Қазақстан Республикасын жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Алматы Технологиялық Университеті

СОӨЖ

Тақырыбы: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫН ЖЕРГІЛІКТІ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ

Орындаған: Әбдікерімова А.

Топ: БТ-11-13

Тексерген: Аязбаева Б.

Алматы 2012

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫН ЖЕРГІЛІКТІ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ

Жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыру тарихи, этникалық, географиялық және басқа жағдайларға байланысты объективтік және субъективтік факторлардың негізінде жүреді. Осы себепті мемлекеттерде жергілікті басқаруды ұйымдастырудың және тиісінше осы құбылысты заңдық реттеудің сан алуан түрлі практикасы бар. Жергілікті басқару туралы тұжырымдамалар не оны ұйымдастырудың идеялық-теориялық негізі, не жергілікті басқару органдарын құру мен қызмет практикасын қорытудың нәтижесі болып табылады. Сондықтан да жергілікті басқару органдары туралы неше түрлі тұжырымдамалар бар, бұл жергілікті басқару проблемаларына әмбебаптық көзқарас жоқ деп пайымдауға негіз болады. Жергілікті басқарудың мәні мен мақсаты турулы бар тұжырымдамалардың (теориялардың) тек кейбірін атайық. Саяси теорияға (Р. Гнейст) сәйкес жергілікті басқарудың мәні оны жергілікті басқарудың мәні оны жергілікті халықтың құрметті өкілдерінің өтеусіз жүзеге асыруында болып табылады. Мелекеттік өзін-өзі басқару теориясы өзін-өзі басқару - мемлекеттік басқарудың бір бөлігі болып табылады, сондықтан оның органдары барлық өкілеттіктерін мемлекеттен алады деп негіздейді. Бұл теорияның түрлі реңктері бар. Біреулері жергілікті басқару органдарының басшыларын жоғары тұрған (орталық) органдар тағайындайды, сол себепті де олар дербес болып табылмайды деп пайымдайды. Басқалары жергілікті басқаруды жүзеге асыратын үкімет қызметкерлері емес, оның органдары мемлекеттік болып табылмайды, бірақ мемлекеттік басқару функцияларын атқарады деп есептейді. Жергілікті басқарудың мәнін түсіндіретін басқа да көзқарастар баршылық. Олардың барлығына ортақ бір нәрсе бар, ол біріншіден, жергілікті басқарудың мемлекеттік басқарумен байланысты болуы және мемлекет тарапынан жергілікті істерді басқаруды жүзегеи асырудың жалғасы болып табылуы; екіншіден, жергілікті істерді басқаруға тек жоғарыдан тағайындалатын мемлекеттік қызметшілер ғана емес, сонымен бірге жергілікті тұрғындардың қауымдастықтары, олардың өкілдері қатысуы; үшіншіден, жергілікті басқарудың түрлі дербестік дәрежелерінің болуы.

Қазақстан Республикасының жергілікті басқару туралы заңнаманың, оның идеялық-тұжырымдамалық бастаулары қандай?

Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 10 желтоқсандағы «Жергілікті өкілді және атқарушы органдар туралы» Заңы қабылданғанға дейін, Қазақстанда мемлекеттік биліктің біртұтастығы принципінде құрылатын жергілікті мемлекеттік органдар болды. Село, ауылдарға дейңн жергілікті халықтың өкілдері сайланатын жергілікті мемлекеттік билік органдары - Халық депутаттары кеңестері болды. Осы өкілді органдар жергілікті атқарушы органдарды қалыптастырды. Кеңестер жергілікті өзін-өзі басқару органдары деп танылды. 1993 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы жергілікті басқару органдарының мүлдем басқа үлгізін енгізді. Біріншіден, «мемлекеттік билік органдары» мен «Кеңестер қалыптастыратын атқарушы органдар» деген ұғымдар жоғалды. Екіншіден, өкілді органдар (мәслихатар) енді жергілікті атқарушы органдар қалыптастырмайды; жергілікті әкімшіліктің басшысы жергілікті халықтың емес, Президенттің өкілі болып табылады. Үшіншіден, өкілді органдар аудан деңгейіне дейін қалыптастырылады да, селолық (ауылды) жерлерде құрылмайды; бұл өкілді органдар жалпымемлекеттік мүдделерді ескерумен тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік халқының еркін білдіруге және іске асыруға тиіс халықтың өкілді органдары болып есептелсе де, ендігі дерде жергілікті өзін-өзі басқару органдары деп аталмайды. Төртіншіден, Заңда енді «жергілікті өзін-өзі басқару» ұғымы жоқ, оның орнына «кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ азаматтары өкілдерінің жиналысы» деген басқа ұғым пайда болды. Азаматтар өкілдерінің жиналысы бір жағынан ауылды жерде мемлекеттік функцияларды атқаратын орган болып табылатын секілді. Жиналыстағы өкілдік нормасын ауыл әкімшілігінің басшысы белгілейтіні, жиналысты ол өзінің бастамасы бойынша немесе алдындағы «жиналыстың» құрамының кем дегенде үштен бірінің бастамасымен шақыратыны осыны қуаттайды. Заңда «жиналыстың» өз өкілеттіктері шегіндегі шешімдері тиісті аумақта тұрып жатқан барлық азаматтар үшін орындауға міндетті деп жазылған. Екінші жағынан, «жиналыста» кейбір өзін-өзі басқару нышандары бар. Көшелердің, үйлердің, ықшам аудандардың тұрғындыры, өкілдік нормаларын алғаннан кейін өздерінің өкілдерін өздері іріктейтін (бірақ, қалай іріктейтіні регламенттелмеген) де «жиналысқа» жіберетін. Алайда, осындай жиналыстар - көзге көрінер демократиялылығына қарамастан аморфты түзілім болып табылады. Ол - халық өкілдерінің бір мәртелік жиыны, ауыл әкімшілігінің басшысы өзіне керек болған жағдайда жинайды, себебі шақыру мерзімі жоқ; «жиналыстың» өкілеттіктерін ол орындайтын, ал әкімшілік басшысы дайындайтын және шешетін. «Жиналыс» ең көп дегенде әлде бір ұсыныстар ғана енгізе алатын. Кеңескеннен кейін «жиналыс» тарайтын; әкім қашан қайтадан жинайтыны белгісіз келесі жиналысқа басқа өкілдер келіп, әкімнің іс-шараларын қолдап тағы да дауыс беретін. Осындай жиналысты жергілікті өзін-өзі басқару органы деп айтуға бола ма? Еуропа Кеңесі 1985 жылғы 15 қазанда қабылдаған «Еуропалық Хартиясы жергілікті өзін-өзі басқару хартиясына» жүгінейік. Еуропа Хартиясы жергілікті өзін-өзі басқару органдары демократиялық жолмен құрылады, оларға шешім қабылдау үшін өкілеттіктер беріледі, өзінің құзыретіне, оны жүзеге асыру тәртібіне қатысты кең автономиясы және ол үшін қажетті қаражаты бар. Еуропа Хартиясы төмендегідей анықтама береді: «Жергілікті өзін-өзі басқару деп жергілікті басқару органдарының мемлекеттік істердің елеулі бөлігін регламенттеу және заң шеңберінде әрекет ете отырып, өз жауапкершілігімен және жергілікті халықтың мүдделерінде оны басқару құқығы мен іс жүзіндегі қабілеті түсініледі». Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 10 желтоқсандағы Заңы көздеген «жиналыста» жергілікті өзін-өзітбасқару нышандарының бірде-біреуі жоқ.

Заі жергілікті өзін-өзі басқару ұғымын ауыл шеңберіне дейін тарылтты да оны жоқ дерлік етті. Ауылды жерден жоғары органдар - аудандық, қалалық және обдыстық буындар жергілікті деп аталса да оларда жергілікті өзін-өзі басқарудың тіпті елесі де болмады. Облыс, аудан, қала аумағындағы халықтың өкілді органдары - мәслихаттар жергілікті өзін-өзі басқару органдары болып есептелмейді, таза мемлекеттік ретінде бой көрсетеді. Заң облыстық мәслихаттың өкілеттеріне облыс аумағындағы аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқару органдары туралы ережені бекітуді жатқызған. Бұл тармақ ҚазКСР-інің 1991 жылғы жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңынан ауысты.

Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы жергілікті органдардың жаңа үлгісін бекітті. Ол оларды жергілікті мемлекеттік басқару мен жергілікті өзін-өзі басқаруға бөлді.

Жергілікті өзін-өзі басқару жергілікті мемлекеттік басқарудан бөлінді. Бұл - тәрізі, Қазақстан Республикасының Конституциясына тән жаңа көзқарас. Ә дегенде Қазақстан Республикасы Конституциясының 89-бабы жергілікті өзін-өзі басқарудың Еуропа Хартиясы берген ұғымына едәуір дәрежеде сай келетін секілді. Біріншіден, жергілікті өзін-өзі басқаруды халық сайлау арқылы тікелей жүзеге асырады; бірақ, әңгіме қандай туралы екені онша түсінікті емес; бірақ қалай болса да бұл өкілді органдар - мәслихаттарды сайлау туралы айтылмайды, өйткені олар таза ммлекеттік органдар болып есептеледі. Екіншіден, халық жергілікті өзін-өзі басқаруды тұрғын халық тікелей сайлау жергілікті қауымдастықтардағы жолымен сайланбалы және басқа органдар арқылы жүзеге асырады. Бұл конституциялық қағида 1993 жылғы 10 қазандағы «Жергілікті өкілді органдар туралы» ҚР Заңы белгілеген «азаматтар өкілдерінің жиналысын» жоққа шығарды. Конституцияда жергілікті өзін-өзі басқару органдарын ұйымдастыру мен олардың қызмет тәртібін заңмен белгіленген шектерде азаматтардың өздері белгілейді деп анық жазылған. Алайда ондай заң жоқ, тек жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ұйымдық және қызмет тәртібі туралы актілер қабылдануда. Үшіншіден, Қазақстан Республикасының Конституциясының жергілікті өзін-өзі басқару органдарының олардың заңмен белгіленген өкілеттігі шегінде дербестігіне (автономиялығына) кепілдік береді. Аталғанның барлығы азаматтардың жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру үшін даңғыл жол ашатын тәрізді болып көрінеді. Алайда жергілікті демократияның салтанаты үшін даңғыл жол ашатын тәрізді болып көрінеді. Алайда жергілікті демократияның салтанаты үшін қуануға негіз жоқ деген ой келеді. Менің ойымша, Қазақстан Республикасы Конституциясының мемлекеттік биліктің мәні туралы нормаларында, қағидаларында белгілі бір қайшылықтар бар. Жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті мемлекеттік басқарудан бөліп шығарып, Қазақстан Республикасының Конституциясы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қарауында жергілікті мемлекеттік сипаттағы мәселелер болмауға тиіс екенін мойындағандай болды. Басқаша айтқанда, ауылдық және қалалық жергілікті қауымдастықтырдың жергілікті қауымдастықтардың жергілікті мемлекеттік мәні жоқ мәселелерді шешуге құқығы бар. Алайда, Қазақстан Республикасының Конституциясының қағидасына сәйкес, жергілікті қауымдастықтарға ғана емес, сонымен бірге жеке адамға қатысты кез келген мәселенің мемлекеттік мәні бар. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында мемлекеттің ең іымбат қазынасы - адам, және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылады деп айтылған. Демек, жергілікті мемлекеттік басқарудың жергілікті өзін-өзі басқарудан күрт алыстауы дұрыс емес және кері әсерлерге жетектейді. Біріншіден, жергілікті мемлекеттік басқаруды жергілікті өзін-өзі басқарудан формалды түрде бөлуге болады, ал іс жүзінде мұны істеу мүмкін емес. Мұны Конституцияның өзі ішінара қуаттайды. Конституцияда жергілікті өзін-өзі басқару халықтың жергілікті мәндегі міселелерді дербес шешуін қамтамасыз етеді деп айтылады. Конституция, әрине, «жергілікті мәндегі мәселелердің» анықтамасын бермейді, «жергілікті мәндегі мәселелердің» жалпылама тізбесі Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 10 қазандағы «Жергілікті өкілді органдар туралы» Заңында беріледі, ол: елдімекендерді көркейту және санитарлық ахуалын жақсарту бойынша іс-шаралар жоспарлары, азаматтардың барлық меншік нысанындағы кәсіпорындарының, ұйымдпрының қаражаттарын өз аумағының әлеуметтік инфрақұрылымын дамыту үшін шоғырландыру мәселелері, әкімшілік-аумақтық құрылыс мәселелері, жер қатынастары саласындағы мәселелер және т. б. егер мұндай мәселелер жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қарауында қылытын болса, онда олар шешілмейді. Екіншіден, жергілікті мемлекеттік басқаруды жергілікті өзін-өзі басқарудан бөлу біз куә болып отырған заңдық тығырыққа әкеліп тірейді. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы ондағы көзделген заңдарды қабылдау үшін екі жыл берді. Ол төмендегілерді көздейді: 1) мәслихаттардың құзыретін, олардың ұйымдық және қызмет тәртібін, олардың депутаттарының құқықтық ахуалын Заң белгілейді; 2) жергілікті атқарушы органдардың құзыретін, олардың ұйымдық және қызмет тәртібін заң белгілейді; 3) жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ұйымдық және қызмет тәртібін Заң белгілеген шектерде азаматтардың өздері белгілейді; 4) жергілікті органдарың Заң белгілеген шектердегі өкілеттіктерінің шегінде олардың дербестігіне кепілдік беріледі.

Конституцияның аталған жағдайларда не туралы айтатыны түсініксіз: бір заң, екі заң немесе төрт заң қабылдау туралы ма? Өткен алты жыл ішінде бірнеше нұсқа сыналды: алдымен бір, одан кейін екі дербес заң жобасы әзірленді.

Ақырында 2001 жылғы 23 қаңтарда «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы» ҚР Заңы қабылданды. Бұл Парламент ақыры жергілікті мемлекеттік басқаруды жергілікті өзін-өзі басқарудан бөлуге ұйғарғанын білдіреді. Бірақ жергілікті мемлекеттік басқаруды жергілікті өзін-өзі басқарудан айыру олардың табиғи байланысының элементтері бар болуы себепті мүмкін емес. Сондықтан аталған заңда жергілікті өзін-өзі басқару туралы төмендегідей сипаттағы бірқатар ұсыныстар бар:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.