ҚР салық саясатын қалыптастырудың теориялық негіздері және қазіргі жағдайы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. САЛЫҚ САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік.әлеуметтік мәні ... ... ... ... .4
1.2Салық саясатының ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II. ҚР САЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ.
2.1Салық ауыртпалығын өлшеудің теориялық аспектілері ... ... ... ...13
2.2Салық саясатының Қазақстан экономикасында алатын орны ... ..19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
I. САЛЫҚ САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік.әлеуметтік мәні ... ... ... ... .4
1.2Салық саясатының ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II. ҚР САЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ.
2.1Салық ауыртпалығын өлшеудің теориялық аспектілері ... ... ... ...13
2.2Салық саясатының Қазақстан экономикасында алатын орны ... ..19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Нарықтық жүйесіне ену отандық салық салу жүйесін құру қажеттілігін туғызды. Механикалық еліктеу мен нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттердің, сонымен қатар экономикасы транзитті мемлекеттің салық жүйесін Қазақстан экономикасына көшіру қайта құрылған басқару жүйесі мен қадағалау құралдарының көрінісі ғана болатын еді. Сонымен қатар қайта құрудың қысқа мерзімдері басқа мемлекеттің салық салу жүйесін құру мен жұмыс атқару тәжірибесін максималды есептеуді қажет етеді.
Дүниежүзілік тәжірибеде бөлу қатынастарының эволюция процесінде салық салу жүйесінің үш моделін бөліп көрсетуге болады. Оларға:
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе табыстарды қарастыратын модель;
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе шығыстарды қарастыратын модель;
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе табыстарды және шығыстарды қарастыратын модель;
Табыстар мен шығыстардың қатынасы салық функциялары арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етеді.
Бұл модельдер салық салу жүйелерінің эволюциясын көрсетеді. Салық жүйесінің даму динамикасы экономикасы тоқырау, салық базасы тар мемлекеттерде салық салу ретінде көбінесе шығындар қолданылады,ал нарықтық экономикасы дамыған елдерде – табысар. Кәсіпкерліктен түскен табыстарға немесе халық табыстарына тікелей салық салынады. Жанама салықтар шығыстар мен тұтынуға салынады. Үшінші модель экономиканың тұрақты даму теориясына әлдеқайда сай келеді. Салық салу жүйесіне қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға сай уақытылы енгізілген түзетулер жанама және тікелей салықтар арасындағы тепе-теңдікті максималды орнату арқылы экономиканың тұрақты және қалыпты дамуын қамтамасыз етеді. Бұл мемлекеткеттік бюджетті қалыптастыру процесінде салық төлеушілер мен мемлекет мүдделерінің қосылуына әкеледі.
Дүниежүзілік тәжірибеде бөлу қатынастарының эволюция процесінде салық салу жүйесінің үш моделін бөліп көрсетуге болады. Оларға:
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе табыстарды қарастыратын модель;
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе шығыстарды қарастыратын модель;
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе табыстарды және шығыстарды қарастыратын модель;
Табыстар мен шығыстардың қатынасы салық функциялары арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етеді.
Бұл модельдер салық салу жүйелерінің эволюциясын көрсетеді. Салық жүйесінің даму динамикасы экономикасы тоқырау, салық базасы тар мемлекеттерде салық салу ретінде көбінесе шығындар қолданылады,ал нарықтық экономикасы дамыған елдерде – табысар. Кәсіпкерліктен түскен табыстарға немесе халық табыстарына тікелей салық салынады. Жанама салықтар шығыстар мен тұтынуға салынады. Үшінші модель экономиканың тұрақты даму теориясына әлдеқайда сай келеді. Салық салу жүйесіне қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға сай уақытылы енгізілген түзетулер жанама және тікелей салықтар арасындағы тепе-теңдікті максималды орнату арқылы экономиканың тұрақты және қалыпты дамуын қамтамасыз етеді. Бұл мемлекеткеттік бюджетті қалыптастыру процесінде салық төлеушілер мен мемлекет мүдделерінің қосылуына әкеледі.
1.ҚР Салық Кодексі,2009ж
2.Аль-Пари,№3,2005ж.
3. «Қаржы-қаражат – Финансы Казахстана»,2007ж.
4.Кэмпбелл Р.Макконелл,Стэнли Л.Брю.Экономикс:Принципы,проблемы и политика.В 2т.
5. Аль-Пари,№1-2,2008ж.
6. Рикардо Д. Начало политической экономии и податного обложения.
7.Кулекеев Ж.А. Теневая экономика в Казахстане\\Экономика Казахстана.1997ж.№2.
8.Сумароков В.Н. Государственные финансы в системе макроэкономического регулирования,-М.:Финансы и статистика,1996ж.
9. Юткина Т.Ф. Налоги и нологообложение,Москва,Юникс,2002ж.
10.Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған орта мерзімді фискаладық саясат.
11.Баймуратов У. Национальная экономическая система. Алматы, Гылым,2000ж.
12.Ілиясов Қ.Қ.,Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық.Алматы,2003ж.
2.Аль-Пари,№3,2005ж.
3. «Қаржы-қаражат – Финансы Казахстана»,2007ж.
4.Кэмпбелл Р.Макконелл,Стэнли Л.Брю.Экономикс:Принципы,проблемы и политика.В 2т.
5. Аль-Пари,№1-2,2008ж.
6. Рикардо Д. Начало политической экономии и податного обложения.
7.Кулекеев Ж.А. Теневая экономика в Казахстане\\Экономика Казахстана.1997ж.№2.
8.Сумароков В.Н. Государственные финансы в системе макроэкономического регулирования,-М.:Финансы и статистика,1996ж.
9. Юткина Т.Ф. Налоги и нологообложение,Москва,Юникс,2002ж.
10.Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006-2008 жылдарға арналған орта мерзімді фискаладық саясат.
11.Баймуратов У. Национальная экономическая система. Алматы, Гылым,2000ж.
12.Ілиясов Қ.Қ.,Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық.Алматы,2003ж.
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. САЛЫҚ САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік-әлеуметтік мәні ... ... ... ... .4
1.2Салық саясатының ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 7
II. ҚР САЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ.
2.1Салық ауыртпалығын өлшеудің теориялық аспектілері ... ... ... ...13
2.2Салық саясатының Қазақстан экономикасында алатын орны ... ..19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
КІРІСПЕ.
Нарықтық жүйесіне ену отандық салық салу жүйесін құру қажеттілігін туғызды. Механикалық еліктеу мен нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттердің, сонымен қатар экономикасы транзитті мемлекеттің салық жүйесін Қазақстан экономикасына көшіру қайта құрылған басқару жүйесі мен қадағалау құралдарының көрінісі ғана болатын еді. Сонымен қатар қайта құрудың қысқа мерзімдері басқа мемлекеттің салық салу жүйесін құру мен жұмыс атқару тәжірибесін максималды есептеуді қажет етеді.
Дүниежүзілік тәжірибеде бөлу қатынастарының эволюция процесінде салық салу жүйесінің үш моделін бөліп көрсетуге болады. Оларға:
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе табыстарды қарастыратын модель;
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе шығыстарды қарастыратын модель;
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе табыстарды және шығыстарды қарастыратын модель;
Табыстар мен шығыстардың қатынасы салық функциялары арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етеді.
Бұл модельдер салық салу жүйелерінің эволюциясын көрсетеді. Салық жүйесінің даму динамикасы экономикасы тоқырау, салық базасы тар мемлекеттерде салық салу ретінде көбінесе шығындар қолданылады,ал нарықтық экономикасы дамыған елдерде - табысар. Кәсіпкерліктен түскен табыстарға немесе халық табыстарына тікелей салық салынады. Жанама салықтар шығыстар мен тұтынуға салынады. Үшінші модель экономиканың тұрақты даму теориясына әлдеқайда сай келеді. Салық салу жүйесіне қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға сай уақытылы енгізілген түзетулер жанама және тікелей салықтар арасындағы тепе-теңдікті максималды орнату арқылы экономиканың тұрақты және қалыпты дамуын қамтамасыз етеді. Бұл мемлекеткеттік бюджетті қалыптастыру процесінде салық төлеушілер мен мемлекет мүдделерінің қосылуына әкеледі.
I.САЛЫҚ САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалыық мәні.
Салықтар қоғамдық қатынастары біртіндеп дамып келе жатқан адамзат өркениетінің бастапқы кезеңдерінде пайда болатын.Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,дамуының негізі болып табылады. Салықтар дегеніміз жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында,мемлекеттік жоғарғы орган қабылдаған қайтарылмайтын және ақысыз негізде бюджетке алынатын ақшалай төлемдер.
Қазақстанның белгілі экономисті ғалым Қарагусова Г.Ж. Салықтар деп, жалпы мемлекеттік мұқтаждарды өтеуге жұмсалатын және қабылданған заң негізінде мемлекетке алынатын еріксіз немесе мәндеттә алымдарды айтады деген анықтама береді.
Ең қысқаша берілген ұғым Мельник ов В.Д. болуы керек: Салықтар белгілі бір көлемді және мерзімде алынатын заң жүзінде көзделген қарастырылған міндетті төлемдер.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар- бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген,белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі-ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалыұ мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Салықтардың өз экономикалық табиғатына тән белгілер болып табылады:
1. Салық - әрқашанда мемлекет тарапынан енгізіледі және алынады.Бұл жерде мемлекет саяси билік субьектісі ретінде көрінеді.
2. Салық - мемлекеттің бір жақты түрде белгілейтін төлемі. Бұл жерде мемлекет салық төлеушілердің келісімін қажет қылмайды.
3. Салық - әрқашанда ақшалай түрдегі төлем. Осы белгісі бойынша салықтар әртүрлі мүліктік міндеттемелерін тәркілеу,реквизициялау және т.б. ерекшеленіп тұрады.
4. Салық - әрқашанда ақшаларды еріксіз алу. Бұл жерде салық төлеушіге оның ақшаларын еріксіз алу механизмі құрылады.
5. Салық - заң жүзінде белгіленген ақшаларды алу. Мемлекет салықтарды ашықтан ашық, заңда негізделген күйінде алады. Яғни жеке меншіктегі ақшалар мемлекет меншігіне ауысады.
6. Салық - міндетті төлем.Салық төлеушінің салық төлеу жөніндегі міндеті салық қызметі органдарының төленген салықты қабылдау жөніндегі міндетімен ұштасады.
7. Салық - тек мемлекеттік кіріске түсетін төлем.
8. Салық - тұрақты ақша міндеттемелерін туғызатын төлем.
9. Салық - баламасыз төлем.Яғни, салық қандайда болмасын көрсетілген қызмет немесе сатып алған тауарларға төлейтін төлем емес, олақысыз төлем.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқталуының барлық негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы жеңілдіктерін беруге тиым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік - құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.
Мемлекетке түсетін салық түсімдердің сипатты ерекшелігі олардың сан алуан қоғамдық қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып табылады. Осысымен салықтардың мемлекет, сондай ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі міндетті мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мн мазмұны олар атқаратын функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категриясы тұрғысынан салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функциясы орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік - экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа жүргізіледі.
Салық салудың түрлі проблемаларын зерттеу саяси экономия классиктерінің еңбектерінде көрініс тапқан. А.Смиттің пікірі бойынша салықтар - бұл халықтардың өздерінің табыстары арқылы мемлекеттің міндеттеріне байланысты шығындарды жабуға арналған мемлекеттік табысты қалыптастыруға қатысудың бір тәсілі болып табылады.[9]
Салықтардың экономикалық мәні ең бірінші Давид Рикардоның еңбегінде зерттелген болатын. салықтар - деп жазды ол,үкіметтің билігіне өтетін елдің өнімдері мен еңбектерінің бір бөлігін құрастырады және олар үнемі соңғы табысы мен капиталынан төленіп отырады.[6]
Қазақстанның салық кодексінде салықтарға мынандай анықтама берілген: салықтар - мемлекет пен заңды түрде бекітілген белгілі бір мөлшерде,қайтарылмайтын және қайтарымсыз түрде сипатталатын, бюджетке төленетін біржақты міндетті төлемдер[4]
Экономикалық категория ретінде, салықтар шаруашылық жүргізуші субьектінің және жеке тұлғалардың мемлекетпен арасында туындайтын қаржылық қатынастардың жиынтығы.
А.Вагнер 1890 жылы өзінің саяси - әлеуметтік теориясын ұсынды. Онда ол, салық саясаты тек қана фискалды саясатты көздемеу керек, саяси - әлеуметтік мақсатты орындауы керек екенін атап көрсетті: салық салу қаржылық саясатпен қатар, - деп жазды ол өз еңбегінде, - басқа да мақсатты көздейді: салық көмегімен кез келген қоғамда байлықты адамдар арасында теңдей бөлуінуін қамтамасыз етуге болады. Ойын жалғастыра келе ол салық тек қана фискады құрал ғана емес шаруашылыққа тікелей әсер етудің құралы деп жазды[8]
Салық салудың нәтижелілігі олардың атқаратын рөліне тікелей байланысты. Өйткені, егер салық салу тәжірибе жүзінде максималды мүмкіндікке ие болатын болса және олардың атқаратын қызметтері арасында үйлесімді тепе - теңдік сақталатын болса бұл рөл жағымды болып келеді. Салық салуды дұрыс жолға қоюды қамтамасыз ету күрделі және қарама қайшы мәселе болып табылады, өйткені мемлекет үшін ең бірінші және негізгі мәселе болып салық салуды жоғарылату болатиын болса, ал жеке тұлғалар мен шаруашылық субьектілер салық төлеуді азайтуға ұмтылады.
Сондықтан да халықтың әлеуметтік жағдайы салық салу саясатында негізгі фактор ретінде қала береді. Шаруашылық субьектілері мен халық неғұрлым бай болатын болса, соғұрлым салық базасы да кең, яғни салықтық түсімдердің көлемі де жоғары.
Салық салу мемлекеттің өз қызметін атқару мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
1.2 Салық саясатының ерекшелігі.
Салық саясаты және салықтық механизмі белгілі бір қағидалар арқылы байланысады. Сонда ғана салық саясаты өз қызметін жан - жақты және тиімді түрде іске асыра алады. Дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келе жатқан бірнеше қағидалар бар. Олар мыналар: қарапайымдылық, әділеттілік, салыстыру.
Қарапайымдылық қағидасы. Бюджеттің кіріс көзін қараудағы, салықтар мен төлемдердің тиімді түсуінің ең басты кепілі болып саналады.
Салық саясаты мен салықтық механизм арасындағы байланыс қарапайым да айқын болуы керек, салық төлеушінің түсуіне жеңіл болуы қажет. Бұл үшін мынадай шаралар қолданылуы тиіс:
* Салықтардың түрлері аса көп болмай, нақты да дәлелді болуы керек;
* Белгілі бір салықтың түріне бірыңғай салық ставкасын белгілеу қажет;
* Салық салу обьектісін, салық салынатын табысты немесе айналымды анықтау әдісі мейләнше жеңіл, қарапайым, қолдануға ыңғайлы және түсінікті болғаны дұрыс;
* Салық жеңілдіктері не үшін беріледі, оған қандай негіздер бар екені дәлелдә болуы керек. Салық жеңілдіктерінің мейлінше азайғаны қажет;
* Салық төлеуде, салықты табыс көзінен, яғни төлем жүргізілген көзден төлеген ықтимал.
Әділеттілік қағидасы. Салық саясаты мен салықтық механизм арасындағы байланысты әділеттілік қағидасы тікелей және көлденең екі бағытта сақталуы тиіс.
Тікелей әділеттілік қағидасы дегеніміз салық ставкасы, салық мөлшері, төлеушінің табысына тікелей байланысты болып, соның негізінде белгіленуі қажеттігін қарастырады. Салық ставкасының шегі аса жоғары болмағаны жөн, себебі мұндай жа бойынша салық ставкаларын бекіткен жағдайда салық төлеушінің табыс табуға ынтасы төмендеп, табыс азайтуы мүмкін, ал бұдан салық та сөзсіз азаяды.
Көлденең әділеттілік қағидасы - тиісті жағдайда бірыңғай салық төлеушіге бірдей талап, бәрдей шарт қойылу керектігін қарастырады. Салық төлеушілер белгілі бір табыс немесе қызмет түрінен, мүлкінен бірдей ставкамен салық төлеу тиіс.
Салыстыру қағидасы. Бұл қағида бойынша салық ставкаларын бекіткен кезде ол ставкалар мөлшері басқа елдерде қолданылып жүрген ставкалармен салыстырып, солардың деңгейінде белгіленуі тиімді. Себебі шетен тыс жоғары ставкалар өндірісті дамытуға емес, керісінше оны тоқтатуға әсер етеді, шетелдік инвесторлардың ынтасын төмендетіп, олардың республика экономикасына қаржыларын салуына кедергі болуы мүмкін. Ал, салық ставкаларының басқа елдерде қолданылып жүрген ставкалардан едәуір төмен болуы, алдымен мемлекет бюджетінің кіріс көзінің құралуына теріс ықпал жасауы ықтимал.
Салық - мемлекеттің суверенитетінің сипаты болып табылады. Олар осы сипатты негізінде мемлекеттік мүліктен және қарыздар табысынан ерекшеленеді. Салықты іздеу мемлекеттің тәуелсіз құқықтарының бірі болып табылады. Салықтар біржақты ереже негізінде тағайындалады, бұл әртүрлі кедергілер тудырады.
Қазіргі заманғы экономистерінің анықтауы бойынша салықтартық саясат қаржылық саясаттың бір бөлігі болып табылады. Салықтық саясаттың мазмұны және мақсаты жоғары биліктің қолындағы қоғамның және әлеуметтік топтың әлеуметтік - экономикалық құрылысымен түсіндіріледі.
Экономикалық дәлелденген салық саясаты салықтық жүйе арқылы ақшалай қаражаттарды орталықтандырудың оптималды бағыттарын қарастырады.
Батыстық экономистер салықтық саясатты жеке алып қарастырмайды, сонымен бірге салықтық мемлекеттің әртүрлі қызметтерін және тапсырмаларын шешуді қамтамасыз ететін мемлекеттік шығындарды құраушы ретінде зерттейді.
Олар мұндай саясатты дискреционды фискалдық саясат деп атайды. Бұл саясат жұмысбастылық деңгейін, өндіріс көлемін, инфляция қарқынын өзгертуге бағытталған үкіметтің арнайы шшешімдері нәтижесінде мемлекеттік бюджеттің сальдосының, салығының, мемлекеттік шығын мөлшерінің мақсатты өзгеруіне бағытталады.
Сонымен бірге дискрециондық емес фискалды саясат - жиынтық табыстың циклдық тербеліс нәтижесінде аталған мөлшерлердің автоматты түрде өзгеруі. Бұндай саясат жалпы ұлттық өнімнің өсу(кему) кезеңінде мемлекеттік бюджеттегі таза салықтық түсімдердің жоғарылауын(төмендеуін) ұсынады.
Осы жағдайда таза салықтық түсімдер мемлекетпен төленген трансферттер сомасы мен бюджеттік салықтық түсімдер мөлшері арасындағы айырмашылықты көрсетеді.
Мысалы, Юткина Т.Ф. салықтық саясатты салықтық заңдылықтарды мақсатты түрде қолдануды анықтайтын басқару және билік органдарының құқықтық қызметтердің кешені ретінде анықтайды.
Салықтық саясат басқару және билік органдарының ғылыми дәлелденген, экономикалық мақсатты, тактикалық және стратегиялық құқықтық қызметтердің жиынтығы ретінде қоғамдық игіліктің өсуін және ұдайы өндіріс қажеттілігін қамтамасыз етуге қабілетті. Салықтық саясатты жүргізу тек қана құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуді, салықтық төлемдерді төлеушілерді іздестіруді жүзеге асырмайды, сонымен қатар салық салу әсерімен қалыптасатын шаруашылық - экономикалық қатынастарды жан - жақты бағалауды жүзеге асырады. Сонымен салықтық саясат - бұл салықтық заңдылықтарды автоматты көшіруді жүзеге асыру ғана емес, оларды жүзеге асыру.
Даму есебінен жүргізілген салықтық саясат - бұл ағымдағы салықтық тактика емес, салықтық стратегия. Егер мемлекет қоғамдық, корпоративтік, жеке экономикалық мүдделерді үйлестіруге тырысатын болса, онда салықтық тактика мен стратегия бір - бірінен ерекшеленеді. Ағымдағы кезеңге салық салуды үйлестіру бойынша мемлекет жетекшілігімен қабылданған тактикалық қадамдар көбінесе экономикалық дәлелденбеген. Бұл тек салықтық стратегияны жүзеге асырылуына бөгет болмайды, сонымен бірге мемлекеттің барлық экономикалық курсын деформациялайды.
Салықтық аймағындағы ресейлік атақты экономист Черник Д.Г салықтық саясатты экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі құралы ретінде және жеке меншік кәсіпкерліктің дамуына қаржылық ықпал етуші сипатында қарапстырылады.
В.М. Соколинский өз жұмысында салықтық саясатты қаржылық құралдардың әдісінің және формаларының жиынтығы ретінде қарастырады. Мұнда екі түрлі қарама - қайшылық бар:біріншіден, экономикалықсубьектілердің қаржылық ресурстарын алуды қамтамасыз етсе, екіншіден, бұл кезде олардың іскерлік белсенділігін төмендетуге жол бермейді.
Экономикалық сөздіктерде берілген термин келесідей сипатталады: салықтық саясат - салық салуға тікелей немесе жанама қатысы бар салықтық заңдылықтардың және басқа да заңдалық актілердің, кез келген мемлекеттің Ата заңында анықталған салықтық қатысушылардың міндеттері мен құқықтарын атқару кезінде стратегиялық және тактикалық қызметтерді жүзеге асыруы.Бірақ,ең қысқа анықтамаДамыған елдердің салықтық жүйесі тізіміндекелтірілген,яғни салықтық саясат - салық аймағында мемлекетпен жүргізілген шаралар жүйесі.
Жоғары дамыған салықтық қатынастар жағдайында салықтық саясат халық табысының кюбеюі,аумақтық - экономикалық дамуы,өндіріс құрылымының өзгеруі мақсатында халық табысының таратылуы үшін мемлекетпен қолданылады. Салықтық саясат міндеттері келесідей:
* Өзінің қызметтері мен міндеттерін орындау үшін қажетті қаржылық ресурстармен мемлекетті қамтамасыз ету;
* Толықтай халық шаруа шылығын реттеу үшін қажетті жағдайлар жасау;
* Халық табысының нарықтық қатынастар үрдісімен арадағы келіспеушілік тің пайда болуы болдырмау.
Салықтық саясатта мемлекеттің салыстырмалы қабілеттілігі пайда болады. Мемлекет салықтық саясатты өзгерту арқылы және салықтық механизмді тиімді басқара отиырып экономикалық тұрақты дамуға және оны ұстап тұруға мүмкіндік алады. Салықтық реттеу елдің шаруашылық өмірін жақсартады. Салықтық шаралар базисті қатынастарда салық саясатты мен салықтық механизмнің арасындағы іс - әрекеттерді тиімді,универсалды құралы ретінде қарастырылады. Мұндай реттеудің басты мақсаты - компанияның ішкі және сыртқы, әсіресе инвестициялық қызметті үшін жалпы салықтық климатты құру, сонымен қатар капитал қозғалысының аймақты және салалық бағытын ынталандыру үшін преференциалды салықтық жағдайды қамтамасыз етеді. Салықтық саясат салық салуды басқарудың ұйымдастырушылық - құқықтық әдістері мен нормаларының жиынтығы қосатын салықтық механизм арқылы жүзегке асырылады. Мемлекет өзінің салықтық механизміне салықтық заңдылықтармен бекітілген құқықтық нысан береді және оны реттеп отырады. Міне, тек осы кезде ғана өндірістік қатынастардан салықтардың қорғалуын қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының салық заңдылығында 1998 жылданбастап ауыл шаруашылық тауар өндірушілерге,негізгі өндіріс құралы болып табылатын, салық салудың оңайтылған механизімі енгізіледі. Жаңадан енгізілген салық кодексінде осы жеңілдіктер сақталған.
Қазіргі уақытта ауыл шаруашылық тауар өндірушілер келесі арнаулы салық режимдерін қолдана алады:
1. Жалпыға бірдей;
2. Ауыл шаруашылық тауар өндіруші, заңды тұлғалар үшін арнаулы салық режимі;
3. Шаруа(фермерлік) қожалықтар үшін арнаулы салық режимі.
Ауыл шаруашылық тауар өндіруші, заңды тұлғалар бюджетпен есеп айырысуы патент негізінде жүргізіледі. Петенті есептеу кезінде, оның құнына ҚҚС,әлеуметтік салық, корпаративті табыс салығы,жер салығы, көлік құралдар салығы енгізілді. Бюджетке аударылатын патентін құны 80 пайызға азайтылады.
Шаруа (фермерлік) қожалықтары бірыңғай жер салығын төлеу арқылы бюджетпен есеп айырысады. Осы бірыңғай жер салығы жер учаскесінің бағалау құнынан 0.1 пайыз мөлшеріндегі ставкасымен есептеледі.
Шаруа (фермерлік) қожалықтары бірыңғай жер салығын төлеу кезінде бес салықты төлеуінен босатылады : жеке табыс салығынан, ҚҚС, жер салығынан, мүлік салығынан, көлік құралдар салығынан. Ақырғы екі салық бойынша Қазақстан Республикасы бекіткен нормалары бойынша босатылады.
Ауыл шаруашылық өнімдерді қайта өңдеуші кәсіпорындарының негізгі мәселелері ұлттық өнімдерінің төмен бәсекелестілігі. Баршамызға белгілі,әр бір тауардың бәсекелестігі тқмен баға мен жоғары сапа анықтайтын факторлар. Қазақстандық ауыл шаруашылық қайта өндіруші кәсіпорындардың баға деңгейлерлерін банк несиелерінің ,коммуналдық және транспорттық қызметтерінің жоғарғы ставкалары, және де салық салу жүйесі, әсіресе ҚҚС. Кейбір мемлекеттерде ұлттық ауыл шаруашылық өнімдерінің бәсекелестігін көтеру үшін, осы салада, басқа да салалардан қарағанда төмендетілген салық ставкалары қолданылады. Қазақстан Республикасының Салық Кодексінде ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу бойынша кәсіпорындарына салық салу жеңілдіктері қарастырылмаған . Осы кәсіпорындары шикізаттардың 90% ҚҚС төлеушілері болып табылмайтын ауыл шаруашылық, фермерлік шаруашылықтардан алады. Сонымен бірге, дапйын өнімдердің құнында шикізаттың құны 50% құрайды. Соның нәтижесінде, қайта өндеуші кәсіпорындар сатып алатын шикізат бойынша ҚҚС сомасын есепке жатқыза алмайды. Осының бәрі салықтар көлемінің өсуіне, өнімнің қымбаттауына, соның нәтижесінде бәсекелестіктің төмендеуіне, айналым қаражаттардың дұрыс бағытқа жұмсамауына әкеп соғады.
Сонымен қазіргі кезеңде дамыған мемлекеттердің тәжірибесін пайдалана отырып, аграрлық секторда бәсекелестікке қабілеттілігі бар экономика секторына айналдыру қажет. Ол өз кезегінде, рационалды, дұрыс бағытталған мемлекеттік салық саясатысыз болуы мүмкін емес.
II.ҚР САЛЫҚ АЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ.
2.1Салық ауыртпалығын өлшеудің теориялық аспектілері.
Республикамызда жүргізіліп жатқан әрбір салық реформалары шаруашылық субьектілерінің іс-әрекеті мен қаржы жағдайына әсерін тигізеді. Сондықтан да салық саясатында кәсіпорынға, оның өндірістік ерекшеліктерін ескере отырып, салық ауыртпалығын өлшеудің есебі мен талдауы әдістерін жасау қажеттігі туындайды. Ондай әдістер салық және шаруашылық заңдылықтарында салық салуға қатысты өзгерістер енгізілгенде кәсіпорынға беретін әсеріне салыстырмалы талдау жасауға да мүмкіндік береді.
Мәжіліс Төрағасының орыбасары Сергей Дьяченконың төрағалығымен 2005 жылдың 16 мамырында өткен Өкімет сағатында салық саясаты:қорытындылары мен преспективалары деген тақырыбындағы талқылау барысында Экономика және бюджеттік жоспарлау министрі Қайрат Келімбековтың баяндамасында: бұдан былай шағын және орта кәсіпкерлікпен айналысатындар салықтық жеңілдіктерге иек артуына болатындығын, сондай-ай арнайы экономикалық аймақтар қатарына Оңтүстік аймағы қосылатындығын, осы мәселелер жөнінде Салық кодексіне өзгерістер енгізілетінін айтып өтті. Мәжілістің бюджет жіне экономика жөніндегі төрағасы Кенжеғали Сағадиевтің қосымша баяндамасында: елімізде кәсіпкерлікпен айналысудың қымбатқа түсіп отырғандығын ай та келе: корпоративтік табыс салығының мөлшерін 30 пайыздан 25 пайызға дейін төмендету қажет екендігін айтты.
Депутат Кенжеғали Сағадиевтің айтуынша салық ауыртпалығының жоғары болуына байланысты шамамен 12 миллиардтай АҚШ доллары көлеміндегі қаржы көлеңкелі айналыста жүр.Халық қалаулылары қосымша құн салығы бойынша 16 пайыздан 15 пайызға төмендетудің оң нәтиже беріп, өткеен жылмен салыстырғанда түсімнің жоғары болғандығын алға тарта отырып, салық мөлшерлерін төмендетіп, салық ауыртпалығын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. САЛЫҚ САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік-әлеуметтік мәні ... ... ... ... .4
1.2Салық саясатының ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 7
II. ҚР САЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ.
2.1Салық ауыртпалығын өлшеудің теориялық аспектілері ... ... ... ...13
2.2Салық саясатының Қазақстан экономикасында алатын орны ... ..19
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
КІРІСПЕ.
Нарықтық жүйесіне ену отандық салық салу жүйесін құру қажеттілігін туғызды. Механикалық еліктеу мен нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттердің, сонымен қатар экономикасы транзитті мемлекеттің салық жүйесін Қазақстан экономикасына көшіру қайта құрылған басқару жүйесі мен қадағалау құралдарының көрінісі ғана болатын еді. Сонымен қатар қайта құрудың қысқа мерзімдері басқа мемлекеттің салық салу жүйесін құру мен жұмыс атқару тәжірибесін максималды есептеуді қажет етеді.
Дүниежүзілік тәжірибеде бөлу қатынастарының эволюция процесінде салық салу жүйесінің үш моделін бөліп көрсетуге болады. Оларға:
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе табыстарды қарастыратын модель;
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе шығыстарды қарастыратын модель;
Салық салу обьектісі ретінде көбінесе табыстарды және шығыстарды қарастыратын модель;
Табыстар мен шығыстардың қатынасы салық функциялары арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етеді.
Бұл модельдер салық салу жүйелерінің эволюциясын көрсетеді. Салық жүйесінің даму динамикасы экономикасы тоқырау, салық базасы тар мемлекеттерде салық салу ретінде көбінесе шығындар қолданылады,ал нарықтық экономикасы дамыған елдерде - табысар. Кәсіпкерліктен түскен табыстарға немесе халық табыстарына тікелей салық салынады. Жанама салықтар шығыстар мен тұтынуға салынады. Үшінші модель экономиканың тұрақты даму теориясына әлдеқайда сай келеді. Салық салу жүйесіне қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайға сай уақытылы енгізілген түзетулер жанама және тікелей салықтар арасындағы тепе-теңдікті максималды орнату арқылы экономиканың тұрақты және қалыпты дамуын қамтамасыз етеді. Бұл мемлекеткеттік бюджетті қалыптастыру процесінде салық төлеушілер мен мемлекет мүдделерінің қосылуына әкеледі.
I.САЛЫҚ САЯСАТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1Салық ұғымы және оның әлеуметтік-экономикалыық мәні.
Салықтар қоғамдық қатынастары біртіндеп дамып келе жатқан адамзат өркениетінің бастапқы кезеңдерінде пайда болатын.Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп,дамуының негізі болып табылады. Салықтар дегеніміз жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында,мемлекеттік жоғарғы орган қабылдаған қайтарылмайтын және ақысыз негізде бюджетке алынатын ақшалай төлемдер.
Қазақстанның белгілі экономисті ғалым Қарагусова Г.Ж. Салықтар деп, жалпы мемлекеттік мұқтаждарды өтеуге жұмсалатын және қабылданған заң негізінде мемлекетке алынатын еріксіз немесе мәндеттә алымдарды айтады деген анықтама береді.
Ең қысқаша берілген ұғым Мельник ов В.Д. болуы керек: Салықтар белгілі бір көлемді және мерзімде алынатын заң жүзінде көзделген қарастырылған міндетті төлемдер.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар- бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген,белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі-ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалыұ мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.
Салықтардың өз экономикалық табиғатына тән белгілер болып табылады:
1. Салық - әрқашанда мемлекет тарапынан енгізіледі және алынады.Бұл жерде мемлекет саяси билік субьектісі ретінде көрінеді.
2. Салық - мемлекеттің бір жақты түрде белгілейтін төлемі. Бұл жерде мемлекет салық төлеушілердің келісімін қажет қылмайды.
3. Салық - әрқашанда ақшалай түрдегі төлем. Осы белгісі бойынша салықтар әртүрлі мүліктік міндеттемелерін тәркілеу,реквизициялау және т.б. ерекшеленіп тұрады.
4. Салық - әрқашанда ақшаларды еріксіз алу. Бұл жерде салық төлеушіге оның ақшаларын еріксіз алу механизмі құрылады.
5. Салық - заң жүзінде белгіленген ақшаларды алу. Мемлекет салықтарды ашықтан ашық, заңда негізделген күйінде алады. Яғни жеке меншіктегі ақшалар мемлекет меншігіне ауысады.
6. Салық - міндетті төлем.Салық төлеушінің салық төлеу жөніндегі міндеті салық қызметі органдарының төленген салықты қабылдау жөніндегі міндетімен ұштасады.
7. Салық - тек мемлекеттік кіріске түсетін төлем.
8. Салық - тұрақты ақша міндеттемелерін туғызатын төлем.
9. Салық - баламасыз төлем.Яғни, салық қандайда болмасын көрсетілген қызмет немесе сатып алған тауарларға төлейтін төлем емес, олақысыз төлем.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқталуының барлық негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы жеңілдіктерін беруге тиым салынады.
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік - құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.
Мемлекетке түсетін салық түсімдердің сипатты ерекшелігі олардың сан алуан қоғамдық қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып табылады. Осысымен салықтардың мемлекет, сондай ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі міндетті мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.
Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мн мазмұны олар атқаратын функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категриясы тұрғысынан салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, сондықтан қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн.
Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функциясы орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік - экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа жүргізіледі.
Салық салудың түрлі проблемаларын зерттеу саяси экономия классиктерінің еңбектерінде көрініс тапқан. А.Смиттің пікірі бойынша салықтар - бұл халықтардың өздерінің табыстары арқылы мемлекеттің міндеттеріне байланысты шығындарды жабуға арналған мемлекеттік табысты қалыптастыруға қатысудың бір тәсілі болып табылады.[9]
Салықтардың экономикалық мәні ең бірінші Давид Рикардоның еңбегінде зерттелген болатын. салықтар - деп жазды ол,үкіметтің билігіне өтетін елдің өнімдері мен еңбектерінің бір бөлігін құрастырады және олар үнемі соңғы табысы мен капиталынан төленіп отырады.[6]
Қазақстанның салық кодексінде салықтарға мынандай анықтама берілген: салықтар - мемлекет пен заңды түрде бекітілген белгілі бір мөлшерде,қайтарылмайтын және қайтарымсыз түрде сипатталатын, бюджетке төленетін біржақты міндетті төлемдер[4]
Экономикалық категория ретінде, салықтар шаруашылық жүргізуші субьектінің және жеке тұлғалардың мемлекетпен арасында туындайтын қаржылық қатынастардың жиынтығы.
А.Вагнер 1890 жылы өзінің саяси - әлеуметтік теориясын ұсынды. Онда ол, салық саясаты тек қана фискалды саясатты көздемеу керек, саяси - әлеуметтік мақсатты орындауы керек екенін атап көрсетті: салық салу қаржылық саясатпен қатар, - деп жазды ол өз еңбегінде, - басқа да мақсатты көздейді: салық көмегімен кез келген қоғамда байлықты адамдар арасында теңдей бөлуінуін қамтамасыз етуге болады. Ойын жалғастыра келе ол салық тек қана фискады құрал ғана емес шаруашылыққа тікелей әсер етудің құралы деп жазды[8]
Салық салудың нәтижелілігі олардың атқаратын рөліне тікелей байланысты. Өйткені, егер салық салу тәжірибе жүзінде максималды мүмкіндікке ие болатын болса және олардың атқаратын қызметтері арасында үйлесімді тепе - теңдік сақталатын болса бұл рөл жағымды болып келеді. Салық салуды дұрыс жолға қоюды қамтамасыз ету күрделі және қарама қайшы мәселе болып табылады, өйткені мемлекет үшін ең бірінші және негізгі мәселе болып салық салуды жоғарылату болатиын болса, ал жеке тұлғалар мен шаруашылық субьектілер салық төлеуді азайтуға ұмтылады.
Сондықтан да халықтың әлеуметтік жағдайы салық салу саясатында негізгі фактор ретінде қала береді. Шаруашылық субьектілері мен халық неғұрлым бай болатын болса, соғұрлым салық базасы да кең, яғни салықтық түсімдердің көлемі де жоғары.
Салық салу мемлекеттің өз қызметін атқару мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
1.2 Салық саясатының ерекшелігі.
Салық саясаты және салықтық механизмі белгілі бір қағидалар арқылы байланысады. Сонда ғана салық саясаты өз қызметін жан - жақты және тиімді түрде іске асыра алады. Дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келе жатқан бірнеше қағидалар бар. Олар мыналар: қарапайымдылық, әділеттілік, салыстыру.
Қарапайымдылық қағидасы. Бюджеттің кіріс көзін қараудағы, салықтар мен төлемдердің тиімді түсуінің ең басты кепілі болып саналады.
Салық саясаты мен салықтық механизм арасындағы байланыс қарапайым да айқын болуы керек, салық төлеушінің түсуіне жеңіл болуы қажет. Бұл үшін мынадай шаралар қолданылуы тиіс:
* Салықтардың түрлері аса көп болмай, нақты да дәлелді болуы керек;
* Белгілі бір салықтың түріне бірыңғай салық ставкасын белгілеу қажет;
* Салық салу обьектісін, салық салынатын табысты немесе айналымды анықтау әдісі мейләнше жеңіл, қарапайым, қолдануға ыңғайлы және түсінікті болғаны дұрыс;
* Салық жеңілдіктері не үшін беріледі, оған қандай негіздер бар екені дәлелдә болуы керек. Салық жеңілдіктерінің мейлінше азайғаны қажет;
* Салық төлеуде, салықты табыс көзінен, яғни төлем жүргізілген көзден төлеген ықтимал.
Әділеттілік қағидасы. Салық саясаты мен салықтық механизм арасындағы байланысты әділеттілік қағидасы тікелей және көлденең екі бағытта сақталуы тиіс.
Тікелей әділеттілік қағидасы дегеніміз салық ставкасы, салық мөлшері, төлеушінің табысына тікелей байланысты болып, соның негізінде белгіленуі қажеттігін қарастырады. Салық ставкасының шегі аса жоғары болмағаны жөн, себебі мұндай жа бойынша салық ставкаларын бекіткен жағдайда салық төлеушінің табыс табуға ынтасы төмендеп, табыс азайтуы мүмкін, ал бұдан салық та сөзсіз азаяды.
Көлденең әділеттілік қағидасы - тиісті жағдайда бірыңғай салық төлеушіге бірдей талап, бәрдей шарт қойылу керектігін қарастырады. Салық төлеушілер белгілі бір табыс немесе қызмет түрінен, мүлкінен бірдей ставкамен салық төлеу тиіс.
Салыстыру қағидасы. Бұл қағида бойынша салық ставкаларын бекіткен кезде ол ставкалар мөлшері басқа елдерде қолданылып жүрген ставкалармен салыстырып, солардың деңгейінде белгіленуі тиімді. Себебі шетен тыс жоғары ставкалар өндірісті дамытуға емес, керісінше оны тоқтатуға әсер етеді, шетелдік инвесторлардың ынтасын төмендетіп, олардың республика экономикасына қаржыларын салуына кедергі болуы мүмкін. Ал, салық ставкаларының басқа елдерде қолданылып жүрген ставкалардан едәуір төмен болуы, алдымен мемлекет бюджетінің кіріс көзінің құралуына теріс ықпал жасауы ықтимал.
Салық - мемлекеттің суверенитетінің сипаты болып табылады. Олар осы сипатты негізінде мемлекеттік мүліктен және қарыздар табысынан ерекшеленеді. Салықты іздеу мемлекеттің тәуелсіз құқықтарының бірі болып табылады. Салықтар біржақты ереже негізінде тағайындалады, бұл әртүрлі кедергілер тудырады.
Қазіргі заманғы экономистерінің анықтауы бойынша салықтартық саясат қаржылық саясаттың бір бөлігі болып табылады. Салықтық саясаттың мазмұны және мақсаты жоғары биліктің қолындағы қоғамның және әлеуметтік топтың әлеуметтік - экономикалық құрылысымен түсіндіріледі.
Экономикалық дәлелденген салық саясаты салықтық жүйе арқылы ақшалай қаражаттарды орталықтандырудың оптималды бағыттарын қарастырады.
Батыстық экономистер салықтық саясатты жеке алып қарастырмайды, сонымен бірге салықтық мемлекеттің әртүрлі қызметтерін және тапсырмаларын шешуді қамтамасыз ететін мемлекеттік шығындарды құраушы ретінде зерттейді.
Олар мұндай саясатты дискреционды фискалдық саясат деп атайды. Бұл саясат жұмысбастылық деңгейін, өндіріс көлемін, инфляция қарқынын өзгертуге бағытталған үкіметтің арнайы шшешімдері нәтижесінде мемлекеттік бюджеттің сальдосының, салығының, мемлекеттік шығын мөлшерінің мақсатты өзгеруіне бағытталады.
Сонымен бірге дискрециондық емес фискалды саясат - жиынтық табыстың циклдық тербеліс нәтижесінде аталған мөлшерлердің автоматты түрде өзгеруі. Бұндай саясат жалпы ұлттық өнімнің өсу(кему) кезеңінде мемлекеттік бюджеттегі таза салықтық түсімдердің жоғарылауын(төмендеуін) ұсынады.
Осы жағдайда таза салықтық түсімдер мемлекетпен төленген трансферттер сомасы мен бюджеттік салықтық түсімдер мөлшері арасындағы айырмашылықты көрсетеді.
Мысалы, Юткина Т.Ф. салықтық саясатты салықтық заңдылықтарды мақсатты түрде қолдануды анықтайтын басқару және билік органдарының құқықтық қызметтердің кешені ретінде анықтайды.
Салықтық саясат басқару және билік органдарының ғылыми дәлелденген, экономикалық мақсатты, тактикалық және стратегиялық құқықтық қызметтердің жиынтығы ретінде қоғамдық игіліктің өсуін және ұдайы өндіріс қажеттілігін қамтамасыз етуге қабілетті. Салықтық саясатты жүргізу тек қана құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуді, салықтық төлемдерді төлеушілерді іздестіруді жүзеге асырмайды, сонымен қатар салық салу әсерімен қалыптасатын шаруашылық - экономикалық қатынастарды жан - жақты бағалауды жүзеге асырады. Сонымен салықтық саясат - бұл салықтық заңдылықтарды автоматты көшіруді жүзеге асыру ғана емес, оларды жүзеге асыру.
Даму есебінен жүргізілген салықтық саясат - бұл ағымдағы салықтық тактика емес, салықтық стратегия. Егер мемлекет қоғамдық, корпоративтік, жеке экономикалық мүдделерді үйлестіруге тырысатын болса, онда салықтық тактика мен стратегия бір - бірінен ерекшеленеді. Ағымдағы кезеңге салық салуды үйлестіру бойынша мемлекет жетекшілігімен қабылданған тактикалық қадамдар көбінесе экономикалық дәлелденбеген. Бұл тек салықтық стратегияны жүзеге асырылуына бөгет болмайды, сонымен бірге мемлекеттің барлық экономикалық курсын деформациялайды.
Салықтық аймағындағы ресейлік атақты экономист Черник Д.Г салықтық саясатты экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі құралы ретінде және жеке меншік кәсіпкерліктің дамуына қаржылық ықпал етуші сипатында қарапстырылады.
В.М. Соколинский өз жұмысында салықтық саясатты қаржылық құралдардың әдісінің және формаларының жиынтығы ретінде қарастырады. Мұнда екі түрлі қарама - қайшылық бар:біріншіден, экономикалықсубьектілердің қаржылық ресурстарын алуды қамтамасыз етсе, екіншіден, бұл кезде олардың іскерлік белсенділігін төмендетуге жол бермейді.
Экономикалық сөздіктерде берілген термин келесідей сипатталады: салықтық саясат - салық салуға тікелей немесе жанама қатысы бар салықтық заңдылықтардың және басқа да заңдалық актілердің, кез келген мемлекеттің Ата заңында анықталған салықтық қатысушылардың міндеттері мен құқықтарын атқару кезінде стратегиялық және тактикалық қызметтерді жүзеге асыруы.Бірақ,ең қысқа анықтамаДамыған елдердің салықтық жүйесі тізіміндекелтірілген,яғни салықтық саясат - салық аймағында мемлекетпен жүргізілген шаралар жүйесі.
Жоғары дамыған салықтық қатынастар жағдайында салықтық саясат халық табысының кюбеюі,аумақтық - экономикалық дамуы,өндіріс құрылымының өзгеруі мақсатында халық табысының таратылуы үшін мемлекетпен қолданылады. Салықтық саясат міндеттері келесідей:
* Өзінің қызметтері мен міндеттерін орындау үшін қажетті қаржылық ресурстармен мемлекетті қамтамасыз ету;
* Толықтай халық шаруа шылығын реттеу үшін қажетті жағдайлар жасау;
* Халық табысының нарықтық қатынастар үрдісімен арадағы келіспеушілік тің пайда болуы болдырмау.
Салықтық саясатта мемлекеттің салыстырмалы қабілеттілігі пайда болады. Мемлекет салықтық саясатты өзгерту арқылы және салықтық механизмді тиімді басқара отиырып экономикалық тұрақты дамуға және оны ұстап тұруға мүмкіндік алады. Салықтық реттеу елдің шаруашылық өмірін жақсартады. Салықтық шаралар базисті қатынастарда салық саясатты мен салықтық механизмнің арасындағы іс - әрекеттерді тиімді,универсалды құралы ретінде қарастырылады. Мұндай реттеудің басты мақсаты - компанияның ішкі және сыртқы, әсіресе инвестициялық қызметті үшін жалпы салықтық климатты құру, сонымен қатар капитал қозғалысының аймақты және салалық бағытын ынталандыру үшін преференциалды салықтық жағдайды қамтамасыз етеді. Салықтық саясат салық салуды басқарудың ұйымдастырушылық - құқықтық әдістері мен нормаларының жиынтығы қосатын салықтық механизм арқылы жүзегке асырылады. Мемлекет өзінің салықтық механизміне салықтық заңдылықтармен бекітілген құқықтық нысан береді және оны реттеп отырады. Міне, тек осы кезде ғана өндірістік қатынастардан салықтардың қорғалуын қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының салық заңдылығында 1998 жылданбастап ауыл шаруашылық тауар өндірушілерге,негізгі өндіріс құралы болып табылатын, салық салудың оңайтылған механизімі енгізіледі. Жаңадан енгізілген салық кодексінде осы жеңілдіктер сақталған.
Қазіргі уақытта ауыл шаруашылық тауар өндірушілер келесі арнаулы салық режимдерін қолдана алады:
1. Жалпыға бірдей;
2. Ауыл шаруашылық тауар өндіруші, заңды тұлғалар үшін арнаулы салық режимі;
3. Шаруа(фермерлік) қожалықтар үшін арнаулы салық режимі.
Ауыл шаруашылық тауар өндіруші, заңды тұлғалар бюджетпен есеп айырысуы патент негізінде жүргізіледі. Петенті есептеу кезінде, оның құнына ҚҚС,әлеуметтік салық, корпаративті табыс салығы,жер салығы, көлік құралдар салығы енгізілді. Бюджетке аударылатын патентін құны 80 пайызға азайтылады.
Шаруа (фермерлік) қожалықтары бірыңғай жер салығын төлеу арқылы бюджетпен есеп айырысады. Осы бірыңғай жер салығы жер учаскесінің бағалау құнынан 0.1 пайыз мөлшеріндегі ставкасымен есептеледі.
Шаруа (фермерлік) қожалықтары бірыңғай жер салығын төлеу кезінде бес салықты төлеуінен босатылады : жеке табыс салығынан, ҚҚС, жер салығынан, мүлік салығынан, көлік құралдар салығынан. Ақырғы екі салық бойынша Қазақстан Республикасы бекіткен нормалары бойынша босатылады.
Ауыл шаруашылық өнімдерді қайта өңдеуші кәсіпорындарының негізгі мәселелері ұлттық өнімдерінің төмен бәсекелестілігі. Баршамызға белгілі,әр бір тауардың бәсекелестігі тқмен баға мен жоғары сапа анықтайтын факторлар. Қазақстандық ауыл шаруашылық қайта өндіруші кәсіпорындардың баға деңгейлерлерін банк несиелерінің ,коммуналдық және транспорттық қызметтерінің жоғарғы ставкалары, және де салық салу жүйесі, әсіресе ҚҚС. Кейбір мемлекеттерде ұлттық ауыл шаруашылық өнімдерінің бәсекелестігін көтеру үшін, осы салада, басқа да салалардан қарағанда төмендетілген салық ставкалары қолданылады. Қазақстан Республикасының Салық Кодексінде ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу бойынша кәсіпорындарына салық салу жеңілдіктері қарастырылмаған . Осы кәсіпорындары шикізаттардың 90% ҚҚС төлеушілері болып табылмайтын ауыл шаруашылық, фермерлік шаруашылықтардан алады. Сонымен бірге, дапйын өнімдердің құнында шикізаттың құны 50% құрайды. Соның нәтижесінде, қайта өндеуші кәсіпорындар сатып алатын шикізат бойынша ҚҚС сомасын есепке жатқыза алмайды. Осының бәрі салықтар көлемінің өсуіне, өнімнің қымбаттауына, соның нәтижесінде бәсекелестіктің төмендеуіне, айналым қаражаттардың дұрыс бағытқа жұмсамауына әкеп соғады.
Сонымен қазіргі кезеңде дамыған мемлекеттердің тәжірибесін пайдалана отырып, аграрлық секторда бәсекелестікке қабілеттілігі бар экономика секторына айналдыру қажет. Ол өз кезегінде, рационалды, дұрыс бағытталған мемлекеттік салық саясатысыз болуы мүмкін емес.
II.ҚР САЛЫҚ АЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ.
2.1Салық ауыртпалығын өлшеудің теориялық аспектілері.
Республикамызда жүргізіліп жатқан әрбір салық реформалары шаруашылық субьектілерінің іс-әрекеті мен қаржы жағдайына әсерін тигізеді. Сондықтан да салық саясатында кәсіпорынға, оның өндірістік ерекшеліктерін ескере отырып, салық ауыртпалығын өлшеудің есебі мен талдауы әдістерін жасау қажеттігі туындайды. Ондай әдістер салық және шаруашылық заңдылықтарында салық салуға қатысты өзгерістер енгізілгенде кәсіпорынға беретін әсеріне салыстырмалы талдау жасауға да мүмкіндік береді.
Мәжіліс Төрағасының орыбасары Сергей Дьяченконың төрағалығымен 2005 жылдың 16 мамырында өткен Өкімет сағатында салық саясаты:қорытындылары мен преспективалары деген тақырыбындағы талқылау барысында Экономика және бюджеттік жоспарлау министрі Қайрат Келімбековтың баяндамасында: бұдан былай шағын және орта кәсіпкерлікпен айналысатындар салықтық жеңілдіктерге иек артуына болатындығын, сондай-ай арнайы экономикалық аймақтар қатарына Оңтүстік аймағы қосылатындығын, осы мәселелер жөнінде Салық кодексіне өзгерістер енгізілетінін айтып өтті. Мәжілістің бюджет жіне экономика жөніндегі төрағасы Кенжеғали Сағадиевтің қосымша баяндамасында: елімізде кәсіпкерлікпен айналысудың қымбатқа түсіп отырғандығын ай та келе: корпоративтік табыс салығының мөлшерін 30 пайыздан 25 пайызға дейін төмендету қажет екендігін айтты.
Депутат Кенжеғали Сағадиевтің айтуынша салық ауыртпалығының жоғары болуына байланысты шамамен 12 миллиардтай АҚШ доллары көлеміндегі қаржы көлеңкелі айналыста жүр.Халық қалаулылары қосымша құн салығы бойынша 16 пайыздан 15 пайызға төмендетудің оң нәтиже беріп, өткеен жылмен салыстырғанда түсімнің жоғары болғандығын алға тарта отырып, салық мөлшерлерін төмендетіп, салық ауыртпалығын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz