Ли Да-Чжао, Тан Пин-Шан, Цюй Цю-Бо)
қатысуымен болған гомендандық бірінші съезінде ( 1924ж. январь) қабылданған
манифесте, Қытайлық антифоедалдық, антиимпералистік революцияның
тапсырмалары анықталды. Сунь Ятсеннің “үш халықтық принціпін” негізге ала
отырып, гоминданның 1-ші съезінде революцияға жаңа қақтығыстың көрінісін
берді. Манифестер “халықтық билік принціпін” орындауды халықты заң шығарушы
және атқарушы билік қарапайым халыққа тиісті екенін, билікті республикалық
қарсыласына бармеуге шақырды. Манифесте сонымен қатар “халықтық құқықтық
принципі” де қаралған болатын. Соның ішінде әсіресе аграрлық мәселелер
қарастырылып, мемлекет енді халыққа жер бөліп беріп, оны өңдеуде көмек
көрсете білді. Манифесте қабылданған қаулылардың орындалуы үшін Сунь Ятсен
гомендандарға 3 саяси принціпті ұстануды ұсынды. Ол принцип:”Ресей мен одақ
құру, компартиямен одақ құру, шаруалар мен жұмысшылардың қолдауына” ие
болу. Шанхай, Контон, Циньдаодағы жұмысшылар мен шаруалардың қозғалысынан
Контондық үкімет халық арасынан қолдау тауып, өзінің ықпалның бүкіл Қытайға
таралуына мүмкін алды. Оңтүстік үкіметтің саясаты солтүстік генералдар
арасында да орын алды. У Пей –Фудың әскерлерінің қолбасшысы генерал Фэн-Юй-
Сян Сунь Ятсеннің идеясын негіз қылып, Цао Кунның реакциялық пекиндік
үкіметке қарсы күресті басқарды. Генерал Ху Цзин-и және Чжан Цзо – Линнен
қолдау көре отырып 1924ж. 23-октябрде пекинде және бірқатар уақыт
аралығында Пекиндегі әскерлерге қолбасшылық етті. Алайда мұндай өзгерістер
солтүстіктегі саяси жағдайды өзгерте алмады. Бір айдан кейін (24-ноябрде)
Пекин Жапонияның генералы Чжан Цзо-Линнің қолында болды. Үкімет басында
Жапон Дуань Ци-Жуй келіп, ал Фэн Юй-Сян Калгандағы әскери күштерге
қолбасшылық етуге ауыстырылды. “Пекин төңкерісі” деп аталған Фэн Юй Сянның
билік басындағы қысқа уақытында Пекин үкіметінде айтарлықтай өзгерістер
болмады. Сонда да ол жерде Пекин тәртібі және Сунь Ятсеннің жақтаушыларының
белсенді қимылы байқалды. Елді біріктірудегі бірқатар істер ұлттық жиналыс
және ұлттық демократиялық үкіметті құру бүкіл халықтың тілегі болды.
1925-1927жж Қытай революциясына империалистік державалар барынша кедергі
жасап бағуға тырысты. Қытай революциясы алдымен ағылшындардың Қытайдағы
позициясына нұқсан келтірді. Шанхай, Кантон, Ханбкоу қалаларында басталған
көтерілісті жаншуда Ағылшындар үлкен роль атқарды. Жапония да
ағылшындардан қалмауға тырысып, Қытайдағы өзінің экспортын көтерді. Ол 1925
жылы 486 млн иенге жетті.
2 Тарау
2.1 Қытайдағы Жапон агрессиясына Англия мен АҚШ тың араласуы.
Хасан көлінде болған жағдай Жапонияның империялистік қарсыластарына
совет-жапон соғысына үміттендіруге жаңа күш оятты. Бұл Жапония мен Қытай
арасында Англияның делдалдық позициясының ұстануында көрініс тапты.
Англияның империялистік ортасы мен Қытайдағы өкілеттілігі
қытайлықтарды қарсылық көрсетпеуге шақырып, жапондықтармен бейбіт келісім
орнатуға уәде берді. Қытайдағы “Норс Чайна Дейли Ньюз” дейтін ағылшын
официозы 1937 жылы жапон-қытай соғысына байланысты Англияның Жапониямен
келісім орната алмағаны үшін өкініш білдірді және Жапонияның Қытаймен
жүргізген соғысында әлсіреуін таяу шығыстағы жағдайға кері әсерін тигізеді
деп ескертті. Жапония әлсіз күйінде антисоветтік күш ретінде және
Қытайдағы демократиялық қозғалысқа қарсы күш болудан қалуы Герман-Ағылшын
және Американ империялистерінің бірдей дәрежеде үрейін туғызды. Олар
Қытайдың тез арада берілуіне қол жеткізіп, сол арқылы жапониямен келісім
жүргізуге талпынды. 1938 жылы 28 желтоқсанда Вашингтоннан Юнайтед Пресс
агенттігінің хабарлауы бойынша Қатай мәселесін зерттейтін қоғам мынадай
көзқарас білдірді: қазіргі кезде қытайды тек державалардың оны бейбіт
келісімге күш көрсету арқылы көндіру талпыныстары ғана сындыра алады -
әсіресе бұл мәселеде ағылшын мен американ үкіметі ерекше белсенділік
танытуда, бірақ та АҚШ Қытайдың оңтүстігіндегі жапон басқыншылығына және
Кантонның алынуына Англияға қарағанда өзге көзқарас білдірді. АҚШ Жапон
империялистерінен жасырын түрде келісім жүргізу арқылы өзіне әлдеқайда
ұтымды жағдайды орнатуға тырысты. Биос бухтасына Жапон әскерлерінің
орналасуынан кейін 1938 жылы Американ елшісі Жапон өкіметіне құжат
тапсырды. Бұл құжатта Жапония мен Қытайдың ашық есік Принциптерінің
бұзылуы көрсетілді, және ағылшын өкіметі жауапты шешімді қабылдай
алатындығын ескертті. Американ өкіметінің бұл құжаты Жапон-Американдық
империялистік антогонизімінің шиеленісуіне әкелді. АҚШ Жапониядан Қытайда
Американ азаматтарына қатысты шектеушілік саясатын жоюды талап етті.
1938 жылы 18 қарашада Токиодағы Американ елшісіне берілген тапсырма
жауапты нотасында Жапон өкіметі Американ азаматтарына қатысты жүргізіліп
отырған шектеушілік саясаттың жалған екендігін ескертті, және Жапонияның
қазіргі таңда Шығыс Азияда жаңа тәртіпті орнату үстінде екендігі айтылды.
1938 жылдың алғашқы айларында орын алған оқиғалар Европада әскери
қауіптің орын алуын және Жапонияның әскери экспансиясының одан әрі
жалғасуын білдірді. 1939 жылы ақпанда Жапон әскерлері қытайдың
оңтүстігіндегі Хайнань мен Спратли аралдарын басып алды.
Мұнда Жапондықтар маңызды стратегиялық орынға ие болды, бұл орын
Сингапур мен Ганконгқа таяу еді.
Осы уақытта Қытайда орын алған оқиғалар Жапон империялистерінің алдағы
қимылдарының ұтымды болуына жағдай жасады. Жапон агенттерінің
гоминьдандықтар тобы 1938 жылы Дан Цзинвэйдің басшылығымен Шанхайдағы
Жапондықтарға қашты. Кантон мен Ханькоу Жапондықтармен басып алынған соң
гоминьдан үкіметі Шан Хай Шидің басшылығымен ашық түрде басқыншылармен
келісім орнату жолын іздестіріп, коммунистер басқарып отырған елдің
демократиялық күштеріне қарсы азаматтық соғыс ұйымдастыруға бел байлады.
ЦИК-тің VI пленумында 1938 жылы 18 қарашада Чан Кай Ши Жапонияға
Мньчжурияны беру арқылы бейбіт келісім орнатуды ұсынды.
Жапондықтардың басшылығы гоминьдан үкіметінің капитулянттық саясаты,
осының барлығы АҚШ-тың прогрессивті ортасын мазасыздандырды. АҚШ Жапонияға
жіберілетін әскери материялдарға салынған эмбарго, АҚШ пен Жапонияның
арасындағы сауда келісіміне тосқауыл қойылуына байланысты, нейтралитет
туралы заңды қайта қарастыру үшін қозғалысты шақырды.. АҚШ тың мемлекеттік
департаменті бұл іске араласып, қозғалысты мүлдем тоқтатып тастады.
Американдық үкіметтің саясаты үнемі Қиыр Шығыста соғыс отын тұтандыру және
Жапон басқыншыларына қолдау көрсету болды.
АҚШ тан Жапонияға шығарылып отырған әскери материялдардың саны жыл
сайын өсіп отырды. Жапония үшін ең маңызды темір, сүймен болат, мұнай
өнімдері болды. 1938 жылы АҚШ-тан Жапондықтарға келетін импорттың 70%
әскери материялдар мен стратегиялық шикізаттар құрады.
АҚШ-тан келіп тұратын әскери импорттың өсімі 1938 жылдан 1938 жылға
қарағандағы көрсеткішін келесі таблицадан көруге болады.
АҚШ-тан Жапонияға кіргізілетін тауар. 1938 ж 1939 ж
Мұнай және мұнай өнімі 21,7 49,3
Темір және болат сүймен 3,0 32,5
Мыс 2,3 27,5
Машина мен жабдықтар 0,8 24,5
Автомобиль мен оның бөлшектері 6,1 16,4
Американдық монополистер Жапондық әскери кәсіпкерлеріне үлкен көмек
көрсетті. 1938 жылы “Кухара - Аюкави” деп аталатын Жапондық әскери
өнеркәсәп концерні Американдық Банктерден Маньчжурияда зовод құрылысы үшін
кредитке 50 000 000 доллар алды. Сол жылы Морган жапондық компанияларға
70 000 000 доллар қарызға берді. Генри Форд өз қолына Жапондық әскери
өнеркәсіптің ірі акционері және Жапон өкіметінің қарыздарына қол қойып
отырды. Морган, Рокфнллер, Форд секілді АҚШ-тың ірі капиталистері Жапонияға
әскери материялды жеткізу арқылы пайда тауып, Жапон империялизмінің
басқыншылық саясатын қолдап отырды.
1939 жылы мамыр айынан бастап Қытайдағы жағдай ұшыға түсті. 12 мамырда
жапондықтар бір жапон қызметкердің өлімін тексеру мақсатын сылтауратып,
Амойдағы Халықаралық сетлмент орталығы гулансу аралына теңіз десанттарын
түсірді және сетлментпен басқаруды қайта құруды талап етті. Бұл өзге
империялистік державаларға жасалған тікелей шақыру болды. Соңғылары
бірінші рет әскери демонстрацияны жасауға бел байлады. 1939 жылы 17-18
мамырда американ, ағылшын және француздар Гулансуға әрқайсысы
жапондықтардан кем түспейтін десанттарын түсіре бастады. Жапон әскерлері
біраз уақыт шегінуге мәжбүр болды. Алайда бір айдан соң олар Тяньзиньдегі
француз және ағылшын концессияларына өз қысымдарын күшейтті. Бұған ағылшын
концессиясының территориясында төрт қытайлықтарды, жапондықтардың өз
қызметкерінің өліміне қатысты деп айыптау себеп болды. Жапон әскери үкіметі
қытайлықтарды қолға тапсыруды талап етіп, Тяньцзиньде шетел концесияларына
блокада орнатты.
Ағылшындардығ қарсылығына мән бермеген жапондық милитаристер
блокададан концессияға кірер жерінде ағылшындарды шешіндіріп, тексеріп,
дөрекірік танытты.
Ағылшын өкіметі Жапонияның бұл әрекетіне қатысты ешқандай қимыл
жасаған жоқ. Мәселені шешу жергілікті жапон үкіметімен келіссөз арқылы
ұйымдастыру қабылданды.
Арита-Крейги келісімі.
Жапон және Совет халықтарының арасындағы қайшылықтарды одан әрі
шиеленістіру үшін, ағылшын империалистері Жапондықтармен жаңа үйлесім
орната бастады.
1939 жылы шілдеде Шет елдік істер жөніндегі Жапон министірі Арита мен
ағылшын есімі Крейги арасында келісім болып, ол бойынша Англия, Жапон
әскери күштері қауіпсіздігін қамтамассыз ету мақсатында жаулап алынған
территорияларды тәртіп орнатып, оларға кедергі келтіретін немесе
қытайлықтарға көмектесетін барлық қимылдарды бастауды және тоқтату керек
ететін өздерінің арнайы міндеттерін иеленетінін мойындады.
Арита-Крейги келісімі бойынша Ағылшын үкіметі Жапонияны қытай халқына
және КСРО-ға шабуыл жасауда, және Қытай территориясында жапон
басқыншыларының заңдарын қабылдауының жүзеге асуы үшін арнайы тапсырмаларды
орындауға ынталандырды. Масқаралы Арита-Крейгидің келісімі Мюнхендік
саясатқа қатысы бар екендігі жөнінде ағылшын премьер министірі
Н.Чемберленмен жасасқан мәләмдемеде яғни 1939 жылғы 24 шілдедегі
мәлімдемеде баяндалған. Мәлімдемеде: Ұлы мәртебелінің мемлекеті кең көлемде
әскери қимылдар жүріп жатқан Қытайлықтардың қазіргі жағдайларын толық
мойындады және осындай жағдай өмір сүрген уақытының бәрінде Қытайдағы жапон
әскери күштерінде негізгі қажеттіліктер болады деп есептеді, олар аз
қауіпсіздігін қамтамассыз етуден туындаған, олардың бақылауындағы
аудандарда тәртіп орнату өздеріне кедергі жасаған барлық себептер мен
актілерді бұзу және жою міндеті тұрды.
1939 жылы 24 шілдеде Арита-Грегмдің келісімімен ағылшын жапондық
дөңгелек стол жиыны тақырыбында Токиода ашылынды. Онда нақты сұрақтар
қойылды. Ағылшын жапондықтардың үйлесімді болуы, және кең ынтымақтастықта
болуы, Токио мен Лондондықтарға АҚШ оларға өзінің кері реакцияларын
тигізді. Ешқандай мағынасы жоқ Американ үкіметінің демонстрациялық
қимылымен жалғасты.
24 шілдеде АҚШ мемлекеттік департаменті Жапон-Американдық денонсациясы
1911 жылғы сауда келісімін жариялады. Сонымен бірге сауда келісімінің
бұзылуы бола тұрса да АҚШ Жапонияны жабдықтауды жалғастырды. Бұл
Жапондықтар Қытайлықтармен қақтығысына АҚШ-тың тууымен түсіндіріледі. Мао-
Цзе-Дун айтқанындай олар соғыстың жалғасуы Жапония мен Қытайды әлсіретіп
нәтижесінде АҚШ араласуға мүмкіндік алып, Жапониядан өзіне пайдалы
жеңілдіктер алу болды. Жапониядағы Американдық қатынас сауда келісімінің
денонсациясынан кейін қысқарған жоқ. Бірақ біртіндеп өсе бастады. Кейіннен
ағылшын-Жапон келісімі 11 тамызда жапондықтармен төрт қытайлық жөніндегі
мәселені қарастыруға алып келді. Олар жапон империялистеріне бағынышты
қуыршақ тектес қытайлық билеушіге берілгендер болды. Жапон үкіметі ол
Қытайлықтарға ағылшын концессиясындағы банктердегі қытайлық күмістерді
беруін және ондағы қытайлық ақшаның болуына тыйым салды. Бұл жалпы
қызығушылық білдірген ағылшындарға, американдықтар мен француздарға ықпал
етті. Крейгидің 20 тамыздағы шағым-арызында күміс және Қытай ақшаларының
шет ел концессиясында болуы мәселесі жөнінде АҚШ және Франциялықтармен
бірлесе келіссөз жүргізуге итермеледі. Олардың шешімінің қорытындысымен
көрініс тапты. Жапондықтар қысыммен: олар өз әскерлерін орналастырып және
Гангконгқа қарама-қарсы Каулун түбегіндегі территорияларды алды – деп жауап
берді. Дөңгелек стол жиынында ағылшын және жапон қатынасы өзара келісіммен
тоқтатылынды.
1939 жылы 1 қыркүйекте Германиялық Гитлерлер Еуропада соғыс бастады.
Англия және Франция тез арада Жапония мен байланысуды ұйғарды. Олар
Солтүстік Қытайдағы әскерлерін, ағылшындықтар – Янцзы бойындағыларды
көшірді. АҚШ-тың Жапониямен сауда келісімінің бұзылуы және жарты жылдық
ескерту уақытының өтіп кетуі Жапонияға әкелінетін тауардың түріне де аз
мөлшеріне де әсерін тигізбеді.
2.2 ТарауМанчжурияны Жапония империясының отарына айналуы
1932 ж. 29 ақпанда жопан әскері Мукденде жалпы Маньчжуриялық жиналыс
өткізді. 1932 ж. 1 наурызда Маньчжоу Го - ның қаралуы жөнінде
декларация жариялады, 3 наурызда Пу И – ді марионеттік Манчжуриялық
мемлекеттің уақытша басшысы етіп сайлады. Маньчжоу Го – ны құру әлемдік
қоғамдағы ойды тыныштандыруға және 1931 ж. 10 желтоқсаннан бастап
Манчжурияға бағытталған Лорд Литтің басқаруымен құрылған Кеңес ұлттық
лигасының шешімін әлсірету еді.
Ұлттық лигаға және Нанкиндік үкіметке қысым келтіру үшін және олардың
Манчжурияға деген көзқарасын әлсіретуде Жапония 1932 ж. қаңтарда Шанхайға
келуін ұйғарды. Шанхай ауданына Жапонияның ірі теңіз және жаяу әскер күші
жиналды, бұл ірі капитал құрған Англия, АҚШ, Франция және басқа
империялистік мемлекеттерге қауіп төндірсе, бір жағынан Шанхай
жұмысшыларымен қолдауымен белең алған 19 – нанкиндік армияның қарсыласуының
күшеюі, гоминдадық үкіметке қауіп төнген сенімді Англияға, АҚШ және басқа
империялистік елдерге қиын да жаңа жағдайды туындатты. Кезекте Жапония
жолынан тікелей төнген қауіппен қатар, олар үшін Қытай халқы жағынан да
жаңа қатер төнді.
Шанхай инцидентін орнатуда ағылшын – американдық елшілік белсенді
делдалдық қызметін атқарды.
Жапония ұлттық лига ассомблеясының 1932 ж. 3 наурыздағы үкіметпен
бейбіт келісімге келу жөнінде ұсыныспен келісті, нәтижесінде 1932 ж. 5
мамырда Шанхайдағы шешімін тапқан мәселелерді реттеуге жапон – қытай
келісімі жасалды, бұл Жапония мен батыс – державалары арасындағы Қытайға
деген қызығушылық көзқарасты шешіп берді.ұлттық Лига кеңесінің ұсынынсын
қабылдай отырып, Жапония қытайлықтарды ұйымдасқан халық деп
сезінбейтінін және сезіне алмайтынын білдірді, Қытайдағы болып жатқан
жағдайды өз жауапкершілігіне беруді, болыашақта Қытайдың ішкі ісіне араласу
құқығын беруді сұрады.
Шанхай конфликтін шешуге келісу және ізінше Жапон әскерлерінің
эвакуация жасауы Жапония империялистері жағынан шекетулі дәрежедегі шегіну
болды, бұл АҚШ және Англиямен ашық түрде конфликтіге бармауға талпыну және
Қытай халқымен үлкен соғыс болып кетуден сақтанумен түсіндіріледі. Сол
уақытта Жапония американ – ағылшын келісімін алды. Шанхай инциденті
жапонияға АҚШ пен АНглияның Қытайдағы экспансияға қарсы іс әрекетіне
көмектесуге дайын еместігін бірнеше рет дәлелдеді. Бұларды алып социалистік
держава Кеңес одағына сүйенген Қызыл Қытай сескендірді. Англия мен АҚШ
Манчжурияда Жапонияның билігін нақтылауға дайын екендігін білдіре отырып,
Жапонияның Совет одағына қарсы келуіне итермеледі. Олар Жапонияның
Солтүстік Манчжурияға қарай жылжуы 1905 ж. Портсмуттегі, 1925 ж. кеңес –
жапон конвенциясымен бекітілген келісімнің бұзылуы, Кеңес Одағымен арады
қарым - қатынастың өршіленетіндігіне әкелетініне сенді. Олардың ойы іске
асатынындай көрінді.
Жапония Совет Үкіметімен 1931 ж. 31 желтоқсанда ұсынылған жапон –
кеңес келісімін жасаудан бас тартып және кеңес одағының КВЖД – дағы құқығын
бұзды.
Бірақ та бейбітшілікті сүйгіш кеңес одағының саясаты, кеңес -
жапондық қарым – қатынастың асқынуына жол бермей Жапония мен КСРО
арасындағы қатынасты сақтап қалыға тырысты.
Осы уақытта Жапонияда ұлыдержавалық шовинистік күш өсе түскен еді.
Фашистік топтар әскери психозды тудырды, прогрессивті тоаптарды, бірінші
орында коммунистік партияны жойды.
1932 ж. 15 мамырда армия және флот офицерлері фашистік толқу
ұйымдастырды. Бұл кезде премьер Инукай ауыр жарақаттанған еді. Билікке
араласқан тыс Сайтоның ұлттық кабинеті Қытайға қатысты бұрынғы
кабинеттің басып алу саясатын одан әрі жалғастырды.
Бұл саясаттың негізгі концепциясы Маньчжоу Го – ны оқыту
декларациясында айқын формасы қойылды. Манчжурия және Монғолияның
бұрынғы жеке мемлекеттер болғанын негіздеуде Декларацияның жапондық
авторлары барлық Манчжуриялық жиналыс атынан Манчжурияның туелсіздігін
дәлелдеп, Монғолияның тең құқылы Тәуелсіз екендігін дәлелдеді. Қытайға
қатысты декларация авторлары оның ұйымдаспаған ел ретінде танытуға тырысты.
Декларацияда – 20 жыл өтті, революция болды, бірақ осы уақытта милитаристер
билікті алып, халықтың барлық байлығын өздеріне ғана пайдаланды, -
делінген. Жапонияның басқару орталығы Манчжурияға деген негізгі ойын
жинақтағаннан соң, Қытайды жаулап алу ойын жасырудың керек еместігін білді.
Жапония мен Маньчжоу Го арасындағы қарым – қатынас 1932ж. 9 қыркүйекте
қол қойған ротокол шешті, бұл Жапон әскерінің интервенциясына және оның
Манчжурияға құқығының шектеусіз екендігі айқындалды.
Маньчжоу Го – ны оқыту декларациясы мемлекеттің барлық тұрғындарына,
оның ішіндегі Маньчжоу Го – ға берілген жапондықтарға декларацияны
қабылдады.
Маньчжоу Го мемлекеттік органдарындағы арнайы жапон кеңесшілері, әр
түрлі әскери шендегілер және азаматтық ұйымдардың басшылары Маньчжоу Го –
ға ынтасымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Сырттай оқу факультеті
Жалпы тарих кафедрасы
Бекітемін
кафедра меңгерушісі
___________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ІІ-ші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Маньчжуриядағы Жапон
империализмінің отарлау саясаты.
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Тарау.ІІ-ші дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Жапон –Қытай қатынастары.
1.1 1-ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның агрессиялық саясаты
және оны жүзеге асыру әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
1.2. 1925-1927жж Қытай революциясы және империалистік
державалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..
2-Тарау: Жапонияның Қытайға қарсы отарлау саясаты.
2.1. Қытайдағы Жапон агрессиясына Англия мен АҚШ тың
араласуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2.Маньчжурияның Жапония отарына айналуы. Маньчжоу-Го
мемлекетінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер тізімі: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе:
Зерттеудің көкейтестілігі: Зерттеу ХХғ ІІ-ші жартысындағы Жапонияның
милитаристік саясатының көрінісі Маньчжурияны жаулап алуы және
Маньчжуриядағы Жапон отарлау саясаты тарихына арналған. Диплом жұмысында І-
ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Қытайдың халықаралық жағдайы, Жапонияның
милитаристік саясат ұстану жолына түсуі, Жапон-Қытай қатынастары, ірі
державалардың саясаты, Жапония мен Қытайдың ішкі , сыртқы қатынастары,
Қытайдағы отарлық езгіге қарсы болған революция, Қытай ұлттық
буржуазиясының ұстанған позициясы сияқты мәселелер қарастырылды. Диплом
жұмысының көкейтестілігі І-ші дүниежүзілік және ІІ-ші дүниежүзілік соғыс
аралығындағы Жапон-ытай қатынастары және Жапонияның Маньчжуриядағы отарлау
саясаты туралы обьективтік білімдерді біртұтас жинақтауға ынталануын
көрсетеді. Бұл тақырыптың маңыздылығы , осы мәселеге байланысты әлі күнге
дейін қазақ тілінде ғылыми еңбектер өте аз жазылған. Осы себепті таңдап
алған тақырыптың көкейтестілігі арта түспек.
Зерттеудің мақсаты:
Жапонияның Маньчжуриядағы саясаты , Қытайды отарлауға бағытталған
саясатттары туралы барлық мәліметтерді жинақтап, бір жүйеге келтіріп,
зерттеу жұмысына айналдыру.
Зерттеудің міндеттері.
ХХғ Жапон-Қытай дипломатиялық қарым-қатынастарына, Жапония және Қытай
тарихи даму процестеріне, екі ел арасындағы саяси шиеленістерге, даму
ерекшелікиеріне, саяси ахуалына қазіргі таңдағы көзқарас тарабынан тарихи
баға беру.
Зерттеудің дерек көздері.
Тақырыпты жан-жақты Аша отырып, ғылыми тұжырымдар жасау мақсатын көздеп,
Интернет жүйесі арқылы Ресейдің, Қазақстан ұлттық кітапханасының қорларын,
Оңтүстік Қазақстан облыстық, М.Әуезов атындағы ОҚМУ кітапханаларының кітап
қорларын, мерзімді баспасөз бетіндегі жарық көрген мақалаларды пайдаландық.
Сонымен қатар хрестоматиялар, конференция материалдары, келісім құжаттар
кеңінен пайдаланылды. Осы тақырыпқа байланысты жарық көрген ғылыми
монографиялар , еңбектер пайдаланылды.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы.
Курс жұмысының жаңашылдығы Жапонияның Маньчжуриядағы отарлау саясатына
байланысты қазақ тіліндегі таптырмайтын материал көзі ретінде қолданылуы.
Диплом жұмысының негізі практикалық маңызы. Оның ой тұжырымдары.
Сарапталған мәліметтері , жаңаша көзқарастық түсініктердің қалыптасуына
үлкен көмек берді деп және мектеп оқушылары мен студенттердің өзіндік
білімдік қажеттігін одан әрі дамытуға үлесін қосады деп айтуға болады.
Сондай-ақ жұмыстағы ой-түйіндер, тарихи айғақтар мен пайымдаулар Қазіргі
замандағы Азия және Африка тарихы пәнін оқытуда студенттер үшін
таптырмайтын дерек көздері болып табылады.
1.Тарау 1-ші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның агрессиялық
саясаты және оны жүзеге асыру әрекеттері
Жапон-қытай соғысы екі елдің де тарихында және Шығыстағы
халықаралық жағдайдың дамуында маңызды орын алды. Жапония Қытайдың
капиталистік елдердің құлдыққа салуына себепкер болды.
Жапонияға келісім барысында Қытайдағы қанаушы эксплуатацияны жаңа
әдістерге қарай бұру келе жатқан империализм дәуірі үшін мінездеме
мәртебе берді. Симоносеки келісімі бойынша Жапония бірнеше құқықтарды
иеленді. Олар: Қытай порттарын шетел саудасы мен өндірісі үшін
барынша ашып, сол мақсатта Қытайға өндіріс құралдары мен станоктар
машиналар әкелу болды. Бұл құқыққа ең бірінші өндірісі жоғары
дамыған және қаржы-экономикалық күші басым мелекеттер қызығы қарап,
сонымен қатар Жапониядан кейін батыс елдері және АҚШ-та осындай
құқықты иемденуге асықты.
Қытай базарларында өз товарларын кеңейтумен қатар Жапон
капиталистер Қытайда өндірістік сфераны кеңейтуге ұмтылды. Оның
бастылары болып: тау-кен ісі, теміржол және жеңіл өндіріс болды.
Жапондықтар Шанхайда мақта өндіру фабрикасын ашты. Кең көлемде іс
ірі Жапон компаниялары мысалы: Мицуан дамытты. Оның бақылауында
бірнеше текстиль өндірушілер: Шанхайдағы, Циндаодағы, Учанедегілер
кірді.
Колониялды экспанцияның бірден-бір маңызды мотиві шикізат
көздерін іздестіру болды. Жапония Қытайдан өңдеу мақсатында жер
асты байлықтарын қорқытып алып, сонымен қатар басқа шет ел
иеліктерінен темір рудалары, көмір, алатын өндірістерін сатып алып
отырды.
Қытайды тұрақты түрде арзан шикізат көзіне айналдыру
мақсатында, алғашқы кезден бастап Жапон металлургиясын дамытуды
көздеді. Жапониядағы ірі Явата ірі металлургия комбинаты, өзінің
апйда болуынан бастап тек Қытай темір рудасымен жұмыс істеді. 1902
жылы комбинат тұтынымының 5,7% Жапон рудаларының есебінен болса,
1,7% Корея амтамассыз етті. Ал 92,6% Ханьянь рудасын пайдаланды.
XIX ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап, орталық Қытайдың
аудандарындағы бай кен орындарына басшылық жасауына талас Жапон
империялизмінің колониялды саясатына әсер етті. Ең бірінші қарыз
Ханьянь кен орнының басшысымен бекітілген төмен бағамен Жапон темір
рудасын жеткізуге алмастыру 1899 жылы Жапон капиталымен іске асты.
1903 жылы герман капиталына конкуренцияны жоюға ұмтылу
мақсатымен жапон банкі кен орнының басшылығына 3 000 000 иен
қарызға берді. 1908 жылдан бастап, Ханепин акционерлік темір және
көмір компаниясының шет ел қарызының жартысы 7 000 000 доллар
құрады.
1911 жылы Қытайдағы Синьхай революциясына байланысты қиын
жағдайды пайдаланып, Жапония Ханьепинь компаниясын толығымен өзіне
қаратуды ойлады. Оны жапон-қытай фирмасына айналдыруды көздеді.
1915 жылы Жапониямен Ханьепин кеніне және Қытайдың өсіп келе
жатқан металлургиясына қойған талабы, Жапонияның Қытайға Жиырма бір
талабы деген атпен белгілі болды.
Жапонияның Қытайдағы инициятивасы оның құлдыққа түсуінің
бастамасы болды. В.И.Лениннің айтуы бойынша: Жапония өндірістік ұлтқа
айнала бастады, Қытайдағы өндіріс немесе заттың барлығы Англия,
Франция, Россия, керек десең Италияның тістеуінде кетті.
Жапондық жас жыртқышқа Ресей Франция және Германия
жақсы сабақ беріп, капитализім жиегінде ұрланғандарды
бөліп өзара алу тек күш санау арқасында жүзеге
асатынын түсіндірді ( осы державалардың қысымынан Жапонияға Ляодун
түбегінен бас тартуға мәжбүр болды.) Жапонияның милитаризмдік басшылығының
ортасында колониялық тонауда әскери күш арқылы жүзеге
асыруға жақсы нәтиже көрсетті.
XIX ғасырдың соңында Жапонияның сыртқы саясаты соғысқұмар,
жаулап алушы рухты, Корея мен Қытайды құлдыққа түсрудің нақты
жоспарын құрушы ретінде мінездерлі.
Жапония Қытайлық Циньдіктердің өздерінің үлкен территорияларынын
шектету үшін мықты күрес жүргізді. Симоносекиялық шарт бойынша Жапония
Тайвань және Пенхуледао архипелагын (Пескадор аралдары) жаулап алды, 1898
жылы Жапония Қытайды Тайваньмен көршілес Фудьзянь провинциясына
өзінің тәуелділігін мойындатты. Ашық түрде 1900 жылы Қытайды
тонау үшін өзіне географиялық ыңғайын тапты, халықтың ихэтуандықтардың
антиимпериялистік көтерілісін басуға монополиялық әскери күшін пайдаланып
басып-жаншып тастады. Жапония көтерілісті басуға жалғыз өзі
қатысты, онда 30 000-дық әскерін кіргізуге және кең көлемде
еркіндік іс-әрекет етуге құқылы болды.
Дегенмен бұл іс-әрекеттерге басқа державалар демеу
көрсетпеді. Олар Жапонияның деңгейінен аса тәбетінен
қорққанымен , дәл солардың әскері халықаралық басып-жаншушы
экспедициялық корпусының басты күшін құрады. Қытайдағы ихэтуан
көтерілісін басуға басқада ұлы державалармен бір деңгейде қатысып
қана қоймай, Жапония жабушы проток бойынша өзіне контрибуцияның
үлкен үлесін жұлып алып, Батыс мемлекеттерінің мойындауына ие
болды. Бұл кезеде өзінің әскери қуаты мен ұйымдастырушылығын алға
шықты.
Сәл кейініректе тәуелді мемлекет болған Жапония капиталистік
державалардың басты бәсекелесіне айналып бара жатты. Оның Корея
мен Қытайды басып алу жоспары сол кездегі Маньчжуриядағы Орыс патшалығының
авантюралық қанауына кездікті. Бұл жерде Англияны пайдаланусыз
қалдырды. 1902 жылы Жапония Ұлыбританимен одақ құрды. Олардың ойы
Қытайды басып алу мен 1904-1905 жылғы орыс-жапон соғысына
жапондарды дайындау болды. Бұл одақтың зұлымдық ролі Қытайды құлдыққа
түсірудің империялистік қаруы болғандығын оның әр жаңалануында
(1905-1911) көруге болады. Жапония Қиыр Шығыстағы әлемдік империялизмінің
жандармы болғанына куәгерлік етеді.
Цинь империясының ішкі саясаттық өміріне үлкен әсер берген
мемлекеттің бөлінуі болып, ұсақ мемлекеттің жеңілгендігі болды. Қытай
реформаға қатысты күш жинауын бастап, жас Қытай капитализімінің обьективті
түрде жолын ашып, бұл Кан Ювэй және оның жақтаушыларының ойы бойынша
Қытайды бөліну мен шатасудан құтқарып, оны күшті елге айналдыруы тиіс
болатын.
Қытай реформаторлары Жапонияның басқарушы ортасының назарын өзіне
аудартты. Оларды тенденцияны ұстаушы ретінде көріп, Жапония үшін одан да
күшті жағдайларға әкеп соғатынын түсінді, өйткені бұл тек –қана Қытайдың
өзін өзі күшейту саясаты емес еді. Қытайдағы әлеуметтік-экономикалық және
саяси қайта өрлеу перспективасы, оның өзіндік капиталистік даму жолына
шығуы және бір қадаммен күшті елге айналуы Жапонияда оның Азиядағы
гегемонистік жоспарына, өмір сүруіне қауіп төндіреді деп түсінді.
1885 жылдың өзінде Соядзима капиталистік әлемнің мінездемесінде
Жапоняның осыған үлгеру керек екенін дәлелдеді. Ол: Күшті елдер әлсіз
елдерді аннексиялайтын бұл заманда, оларды дамытады және өздерінің
мүдделеріне қызмет етуге пайдаланады. Жапонияның ұзақ уақытқа өз
егемендігін сақтап қалуынаң жалғыз жолы бұл – құрлықта үлкен территорияға
иелік ету, Ал континенттегі олар қол жеткізе алатын жалғыз территория – бұл
Корея және Қытай.
Егеменді және күшті Қытай Жапонияның қауіпсіздігіне қарама-қарсы
келетін түсінік еді, оның гүлденуіне және күшеюіне, Қытайдың дамуы
Жапонияның қарауымен жұргізілуі керек еді, және тек Жапонияның керегіне
және қажеттілігіне, Қытайдың индустриялық дамуын болдырмау керек болды. Бұл
ой Жапонияның идеологтары мен мемлекеттік іскерлерінің Қытайға деген
қатынасы 1945 жылғы Жапондық милитаризмнің құлауы мен Мей-Дзи реформасына
дейін Жалғасып келді.
Қытайдың даму перспективаға ұмтылысы және оның егемендікке жолы,
Жапонияның Синьхай көтерілісіне және революциондық оңтүстіктің реакциялық
солтүстікке күресіне қатынасын анықтады. Оған қарамастан Жапонияның
басқарушы орталығы антиманьчжуриялық республикасының керекті байланысын
пайдаланып қытайдың оңтүстігінде өзінің агентурасын жіберді.
Орыс патшалығымен безгектік соғыс пен дипломатиялық қарама қайшылық
жылдарында (1896-1904) Жапония Қытайда кең көлемде паназиятизм , екі
халықтың ағайындылығы, идеяларын жүргізіп, оларды антиорыстық насихатпен
шырмап тастады.
1904-1905 жылдары орыс-жапон соғыстарында бұл идеологиялық диверсия
кең көлемде әсер ету арқылы Қытай реакциясын көрсетті. Орыстармен болған
соғыста Жапонияның жеңісін Қытайлықтар өз мүделеріне қабылдады.
Қытайлықтар бұл соғысты өздері жеңгендей болды. Жапонияны батыспен болған
соғыстың жеңімпазы ретінде қошеметтеп, онымен Қытайдың өрлеуін
байланыстырып қана қоймай, тәулсіз прогрес пен модернизация және даму
жолында көмектеседі деп үміттенеді. Мыңдаған Қытай студенттері Жапон
университеттерінде білім алуға асығып, ұлы держава ұмтылыстарының құпиясын
түсінуге тырысты. Қытайда Жапон кітаптары тез тарады. Жапон
құрастырушылары мен мұғалімдерін колледждер, техникалық училищелер, әскери
академиялар ашу үшін шақыртты. 1909 жылдан бастап 356 шетел білім
берушілерінің 311 жапондықтар болды. Уақыт өте келе Жапонияның Қытай
әскерінің топтық құрамасының дайындығына дара құқықтық етуге қызықты.
Бірақ мираж көп ұзамай сейілді. Жапонияның Орыстарды жеңуі, Қытайға
кең көлемде қауіп төндірді.
Азидағы туысқандық сөзіне синоним ретінде Жапонияда қытайлық деген
сөз пайда болды. Ол синоним ретінде қорқақтықты, эгойзмдікті, әлсіздікті,
арамойлылықты білдірді. Бұл Жапонияға білім алу үшін келген Қытай
студенттеріне қатты тиді. Оларжы Жапон билігі тарапынан масқаралау ретінде
көрінді.
Портсмунт келісімі бойынша Жапония Патшалық Ресейді өзінің Кореяға
деген көзқарасын мойындатуға итермеледі, Ляодун түбегін жалға берумен
қатар, КВЖД ның оңтүстік бөлігін иеленді. Жапония өзінің жаңа тегеурінін
бастау арқылы, барлық елді жаулап алуға база болып табылатын Оңтүстік
Маньчжурияға көп көңіл аударды.
Экономикалық және әскери-саяси басшылығымен түсіндіру арқылы
Жапония бірте-бірте Оңтүстік Маньчжурия теміржолына бақылауды
кеңейте түсті. Өз капиталымен жаңа және бұрынғы линияларды
жаңартумен де айналысты. Портсмунт шартын іске асыру сияқты
Жапония Қытайды Пекин келісіміне міндеттеді. Онда оған Оңтүстік
Маньчжурияға тиісті барлық құқықтарды күшпен берумен қатар, алдыңғы
кезде Россияға тиесілі болған құқықтар мен тағы да бірқатар
мүмкіншіліктерді иеленді. Пекин шартының құпия хаттамасында Жапония
Қытайға Оңтүстік-Маньчжурия теміржолын (ОМТЖ) бәсекелес болатындай
теміржол құрылысын салуға рұқсат бермеді.
1907 жылдың көктемінде Қытай Жапониямен қосымша толықтырылған
шартқа қол қоюға мәжбүр болды. Онда Жапонияға Чаньчунь-Гирин
теміржолы құрылысына қатысуға және оны ОМТЖ-на қосу құқығы
берілді.
1909 жылдың жазында тағыда бір келісім жасалды. Ол келісімде
ОМТЖ-ның негізгі құрылымына Аньдун-Мукден теміржолы қосылды. Ал ол
ОМТЖ-ны Корея теміржол торабымен байланытыратын еді. Сол уақытта
Гирин-Чанчунь темір жол құрылысын Жапонияның қаржыландыруы туралы келіссіз
сөз аяталды. Уақыт өте келе ол ОМТЖ-ның қолына өтті.
1909 жылы Қытай Жапонияның Оңтүстік Маньчжурияға бақылауы мен
экономикасын нығайтатын тағы да кең көлемдегі келісімге қол қойды.
Бұл келісім Жапонияны темір жол құрылысында монополия етіп орнатты,
және осы аудандағы жер қойнауын эксплотация жасауға жол ашты.
Қытай Синьминьтунь-Фукумынь темір жолы құрылысын жүргізу құқығынан
бас тартуға мәжбүр болды. Сонымен қатар қандай да бір темір жол
құрылысын осы ауданда Жапонияның рұқсатынсыз жүргізе алмады, және
де Фушуньды және Яньтайды эксплотациялауға құқық берілді. Аньдун –
Мукденск темір жолы мен басқа да оңтүстік Маньчжурия аудандалы да
осындай жағдайда болды. Басыбайлы берілген теміржолдар сырттай жай
сызық болып көрінгенімен жапония үлкен учаскелік аймақты иеленді.
Сонымен қатар Жапон капиталы бір уақытта Солтүстік Маньчжуриямен
Оңтүстік Қытайда өз әсерін кеңейтті.
Қытайды экономикалық, экономикадан тыс әдістермен жыртқышты
түрде тонауы, Жапонияның батыс империялистерін айлақорлық түрде
басып озуы, оның өсуінің маңызды ұмтылысы болды, және де оны
бірінші дүние жүзілік империялистік соғыстың алдында басынан аяғына
дейін қаруланған әлемге әйгілі жыртқыштармен бір қатарға тұруына
себепкер етті.
Қытай шекарасынан алыс жерде болып жатқан соғыс оған өз
әсерін тигізбей қоймады. Оған Антанта лагерімен одақтастығы да ,
өзінің бейтарап жөніндегі хабарламасы да көмек бермеді. Қытайдың
бұл жылдағы тәуелсіздігі тек қысқа ғана емес – мемлекеттің алдында
шын мәнінде трагидиялық қауіп тұрды. Империялистік Жапония Қытайдың
ұлттық қалыптауына қауіп төндірді.
Европадағы қалыптасқан жағдайды өз мүдделеріне пайдалану арқылы,
бұл кезде батыс державалары өте мықты шайқаста болатын, Жапония
соғысып жатқан державалардың Қытайға деген көқкрасына қарап,
Шандунге 30 000 мыңдық армияны түсірді, Цзяочжоуды басып алды,
Циндао-Цзинань теміржолына бақылау орнатып, сонымен қатар Германияның
бұрынғы колонияларын қолына алып, провинцияға бақылау орнатты.
Бұл соғыс Жапонияның антанта жағында болуымен аяқталды.
Шаньдунды басып алу операциясына ұмтылу Жапонияның не болмаса
антантаның әскери қажеттілігінен болған жоқ. Жапония Қытайдың алдына
шығуына ұмтылып, империялистік жүйедегі кризисті пайдалану арқылы
кедергі келтіріп, сонымен қатар, Германиямен тең емес келісім
шартты жойып жібергісі келді. Шаньдунды қайтарып және капитуляцияның
жалпы режимінде сол арқылы өзін сақтандырып,
әлемдік империялизмнің жартылай колониялық жағдайына Қытайды
итермеледі.
Жапония ащщы саяси дебаттан жақсы мәлімет алды. Олар Қытайда
есін жинап алып, асоғыстың алғашқы күнінде алдына қойыл ған
сұрақтары мен мақсаттарына жауап тапты.
Қытайдың антанта жағына өтуі мен оның одақтасы статусына
иеленуі Жапонияның кең көлемде тонау жоспарына кедергі келтіретінін
түсініп, Жапония оның соғысқа қатысуына толығымен қарсы болды,
Пекиннің Цзяочжоуды Германиядан тез арада қайтарып алу жөніндегі
келісіміне кедергі жасады. Сол уақыттағы Жапон дипломатының
К.Исииннің былай дегені бар: жапония қытай армиясының соғысқа
қабілеттілігін құру және 400 000 000 Қытай халқының өзіндік
экономикалық әрекетіне немқұрайлы қараай алмайды. Жапония
империялизмі Қытайдың өзіндік даму жолына шығуның кішкене
мүмкіндігіне тек қана ұмтылды.
1915 жылдан бастап Жапония іске асыру жоспарына кірісті. Ол
жоспарда: Қытайдың экономикалық және саяси өміріне оның үстемдік
ролін кепілдендірді. 1915 жылы қаңтарда Қытайға ультимативті,
үзілді кесілді түрде жиырма бір талап қойылды. Ол оның жапония
мемлекетіне тәуелділігін көрсетіп, айқындап тұрды. Бұл талап бес
топқа бөлінді және Жапонияның Шандуньге, Оңтүстік Маньчжурияға және
ішкі Монғолияға үстемдік етуі қаралды. Сонымен қатар Қытай
металлургиясының дамуына көңіл аударып, оған жағдай жасау,
және де Қытайдың кендерін өз жағалауындағы
немесе басқа жерлердегі үшінші бір елге арендаға немесе тағы
басқа мақсатқа беруіне тыйым салынды.
Талаптың бесінші тобына Қытайдағы Жапон империялизмі
бағдарламасын одан әрі кеңейту мен қатар Қытай армиясына және
полициясына, елдің сыртқы саясатына, қаржы істеріне бақылау орнату
болды. Бұл талаптар Жапонияның Қытайдан некерек етсе соны алуына
біртабан жақындата түсті, және уақыт өте келе өз мақсатына жетуіне
ұмтылдырды. Жапония Европадағы өзінің империялистік конкуренттерінің
соғыстан қолы тимей жатқанымен оған Қытай сияқты шикізат көзін
бүтінімен бере салатынына күдікпен қарады. Ағылшындық дипломатиялық
орталығының өзінде жиырма бір талап құжат ретінде бағаланды, және
де Қытайды Жапон вассалы ретінде қарады.
Жиырма бір талап президент Юань Шикаймен ұсынылды. Бірақ та
ол Жапония үшін маңызды фигура болмады. Президентке көңіл аудару
арқылы Қытайдың шет ел министірлігін аралап шығуға мүмкіндік болды.
Әңгімелесу тәжірибесі арқылы Жапонияның тез табысқа жетуіне
мүмкіндік болмады.
Жапон елшісі келісімнің абсолютті құпия сақталуын талап етті,
өйтпеген жағдайда Қытай ұлты мен президенті үшінн қауіпті жағдайға
ұрындыратынын ескертті. Жапонияның басты аргументі болып, Шаньдун
мен Маньяжуриядағы Жапон әскерінің соғыс жағдайына дайын болуы және
олардың Пекинге ашық стратегиялық ұмтылысы еді.
Юань Шикайдың әскери қоршауы Жапон ультиматумын ауытқуға дайын
еді, Қытай әскері елге тереңдей ену жоспары арқылы Жапон армиясын
Қысымда ұстау арқылы, бұл іске Батыс державаларының араласуын күтті.
Бірақ та 1915 жылы 9-шы мамырда Юань Шикай үкіметі жиырма бір
талап негізінде қорлау келісімін жасап және тізе бүктірді.
1917 жылдың күзіне қарай Жапония Қытайда бекітілген және
Антанта мен АҚШ тарапынан саяси басқыншылық демеу көрінген соң
Қытайға соғысқа кіруге рұқсат берді. Жапонияның басқару ортасы
Қытаймен одақтастық қарым-қатынасты көрген соң енді оның үстінен
бақылау жүргізудің жаңа мүмкіндіктерін көрді. 1917-1918 жылдары олар
Пекинді қорқыту мен сатып алу Пекинді жаңа келісімдерге күштеп
міндеттеді. Ол бойынша Жапония Шаньдун және Маньчжурияға ерекше
құқықты иемденді. Осы жағдаймен бірге Жапония Қытайдағы патшалық
самодержавиеге қарсы халық көтерілістері есебінен Солтүстік
Маньчжурия мен Монғолияны өз қолына өткізуге асықты.
Жапон империялизмі Қиыр Шығыстағы контрреволюциялық және
тонаушылық мақсатты бір уақытта өзінің Қытайдағы үстемдігін кеңейту
мақсатында пайдаланып, большевизмге қауіпті өзінің үстемдігіне
пайдалана білді. Пекиндегі өз уақытында қаланған аньфуист
милитаристік режимі Жапониямен жас кеңес мемлекеттеріне қарсы әскери
бірлетік құрды және де бірқатар басқа да келісімдерге міндеттеді,
ол біруақытта қытайға әскери бақылау мен жиырма бір талаптың
бесінші тобын іске асыруды жақындатты.
Бірінші Дүние Дүзілік соғысы нәтижесінде Жапония экспанциясы
Қытайдың ұлттық пайда болуына үлкен қауіп тудырды. В.И.Ленин :
империялистік соғыс кезінде Жапония Қытайды түгелге дерлік өзіне
қаратты, - деді. Ол Қытайда мықты әскери-саяси және экономикалық
позицияны орнатты. Солтүстік Қытай милитаристерімен байланыс орнату
арқылы, ол Пекиннің орталық басқармасына бақылау жүргізді, оны
батыс державалары мойындаған болатын. Жағдай күрт өзгерген жағдайда
Жапония Пекиге төтесінен түсетін жолды қамтамассыз етті. Ол: Шаньдуннен
шығатын Циндао-Цзинань теміржол магистралі мен Маньчжуриядан шығатын ОМТЖ
теміржол магистралі болды.
Жапония Қытайдағы кең көлемдегі агентуралары арқылы елдегі барлық
сфераларға, түрлі деңгейлерге әсер ету арқылы елде хаос пен қараңғылықты
күшейтуге тырысты. Жапонияның империялистік ортасы Қытайды өз бақылауындағы
марионеттік мемлекет жолымен толығымен құлдыққа түсіру жоспарын ойлады.
Жиырма бір талап Қытайдың үстінде төніп тұрған қауіп масштабын кеңете
түсті. Елде антижапониялық көңіл-күй тарай бастады. Шаньдунды қайтаруға,
Маньчжуриядағы Жапон билігін әлсіретуге, Жиырма бір талапты алып тастауға
деген ұмтылыстары Қытайдың Жапонияға деген қарым-қатынастарын анықтап
берді, және оның әлемдік аренадағы дипломатиясын жоғарылатуға ұмтылысын
көрсетті.
Бірақ та Қытай өз пайдасына деген батыс державаларының араласуынан
пайда таппады. Париж бейбіт келісіміндегі Қытай делегациясының Шаньдунды
қайтару, жиырма бір талаптың заңсыздығын, және оны алып тастау керектігін
ұсынғанымен, ол табысты болмады.
Тарихи фонмен өткен Париж беибітшілік конференциясы, Ресейдегі
пролетарлық революцияның жеңісі болды, әлемді империялистік иелену
жүйесіндегі ұмтылыс, сонымен қатар елді екі қарама-қайшы әлуметтік –
экономикалық жүйеге бөлді.
Қытай делегациясы Версаль келісімінен қорлық жағдайында бас тартты.
Шаьдунге қатысты мәлімдемені орындамаумен қатар, оның болашаққа қатысты
талап қоюынан бас тартқызбақшы болды, және де Жапонияны империялист ретінде
таныды. Қытайды конференцияға шақырғанмен оларды тек формальды түрде
бақылатып қойды. Конференция барысында Ұлы Державалар онымен санаспады,
және де одан өздігінен шешім қабылдайтын мәләмдемені күтпеді.
1.2. Қытай революциясы және басқа да империалистік мемлекеттер
1925-27-ші жыл Қытайдағы революция Таяу Шығыстың жалпы жағдайына
өзінің әсерін тигізді. 20-жылдың басында Қытайда 2 автономиялық саяси
орталық сақталған еді. Олар – Қытайды ішкі ьжағдайы мен таныстырушы –
Пекиндік үкімет және оңтүстік Сунь Ятсен басқарған Контондық үкімет.
Сонымен бірге елде не оңтүстікке не солтүстік үкімет билігіне бағынбайтын
әртүрлі правинцияда билік етуші генерал-милитаристер болды. Солардың ішінде
оңтүстікте Чень Цзюн-мин Маньчжурияда Чжан Цзо-Лин болса, солтүстікте және
орталық Қытайда – У пей-Фу, шығыста – Сунь Чан Фан болды. Гоминдандық
одақтың орнауынан кейін, оңтүстік үкімет Қытайдағы революцияның орталығы
болды. Контонды гоминданның исполкомы болды. Мұнда бүкіл Қытайлық
кәсіподақтық съездер өтті. (1-ші съезд 1922ж. 1майда өтсе, 2-шісі 1925ж. 1-
майда). Гуандундағы 1-ші шаруалар съезінде алғашқы әскери-саяси Валпу
мектебін құру жөнінде шешім қабылданды. Ол ұлттық-ревлюциялық армияның
құрамындағы әскери кадрларды дайындаудағы бірден-бір себебі болды.
Контондық үкіметті коммунистердің ( Ли Да-Чжао, Тан Пин-Шан, Цюй Цю-Бо)
қатысуымен болған гомендандық бірінші съезінде ( 1924ж. январь) қабылданған
манифесте, Қытайлық антифоедалдық, антиимпералистік революцияның
тапсырмалары анықталды. Сунь Ятсеннің “үш халықтық принціпін” негізге ала
отырып, гоминданның 1-ші съезінде революцияға жаңа қақтығыстың көрінісін
берді. Манифестер “халықтық билік принціпін” орындауды халықты заң шығарушы
және атқарушы билік қарапайым халыққа тиісті екенін, билікті республикалық
қарсыласына бармеуге шақырды. Манифесте сонымен қатар “халықтық құқықтық
принципі” де қаралған болатын. Соның ішінде әсіресе аграрлық мәселелер
қарастырылып, мемлекет енді халыққа жер бөліп беріп, оны өңдеуде көмек
көрсете білді. Манифесте қабылданған қаулылардың орындалуы үшін Сунь Ятсен
гомендандарға 3 саяси принціпті ұстануды ұсынды. Ол принцип:”Ресей мен одақ
құру, компартиямен одақ құру, шаруалар мен жұмысшылардың қолдауына” ие
болу. Шанхай, Контон, Циньдаодағы жұмысшылар мен шаруалардың қозғалысынан
Контондық үкімет халық арасынан қолдау тауып, өзінің ықпалның бүкіл Қытайға
таралуына мүмкін алды. Оңтүстік үкіметтің саясаты солтүстік генералдар
арасында да орын алды. У Пей –Фудың әскерлерінің қолбасшысы генерал Фэн-Юй-
Сян Сунь Ятсеннің идеясын негіз қылып, Цао Кунның реакциялық пекиндік
үкіметке қарсы күресті басқарды. Генерал Ху Цзин-и және Чжан Цзо – Линнен
қолдау көре отырып 1924ж. 23-октябрде пекинде және бірқатар уақыт
аралығында Пекиндегі әскерлерге қолбасшылық етті. Алайда мұндай өзгерістер
солтүстіктегі саяси жағдайды өзгерте алмады. Бір айдан кейін (24-ноябрде)
Пекин Жапонияның генералы Чжан Цзо-Линнің қолында болды. Үкімет басында
Жапон Дуань Ци-Жуй келіп, ал Фэн Юй-Сян Калгандағы әскери күштерге
қолбасшылық етуге ауыстырылды. “Пекин төңкерісі” деп аталған Фэн Юй Сянның
билік басындағы қысқа уақытында Пекин үкіметінде айтарлықтай өзгерістер
болмады. Сонда да ол жерде Пекин тәртібі және Сунь Ятсеннің жақтаушыларының
белсенді қимылы байқалды. Елді біріктірудегі бірқатар істер ұлттық жиналыс
және ұлттық демократиялық үкіметті құру бүкіл халықтың тілегі болды.
1925-1927жж Қытай революциясына империалистік державалар барынша кедергі
жасап бағуға тырысты. Қытай революциясы алдымен ағылшындардың Қытайдағы
позициясына нұқсан келтірді. Шанхай, Кантон, Ханбкоу қалаларында басталған
көтерілісті жаншуда Ағылшындар үлкен роль атқарды. Жапония да
ағылшындардан қалмауға тырысып, Қытайдағы өзінің экспортын көтерді. Ол 1925
жылы 486 млн иенге жетті.
2 Тарау
2.1 Қытайдағы Жапон агрессиясына Англия мен АҚШ тың араласуы.
Хасан көлінде болған жағдай Жапонияның империялистік қарсыластарына
совет-жапон соғысына үміттендіруге жаңа күш оятты. Бұл Жапония мен Қытай
арасында Англияның делдалдық позициясының ұстануында көрініс тапты.
Англияның империялистік ортасы мен Қытайдағы өкілеттілігі
қытайлықтарды қарсылық көрсетпеуге шақырып, жапондықтармен бейбіт келісім
орнатуға уәде берді. Қытайдағы “Норс Чайна Дейли Ньюз” дейтін ағылшын
официозы 1937 жылы жапон-қытай соғысына байланысты Англияның Жапониямен
келісім орната алмағаны үшін өкініш білдірді және Жапонияның Қытаймен
жүргізген соғысында әлсіреуін таяу шығыстағы жағдайға кері әсерін тигізеді
деп ескертті. Жапония әлсіз күйінде антисоветтік күш ретінде және
Қытайдағы демократиялық қозғалысқа қарсы күш болудан қалуы Герман-Ағылшын
және Американ империялистерінің бірдей дәрежеде үрейін туғызды. Олар
Қытайдың тез арада берілуіне қол жеткізіп, сол арқылы жапониямен келісім
жүргізуге талпынды. 1938 жылы 28 желтоқсанда Вашингтоннан Юнайтед Пресс
агенттігінің хабарлауы бойынша Қатай мәселесін зерттейтін қоғам мынадай
көзқарас білдірді: қазіргі кезде қытайды тек державалардың оны бейбіт
келісімге күш көрсету арқылы көндіру талпыныстары ғана сындыра алады -
әсіресе бұл мәселеде ағылшын мен американ үкіметі ерекше белсенділік
танытуда, бірақ та АҚШ Қытайдың оңтүстігіндегі жапон басқыншылығына және
Кантонның алынуына Англияға қарағанда өзге көзқарас білдірді. АҚШ Жапон
империялистерінен жасырын түрде келісім жүргізу арқылы өзіне әлдеқайда
ұтымды жағдайды орнатуға тырысты. Биос бухтасына Жапон әскерлерінің
орналасуынан кейін 1938 жылы Американ елшісі Жапон өкіметіне құжат
тапсырды. Бұл құжатта Жапония мен Қытайдың ашық есік Принциптерінің
бұзылуы көрсетілді, және ағылшын өкіметі жауапты шешімді қабылдай
алатындығын ескертті. Американ өкіметінің бұл құжаты Жапон-Американдық
империялистік антогонизімінің шиеленісуіне әкелді. АҚШ Жапониядан Қытайда
Американ азаматтарына қатысты шектеушілік саясатын жоюды талап етті.
1938 жылы 18 қарашада Токиодағы Американ елшісіне берілген тапсырма
жауапты нотасында Жапон өкіметі Американ азаматтарына қатысты жүргізіліп
отырған шектеушілік саясаттың жалған екендігін ескертті, және Жапонияның
қазіргі таңда Шығыс Азияда жаңа тәртіпті орнату үстінде екендігі айтылды.
1938 жылдың алғашқы айларында орын алған оқиғалар Европада әскери
қауіптің орын алуын және Жапонияның әскери экспансиясының одан әрі
жалғасуын білдірді. 1939 жылы ақпанда Жапон әскерлері қытайдың
оңтүстігіндегі Хайнань мен Спратли аралдарын басып алды.
Мұнда Жапондықтар маңызды стратегиялық орынға ие болды, бұл орын
Сингапур мен Ганконгқа таяу еді.
Осы уақытта Қытайда орын алған оқиғалар Жапон империялистерінің алдағы
қимылдарының ұтымды болуына жағдай жасады. Жапон агенттерінің
гоминьдандықтар тобы 1938 жылы Дан Цзинвэйдің басшылығымен Шанхайдағы
Жапондықтарға қашты. Кантон мен Ханькоу Жапондықтармен басып алынған соң
гоминьдан үкіметі Шан Хай Шидің басшылығымен ашық түрде басқыншылармен
келісім орнату жолын іздестіріп, коммунистер басқарып отырған елдің
демократиялық күштеріне қарсы азаматтық соғыс ұйымдастыруға бел байлады.
ЦИК-тің VI пленумында 1938 жылы 18 қарашада Чан Кай Ши Жапонияға
Мньчжурияны беру арқылы бейбіт келісім орнатуды ұсынды.
Жапондықтардың басшылығы гоминьдан үкіметінің капитулянттық саясаты,
осының барлығы АҚШ-тың прогрессивті ортасын мазасыздандырды. АҚШ Жапонияға
жіберілетін әскери материялдарға салынған эмбарго, АҚШ пен Жапонияның
арасындағы сауда келісіміне тосқауыл қойылуына байланысты, нейтралитет
туралы заңды қайта қарастыру үшін қозғалысты шақырды.. АҚШ тың мемлекеттік
департаменті бұл іске араласып, қозғалысты мүлдем тоқтатып тастады.
Американдық үкіметтің саясаты үнемі Қиыр Шығыста соғыс отын тұтандыру және
Жапон басқыншыларына қолдау көрсету болды.
АҚШ тан Жапонияға шығарылып отырған әскери материялдардың саны жыл
сайын өсіп отырды. Жапония үшін ең маңызды темір, сүймен болат, мұнай
өнімдері болды. 1938 жылы АҚШ-тан Жапондықтарға келетін импорттың 70%
әскери материялдар мен стратегиялық шикізаттар құрады.
АҚШ-тан келіп тұратын әскери импорттың өсімі 1938 жылдан 1938 жылға
қарағандағы көрсеткішін келесі таблицадан көруге болады.
АҚШ-тан Жапонияға кіргізілетін тауар. 1938 ж 1939 ж
Мұнай және мұнай өнімі 21,7 49,3
Темір және болат сүймен 3,0 32,5
Мыс 2,3 27,5
Машина мен жабдықтар 0,8 24,5
Автомобиль мен оның бөлшектері 6,1 16,4
Американдық монополистер Жапондық әскери кәсіпкерлеріне үлкен көмек
көрсетті. 1938 жылы “Кухара - Аюкави” деп аталатын Жапондық әскери
өнеркәсәп концерні Американдық Банктерден Маньчжурияда зовод құрылысы үшін
кредитке 50 000 000 доллар алды. Сол жылы Морган жапондық компанияларға
70 000 000 доллар қарызға берді. Генри Форд өз қолына Жапондық әскери
өнеркәсіптің ірі акционері және Жапон өкіметінің қарыздарына қол қойып
отырды. Морган, Рокфнллер, Форд секілді АҚШ-тың ірі капиталистері Жапонияға
әскери материялды жеткізу арқылы пайда тауып, Жапон империялизмінің
басқыншылық саясатын қолдап отырды.
1939 жылы мамыр айынан бастап Қытайдағы жағдай ұшыға түсті. 12 мамырда
жапондықтар бір жапон қызметкердің өлімін тексеру мақсатын сылтауратып,
Амойдағы Халықаралық сетлмент орталығы гулансу аралына теңіз десанттарын
түсірді және сетлментпен басқаруды қайта құруды талап етті. Бұл өзге
империялистік державаларға жасалған тікелей шақыру болды. Соңғылары
бірінші рет әскери демонстрацияны жасауға бел байлады. 1939 жылы 17-18
мамырда американ, ағылшын және француздар Гулансуға әрқайсысы
жапондықтардан кем түспейтін десанттарын түсіре бастады. Жапон әскерлері
біраз уақыт шегінуге мәжбүр болды. Алайда бір айдан соң олар Тяньзиньдегі
француз және ағылшын концессияларына өз қысымдарын күшейтті. Бұған ағылшын
концессиясының территориясында төрт қытайлықтарды, жапондықтардың өз
қызметкерінің өліміне қатысты деп айыптау себеп болды. Жапон әскери үкіметі
қытайлықтарды қолға тапсыруды талап етіп, Тяньцзиньде шетел концесияларына
блокада орнатты.
Ағылшындардығ қарсылығына мән бермеген жапондық милитаристер
блокададан концессияға кірер жерінде ағылшындарды шешіндіріп, тексеріп,
дөрекірік танытты.
Ағылшын өкіметі Жапонияның бұл әрекетіне қатысты ешқандай қимыл
жасаған жоқ. Мәселені шешу жергілікті жапон үкіметімен келіссөз арқылы
ұйымдастыру қабылданды.
Арита-Крейги келісімі.
Жапон және Совет халықтарының арасындағы қайшылықтарды одан әрі
шиеленістіру үшін, ағылшын империалистері Жапондықтармен жаңа үйлесім
орната бастады.
1939 жылы шілдеде Шет елдік істер жөніндегі Жапон министірі Арита мен
ағылшын есімі Крейги арасында келісім болып, ол бойынша Англия, Жапон
әскери күштері қауіпсіздігін қамтамассыз ету мақсатында жаулап алынған
территорияларды тәртіп орнатып, оларға кедергі келтіретін немесе
қытайлықтарға көмектесетін барлық қимылдарды бастауды және тоқтату керек
ететін өздерінің арнайы міндеттерін иеленетінін мойындады.
Арита-Крейги келісімі бойынша Ағылшын үкіметі Жапонияны қытай халқына
және КСРО-ға шабуыл жасауда, және Қытай территориясында жапон
басқыншыларының заңдарын қабылдауының жүзеге асуы үшін арнайы тапсырмаларды
орындауға ынталандырды. Масқаралы Арита-Крейгидің келісімі Мюнхендік
саясатқа қатысы бар екендігі жөнінде ағылшын премьер министірі
Н.Чемберленмен жасасқан мәләмдемеде яғни 1939 жылғы 24 шілдедегі
мәлімдемеде баяндалған. Мәлімдемеде: Ұлы мәртебелінің мемлекеті кең көлемде
әскери қимылдар жүріп жатқан Қытайлықтардың қазіргі жағдайларын толық
мойындады және осындай жағдай өмір сүрген уақытының бәрінде Қытайдағы жапон
әскери күштерінде негізгі қажеттіліктер болады деп есептеді, олар аз
қауіпсіздігін қамтамассыз етуден туындаған, олардың бақылауындағы
аудандарда тәртіп орнату өздеріне кедергі жасаған барлық себептер мен
актілерді бұзу және жою міндеті тұрды.
1939 жылы 24 шілдеде Арита-Грегмдің келісімімен ағылшын жапондық
дөңгелек стол жиыны тақырыбында Токиода ашылынды. Онда нақты сұрақтар
қойылды. Ағылшын жапондықтардың үйлесімді болуы, және кең ынтымақтастықта
болуы, Токио мен Лондондықтарға АҚШ оларға өзінің кері реакцияларын
тигізді. Ешқандай мағынасы жоқ Американ үкіметінің демонстрациялық
қимылымен жалғасты.
24 шілдеде АҚШ мемлекеттік департаменті Жапон-Американдық денонсациясы
1911 жылғы сауда келісімін жариялады. Сонымен бірге сауда келісімінің
бұзылуы бола тұрса да АҚШ Жапонияны жабдықтауды жалғастырды. Бұл
Жапондықтар Қытайлықтармен қақтығысына АҚШ-тың тууымен түсіндіріледі. Мао-
Цзе-Дун айтқанындай олар соғыстың жалғасуы Жапония мен Қытайды әлсіретіп
нәтижесінде АҚШ араласуға мүмкіндік алып, Жапониядан өзіне пайдалы
жеңілдіктер алу болды. Жапониядағы Американдық қатынас сауда келісімінің
денонсациясынан кейін қысқарған жоқ. Бірақ біртіндеп өсе бастады. Кейіннен
ағылшын-Жапон келісімі 11 тамызда жапондықтармен төрт қытайлық жөніндегі
мәселені қарастыруға алып келді. Олар жапон империялистеріне бағынышты
қуыршақ тектес қытайлық билеушіге берілгендер болды. Жапон үкіметі ол
Қытайлықтарға ағылшын концессиясындағы банктердегі қытайлық күмістерді
беруін және ондағы қытайлық ақшаның болуына тыйым салды. Бұл жалпы
қызығушылық білдірген ағылшындарға, американдықтар мен француздарға ықпал
етті. Крейгидің 20 тамыздағы шағым-арызында күміс және Қытай ақшаларының
шет ел концессиясында болуы мәселесі жөнінде АҚШ және Франциялықтармен
бірлесе келіссөз жүргізуге итермеледі. Олардың шешімінің қорытындысымен
көрініс тапты. Жапондықтар қысыммен: олар өз әскерлерін орналастырып және
Гангконгқа қарама-қарсы Каулун түбегіндегі территорияларды алды – деп жауап
берді. Дөңгелек стол жиынында ағылшын және жапон қатынасы өзара келісіммен
тоқтатылынды.
1939 жылы 1 қыркүйекте Германиялық Гитлерлер Еуропада соғыс бастады.
Англия және Франция тез арада Жапония мен байланысуды ұйғарды. Олар
Солтүстік Қытайдағы әскерлерін, ағылшындықтар – Янцзы бойындағыларды
көшірді. АҚШ-тың Жапониямен сауда келісімінің бұзылуы және жарты жылдық
ескерту уақытының өтіп кетуі Жапонияға әкелінетін тауардың түріне де аз
мөлшеріне де әсерін тигізбеді.
2.2 ТарауМанчжурияны Жапония империясының отарына айналуы
1932 ж. 29 ақпанда жопан әскері Мукденде жалпы Маньчжуриялық жиналыс
өткізді. 1932 ж. 1 наурызда Маньчжоу Го - ның қаралуы жөнінде
декларация жариялады, 3 наурызда Пу И – ді марионеттік Манчжуриялық
мемлекеттің уақытша басшысы етіп сайлады. Маньчжоу Го – ны құру әлемдік
қоғамдағы ойды тыныштандыруға және 1931 ж. 10 желтоқсаннан бастап
Манчжурияға бағытталған Лорд Литтің басқаруымен құрылған Кеңес ұлттық
лигасының шешімін әлсірету еді.
Ұлттық лигаға және Нанкиндік үкіметке қысым келтіру үшін және олардың
Манчжурияға деген көзқарасын әлсіретуде Жапония 1932 ж. қаңтарда Шанхайға
келуін ұйғарды. Шанхай ауданына Жапонияның ірі теңіз және жаяу әскер күші
жиналды, бұл ірі капитал құрған Англия, АҚШ, Франция және басқа
империялистік мемлекеттерге қауіп төндірсе, бір жағынан Шанхай
жұмысшыларымен қолдауымен белең алған 19 – нанкиндік армияның қарсыласуының
күшеюі, гоминдадық үкіметке қауіп төнген сенімді Англияға, АҚШ және басқа
империялистік елдерге қиын да жаңа жағдайды туындатты. Кезекте Жапония
жолынан тікелей төнген қауіппен қатар, олар үшін Қытай халқы жағынан да
жаңа қатер төнді.
Шанхай инцидентін орнатуда ағылшын – американдық елшілік белсенді
делдалдық қызметін атқарды.
Жапония ұлттық лига ассомблеясының 1932 ж. 3 наурыздағы үкіметпен
бейбіт келісімге келу жөнінде ұсыныспен келісті, нәтижесінде 1932 ж. 5
мамырда Шанхайдағы шешімін тапқан мәселелерді реттеуге жапон – қытай
келісімі жасалды, бұл Жапония мен батыс – державалары арасындағы Қытайға
деген қызығушылық көзқарасты шешіп берді.ұлттық Лига кеңесінің ұсынынсын
қабылдай отырып, Жапония қытайлықтарды ұйымдасқан халық деп
сезінбейтінін және сезіне алмайтынын білдірді, Қытайдағы болып жатқан
жағдайды өз жауапкершілігіне беруді, болыашақта Қытайдың ішкі ісіне араласу
құқығын беруді сұрады.
Шанхай конфликтін шешуге келісу және ізінше Жапон әскерлерінің
эвакуация жасауы Жапония империялистері жағынан шекетулі дәрежедегі шегіну
болды, бұл АҚШ және Англиямен ашық түрде конфликтіге бармауға талпыну және
Қытай халқымен үлкен соғыс болып кетуден сақтанумен түсіндіріледі. Сол
уақытта Жапония американ – ағылшын келісімін алды. Шанхай инциденті
жапонияға АҚШ пен АНглияның Қытайдағы экспансияға қарсы іс әрекетіне
көмектесуге дайын еместігін бірнеше рет дәлелдеді. Бұларды алып социалистік
держава Кеңес одағына сүйенген Қызыл Қытай сескендірді. Англия мен АҚШ
Манчжурияда Жапонияның билігін нақтылауға дайын екендігін білдіре отырып,
Жапонияның Совет одағына қарсы келуіне итермеледі. Олар Жапонияның
Солтүстік Манчжурияға қарай жылжуы 1905 ж. Портсмуттегі, 1925 ж. кеңес –
жапон конвенциясымен бекітілген келісімнің бұзылуы, Кеңес Одағымен арады
қарым - қатынастың өршіленетіндігіне әкелетініне сенді. Олардың ойы іске
асатынындай көрінді.
Жапония Совет Үкіметімен 1931 ж. 31 желтоқсанда ұсынылған жапон –
кеңес келісімін жасаудан бас тартып және кеңес одағының КВЖД – дағы құқығын
бұзды.
Бірақ та бейбітшілікті сүйгіш кеңес одағының саясаты, кеңес -
жапондық қарым – қатынастың асқынуына жол бермей Жапония мен КСРО
арасындағы қатынасты сақтап қалыға тырысты.
Осы уақытта Жапонияда ұлыдержавалық шовинистік күш өсе түскен еді.
Фашистік топтар әскери психозды тудырды, прогрессивті тоаптарды, бірінші
орында коммунистік партияны жойды.
1932 ж. 15 мамырда армия және флот офицерлері фашистік толқу
ұйымдастырды. Бұл кезде премьер Инукай ауыр жарақаттанған еді. Билікке
араласқан тыс Сайтоның ұлттық кабинеті Қытайға қатысты бұрынғы
кабинеттің басып алу саясатын одан әрі жалғастырды.
Бұл саясаттың негізгі концепциясы Маньчжоу Го – ны оқыту
декларациясында айқын формасы қойылды. Манчжурия және Монғолияның
бұрынғы жеке мемлекеттер болғанын негіздеуде Декларацияның жапондық
авторлары барлық Манчжуриялық жиналыс атынан Манчжурияның туелсіздігін
дәлелдеп, Монғолияның тең құқылы Тәуелсіз екендігін дәлелдеді. Қытайға
қатысты декларация авторлары оның ұйымдаспаған ел ретінде танытуға тырысты.
Декларацияда – 20 жыл өтті, революция болды, бірақ осы уақытта милитаристер
билікті алып, халықтың барлық байлығын өздеріне ғана пайдаланды, -
делінген. Жапонияның басқару орталығы Манчжурияға деген негізгі ойын
жинақтағаннан соң, Қытайды жаулап алу ойын жасырудың керек еместігін білді.
Жапония мен Маньчжоу Го арасындағы қарым – қатынас 1932ж. 9 қыркүйекте
қол қойған ротокол шешті, бұл Жапон әскерінің интервенциясына және оның
Манчжурияға құқығының шектеусіз екендігі айқындалды.
Маньчжоу Го – ны оқыту декларациясы мемлекеттің барлық тұрғындарына,
оның ішіндегі Маньчжоу Го – ға берілген жапондықтарға декларацияны
қабылдады.
Маньчжоу Го мемлекеттік органдарындағы арнайы жапон кеңесшілері, әр
түрлі әскери шендегілер және азаматтық ұйымдардың басшылары Маньчжоу Го –
ға ынтасымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz