Жабайы Сельдерей (Apium graveolens) өсімдігінен биологиялық белсенді кешен алу жолдары

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУДАҒЫ МІНДЕТТЕР

Жұмыстың мақсаты: Жабайы Сельдерей (Apium graveolens) өсімдігінен биологиялық белсенді кешен алу жолын жасау.

Зерттеу нысаны: 2010 жылы Тәжікстаннан жиналған жабайы

Сельдерей (Apium graveolens) өсімдігінің жер үсті бөлігі.

Негізгі міндеттер:

1. Жабайы Сельдерей(Apium graveolens) өсімдігінің жер үсті бөлігінің құрамына фитохимиялық сараптау жүргізу;
2. Зерттеуге алынған жабайы Сельдерей(Apium graveolens) өсімдігінің сараптама нәтижесіне сүйене отырып, биологиялық белсенді заттар алу.

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Зерттеліп отырған жұмыста келесі стандарттарға сілтемелер келтірілген:

ГОСТ 24027. 0-80 Сырье лекарственное растительное. Правила приемки и методы отбора проб.

ГОСТ 24027. 0-80 Сырье лекарственное растительное. Методы определения подлинности, зараженности амбарными вредителями, измельченности и содержания примесей.

ГОСТ 24027. 2-80 Сырье лекарственное растительное. Методы определения влажности, содержания золы, экстрактивных, дубильных веществ, эфирного масла. Лекарственные растения - Анализ.

ГОСТ 2237-75 Сырье лекарственное растительное. Цветы, листья, трава. Часть 1. /Сборник/-М. - Изд-во стандартов., 1994, 159с.

ГОСТ 2237-75 Сырье лекарственное растительное. Корни, плоды, сырье. Чисть 2. /Сборник/-М. - Изд-во стандартов., 1994, 191с.

ГОСТ 42-3-84 Сырье лекарственное растительное, порядок установления сроков годности. Лекарственные растения - Контроль качества.

ГОСТ 64-060-88 Сырье лекарственное растительное, нормы естественной убыли при хранении и железнодорожных перевозках, нормы расхода при разработке, порядок разработки, согласования и утверждения.

ГОСТ 64-031-87 Система стандартов безопасности труда, технологические процессы производства готовых лекарственных средств, производства лекарственных форм.

ГОСТ 7. 32-2001 Система стандартов по информации библиотечному издательскому делу. Отчет по научно-исследовательской работе. Структура и правила оформления.

ГОСТ 6. 38-90 Унифицированные системы документации. Система организационно-распорядительной документации. Требования к оформлению документов.

ГОСТ 7. 1-84 Система стандартов по информации, библиотечному и издательскому делу. Реферат и аннотация. Общие требования.

ГОСТ 7. 12-93 Система стандартов по информации, библиотечному и издательскому делу. Библиографическая запись. Сокращение слов на русском языке. Общие требования и правила.

ГОСТ 8. 417-81 Государственная система обеспечения единства измерений. Единицы физических величин.

ГОСТ 6709-72 Вода дистиллированная.

ГОСТ 4204-77 Реактивы. Кислота серная. Технические условия.

ГОСТ 17299-78 Спирт этиловый. Технические условия.

ГОСТ 1770-74 Посуда мерная лабораторная стеклянная. Цилиндры,

мензурки, колбы, пробирки. Общие технические условия.

ГОСТ 25-2021-003-88 Термометры ртутные стеклянные лабораторные.

АНЫҚТАМАЛАР

Шикізат - үш шикізат бар: минералды, жануарлар және өсімдік.

Өсімдік шикізаты - жердің үстінде және жердің астында болады.

Биологиялық белсенді заттар - тірі ағзаға белгілі әсері бар қосылыстарды айтады.

Дәрілік өсімдік шикізаты - дәрілік фитопрепараттар немесе басқа фармацевтикалық өнімдер немесе жартылай фабрикаттар өндіру мақсатымен медициналық қолданысқа рұқсат етілген дәрілік заттар, фитопрепараттар, дәрілік өсімдік шикізаты немесе көмекші заттар.

Дәрілік өсімдік шикізатының сапалылығы - техникалық талаптарға шикізат сапасының сәйкестілігі, оларға мыналар жатады: сандық көрсеткіштер (құрамында әсер еткіш заттардың, ылғалдың, күлдің, экстрактивті заттардың бар болуы), бөтен қоспалардың саны мен сапасы.

Экстрагент - өсімдіктен биологиялық белсенді заттарды экстракциялауға қолданатын еріткіш.

Айқындағыштар - қосылыс құрамындағы арнайы топтарды анықтайтын реагенттер.

Хроматография - органикалық заттарды екі фаза арасында әртүрлі орналасуы негізінде бөлу, алу және идентификациялау.

Жұқа қабатты хроматография - дара заттың немесе қоспаның жазық жұқа қабатты сорбент бетінде жылжымалы фазада қозғалуы.

Гидролиз - заттардың сұйытылған қышқылдық немесе сілтілік ортада ыдырауы.

Гликозидтер - агликон мен көмірсу өзара байланысқан органикалық заттар. Олар 3 түрге бөлінеді: О-гликозидтер, С-гликозидтер және ацилдеуші О-гликозидтер.

Флавоноидтар - бензо-ϒ-пиронның туындысы болатын табиғи биологиялық белсенді қосылыс.

Май қышқылдары - жоғарғы қаныққан және қанықпаған карбон қышқылдары, жануарлар мен өсімдік ағзасында бос күйінде кездеседі және липидтердің құрамына кіргенде энергетикалық және пластикалық қасиет атқарады.

Амин қышқылдар - әртүрлі ақуыздардың молекулаларын түзететін мономерлі заттар.

Дәрумендер - әртүрлі химиялық қасиеті бар биологиялық белсенді заттар қосылысы.

R _f - хроматография кезінде бір затпен салыстырмалы екінші заттың көтерілу жылдамдығының шексіз ұзындығы.

Фармакологиялық заттар - анықталған фармакологиялық белсенділігі бар зат немесе заттар кешені.

БЕЛГІЛЕУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛАР

КІРІCПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл жұмыста Тәжікстанда жиналған жабайы Сельдерей (Apium graveolens) өсімдігінің шикізатына фитохимиялық сараптау жүргізіліп, химиялық құрамы зерттелінді және биологиялық белсенді кешені алынды.

Қарастырылған мәселенің қазіргі кездегі жағдайын анықтау. Қазақстан Республикасының № 302 14. 04. 2010 жылы қабылданған қаулысында 2014 жылға дейін отандық дәрілік препараттардың 40-50% дейін жеткізу керек екенін қарастырған болатын, сол себепті қазіргі таңда өсімдік шикізатын фитохимиялық сараптау, фармацевтикада жаңа жоғары эффективті биологиялық белсенді кешен және жаңа препараттарды тудыру негізгі мәселе болып отыр. Осы дипломдық жұмыс қойылған талаптарға сай жүргізіліп жатыр.

Жұмыстың өзектілігі. Бүгінгі күнде фармпрепараттардың 10%-ғана Қазақстан Республикасында дайындалуда, ал қалған 90% шетелден келетін фармпрепараттар, сондықтан кейбір препараттардың құны айтарлықтай қымбат, сонымен қатар адам ағзасына әсер ету белсенділігі кейде шамалы және көбі синтездеп жасалынғандықтан бактерияларды ағзадан түбегейлі шығаруы қиындайды және адам ағзасынан шығу мәселесін тудырады. Бұл халық денсаулығы және мемлекеттің экономикасы үшін тиімсіз болып табылады.

Кейінгі жылдары өндірістердің көбеюінен және ауаның бұзылуына байланысты халық арасында әртүрлі аурулар таралып кетті, сондықтан оларды емдеу үшін дәрілік өсімдіктерге аса назар аудара бастады.

Қазақстанда фармацевтика өндірісі жаңа даму үстінде, сондықтан жабайы және мәдени өсетін дәрілік препараттар құрамындағы ауыр металдармен басқада заттардың болуына байланысты олардың белсенділігі кейде шамалы болады және жабайы түрлері күннен-күнге сиреп барады. Сондықтан дәрілік препараттарды алу үшін басқа да өсімдіктерді іздестіру кезек күттірмес мәселе болып табылады.

Дүние жүзілік фармацевтика өндірісі дамып, жаңа жоғары эффективті синтетикалық дәрілік препараттарды шығарғанмен, олардың кейбір ағзаға кері әсері бар екені анықталғандықтан, соңғы уақытта бұрыннан ата-бабаларымыз пайдаланып келген дәрілік өсімдіктерге фитохимиялық сараптау жүргізіп, белсенділігін анықтап, жаңа биологиялық белсенді кешен алып, халықтық медицинада және фармацевтикалық өндірісте дамыту маңызды әрі өзекті мәселе болып табылады.

Органикалық химияның көптеген бөлімдері мен өндірістің әртүрлі бағыттарының пайда болуы өсімдіктерден бөлінген заттарды зерттеумен тікелей байланысты.

Қазақстанда соңғы жылдары фармацевтика өндірісінің дамуына байланысты көптеген дәрілік өсімдіктер зерттелуде және олардың құрамындағы макро- және микроэлементтері, жаңа заттар, белсенділіктері анықталынып жатыр.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Жабайы Сельдерей (Apium graveolens) өсімдігінен биологиялық белсенді кешен алу жолын жасау.

Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойған міндеттер :

3. Жабайы Сельдерей(Apium graveolens) өсімдігінің жер үсті бөлігінің құрамына сандық және сапалық сараптама жасау;
4. Зерттеуге алынған жабайы Сельдерей(Apium graveolens) өсімдігінің сараптама нәтижесіне сүйене отырып, биологиялық белсенді заттарды алудың принципиалды сызба нұсқасының блок-жүйесіне беру.

Зерттеу нысандары: 2010 жылы Тәжікстаннан жиналған жабайы

Сельдерей (Apium graveolens) өсімдігінің жер үсті бөлігі.

Зерттеу пәні. Өсімдіктерді өңдеу технологиясы және табиғи қосылыстар химиясы негізінде өсімдіктердің химиялық құрамын зерттеу заңдылықтары.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы: 2010 жылы Тәжікстаннан жиналған жабайы Сельдерей (Apium graveolens) өсімдігінің жер үсті бөлігіне фитохимиялық зерттеулер жүргізіліп, биологиялық белсенді заттарға сапалық және сандық сараптау жасалып, өсімдіктердегі амин қышқылдары, май қышқылдары, флавоноидтар, кумариндер, органикалық қышқылдар, полисахаридтер, дәрумендер, макро- және микроэлементтер құрамы анықталды.

Жұмыстың апробациясы: Дипломдық жұмыстың материалы 2011 жыл 18-21 сәуір Алматы қаласы әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті химия факультетінде өткен Азаматтық қоғамның жарқын қалыптасуына Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Ғылым әлемі» атты студенттер мен жас ғалымдардың Халықаралық конференциясында баяндама тезисі жазылды.

Алматы қаласы әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті химия факультетінде 2012 жылдың сәуір айының 23-25 жұлдыздарында өткен Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздерінің қабылданғанына 20 жыл толуына орай «Ғылым әлемі» атты студенттер мен жас ғалымдардың Халықаралық ғылыми конференциясында баяндама жазылынды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы:

1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. Apium graveolensөсімдігі туралы қышқаша түсінік

Жабайы сельдерей - балшықты жерде өсетін, төменгі және жоғарғы жапырақтары бар екі жылдық өсімдік. Гүлдері ұсақ, ақ түсті күрделі қауырсынға жиналған. Жемісі - екі дәнді, тұқымы өте ұсақ (1граммға шамамен 2000 түйір) . Сельдерей тұқымымен дамиды. Оның тұқымын ең алдымен арнайы жәшікке егіп, содан 80-90 күннен кейін оны тұрақты орынға егеді. Сельдерейдің табиғатта 3 түрі кездеседі. Жабайы сельдерейдің тамырлы түрі - нәзік әрі ароматты иісті, ал жапырықты түрі - өте керемет хош иісті өсімдік.

Таралуы. Жабайы сельдерейдің мекені - Жерорта теңізі, Швеция, Алжир, Египет, Эфиопия, Солтүстік Кавказ, Ежелгі Грекия, Индия.

1. Тамырлы сельдерейApium graveolens var. Rapaceum
2. Жапырықты сельдерейApium graveolens var. Secalinum
3. Черешковый сельдерейApium graveolens var. dulce

Табиғи орта жағдайы. Бұл өсімдік жарық сүйгіш, суыққа да төзімді, жас өскіндері көктемгі суыққа шыдамды оңай төтеп береді.

Гүлдеуі. Жас өсімдіктер тұқым себілгеннен кейін екі айдан соң, яғни маусым-қыркүйек айлары аралығынла гүлдейді.

1-сурет. Жабайы сельдерей (Apium graveolens) өсімдігі

1. А дәруменінің жалпы сипаттамасы

Химиялық құрылымы және қасиеті. А дәруменін 1937 жылы Каррер синтездеп алды және оның құрылымын анықтады. А дәрумені дегеніміз - молекуласында β-ионды сақинасы бар, полиқанықпаған бастапқы спирт. Оның құрылымдық формуласы төмендегідей.

β-иондық сақина Ретинол ( А дәрумені)

Ретинол молекуласының құрамында көміртегінің 20 атомы бар,

β-иондық сақина изопреннің екі қалдығымен байланысқан. Ядродағы қос байланыс біреу, бұл қосылыс А ₁ витамині ретінде белгілі.

Көкөністерде, әсіресе сәбізде қызғылт сары түсті пигменттер - каротиноидтар бары белгілі, ондай пигменттер адамда және жануарларда кездеседі. А-авитаминоз ауруын болдырмауға, одан құтқаруға қабілетті. Каротиноидтар көміртегінің 40 атомынан құралған және А дәруменінің негізін құраушы (провитамині) болып табылады. Каротиноидтар каротинге және ксантофиллге бөлінеді. α, β және γ- каротиндер белгілі. Бұлар жемшөппен бірге жануарлар ағзасына барғаннан кейін, каротиназа ферментінің көмегімен бауырда ыдырап ажырайды да, А ₁ дәруменін түзеді. Каротиноидтардың ішіндегі әсіресе белсендісі β-каротин, бұл каротиннің бір молекуласы ретинолдың екі молекуласын түзеді.

β-каротин

Ал α- және γ-каротиндері біреуден ғана А дәруменін түзеді. Бірқатар ксантофилдер де (криптоксантин, лутеин т. б. ) ыдырап айырылу арқылы А дәруменін түзеді.

Бос ретинол - аздап сары түске боялған кристалл, балқу температурасы 63-64 ⁰ , майда және бензол, эфир, хлороформ, ацетон сияқты органикалық еріткіштерде ериді, бірақ суда ерімейді. Ол SbCl ₃ қосылысымен жақсы әрекеттеседі, бұл кезде көк түсті өнім түзіледі, бұл реакция ретинолдың мөлшерін анықтау үшін негіз болып табылады.

Ретинол спирт сияқты органикалық қышқылдармен реакцияласып, күрделі эфир түзеді, ретинолдың біріншілік спирттік тобы тотыққан кезде альдегид-ретиналь, кейіннен ретин қышқылы түзіледі.

1. Биологиялық қызметі және маңызы.

Адамның және жануарлардың ағзасында А дәрумені бірнеше қызмет атқарады:

1. Тері қабатында, тыныс жолдарында және ас қорыту жолында эпителий жасушаларының түзілуін реттейді;
2. Өсіп келе жатқан ағзадағы жасушалардың өсуіне және олардың жіктеліп бөлінуіне қатысады;
3. А дәруменінің альдегид туындысы опсин ақуызымен бірігіп, көздің тор қабатында жүретін химиялық процестерді реттейді. Қорғаныш ақуыздары (антиденелер) мен лизоцим ферментінің түзілуіне қатысады.

Ретинолдың көздің көруіне байланысты химиялық процестеріне қатысуы жақсы зерттелген. Көру процесінде А дәруменінің тотыққан түрі - ретиналь активті қызмет атқарады. Ретиналь опсин ақуызымен байланысады да родоспин (мм. 38000) түзеді. Родоспин дегеніміз көздің тор қабатындағы көру қарашығы. Жарықтың әсерінен родопсин екі бөлікке - опсинге және ретинальға жіктеледі, ал қараңғы кезде родопсин қайдатан өзінің қалпына келеді.

Родоспин $\ \ \begin{array}{r} \overset{\ \ \mathbf{жарықта}\ \ }{\rightarrow}\ \\ \overset{\leftarrow}{\mathbf{караңғыда}} \end{array}$ опсин $+$ ретиналь

Бұл процестің молекулалық механизмі мынадай болады: ретиналь мен ретинол екі түрлі формада - тұтас транс-формада және 11-цис-формада бола алады:

Тұтас транс-ретиналь

11-цис-ретиналь

11-цис-ретиналь родопсинге шифф негізі арқылы қосылысады, ол арада өзінің альдегид тобымен опсиндегі лизин қалдығының $\varepsilon$ -амин тобымен байланысады.

ОПСИН $\ \ \ \overset{\leftrightarrow}{\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ }\$ ОПСИН $+$ Н ₂ О

11-цис-ретиналь Шифф негізі

Жарықтың әсерінен цис-ретиналь изомерленіп, транс-ретинальға айналады да, опсиннен бөлініп шығады. Бұдан кейін транс-ретиналь қараңғы кезде қайтадан 11-цис-ретинальға айналады, ал 11-цис-ретиналь опсинмен байланысады да, қайтадан родопсин түзіледі.

Медицинада табиғи А дәрумені немесе синтетикалық жолмен алынған ацетат ретинол, ацетат пальмитат қолданылады. Мынадай ауруларда А дәрумені емдік қасиет көрсетеді: А-авитаминоз, гиповитаминоз, жұқпалы

тұмау науқастарында, тері, көз ауруларында, кейбір асқазан және ішек дерттерінде, бауыр ауруында.

Авитаминоз . 1. Ағзада А дәрумені жетіспеген кезде эпители ұлпаларының қалыпты түзілуі бұзылады, бұл А-авитаминоздың бір себебі. Мұндай авитаминоз кезінде теріде сызат пайда болып, ол қабыршақтана бастайды, осының садарынан микроағзалар және зиянды заттар ұлпаға оңай ене алады.

2. Лизоцим ауру қоздырушы көптеген микроағзалардан қорғаушы фермент болып есептеледі. Ретинолдың жетіспеуі салдарынан лизоцим болмайды, ол көздің шырышты қабатын ауруға ұшыратады, оның эпителийі құрғайды, мұндай сырқатты ксерофтальмия деп атайды. Ксерофтальмия сырқаты кезінде көздің шын айнасы қатты зақымданады, соның салдарынан соқыр болып қалады.

3. А-авитаминоз сырқатының алғашқы белгісі тауықкөз болып табылады. Бұл дәруменнің жетіспеуі жас төлдердің өсуін тоқтатады және сперматогенез процесін тыйылтады, осының салдарынан мал басын өз төлі есебінен көбейту процесі бұзылады.

1. 3 E дәруменінің қасиеті мен маңызы

Бұл дәрумен 1922 жылы ашылып және алфавиттық классификация

бойынша бесінші орынды алған, сондықтан дәрумен “E” деп аталған. E дәрумені жетіспегенде лабараториялық егеуқұйрықтардың рационалды жүктілік кезінде ұрпақтары түсіп қалған. Мұндай белгісіз нұсқаулардан кейін осы дәрумен жайында мағлұматтар жинауға кіріскен.

Зерттеулер Е - дәруменін “токоферол” деп атады, ол грек тілінен аударғанда toс (ұрпақтың пайда болуы), phero (бала туу) және ол спирттер үшін химиялық белгісі, өйткені ол химиялық құрылысы бойынша спирт болып табылады.

Е дәрумені қан түйіршіктерінің ұйып қалуына жол бермейді және оның жақсы сіңірілуіне мүмкіндік жасайды, сонымен қатар климактериялық мерзімде ағуды азайтып, тосқауыл қояды. Е дәрумені косметологиялық терінің жастығының сақталуы үшін және терінің тез жазылуына әсері үшін қолданады. Бұдан басқа токоферол қотырды емдеуге көмектеседі. Қызыл қан түйіршіктері үшін Е дәруменін өте маңызды торшалардың тыныс алуын жақсартады.

Бос ОН - тобы Е дәруменінің қасиетін көтереді. Е дәрумен тобына токоферолдан басқа α, β, γ және 8 токоферолдардың қаңқасы токоферолға сәйкес келеді, олардың айырмашылығы кейбір тізбектегі соңғы екі байланыстың бар болуы.

Токоферолдар - органикалық еріткіштердің көпшілігінде жақсы еритін мөлдір, ақшыл сары, тұтқыр май болып табылады. Ауада баяу қышқылданатын, УФ сәулесінің әсерінен бөлінеді.

Дәрумен кем дегенде 8 түрлі кескіндерде болады және барлығы бірдей белсенділікке ие, бірақ (d-альфа токоферол ) кездесетін активті түр, ол басқа түрлердің белсенділігімен теңестірілетін стандарт болып қала береді, олардың белсенділік әсерін альфа токоферол эквивалентінен білеміз.

Е дәруменінің биологиялық әсері мембрана жасушаларын бұзатын бос радикалдардан және зат алмасудың тотығын бітпеген өнімдерінен қорғайды бұл шеміршек ұлпасының мезгілсіз қатаюына профилактика үшін үлкен мағынасына ие. Белгілі жай шеміршектің тоздырудың өзі буынның қабынбай зақымдалуын деформациялайтын омыртқа остеохондрозының дамытуында іске қосқыш нүктесі болып табылады. Бос радикал мембрана жасушаларын бұзады және ісіп қабыну процестерін қолдайды. Сол себепті Е дәруменін қабылдау жан - жақты емдейді және әр түрлі сатыдағы буын қабынуына профилактикалық емдік қасиет көрсетеді.

Е дәруменінің ең көп кездесетіні - бұл өсімдік майы, күнбағыс, мақта майы, шафран, жүгері, маргарин, күнбағыстың тұқымдары, бидай, жаңғақ, бұршақ, жұмыртқаның сарысы, бауыр, сүт, сұлы жармасы, соя.

Токоферол өзінің антиоксидантты күшінің әсерінен жасуша мембраналарына еніп бос радикалдарды жояды. Иммунды жасушалардың жұмыс істеуін жақсартып мембраналарды қоршаған лизосомадан қорғайды. Бұл лизосомалар кішкентай көлемді потенциялды бос радикалдарға күшті химиялық зат, ол иммунды жасушаларды вирустарға және басқа ауруға қарсы әрекет жасау үшін дайындайды. Токоферолдың ең басты қызметі бос радикалдарды біздің ағзамызға зиян келтірмей тұрып жинап алу. Зерттеу нәтижесінде токоферолдар ең маңызды функциясы атеросклероздан, жүрек ауруларынан, катарактының түзілуінен және біздің ұлпалардың қызметінің майласуынан қорғайды.

Е дәруменінің биологиялық қасиеті. Е дәрумені бұлшық ет дистрофиясында, дерматомиозидтерде, етек кір келуі бұзылғанда, еркектердің жыныс бездерінің жұмысы нашарлағанда қолданылады. Одан басқа кейбір дерматиттерде, пеориазда, тері жегінде, шеткері жақтан қан тамырлары түйілгенде Е дәрумені жағымда әсер көрсетеді.

- негізгі қоректі антиоксидті зат болып табылады.

- жасушаның тотығуы әсерінен картаю процесін тежейді.

- жасушаның қоректенуін күшейтеді.

- қан тамырларының қабырғасын күшейтеді.

- жарақаттардың, сынықтардың пайда болуын қамтамасыз етеді.

... жалғасы

Шатыршагүлділер тұқымдасы туралы ақпарат

Екі жылдық және көп жылдық өсімдіктер

Шатыршагүлділер тұқымдасының классификациясы

Өсімдіктердегі биологиялық белсенді заттар

Өсімдік жасушаларын биосинтездік өнеркәсіпте пайдалану жолдары

Өсімдіктердің биотехнологиясы. Өсімдік жасушаларын мәдени өсіру

Қазақстанның өсімдіктер ресурсының түрлерін анықтау

Іле-Алатауы кейбір мүктерінен биологиялық белсенді заттарды алудың сызба-нұсқасын жасау және анализдеу

Астық тұқымдасының соматикалық ұлпасының дақылында морфогенез және регенерация мәселелері

Salicornia europaea өсімдігінің жер үсті бөлігінен қышқылдық компоненттерді бөлуі

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс