Кәсіпорын кірістері есебінің қазіргі заманғы жағдайы: қалыптасуы, бөліп таратылуы және қолданылуы
КІРІСПЕ 3
1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ КІРІСТЕР ЕСЕБІН КӘСІПОРЫНДАСТЫРУ
1.1 Кәсіпорын кірісі және қалыптасуы, қолданылуы 6
1.2 «Редут Защита» ЖШС қызметінің сипаттамасы 13
1.3 Кәсіпорынның есеп саясаты . кірістер есебін кәсіпорындастырудың негізі 22
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ КІРІСТЕР ЕСЕБІНІҢ ЖҮРГІЗІЛУІ ЖӘНЕ БӨЛІП ТАРАТЫЛУЫ
2.1 Негізгі кірістер есебі 31
2.2 Басқа да кірістер есебі 38
2.3 «Редут Защита» ЖШС.нің кірістерінің есебі 44
3 КІРІСТЕР ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ
3.1Кірістер есебі аудитінің кәсіпорындастырылуы 51
3.2 Кірістер есебі аудитінің әдістемесі 57
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ 66
1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ КІРІСТЕР ЕСЕБІН КӘСІПОРЫНДАСТЫРУ
1.1 Кәсіпорын кірісі және қалыптасуы, қолданылуы 6
1.2 «Редут Защита» ЖШС қызметінің сипаттамасы 13
1.3 Кәсіпорынның есеп саясаты . кірістер есебін кәсіпорындастырудың негізі 22
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ КІРІСТЕР ЕСЕБІНІҢ ЖҮРГІЗІЛУІ ЖӘНЕ БӨЛІП ТАРАТЫЛУЫ
2.1 Негізгі кірістер есебі 31
2.2 Басқа да кірістер есебі 38
2.3 «Редут Защита» ЖШС.нің кірістерінің есебі 44
3 КІРІСТЕР ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ
3.1Кірістер есебі аудитінің кәсіпорындастырылуы 51
3.2 Кірістер есебі аудитінің әдістемесі 57
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ 66
Еліміздің жағдайын жақсарту, эконикамызды одан ары көтеру мемлекеттік тұрғыдан бақылауға алынған мәселер күн тәртібінде бірінші кезекке қойылып отыр.
Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс кәсіпорындастырудың маңызы зор.
Еліміздің егемендік алып, өз алдына ел болғанына да біраз уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында көптеген өзгерістер орын алды. Кеңестер Одағы тұсында жоспарлы экономика жолымен дамып келген шаруашылықтарды нарықтық жолға көшіруге тура келді. Осыған сәйкес кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп пен аудит жұмысына өзгерістер енгізу, қайта құру, әдістерін кәсіпорынның ерекшеліктеріне сай халықаралық стандарттардың талабына сәйкес жүргізу керектігі анық байқалды.
Соған орай 2009 жылы ақпанда “Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жөнінде” Қазақстан Республикасының Заңы күшіне енді. Сондай-ақ бухгалтерлік есеп жүргізу халықаралық стандарттарға барынша жақындастырылуда және де Бас шоттар жоспарының орнына Типтік шоттар жоспары енгізілді. Жеке кәсіпкерлік өкілдері үшін есеп жүйесінің жаңа тәртібі Ұлттық қаржылық есептілік стандарттары бойынша және соған сәйкес Типтік шоттар жоспары түрінде 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа ұсынылған болатын.
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорынның тиімділігін, ҒТП-тің жетістіктерін ендіру арқылы өнімнің (жұмыс, қызмет) бәсекелестігін, өндірісті басқарудың тиімділігін арттыруын және пайдаланбаған резервтерді қолдануын талап етеді.
Бірақ осындай мақсаттарды жүзеге асыру үшін ақшалай немесе басқадай түрде кіріс келіп түсуі керек.
Егер кәсіпорындар кіріс таппаса, экономиканың күйреуіне әкелетіндігі белгілі. Өйткені, кіріс арқылы мемлекеттің бюджеті өсіп отырады; капиталдың айналымы өседі; өндіріс ұлғаяды; құрылтайшылар мен жұмысшылардың әлеуметтік және материалдық қажеттіліктері қанағаттандырылады; төлем қабілеттілік жоғарлайды.
Кіріс - бүкіл кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін сипаттайтын яғни кәсіпорынның экономикалық даму негізін құрайтын қаржылық нәтиже. Кірістің өсуі - кәсіпорын қызметін өзін қаржыландыру негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалыптастырады.
Кіріс табу басқару жұмыстарының тиімділігіне, өндірісті нақты кәсіпорындастыруға, ресурстарды үнемдеу саясатының жүргізілуіне одан ары тәуелді бола бастады.
Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс кәсіпорындастырудың маңызы зор.
Еліміздің егемендік алып, өз алдына ел болғанына да біраз уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында көптеген өзгерістер орын алды. Кеңестер Одағы тұсында жоспарлы экономика жолымен дамып келген шаруашылықтарды нарықтық жолға көшіруге тура келді. Осыған сәйкес кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп пен аудит жұмысына өзгерістер енгізу, қайта құру, әдістерін кәсіпорынның ерекшеліктеріне сай халықаралық стандарттардың талабына сәйкес жүргізу керектігі анық байқалды.
Соған орай 2009 жылы ақпанда “Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жөнінде” Қазақстан Республикасының Заңы күшіне енді. Сондай-ақ бухгалтерлік есеп жүргізу халықаралық стандарттарға барынша жақындастырылуда және де Бас шоттар жоспарының орнына Типтік шоттар жоспары енгізілді. Жеке кәсіпкерлік өкілдері үшін есеп жүйесінің жаңа тәртібі Ұлттық қаржылық есептілік стандарттары бойынша және соған сәйкес Типтік шоттар жоспары түрінде 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа ұсынылған болатын.
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорынның тиімділігін, ҒТП-тің жетістіктерін ендіру арқылы өнімнің (жұмыс, қызмет) бәсекелестігін, өндірісті басқарудың тиімділігін арттыруын және пайдаланбаған резервтерді қолдануын талап етеді.
Бірақ осындай мақсаттарды жүзеге асыру үшін ақшалай немесе басқадай түрде кіріс келіп түсуі керек.
Егер кәсіпорындар кіріс таппаса, экономиканың күйреуіне әкелетіндігі белгілі. Өйткені, кіріс арқылы мемлекеттің бюджеті өсіп отырады; капиталдың айналымы өседі; өндіріс ұлғаяды; құрылтайшылар мен жұмысшылардың әлеуметтік және материалдық қажеттіліктері қанағаттандырылады; төлем қабілеттілік жоғарлайды.
Кіріс - бүкіл кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін сипаттайтын яғни кәсіпорынның экономикалық даму негізін құрайтын қаржылық нәтиже. Кірістің өсуі - кәсіпорын қызметін өзін қаржыландыру негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалыптастырады.
Кіріс табу басқару жұмыстарының тиімділігіне, өндірісті нақты кәсіпорындастыруға, ресурстарды үнемдеу саясатының жүргізілуіне одан ары тәуелді бола бастады.
1. «Аудиттің теориясы» Сатмурзаев А.А. Укашев Б.Е., Алматы-Ұлағат
2. «Аудит негіздері» Абленов Д.О. Алматы-2007, Экономика
3. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. «Аудит». Алматы 2008 ж.
4. «Бухгалтерлік есеп негіздері» Кеулімжаев К.К. Алматы-2008
5. «Бухгалтерлік есеп» Баймуханова Алматы- 2007
6. Байдәулетов М., Байдәулетов С.М., «Аудит»: оқу құралы.- Алматы: Қазақ Университеті, 2006ж
7. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы: «Каржыкаражат», 1998. -512.
8. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж. Г «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж.
9. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г.,
10. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г.
11. Кеулімжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы, 2008
12. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Родостовец В.К, Габдуллин Т.Ғ. Родостовец В.В. Шмидт О.И.., Қазақстан-орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы. Алматы - 2005
13. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»: Оқулық, Алматы: Экономика, 2007ж
14. Палий В.Ф. Международные стандарты финансовой отчетности.Москва,2007г.
15. Рахимбекова Р.М., «Финансовый учет на предприятии»: Учебник. Алматы: Экономика,2007.
16. Қазақстан Республикасының Атазаңы. Алматы, 2006
17. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Алматы, 2009
18. Қазақстан Республикасы. 28.02.2009 жыл №234 III «Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңы.
19. Қазақстан Республикасы. 22.05.2008 жылғы «Аудиторлық қызмет туралы». Заңы (20.02. 2011жылғы өзгерістер мен қосымшаларды қоса алғанда)
20. Бухгалтерлiк есептiң Типтiк шоттар жоспары. Алматы, 2009ж.
21. Ұлттық қаржылық есептілік стандарттары №2. Алматы, 2009 ж.
22. Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары.
23. Қазақстан республикасының салық Кодексі, 2012 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енген.
2. «Аудит негіздері» Абленов Д.О. Алматы-2007, Экономика
3. Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. «Аудит». Алматы 2008 ж.
4. «Бухгалтерлік есеп негіздері» Кеулімжаев К.К. Алматы-2008
5. «Бухгалтерлік есеп» Баймуханова Алматы- 2007
6. Байдәулетов М., Байдәулетов С.М., «Аудит»: оқу құралы.- Алматы: Қазақ Университеті, 2006ж
7. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы: «Каржыкаражат», 1998. -512.
8. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж. Г «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж.
9. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г.,
10. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г.
11. Кеулімжаев К.К., Кудайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Алматы, 2008
12. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Родостовец В.К, Габдуллин Т.Ғ. Родостовец В.В. Шмидт О.И.., Қазақстан-орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы. Алматы - 2005
13. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп»: Оқулық, Алматы: Экономика, 2007ж
14. Палий В.Ф. Международные стандарты финансовой отчетности.Москва,2007г.
15. Рахимбекова Р.М., «Финансовый учет на предприятии»: Учебник. Алматы: Экономика,2007.
16. Қазақстан Республикасының Атазаңы. Алматы, 2006
17. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Алматы, 2009
18. Қазақстан Республикасы. 28.02.2009 жыл №234 III «Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңы.
19. Қазақстан Республикасы. 22.05.2008 жылғы «Аудиторлық қызмет туралы». Заңы (20.02. 2011жылғы өзгерістер мен қосымшаларды қоса алғанда)
20. Бухгалтерлiк есептiң Типтiк шоттар жоспары. Алматы, 2009ж.
21. Ұлттық қаржылық есептілік стандарттары №2. Алматы, 2009 ж.
22. Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары.
23. Қазақстан республикасының салық Кодексі, 2012 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енген.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т. РСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
Диплом жұмысы
КӘСІПОРЫН КІРІСТЕРІ ЕСЕБІНІҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ЖАҒДАЙЫ: ҚАЛЫПТАСУЫ, БӨЛІП ТАРАТЫЛУЫ ЖӘНЕ ҚОЛДАНЫЛУЫ.
Орындаған,
4 курс студенті
Ғылыми жетекші,
аға оқытушы
Норма бақылаушы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
э.ғ.к., PhD докторы
Алматы, 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ КІРІСТЕР ЕСЕБІН КӘСІПОРЫНДАСТЫРУ
1.1 Кәсіпорын кірісі және қалыптасуы, қолданылуы 6
1.2 Редут Защита ЖШС қызметінің сипаттамасы 13
1.3 Кәсіпорынның есеп саясаты - кірістер есебін кәсіпорындастырудың негізі 22
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ КІРІСТЕР ЕСЕБІНІҢ ЖҮРГІЗІЛУІ ЖӘНЕ БӨЛІП ТАРАТЫЛУЫ
2.1 Негізгі кірістер есебі 31
2.2 Басқа да кірістер есебі 38
2.3 Редут Защита ЖШС-нің кірістерінің есебі 44
3 КІРІСТЕР ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ
3.1Кірістер есебі аудитінің кәсіпорындастырылуы 51
3.2 Кірістер есебі аудитінің әдістемесі 57
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ 66
КІРІСПЕ
Еліміздің жағдайын жақсарту, эконикамызды одан ары көтеру мемлекеттік тұрғыдан бақылауға алынған мәселер күн тәртібінде бірінші кезекке қойылып отыр.
Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс кәсіпорындастырудың маңызы зор.
Еліміздің егемендік алып, өз алдына ел болғанына да біраз уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында көптеген өзгерістер орын алды. Кеңестер Одағы тұсында жоспарлы экономика жолымен дамып келген шаруашылықтарды нарықтық жолға көшіруге тура келді. Осыған сәйкес кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп пен аудит жұмысына өзгерістер енгізу, қайта құру, әдістерін кәсіпорынның ерекшеліктеріне сай халықаралық стандарттардың талабына сәйкес жүргізу керектігі анық байқалды.
Соған орай 2009 жылы ақпанда "Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жөнінде" Қазақстан Республикасының Заңы күшіне енді. Сондай-ақ бухгалтерлік есеп жүргізу халықаралық стандарттарға барынша жақындастырылуда және де Бас шоттар жоспарының орнына Типтік шоттар жоспары енгізілді. Жеке кәсіпкерлік өкілдері үшін есеп жүйесінің жаңа тәртібі Ұлттық қаржылық есептілік стандарттары бойынша және соған сәйкес Типтік шоттар жоспары түрінде 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа ұсынылған болатын.
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорынның тиімділігін, ҒТП-тің жетістіктерін ендіру арқылы өнімнің (жұмыс, қызмет) бәсекелестігін, өндірісті басқарудың тиімділігін арттыруын және пайдаланбаған резервтерді қолдануын талап етеді.
Бірақ осындай мақсаттарды жүзеге асыру үшін ақшалай немесе басқадай түрде кіріс келіп түсуі керек.
Егер кәсіпорындар кіріс таппаса, экономиканың күйреуіне әкелетіндігі белгілі. Өйткені, кіріс арқылы мемлекеттің бюджеті өсіп отырады; капиталдың айналымы өседі; өндіріс ұлғаяды; құрылтайшылар мен жұмысшылардың әлеуметтік және материалдық қажеттіліктері қанағаттандырылады; төлем қабілеттілік жоғарлайды.
Кіріс - бүкіл кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін сипаттайтын яғни кәсіпорынның экономикалық даму негізін құрайтын қаржылық нәтиже. Кірістің өсуі - кәсіпорын қызметін өзін қаржыландыру негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалыптастырады.
Кіріс табу басқару жұмыстарының тиімділігіне, өндірісті нақты кәсіпорындастыруға, ресурстарды үнемдеу саясатының жүргізілуіне одан ары тәуелді бола бастады.
Кіріс - өндірістің тиімділігін шығарылған өнімнің көлемі мен сапасын, еңбек өнімділігі жағдайын, өзіндік құн деңгейін толық көрсететін көрсеткіш болып есептеледі.
Кірістің өсуі есебінен бюджет алдында, банктер және тағы басқа кәсіпорындардың алдындағы кәсіпорын өзінің міндеттерін орындайды. Осының негізінде кіріс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалауда өте маңызды болып келеді.
Кірістердің шығындарға қарағанда артуы кәсіпорынның қойған мақсаттарына жетудегі және қызметінің тиімділігін арттырудағы талпынысын көрсетеді. Кәсіпорындар құрылған кезде өздерінің алдарына ең жоғары дәрежедегі кіріс табу мақсатын қояды. Бұл кәсіпорынның негізгі өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл принцип өнімді өндірудегі шығындардың ақталуын және кәсіпорынның өндірістік-техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаржы көздерінен жабатындығын білдіреді. Кіріс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа да кәсіпорындар, кәсіпорындар алдындағы міндеттемелері орындалады.
Сонымен кіріс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады. Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Кіріс бойынша авансталған қаржылардың қайтарымдылық деңгейі мен осы кәсіпорынның активтеріне салынған салымдардың кірістілығы анықталынады.
Мемлекеттің экономикасы нарық қарынастарына негізделіп құрылған жағдайда кірістің мағынасы көп аспектілі түрде күшейе түседі. Кәсіпорынның акционерлік, жалдық, жеке және тағы басқа меншік түрі қаржылық тәуелсіздікті алғаннан кейін, бюджетке салықты және тағы басқа міндетті төлемдерді төлегеннен кейін қалған кірісті қандай мақсаттарға және қандай көлемде жұмсау жөнінде шешімді өзі шешуге құқылы. Қазіргі жағдайларда кіріс тұтынуға емес, кәсіпорынның экономикалық өсімі мен бәсекелестікті қамтамасыз ететін инвестициялық, инновациялық мақсаттарға жұмсалады.
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық нәтиже - кірістің рөлі ол атқаратын қызметтермен анықталады. Сондықтан да диплом жұмысын жазу үшін таңдалынып алынған. Кәсіпорынның кірістерінің есебі мен талдауы тақырыбы бүгінгі таңдағы өзекті тақырыптардың бірі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның қызметінің нәтижесі ретінде қалыптастын кірістер есебі және талдауын теориялық тұрғыдан зерттеп, осы тақырып бойынша маңызды сұрақтарын зерделеп және өз ұсыныстарымды келтіру болып табылады.
Жұмысты жазудағы міндеттерге келесілер жатады:
oo Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кірістер есебін қарастыру;
oo Қаржыландырудан түсетін және басқа да кірістердің есебін ашып көрсету;
oo Кірістер есебінің тылық көрсеткіштерін талдап, кірістілықты арттыратын факторларды анықтау және олдары іс жүзінде қолдану нәтижелерін зерттеу.
oo Редут Защита ЖШС-і мысалында кірістер есебінің кәсіпорындастырылуын қарастыру;
oo Кірістер есебінің аудиторлық тексеруін кәсіпорындастыру мен тексеруді жүргізу әдістемесін қарастыру.
Кәсіпорынның кірістерінің есебі мен аудиті тақырыбында диплом жұмысын орындау үшін осы тақырыпқа қатысы бар барлық заңнамалық актілер, нормативтік-құқықтық нұсқаулар, отандық және шет елдік экономисттер мен ғалымдардың оқулықтары, оқу құралдары мен баспасөз материалдары қолданылды.
Диплом жұмысы құрылысы бойынша кіріспеден, үш негізгі бөлімдерден, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымша беттерден құралады. Жұмыс жалпы көлемі 67 бетте орындалған, оның ішінде 14 кесте, 4 сурет бар.
1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ КІРІСТЕР ЕСЕБІН КӘСІПОРЫНДАСТЫРУ
1.1 Кәсіпорын кіріс және экономикалық мәні
Кіріс дегенеміз - кәсіпорынның әдеттегі қызметінің нәтижесінде жеке меншік капиталдың жеке меншіктердің есебінен капиталдың өсуін айтамыз.
Нарықтық қатынастар жағдайында кез-келген кәсіпорынның басты мақсаты - кіріс алу. Кіріс түрлі маңызда қолданылатын көп мағыналы ұғым. Сөздің кең мағынасында ақшалай құнына ие болуды кез-келген ақша қаражаттарының түсімі немесе материалдық құндылықты алуды көрсетеді. Кәсіпорынның кірісы оның активтерінің артуы немес капитал меншігінің көбеюіне әкелетін міндеттемелердің кемуі. Кіріс ұғымы жалпы мемлекетте ұлттық кіріс, кәсіпорындарда жалпы кіріс, таза кіріс, ал жеке тұлғаларда халықтың ақшалай кірісы, жеке кіріс болып қолданылады. Кәсіпорынның жалпы кірісына тауарларды сату және қызмет көрсетуден түсетін ақшалай түсім, атқарылған қызметтен, мүліктік бағалылықтарды сатудан, несие берілгендегі алынатын тиісті проценттер және басқа да ақшалай және материалдық түсімдер жатады.[15]
Жиі қолданылатын таза кіріс ұғымы жалпы кіріс және материалдық ресурстардың шығындары арасындағы айырмашылығы болып саналады. Экономикалық теорияда кіріс деп тұрақты және нарықтық субъектілердің қарамағына заңды түрде тікелей түсетін ақша сомаларын айтады. Кіріс алудың шарты - бұл қоғамның пайдалы қызметі. Бұл сұраныстың қажетіне жататын тауарларды шығару. Мына төмендегі кірістердің түрлерін ажыратуға болады:[14]
1. Жалпы кіріс - бұл тауарлардың белгілі мөлшерін сатудан түскен ақшалай сомасы. Ол тауар бағасын тауар мөлшеріне көбейтуге тең.
2. Орта кіріс - жалпы кірісті өнім өдшемінің мөлшеріне бөлу арқылы анықталатын кіріс.
3. Шекті (маржиналды) кіріс - бұл өнім өлшемін сатуды көбейту арқылы жалпы кірістің үстелуі.
Шекті кіріс шығарған әрбір қосымша өнім өлшемінің өтемділігін бағалауға мүмкіндік береді. Және де өзіндік құнмен ұштаса отырып, кәсіпорынды ұлғайту мүмкіндігіне құндық бағдарлар қызмет етеді.
Бухгалтерлік есеп жүйесінде Пайда және зиян жөніндегі есептілік негізінде кірістер жөніндегі келесідей ақпаратты алуға болады:
oo өнімдер (жұмыстар, қызметтерді) сатудан алынған кіріс;
oo жиынтық кіріс;
oo негізгі қызметтен алынған кіріс;
oo негізгі емес қызметтен алынған кіріс;
oo салық салуға дейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс;
oo салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс;
oo төтенше оқиғалардан алынған кіріс;
oo таза кіріс.
Өнімдер (жұмыстар, қызметтерді) сатудан алынған кіріс қосылған құн салығын, акциз құнын, басқа да міндетті төлемдер және салықтарды, қайтарылған тауарлар құнын, сату көлемі мен сауда бағасынан жасалынған жеңілдіктерді алып тастап көрсетіледі.Осы бап бойынша кәсіпорынның негізгі қызметінен алған кірістерінің сомасы көрсетіледі. Негізгі қызметтен алынатын кіріс сомалары тауарлық-материалдық құндылықтарды сату арқылы алынған, ұтыс түріндегі, пайыз, дивиденд, қалам ақы, рента түрінде алынатын кірістерды қамтиды. Оның мөлшері №11 журнал-ордер мәліметтері арқылы анықталады. [4]
Бүгінгі күні кәсіпорындар сатудан алынатын түсім сомасын есептеу қағидасына сәйкес анықтайтын болғандықтан, сатып алушыдан төлем сомасының келіп түсуін күтпестен, сату мерзімі деп тауарларды тиеп-жөнелту, өнімді өткізу және банкке төлем құжаттарын ұсыну мерзімі танылады. Тауарларды сату қорлар айналысының соңғы кезеңі саналады. Оның мөлшері бойынша қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері, айналымдылық және рентабелділік көрсеткіштері анықталады.
Негізгі қызметтен алынған кіріс сомасы жиынтық кіріс сомасынан жалпы және әкімшілік шығындарды, пайыздар мен сату шығындарын шегеру арқылы анықталады.
Негізгі емес қызметтен алынған кіріс сомалары өнімді өндіру және сату операцияларына тәуелді емес. Ол келесідей кіріс түрлерін қамтиды:
oo материалды емес активтерді сатудан алынған кірістер;
oo негізгі құралдарды сатудан алынған кірістер;
oo бағалы қағаздарды сатудан алынған кірістер;
oo акциялар бойынша дивидендтер және пайыз түріндегі кірістер;
oo бағамдық айырма түріндегі кірістер;
oo үкіметтің атқару кәсіпорындарының субсидиялары.
Осы негізгі және негізгі емес қызмет түрлерінен алынған кірістер қосындысын жиынтық кіріс деп атаймыз.
Кірістердің соңғы көрсеткіші - таза кіріс. Ол әдеттегі қызметтен алынған кірістер мен төтенше оқиғалардан алынған кірістердің жиынтық сомасы болып табылады. Таза кіріс сомасы 5610 Жиынтық пайда (зиян) шотының дебеттік және кредиттік айналымдарын салыстыру арқылы анықталады.
Нарықтық қатынастарға көшу өндірістік шығындарды есепке алуды кәсіпорындастыруда озық әдіс тәсілдерді қолдануды талап етеді. Маржиналды кірісті екі жақты қарастыруға болады:[12]
1. Маржиналды кіріс сатудан алынған кіріс пен өзгермелі шығындар арасындағы айырма ретінде анықталады.
2. Маржиналды кірісті негізгі қызметтен алынған кірістер мен тұрақты шығындар қосынды ретінде қарауға болады.
Кіріс бухгалтерлік есептілікте мойындалып, қаржылық есептілікте есептеу қағидасына сүйеніп көрсетіледі.
Басқа да кіріске басқа баптар бейнелейтін кәсіпорынның жұмыс істеу кезіндегі кірістің анықтамасына сәйкес кірістер кіреді.
Кез келген стандарттың басты мақсаты - өнім бойынша мойындаудың бірыңғай түрі және қаржылық есеп беру көрсеткішінің негізгі бағасын кіріс, шығыс және қаржы қозғалысын бухгалтерлік баланстың жекелеген баптары бойынша көрсетіліп, қаржылық есеп беру құрылымы бойынша талаптарын айқындау. Нағыз стандарттың мақсаты кіріс есебінің тәртібін айқындаудан тұрады. Кірісті есептеуде басты мәселе оны мойындау сәтін айқындаудан тұрады. Қаржылық көрсеткіштердің құрылысы бойынша ең маңызды кірістің бағасы және оны мойындау болып табылады. Мойындау дегеніміз - компанияның қаржылық нәтижесін айқындауда тапқан кіріс есеп беруде кірісі мен шығысына негіздеп кіргізу. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарты Кіріс 18 кіріс деп мойындап және соған сәйкес есеп беруде кіріс пен шығысқа сәйкестеліп, негізделген сәтті айқындау мақсатымен құрылған. Оның екінші міндеті, сөз жоқ, кіріс пен шығыс туралы есеп беруге жататын тапқан кірістің анық бағасы. Қаржылық есеп берудің Кіріс 18 халықаралық стандарты ішкі пайдаланушылардың қызығушылығын ескере отырып, тапқан кірісті мойындаудың шартын айқындау. [22]
ХҚЕС 18 Кіріс стандарты бойынша түсім сомасын танудың келесідей критерилері көрсетілген:
1. Түсім сомасын сенімді бағалау мүмкін болған жағдайда.
2. Мәміленің іске асуымен байланысты экономикалық пайданың алынуы ықтимал болса.
3. Мәміле кезеңдерінің белгілі-бір есепті мерзімге қатысты аяқталғандығын сенімді бағалау мүмкін болса.
4. Мәміленің жүзеге асырылуына, аяқталуына қажетті жұмсалған шығындарды сенімді бағалау мүмкін болса.
Әділ құн дегеніміз - активке айырбастауға болатын немесе бұдан жақсы хабардар тәуелсіз жақпен бұл операцияны тезірек аяқтағысы келетін міндеттемені жабатын немесе активке айырбастауға болатын қаржы.
Баға кіріс алынған эквивалент бойынша немесе алуға тиіс деп күтіліп отырған ақша қаржысының эквиваленттері немесе басқа да соның орнын толтыратын басқа бұл істен жақсы хабардар және жақсы дайындығы бар тәуелсіз жақтың келісімі бойынша бағаланады. Ақшалай емес басқа да айырбастаулардан түскен кіріс сол айырбастап алған тауар мен оған көрсетілген қызметтің әділ құнымен бағаланады.
Тауарды сатудан түскен кіріс кіріс және шығыс туралы есеп беруде көрсетіледі, тек қана төмендегі мойындаудың шарттарын қанағаттандырғанда ғана:
- өндіріс сатып алушыға тауардың жеке меншіктілігімен байланысты айтарлықтай тәуекелге баруға итермелесе; өндіріс тауардың жекеменшілігіне құқығына қатысы жоқ, сатылған товарды бақылауға қатыспаса;
- кірістің ақшасы сенімді түрде бағаланса;
- операциямен байланысты келген немесе болады деп күтілген шығын сенімді түрде бағаланса.
Халықаралық стандартта қаржылық есеп беруде заңдық форманың үстінен қарайтын экономикалық мазмұндағы үстемдік принціпі бар екенін ескере отырып, кірісті мойындаудың шартын келісіп алу керек.
Операцияның немесе келісімнің экономикалық мазмұндағы үстемдігі бар болғандықтан және олардың заңдық формасы жасалған операциялар мен келісімдердің экономикалық мазмұндағы көзқарасы тұрғысынан стандарттағы көрсету шартын мойындауды талап етеді.
Кірісті мойындаудың бірінші шарты - сатып алушының тауарға меншіліктілігімен байланысты айтарлықтай тәуекелге баруы және тиімділігі.
Экономикалық мазмұндағы көзқарас тұрғысынан сатылған тауарлар тауардағы экономикалық тиімділік сатып алушының атына көшірілгенде мойындалады. Соған сәйкес бақылауға байланысты тәуекелге бару да сатып алушыға ауысады.
Бірінші талап бойынша тауарды сатудағы меншіктілік құқығы заңды түрдегі формасының экономикалық мазмұны айқындалады. Экономикалық мазмұндағы көзқарас бойынша, тауар сатылады деп мынадай жағдайда мойындалады, егер актив сатушының активінен сатып алушының активіне ауысса, яғни активте бекітілген экономикалық тиімділікті пайдалану құқығы сатушыдан сатып алушыға ауысқан жағдайда. Бұл құқық Кіріс 18 активтерге кірістірілген экономикалық тиімділікті басқарудағы бақылау сияқты анықталған. Ал бұл тапқан кірістің екінші критериі болып танылады.
Өндіріс - сатушы бұл активтерді басқаруға араласпай және сатылған активтерді сатушы бақыламаса, тауарлар сатылды деп танылады.
Активтің анықтамасын еске түсірейік. Халықаралық стандарт бойынша, актив дегеніміз - өнеркәсіптің бақылауындағы өткен уақыттағы жасалған келісімдердің нәтижесінде болашақта экономикалық түсім күтіп отырған ресурстар. Соған сәйкес сатушының өндірісі сатып алушының өндірісіне өткізіп берген активтер заң жүзінде ғана емес, экономикалық мазмұндағы да сатылған тауарлар деп танылады.
Тауар сатып алушының өндірісінің активті болып танысу үшін, сатушының бақылауындағы келешекте сатушыға экономикалық тиімді болудан қалып, сатып алушының бақылауындағы экономикалық ресурс болу керек. Соған сәйкес активке кірістірілген бүкіл экономикалық пайда және соған сәйкес тәуекелге бару, меншіктік құқығынан сатып алушыға ауысады. Активке кірістірілген экономикалық пайда өндіріске түсу мүмкіндігі болу керек.
Бұл - кірісті мойындаудың негізгі талаптарының бірі.
Бұл дегеніміз, ондай жағдайда тауарды сатудан түскен кіріс деп танылады, егер сатушыға айтарлықтай меншіктілік құқығына байланысты, тәуекелге бару мен кіріс берілген болса.
Егер өндіріс меншіктілікке байланысты, тәуекелге бару қауіпі сақталса, одан түскен кіріс кіріс деп танылмайды.
Мынаған көңіл бөліңіз, егер өндіріс меншіктілікке байланысты, елеусіз ғана тәуекелге баратын жағдайда болса, сату операциясы жүрген болып шығады да, кіріс та кіріс деп танылады. Мысалы, жеке заттарды сататын дүкен, тауардың кейбір бөліктерінің сатушыға қайтарылу мүмкіндігі болса да, қайтарылған тауар саны аз болғандықтан, тауарды жіберген уақыттан бастап, кіріс деп танылады. Егер өндіріс, жасаған келісім бойынша, экономикалық пайда көрсе, кіріс бар деп танылады. Бір келісім бойынша түскен кіріс пен келген шығын бір мезгілде танылады. Қызмет көрсетуден түскен кіріс бағасы есеп беретін күнгі операцияның аяқталу кезеңін анықтау жолымен танылуға тиіс.
Төмендегідей шарттарды орындағанда ғана операция қорытындысы сенімді түрде бағаланады:
- Кірістің ақшасы сенімді түрде бағалану мүмкін болған жағдайда;
- Операциямен байланысты өндіріс орны экономикалық пайда көру мүмкіндігі болғанда;
- Операцияның аяқталу кезеңі есеп беретін күнгесенімді түрде бағаланса;
- Сатудың аяқталуы үшін қажет болған сату опрециясы кезінде болған шығындар сенімді түрде бағаланса.
Кіріске сонымен қатар кәсіпорынның әдеттегі дайын өнімдерді сатудан түсетін (тауар, қызмет көрсетуден) пайда кіреді. Дайын өнімдерді сатудан түсетін кіріс дегеніміз ( тауар, жұмыс, қызмет көрсету) - акционерлердің үлесі есебінен капиталдың өсуін яғни кәсіпорынның жұмыс істеп тұрған кездегі экономикалық тиімділіктен түскен пайда.
Типтік шоттар жоспарының Кірістер бөлімі кірістерды есепке алу үшін қажет. Бұл бөлім келесі бөлімдерден тұрады.[20]
6000 - сатылған өнім мен көрсетілген қызметтен түскен кіріс;
6100 - қаржыландырудан алынатын кірістер;
6200 - тағы басқа кірістер;
6300 - тоқтатылған қызметпен байланысты кірістер;
6400- үлестік қатысу әдісі бойынша есепке алынатын кірістер.
Есепті кезең соңында бұл бөлім шоттары 5610 есепті кезең пайдасы немесе зияны атты шотымен жабылады.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға сәйкес Кіріс - капиталдың ұлғаюына алып келетін, активтердиң өсуіне немесе міндеттемелердін азаюы түріндегі есепті кезең ішіндегі экономикалық пайданың ұлғаюы. Субъектінің негізгі немесе негізгі емес қызметтен алынған кіріс оның біріккен кірісын құрайды.
Кіріс келесілерден пайда болады:
* тауарлы- материалдық қордың сатылуы;
* Қызметтерді көрсету;
* Субъектіге қатысты пайыз, роялти, дивиденд алып келетін активтерді қолдануға беру.
Тауарды сатудан, қызмет көрсетуден кіріс субъектілер арасындағы келісімшарттағы сату бағасы бойынша анықталады. Кіріс халықаралық стандарттарға сәйкес 2 түрге бөлінеді: қарапайым және басқа да кірістер.
Қызметтің қарапайым түрлерінен түскен кіріске өнім мен тауарды сатудан түскен ақша және жұмыстың орындалуы мен қызмет көрсетуден түскен ақша жатады.
Кәсіпорында, қызмет көрсетуіне уақытша пайдалануға берілген төлемақы ( уақытша иелік ету және пайдалану) осы қызмет түрінен ( жалға беру ақысы) түсетін ақша жатады.
Кәсіпорындардың қызметіне басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталына қатысу және осы қызметке байланысты түскен ақша кіреді.
Кәсіпорынның уақытша пайдалану үшін төленген төлемақы, патенттің өнертапқыштығының, өндірісті үлгілер және меншіктің басқа түрлерінен, басқа мекемелердің жарғылық капиталына қатысқанда, бұл кәсіпорынның қызметіне қатысы жоқ болса, операциялық кіріске жатады.
Бұдан түскен ақша бухгалтерлік есепке кіреді егер ақшалай түсетін қаржы дебиторлық қарыздың көлеміндей болса.
Егер түскен қаржы түсуге тиіс қаржының бір бөлігі ғана болса, онда бухгалтерлердің есебіне дебиторлық қарыз ретінде кіреді (қарыздың жабылмаған бір бөлігі ретінде).
Түсуге тиісті қаржының көлемі және дебиторлық қарыздың көлемі кәсіпорын мен сатып алушының (тапсырыс берушінің) немесе кәсіпорын белсенділерін пайдалану арасындағы келісім-шартпен анықталады. Егер бағасы келісім- шартта қаралмаған болса, онда түскен қаржы дебиторлық қарыздың бағасын әдетте кәсіпорын салыстырмалы жағдайларда аналогтық өнімдер ( тауар, қызмет көрсету, жұмыс) бойынша немесе аналогтық белсенділердің уақытша пайдаланғанын көрсету арқылы анықталады.
Тауар мен өнімді сату кезеңінде коммерциялық кредит жағдайында қызмет көрсетілсе, түрі одан түскен қаржы бухгалтерлік есепке толық дебиторлық қарыз ретінде кіреді. Келісімшарттарға сәйкес ақша құралдармен өтелмейтін кірістер көлемі мен дебиторлық қарыздар бухгалтерлік есепте кәсіпорынмен қабылданған немесе қабылданатын тауарлардың (құндылықтардың) құны бойынша бағаланады. Кәсіпорын қабылданған немесе қабылдануға тиіс тауар құнын салыстырмалы жағдайда ұқсас тауарлар (құндылықтар) бағасына сәйкес анықталады. Кәсіпорын қабылданған тауарлардың (құндылықтардың) құнын анықтай алмаған жағдайда, кіріс көлемі мен дебиторлық қарыз көлемі кәсіпорынға берілуі тиіс немесе берілген тауар, өнім құнымен бағаланады.
Келісім-шартқа сәйкес міндеттемелер өзгергенде кіріс көлемі мен дебиторлық қарыз кәсіпорын мен қабылдануы тиіс актив құны бойынша түзетіледі. Салыстырмалы жағдайда кәсіпорынмен қабылдануы тиіс актив құны ұқсас активтердің құнын анықтау кезінде қолданатын баға бойынша анықталады.
Барлық түскен кірістер және дебиторлық қарыздар кәсіпорын ұсынған барлық жеңілдіктерді ескере отырып бағаланады.
Бухгалтерлік есеп ережелеріне сәйкес күмәнді талаптар қорлары пайда болуынан кіріс көлемі өзгерілмейді.
* Операциондық кірістер келесілер болып келеді. Кәсіпорынның активтерін уақытша қолданудан түскен кірістер.
* Өнертапқышқа берілетін патенттерінен, өндірістік үлгілер мен т.б. интеллектуалдық меншік түрлерінен пайда болатын құқық үшін төлемдер.
* Тағы басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталына қатысуынан түскен кірістер (бағалы қағаздар бойынша пайыздар тағы басқа кірістер) (5- бөлімге сәйкес),
* Кәсіпорынның ортақ қызметі нәтижесінде түскен кірістер (жай серіктестік келісімі бойынша),
* Кәсіпорынның ақша- қаражаттарын қолдану үшін алынған пайыздар және банк шотында жатқан кәсіпорынның ақша қаражаттарын банк ұстаған үшін банкпен берілген пайыздар.
Сатудан тыс кірістер
* келісімшартты бұзған үшін салынатын айыппұлдар, өсімпұлдар;
* қайтарымсыз берілген активтер ( сыйға тарту шарты бойынша);
* кәсіпорынға келтірілген заладарды өтеу үшін түскен кірістер;
* есепті кезең ішінде анықталған өткен жылдар кірісы ;
* арыздану уақыты өтіп кеткен кредиторлық және депоненттік қарыздар сомасы;
* курстық айырмалар;
* активті қайта бағалау сомасы;
* тағы басқа кірістер.
Төтенше жағдайлардағы түскен кірістерға- шаруашылық қызметтегі апаттық жағдайлар нәтижесінде пайда болатын кірістер жатады. (өрт, ұлтсыздану, апаттық жағдайлар) сақтандыру кірісы, енді қолдануға келмейтін, есептен шығаруға тиісті материалдық құндылықтар.
Негізгі құралдар және тағы басқа активтерді сатудан түскен кірістер, (тауарды сатудан түскен кіріс сомасын басқа жарғылық капиталда қатысуынан түскен кіріс сомасы мен ақша қаражаттарды уақытша қолдануға бергеннен түсен кірісті есептемегенде) берілген стандарттың 6 бөліміне сәйкес қарастырылады.
Келісімшарт шарттарын бұзған үшін төленуге тиіс айыппұлдар, өсімпұлдар және тағы басқа кәсіпорын залалын өтейтін кірістер көлемі бухгалтерлік есепте сот шешімі бойынша немесе қарыз деп танылған сома бойынша анықталады. Өтеусіз келіп түскен активтер бухгалтерлі есепте нарықтық баға бойынша көрсетіледі. Өтеусіз еліп түскен активтің нарықтық құнын бухгалтерлік есепке қабылданғандағы активтің бұл түріне берілген баға бойынша анықталады. Бухгалтерлік есепке қабылданған уақытында баға бойынша ақпарат талдаудан өтізіліп, құжат түрінде бекітілуі қажет.
Арыздану уақыты өтіп еткен кредиторлық қарыз кәсіпорын кірісының құрамына кәсіпорынның бухгалтерлік есетілігінде көрсетілген сома бойынша кірістіріледі.
Активті қайта бағалау сомасы активті қайта бағалау ережелеріне сәйкес анықталады. Басқа кірістер кәсіпорынның Пайда және зиян жөніндегі есептілігінде көрсетіледі.
1.2 Редут Защита ЖШС қызметінің сипаттамасы
Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан Республикасы заңнамасы бойынша заңды тұлға болып табылады.
Қоғамның толық атауы мемлекеттік тілде: Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2 маусым 2000 жылы Алматы қаласының Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне қарасты юстиция басқармасында (мемлекеттік тіркеу туралы куәлігі №3279601-1910-ТОО) тіркелуі бойынша құрылды.
Серіктестік қызметінің негізгі мақсаты заңды тұлғалар мен халыққа тұтынатын тауарларды алып-сату арқылы кіріс табу болып табылады. Аталған мақсаттарына жету үшін Серіктестік жалпы тұтынылатын тауарларды сату және Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасымен тыйым салынбаған кез келген түрлерін атқару. Лицензия алынуы керек қызмет түрін атқару үшін Серіктестік Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіпте лицензия алуға міндетті.[16]
Серіктестіктің орналасқан жері: 4880099, Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Иссыкская көшесі, 56-а үйі. Серіктестіктің қызмет атқару мерзімі оның Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органында мемлекеттік тіркеуден өткен кезінен бастап есептеледі және уақыт бойынша шектелмеген. Серіктестіктің қатысушылары: 1) Узбеков Кумисбек Рустембекович - Қазақстан Республикасының азаматы, 23.07.1976 жылы Талдықорған обл. туылған, жеке куәлік №000058007, Қазақстан Республикасының ІІМ 21.11.2007 ж. берілген, СТН 600718624714, Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің негізгі тұтынушылары деңгейі орташадан жоғары жеке тұлғалар болып табылады.
Серіктестіктің алдына қойған негізгі міндеті: максималды кіріс алу, ол үшін кәсіпорын өзінің қызметін көрсету жұмыстарын ұлғайтады және қызмет көрсету сервисін жетілдіреді, содан оның қаржылық жағдайы бір қалыпты тұр.
Серіктестік Қазақстан Республикасының заңнамасында көрсетілгендей рұқсат етілген қызмет көрсету түрлерімен айналысатын кіші бизнес субъектісі болып табылады.[17]
Серіктестіктің заңды мәртебесі:
1. Серіктестік Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінің органдарымен мемлекеттік кезінен бастап заңды тұлғаның құқықтарын иеленеді. Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, Қазақстан Республикасының 22.04.1998 ж. Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы Заңына және серіктестіктің жарғысына сәйкес атқарады.
2. Серіктестік өз жарғысымен және қатысушылардың жалпы жиналысының шешімдерінің Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының шегінде құқықтарға ие, қызметін атқару үшін қажетті рәміздері (банктік шоттары, соның ішінде валюталық шоттары, мөрі, мөртаңбалары, бланктері, таура белгілері, т.б.) бар.
3. Серіктестік коммерциялық кәсіпорын болып табылады, қызметінің мақсаттырна жету үшін өз атынан мәмілелер жасауға, мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иеленуге, міндеттерді қабылдауға, соттарда арыз беруші ретінде әрекет етуге құқылы.
4. Серіктестік Қазақстан республикасынң аумағында және одан тыс жерелерде филиалдар мен өкілдіктерді құруға, басқа заңды тұлғалармен бірлестіктерге (одақтарға) кіруге, сондай-ақ басқа заңды тұлғалардың қатысушысы болуға құқылы.
5. Серіктестік өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес өтеп алынуы мүмкін барлық мүлкімен жауап береді. Мемлекет пен оның органдары Серіктестіктің міндеттемелері бойынша жауап бермейді, Серіктестік те Мемлекеттің міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Серіктестік өз қатысушыларының оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Серіктестіктің қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және өздерінің енгізген салымдарының құны шегінде Серіктестіктің қызметіне байланысты шығындар тәукелін көтереді. Жарғылық капиталрға салымын толық енгізбеген серіктестіктің қатысушылары әр бір қатысушының енгізілмеген салым бөлігінің құны шегінде оның міндеттемелері бойынша ортақ жауапкертшілік көтереді.
Серіктестік қатысушыларының құқықтары мен міндеттері:
Серіктестік қатысушылары міндетті:
1. Серіктестіктің жарғысымен, құрылтай шартымен және Қазақстан Рсепубликасының заңнамасымен белгіленген тәртіпте Серіктестіктің істерін басқаруға қатысуға,
2. Серіктестіктің басқарушы органдарын сайлауға, тағайындауға, кері шақырып алуға және с айлануға;
3. Серіктестіктің қызметі туралы ақпарат алуға, бухгалтерлік және басқа құжатнамамаен танысуға;
4. Қатысушыларының Жалпы жиналысының құзыретіне сәйкес оған жарғымен және Қазақстан Рсепубликасының заңнамасымен қарастырылған тәртіпте Серіктестіктің қызмет мәселелері жөнінде ұсыныстар жасауға;
5. Қазақстан Республикасының заңнамасына және қатысушыларының Жалпы жиналысының шешіміне сәйкес Серіктестіктің жарғылық капиталындағы үлесіне сәйкес Серіктестіктің қызметінен кіріс алуға;
6. Серіктестіктің жарғылық капиталындағы өзіне тиесілі үлесті (үлесінің бір бөлігін) сатуға немесе басқаша шеттетуге (соның ішінде кепілге алуға);
7. Серіктестік тараған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін қалған мүліктің құнын немесе Серіктестіктің барлық қатысушыларының келісімі бойынша осы мүліктің бірбөліні заттай алуға;
8. Қазақстан Республикасының заңнамасымен қарастырылған тәртіпте үлесін шеттету арқылы Серіктестікке қатысуын тоқтатуға.
Серіктестік қатысушылары міндетті:
1. Серіктестіктің құрылтай шартымен және жарғымен қарастырылған тәртіпте, мөлшерлерде және мерзімдерде Серіктесстіктің жарғылық капиталына салымдар енгізуге;
2. Серіктестіктің құрылтай құжаттарының талаптарын сақтауға;
3. құрылтайшартының талаптары мен Серіктестіктің жоғарғы басқару органдарының шешімдерін орындауға;
4. Серіктестіктің жарғысымен және құрылтай шартымен белгіленген тәртіпте Серіктестіктің қызметне қатысуға, оның ішінде Серіктестіктің коммерциялық жобаларын жүзеге асыру шегінде өзіне қабылдаған міндеттемелерді орындауға;
5. Серіктестік коммерциялық құпия деп жарияланған мәліметтерді таратпауға;
6. Серіктестікке шығын әкелуі ықтимал қызметтен бас тартуға.
Серіктестіктің қатысушылары Қазақстан Республикасының заңнамасымен, құрылтай құжаттырмен және қатысушылардың Жалпы жиналысының шешімдерімен қарастырылған басқа да құқықтарға ие болып, міндеттерді көтеруі мүмкін.
Серіктестіктің мүлкі құрылтайшылардың (қатысушылардың) енгізген алғашқы салымдарының, қосымша жарналардың, Серіктестіктің кәсіпкерлік және шаруашылық қызметтен алынған кірістердің есебінен, сондай- ақ Қазақстан республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған басқа көздерден құралады. Серіктестік негізгі қорлардан, айналымдағы қаражаттардан, басқа да құндылықтардын құралған мүлкіне Қазақстан Республикасының заңнамасымен қарастырылған тәртіпте иелік ету, пайдалану және өкімдік ету құқығын жүзеге асырады. Серіктесітктің мүлкі оның жеке басында есепке алынады.
Серіктестіктің қызметін қамтамассыз ету үшін қатысушылардың ақшалай салымдарының есебінен Серіктестіктің жарғылық капиталы құралады. Жарғылық капиталдың алғашқы мөлшерін қатысушылар толық көлемде құрады. Серіктестіктің мемлекеттік тіркелуі кезінде жарғылық капитал толығымен құралады. Серіктестіктің жарғылық капиталы барлық қатысушылардың қосымша пропорционал салымдар енгізу арқылы, Серіктестіктің жеке меншік қаражаттарының есебінен, барлық қалған қатысушылардың келісімі болған жағдайда бір немесе бірнеше қатысушының қосымша салым енгізу арқылы, Серіктестіктің құрамын жаңа қатысушыларды қабылдау арқылы ұлғайтылады. Серіктестіктің жарғылық капиталы Серіктестік қатысушыларының салымдарының мөлшерін пропорционал азайту арқылы немесе жекелеген қатысушылардың үлестерін толығымен немесе бір бөлігін өтеу арқылы азайтылады. Қатысушылардың Жалпы жинадлысы жарғылық капиталды азайту туралы шешім қабылдаған күннен бастап екі ай ішінде Серіктестік жарғылық капиталының азайғандығы туралы хабарламаны барлық несие берушілеріне жіберуге немесе серіктестіктер туралы мәліметтер жарияланатын ресми басылымда сәйкес хабарландыру беруге міндетті. Серіктестіктің жарғылық капиталы мемлекеттік тіркелген кездегі заңнамамен белгіленген ең аз мөлшерден төмен азайтуға жол берілмейді. Серіктетстік қатысушыларының жарғылық капиталдағы үлестері және Серіктестіктің мүлік құнындағы сәйкес үлестері (мүліктегі үлесі) Серіктестіктің жарғылық капиталындағы салымдарына пропорционал болады және бүтіннің бір бөлігі немесе пайыз түрінде беріледі. Серіктестік қатысушысы Серіктестіктің мүлкіндегі үлесін немесе оның бір бөлігін Серіктестіктің басқа қатысушыларына немесе үшінші тұлғаларға сатуға немес басқа жолмен беруге құқылы. Серіктестіктің қатысушысы өз үлесін Серіктестіктің бас қатысушылардың алдындағы міндеттемесінің қамтамасыз етілуі ретінде кепілге салу құқылы. Осындай мәмілелерді жасау үшін Серіктестіктің немесе басқа қатысушылардың келісімі талап етілмейді. Серіктестіктің қатысушылары үшінші тұлғалар алдындағы қоладныстағы заңнамамен қарастырылған тәртіпте қатысушының үлесін немесе оның бір бөлігін артықшылықпен сатып алу құқығын пайдаланады. Серіктестіктің қатысушысының үшінші тұлғалар алдындағы міндеттемесінің қаматамасыз етілуі ретінде үлесін (оның бір бөлігін) үшінші тұлғаларға қолданыстағы заңнамаға сәйкес шеттетуіне немесе үлесті (үлестің бір бөлігін) кепілге салуына жол беріледі. Кез келген негіз бойынша үлеске деген құқықты жоғалту қатысушысының Серіктестіктен шығуына алып келеді. Қолданыстағы занамамен белгіленген тәртіпте үлесті иелену иеленушінің Серіктестік қатысушыларының құрамына кіруін білдіреді.
Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің бухгалтериясы бухгалтерлік есебінің келесі бөлімшелерінен құралады: негізгі құралдар және тауарлық материалдық құндылықтардың есебі; еңбекақы бойынша қызметкрелермен есеп айырысу есебі; ақша қаражатының есебі (кассалық опрециялар есебі және есеп айырысу шотындағы ақша және валюталық шотындағы ақша операцияларының есебі); әлеуметтік сферасы бойынша операциялар есебі, дайын өнімнің есебі, сатып алушылар мен тапсырысшылармен есеп айырысудың есебі.
Есеп саясатын қалыптастыру кезінде кәсіпорынның мүліктік тәуелсіздігі және үздікссіз қызметі болуы қажет,сонымен қатар таңдалған есеп саясатын алдағы уақытта ұстануы қажет. Есеп саясатын жасау кезінде кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтері Кәсіпорынның есеп саясатыатты Ережесіне негізделуі қажет.
Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметіне сипаттама беру мақсатындағы негізгі құрал қаржылық талдау жасау болып табылады. Қаржылық талдау - қаржылық ақпарат көрсеткіштерінің динамикасын және тәуелділігін зерттеу негізінде, шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайын ретроспективті (болған және өтіп кеткен) және перспективті (болашақта болатын) бағалау әдісі болып табылады. [8]
Редут Защита ЖШС-ның қаржылық қорытынды есептілігін талдауына келейік. Ең біріншіден, қаржылық есептілік баланстың көлденең және тігінен талдауын жасайық. Ол үшін келесі кестені құрастырамыз.
Кесте 1
Редут Защита ЖШС-ның бухгалтерлік баланстың көлденең талдауы:
(мың теңге есебінде)
Баланс бөлімдері мен баптары
2011
2010
Ауытқу (+-)
Өсу қарқыны, %
1
2
3
4
5
АКТИВТЕР
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Тауарлы-материалдық қорлар, нетто
976 686
1 599 663
-622 977
-38,94
Сауда дебиторлық берешек, нетто
280 818
31 026
249 792
805,11
Берілген аванстар және басқа да дебиторлық берешек, нетто
466 896
1 248 840
-781 944
-62,61
Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
351 161
80 871
270 290
334,22
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ЖИЫНЫ:
2 075 561
2 960 400
-884 839
-29,89
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Негізгі құралдар, нетто
3 599 674
3 169 312
430 362
13,58
Материалды емес активтер, нетто
26 167
30 860
-4 693
-15,21
Ұзақ мерзімді активтер үшін берілген аванстар
58 980
146 242
-87 262
-59,67
Басқа да ұзақ мерзімді активтер
178232
151 992
26 240
17,26
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ЖИЫНЫ:
3 863 053
3 498 406
364 647
10,42
БАЛАНС
5 938 614
6 458 806
-520 192
-8,05
ПАССИВТЕР
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Қысқа мерзімді қарыздар және ұзақ мерзімді қарыздың ағымдағы бөлігі
3 110 337
578 286
2 532 051
437,86
Байланыс жақтан алынған аванс
110 857
-110 857
-100
Сауда кредиторлық берешек
679 963
2 848 421
-2 168 458
-76,13
Басқа да ағымдағы міндеттемелер және есептелген шығындар
391 455
2 518 882
-2 127 427
-84,46
Төленуге тиісті салықтар және бюджеттен тыс қорлардың алдындағы қарыздар
84 993
22 520
62 473
277,41
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖИЫНЫ:
4 266 748
6 079 544
-1 812 796
-29,82
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер
-
19 035
-19 035
-100
Ұзақ мерзімді қарыздар
1 531 139
5 168 436
-3 637 297
-70,37
Байланыс жақтан алынған аванстар
-
367 815
-367 815
-100
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖИЫНЫ:
1 531 139
5 555 286
-4 024 147
-72,44
МЕНШІК КАПИТАЛ:
Жарғылық капитал
300 800
300 800
0
0
Қосымша төленген капитал
5 256 995
293 986
4 963 009
1688,17
Жинақталған дефицит
(5 417 068)
(5 770 810)
353 742
-6,13
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ ЖИЫНЫ:
140 727
(5 176 024)
5 316 751
102,72
БАЛАНС
5 938 614
6 458 806
-520 192
-8,05
*Редут Защита ЖШС-ның бухгалтерлік балансы негізінде құрастырылды
Көлденең таладу мәліметтеріне қарап, мынаны байқауға болады: 2011 жылдың соңында 2010 жылмен салыстырғанда баланс валютасы 520 192 мың теңгеге немесе 8.05 %-ға қысқарды. Мұндай өзгеріс кәсіпорынның мүліктік потенциалының төмендегенін көрсетеді. Өзгеріс негізгі құралдардың 430 362 мың теңгеге (немесе 13%) көбеюінен, материалды емес активтердің 4 693 (немесе 15%) азаюынан, берілген аванстардың 87 262 мың теңгеге (немесе 60%) азаюынан және ағымдағы активтердің 884 839 мың теңгеге немесе 29,89% азаюынан туындады. Ал пассивтегі өзгеріске қарағанда, меншік капитал 5 316 751 мың теңгеге немесе 102,72%-ға көбейді, ал қарыздық капитал керісінше азайды: ұзақ мерзімді міндеттемелер - 4 024 147 мың теңгеге, ал ағымдағы міндеттемелер - 1 812 796 мың теңгеге.
Ендігі кезекте бухгалтерлік баланс негізінде тігінен, яғни құрылымдық талдау жасаймыз.
Кесте 2
Редут Защита ЖШС-ның бухгалтерлік баланстың тігінен талдауы:
(мың теңге есебінде)
Баланс бөлімдері мен баптары
2011 жыл
2010 жыл
Құрылымның өзгеруі
Сомасы, мың теңге
Үлесі, %
Сомасы, мың теңге
Үлесі, %
1
2
3
4
5
6
АКТИВТЕР
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Тауарлы-материалдық қорлар, нетто
976 686
16,45
1 599 663
24,77
-8,32
Сауда дебиторлық берешек, нетто
280 818
4,73
31 026
0,48
4,25
Берілген аванстар және басқа да дебиторлық берешек, нетто
466 896
7,86
1 248 840
19,34
-11,47
Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
351 161
5,91
80 871
1,25
4,66
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ЖИЫНЫ:
2 075 561
34,95
2 960 400
45,84
-10,88
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Негізгі құралдар, нетто
3 599 674
60,61
3 169 312
49,07
11,55
Материалды емес активтер, нетто
26 167
0,44
30 860
0,48
-0,04
Ұзақ мерзімді активтер үшін берілген аванстар
58 980
0,99
146 242
2,26
-1,27
Басқа да ұзақ мерзімді активтер
178232
3,00
151 992
2,35
0,65
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ЖИЫНЫ:
3 863 053
65,05
3 498 406
54,16
10,88
БАЛАНС
5 938 614
6 458 806
ПАССИВТЕР
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Қысқа мерзімді қарыздар және ұзақ мерзімді қарыздың ағымдағы бөлігі
3 110 337
52,37
578 286
8,96
43,41
Байланыс жақтан алынған аванс
-
-
110 857
1,72
-1,72
Сауда кредиторлық берешек
679 963
11,45
2 848 421
44,10
-32,65
Басқа да ағымдағы міндеттемелер және есептелген шығындар
391 455
6,59
2 518 882
39,00
-32,41
Төленуге тиісті салықтар және бюджеттен тыс қорлардың алдындағы қарыздар
84 993
1,43
22 520
0,35
1,08
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖИЫНЫ:
4 266 748
71,85
6 079 544
94,13
-22,28
2-ші кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер
-
19 035
0,29
Ұзақ мерзімді қарыздар
1 531 139
25,78
5 168 436
80,02
0,29
Байланыс жақтан алынған аванстар
-
367 815
5,69
80,02
ҰЗАҚ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Т. РСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Есеп және аудит кафедрасы
Диплом жұмысы
КӘСІПОРЫН КІРІСТЕРІ ЕСЕБІНІҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ЖАҒДАЙЫ: ҚАЛЫПТАСУЫ, БӨЛІП ТАРАТЫЛУЫ ЖӘНЕ ҚОЛДАНЫЛУЫ.
Орындаған,
4 курс студенті
Ғылыми жетекші,
аға оқытушы
Норма бақылаушы
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
э.ғ.к., PhD докторы
Алматы, 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ КІРІСТЕР ЕСЕБІН КӘСІПОРЫНДАСТЫРУ
1.1 Кәсіпорын кірісі және қалыптасуы, қолданылуы 6
1.2 Редут Защита ЖШС қызметінің сипаттамасы 13
1.3 Кәсіпорынның есеп саясаты - кірістер есебін кәсіпорындастырудың негізі 22
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ КІРІСТЕР ЕСЕБІНІҢ ЖҮРГІЗІЛУІ ЖӘНЕ БӨЛІП ТАРАТЫЛУЫ
2.1 Негізгі кірістер есебі 31
2.2 Басқа да кірістер есебі 38
2.3 Редут Защита ЖШС-нің кірістерінің есебі 44
3 КІРІСТЕР ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ
3.1Кірістер есебі аудитінің кәсіпорындастырылуы 51
3.2 Кірістер есебі аудитінің әдістемесі 57
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ КӨЗДЕРІ 66
КІРІСПЕ
Еліміздің жағдайын жақсарту, эконикамызды одан ары көтеру мемлекеттік тұрғыдан бақылауға алынған мәселер күн тәртібінде бірінші кезекке қойылып отыр.
Қоғамымыздың даму кезеңдерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын, әсіресе бухгалтерлік есеп жұмыстарын дұрыс кәсіпорындастырудың маңызы зор.
Еліміздің егемендік алып, өз алдына ел болғанына да біраз уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында көптеген өзгерістер орын алды. Кеңестер Одағы тұсында жоспарлы экономика жолымен дамып келген шаруашылықтарды нарықтық жолға көшіруге тура келді. Осыған сәйкес кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп пен аудит жұмысына өзгерістер енгізу, қайта құру, әдістерін кәсіпорынның ерекшеліктеріне сай халықаралық стандарттардың талабына сәйкес жүргізу керектігі анық байқалды.
Соған орай 2009 жылы ақпанда "Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жөнінде" Қазақстан Республикасының Заңы күшіне енді. Сондай-ақ бухгалтерлік есеп жүргізу халықаралық стандарттарға барынша жақындастырылуда және де Бас шоттар жоспарының орнына Типтік шоттар жоспары енгізілді. Жеке кәсіпкерлік өкілдері үшін есеп жүйесінің жаңа тәртібі Ұлттық қаржылық есептілік стандарттары бойынша және соған сәйкес Типтік шоттар жоспары түрінде 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа ұсынылған болатын.
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорынның тиімділігін, ҒТП-тің жетістіктерін ендіру арқылы өнімнің (жұмыс, қызмет) бәсекелестігін, өндірісті басқарудың тиімділігін арттыруын және пайдаланбаған резервтерді қолдануын талап етеді.
Бірақ осындай мақсаттарды жүзеге асыру үшін ақшалай немесе басқадай түрде кіріс келіп түсуі керек.
Егер кәсіпорындар кіріс таппаса, экономиканың күйреуіне әкелетіндігі белгілі. Өйткені, кіріс арқылы мемлекеттің бюджеті өсіп отырады; капиталдың айналымы өседі; өндіріс ұлғаяды; құрылтайшылар мен жұмысшылардың әлеуметтік және материалдық қажеттіліктері қанағаттандырылады; төлем қабілеттілік жоғарлайды.
Кіріс - бүкіл кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін сипаттайтын яғни кәсіпорынның экономикалық даму негізін құрайтын қаржылық нәтиже. Кірістің өсуі - кәсіпорын қызметін өзін қаржыландыру негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалап, өндірісті ұлғайту негізін қалыптастырады.
Кіріс табу басқару жұмыстарының тиімділігіне, өндірісті нақты кәсіпорындастыруға, ресурстарды үнемдеу саясатының жүргізілуіне одан ары тәуелді бола бастады.
Кіріс - өндірістің тиімділігін шығарылған өнімнің көлемі мен сапасын, еңбек өнімділігі жағдайын, өзіндік құн деңгейін толық көрсететін көрсеткіш болып есептеледі.
Кірістің өсуі есебінен бюджет алдында, банктер және тағы басқа кәсіпорындардың алдындағы кәсіпорын өзінің міндеттерін орындайды. Осының негізінде кіріс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалауда өте маңызды болып келеді.
Кірістердің шығындарға қарағанда артуы кәсіпорынның қойған мақсаттарына жетудегі және қызметінің тиімділігін арттырудағы талпынысын көрсетеді. Кәсіпорындар құрылған кезде өздерінің алдарына ең жоғары дәрежедегі кіріс табу мақсатын қояды. Бұл кәсіпорынның негізгі өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл принцип өнімді өндірудегі шығындардың ақталуын және кәсіпорынның өндірістік-техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаржы көздерінен жабатындығын білдіреді. Кіріс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа да кәсіпорындар, кәсіпорындар алдындағы міндеттемелері орындалады.
Сонымен кіріс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады. Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Кіріс бойынша авансталған қаржылардың қайтарымдылық деңгейі мен осы кәсіпорынның активтеріне салынған салымдардың кірістілығы анықталынады.
Мемлекеттің экономикасы нарық қарынастарына негізделіп құрылған жағдайда кірістің мағынасы көп аспектілі түрде күшейе түседі. Кәсіпорынның акционерлік, жалдық, жеке және тағы басқа меншік түрі қаржылық тәуелсіздікті алғаннан кейін, бюджетке салықты және тағы басқа міндетті төлемдерді төлегеннен кейін қалған кірісті қандай мақсаттарға және қандай көлемде жұмсау жөнінде шешімді өзі шешуге құқылы. Қазіргі жағдайларда кіріс тұтынуға емес, кәсіпорынның экономикалық өсімі мен бәсекелестікті қамтамасыз ететін инвестициялық, инновациялық мақсаттарға жұмсалады.
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық нәтиже - кірістің рөлі ол атқаратын қызметтермен анықталады. Сондықтан да диплом жұмысын жазу үшін таңдалынып алынған. Кәсіпорынның кірістерінің есебі мен талдауы тақырыбы бүгінгі таңдағы өзекті тақырыптардың бірі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты кәсіпорынның қызметінің нәтижесі ретінде қалыптастын кірістер есебі және талдауын теориялық тұрғыдан зерттеп, осы тақырып бойынша маңызды сұрақтарын зерделеп және өз ұсыныстарымды келтіру болып табылады.
Жұмысты жазудағы міндеттерге келесілер жатады:
oo Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кірістер есебін қарастыру;
oo Қаржыландырудан түсетін және басқа да кірістердің есебін ашып көрсету;
oo Кірістер есебінің тылық көрсеткіштерін талдап, кірістілықты арттыратын факторларды анықтау және олдары іс жүзінде қолдану нәтижелерін зерттеу.
oo Редут Защита ЖШС-і мысалында кірістер есебінің кәсіпорындастырылуын қарастыру;
oo Кірістер есебінің аудиторлық тексеруін кәсіпорындастыру мен тексеруді жүргізу әдістемесін қарастыру.
Кәсіпорынның кірістерінің есебі мен аудиті тақырыбында диплом жұмысын орындау үшін осы тақырыпқа қатысы бар барлық заңнамалық актілер, нормативтік-құқықтық нұсқаулар, отандық және шет елдік экономисттер мен ғалымдардың оқулықтары, оқу құралдары мен баспасөз материалдары қолданылды.
Диплом жұмысы құрылысы бойынша кіріспеден, үш негізгі бөлімдерден, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымша беттерден құралады. Жұмыс жалпы көлемі 67 бетте орындалған, оның ішінде 14 кесте, 4 сурет бар.
1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ КІРІСТЕР ЕСЕБІН КӘСІПОРЫНДАСТЫРУ
1.1 Кәсіпорын кіріс және экономикалық мәні
Кіріс дегенеміз - кәсіпорынның әдеттегі қызметінің нәтижесінде жеке меншік капиталдың жеке меншіктердің есебінен капиталдың өсуін айтамыз.
Нарықтық қатынастар жағдайында кез-келген кәсіпорынның басты мақсаты - кіріс алу. Кіріс түрлі маңызда қолданылатын көп мағыналы ұғым. Сөздің кең мағынасында ақшалай құнына ие болуды кез-келген ақша қаражаттарының түсімі немесе материалдық құндылықты алуды көрсетеді. Кәсіпорынның кірісы оның активтерінің артуы немес капитал меншігінің көбеюіне әкелетін міндеттемелердің кемуі. Кіріс ұғымы жалпы мемлекетте ұлттық кіріс, кәсіпорындарда жалпы кіріс, таза кіріс, ал жеке тұлғаларда халықтың ақшалай кірісы, жеке кіріс болып қолданылады. Кәсіпорынның жалпы кірісына тауарларды сату және қызмет көрсетуден түсетін ақшалай түсім, атқарылған қызметтен, мүліктік бағалылықтарды сатудан, несие берілгендегі алынатын тиісті проценттер және басқа да ақшалай және материалдық түсімдер жатады.[15]
Жиі қолданылатын таза кіріс ұғымы жалпы кіріс және материалдық ресурстардың шығындары арасындағы айырмашылығы болып саналады. Экономикалық теорияда кіріс деп тұрақты және нарықтық субъектілердің қарамағына заңды түрде тікелей түсетін ақша сомаларын айтады. Кіріс алудың шарты - бұл қоғамның пайдалы қызметі. Бұл сұраныстың қажетіне жататын тауарларды шығару. Мына төмендегі кірістердің түрлерін ажыратуға болады:[14]
1. Жалпы кіріс - бұл тауарлардың белгілі мөлшерін сатудан түскен ақшалай сомасы. Ол тауар бағасын тауар мөлшеріне көбейтуге тең.
2. Орта кіріс - жалпы кірісті өнім өдшемінің мөлшеріне бөлу арқылы анықталатын кіріс.
3. Шекті (маржиналды) кіріс - бұл өнім өлшемін сатуды көбейту арқылы жалпы кірістің үстелуі.
Шекті кіріс шығарған әрбір қосымша өнім өлшемінің өтемділігін бағалауға мүмкіндік береді. Және де өзіндік құнмен ұштаса отырып, кәсіпорынды ұлғайту мүмкіндігіне құндық бағдарлар қызмет етеді.
Бухгалтерлік есеп жүйесінде Пайда және зиян жөніндегі есептілік негізінде кірістер жөніндегі келесідей ақпаратты алуға болады:
oo өнімдер (жұмыстар, қызметтерді) сатудан алынған кіріс;
oo жиынтық кіріс;
oo негізгі қызметтен алынған кіріс;
oo негізгі емес қызметтен алынған кіріс;
oo салық салуға дейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс;
oo салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс;
oo төтенше оқиғалардан алынған кіріс;
oo таза кіріс.
Өнімдер (жұмыстар, қызметтерді) сатудан алынған кіріс қосылған құн салығын, акциз құнын, басқа да міндетті төлемдер және салықтарды, қайтарылған тауарлар құнын, сату көлемі мен сауда бағасынан жасалынған жеңілдіктерді алып тастап көрсетіледі.Осы бап бойынша кәсіпорынның негізгі қызметінен алған кірістерінің сомасы көрсетіледі. Негізгі қызметтен алынатын кіріс сомалары тауарлық-материалдық құндылықтарды сату арқылы алынған, ұтыс түріндегі, пайыз, дивиденд, қалам ақы, рента түрінде алынатын кірістерды қамтиды. Оның мөлшері №11 журнал-ордер мәліметтері арқылы анықталады. [4]
Бүгінгі күні кәсіпорындар сатудан алынатын түсім сомасын есептеу қағидасына сәйкес анықтайтын болғандықтан, сатып алушыдан төлем сомасының келіп түсуін күтпестен, сату мерзімі деп тауарларды тиеп-жөнелту, өнімді өткізу және банкке төлем құжаттарын ұсыну мерзімі танылады. Тауарларды сату қорлар айналысының соңғы кезеңі саналады. Оның мөлшері бойынша қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері, айналымдылық және рентабелділік көрсеткіштері анықталады.
Негізгі қызметтен алынған кіріс сомасы жиынтық кіріс сомасынан жалпы және әкімшілік шығындарды, пайыздар мен сату шығындарын шегеру арқылы анықталады.
Негізгі емес қызметтен алынған кіріс сомалары өнімді өндіру және сату операцияларына тәуелді емес. Ол келесідей кіріс түрлерін қамтиды:
oo материалды емес активтерді сатудан алынған кірістер;
oo негізгі құралдарды сатудан алынған кірістер;
oo бағалы қағаздарды сатудан алынған кірістер;
oo акциялар бойынша дивидендтер және пайыз түріндегі кірістер;
oo бағамдық айырма түріндегі кірістер;
oo үкіметтің атқару кәсіпорындарының субсидиялары.
Осы негізгі және негізгі емес қызмет түрлерінен алынған кірістер қосындысын жиынтық кіріс деп атаймыз.
Кірістердің соңғы көрсеткіші - таза кіріс. Ол әдеттегі қызметтен алынған кірістер мен төтенше оқиғалардан алынған кірістердің жиынтық сомасы болып табылады. Таза кіріс сомасы 5610 Жиынтық пайда (зиян) шотының дебеттік және кредиттік айналымдарын салыстыру арқылы анықталады.
Нарықтық қатынастарға көшу өндірістік шығындарды есепке алуды кәсіпорындастыруда озық әдіс тәсілдерді қолдануды талап етеді. Маржиналды кірісті екі жақты қарастыруға болады:[12]
1. Маржиналды кіріс сатудан алынған кіріс пен өзгермелі шығындар арасындағы айырма ретінде анықталады.
2. Маржиналды кірісті негізгі қызметтен алынған кірістер мен тұрақты шығындар қосынды ретінде қарауға болады.
Кіріс бухгалтерлік есептілікте мойындалып, қаржылық есептілікте есептеу қағидасына сүйеніп көрсетіледі.
Басқа да кіріске басқа баптар бейнелейтін кәсіпорынның жұмыс істеу кезіндегі кірістің анықтамасына сәйкес кірістер кіреді.
Кез келген стандарттың басты мақсаты - өнім бойынша мойындаудың бірыңғай түрі және қаржылық есеп беру көрсеткішінің негізгі бағасын кіріс, шығыс және қаржы қозғалысын бухгалтерлік баланстың жекелеген баптары бойынша көрсетіліп, қаржылық есеп беру құрылымы бойынша талаптарын айқындау. Нағыз стандарттың мақсаты кіріс есебінің тәртібін айқындаудан тұрады. Кірісті есептеуде басты мәселе оны мойындау сәтін айқындаудан тұрады. Қаржылық көрсеткіштердің құрылысы бойынша ең маңызды кірістің бағасы және оны мойындау болып табылады. Мойындау дегеніміз - компанияның қаржылық нәтижесін айқындауда тапқан кіріс есеп беруде кірісі мен шығысына негіздеп кіргізу. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарты Кіріс 18 кіріс деп мойындап және соған сәйкес есеп беруде кіріс пен шығысқа сәйкестеліп, негізделген сәтті айқындау мақсатымен құрылған. Оның екінші міндеті, сөз жоқ, кіріс пен шығыс туралы есеп беруге жататын тапқан кірістің анық бағасы. Қаржылық есеп берудің Кіріс 18 халықаралық стандарты ішкі пайдаланушылардың қызығушылығын ескере отырып, тапқан кірісті мойындаудың шартын айқындау. [22]
ХҚЕС 18 Кіріс стандарты бойынша түсім сомасын танудың келесідей критерилері көрсетілген:
1. Түсім сомасын сенімді бағалау мүмкін болған жағдайда.
2. Мәміленің іске асуымен байланысты экономикалық пайданың алынуы ықтимал болса.
3. Мәміле кезеңдерінің белгілі-бір есепті мерзімге қатысты аяқталғандығын сенімді бағалау мүмкін болса.
4. Мәміленің жүзеге асырылуына, аяқталуына қажетті жұмсалған шығындарды сенімді бағалау мүмкін болса.
Әділ құн дегеніміз - активке айырбастауға болатын немесе бұдан жақсы хабардар тәуелсіз жақпен бұл операцияны тезірек аяқтағысы келетін міндеттемені жабатын немесе активке айырбастауға болатын қаржы.
Баға кіріс алынған эквивалент бойынша немесе алуға тиіс деп күтіліп отырған ақша қаржысының эквиваленттері немесе басқа да соның орнын толтыратын басқа бұл істен жақсы хабардар және жақсы дайындығы бар тәуелсіз жақтың келісімі бойынша бағаланады. Ақшалай емес басқа да айырбастаулардан түскен кіріс сол айырбастап алған тауар мен оған көрсетілген қызметтің әділ құнымен бағаланады.
Тауарды сатудан түскен кіріс кіріс және шығыс туралы есеп беруде көрсетіледі, тек қана төмендегі мойындаудың шарттарын қанағаттандырғанда ғана:
- өндіріс сатып алушыға тауардың жеке меншіктілігімен байланысты айтарлықтай тәуекелге баруға итермелесе; өндіріс тауардың жекеменшілігіне құқығына қатысы жоқ, сатылған товарды бақылауға қатыспаса;
- кірістің ақшасы сенімді түрде бағаланса;
- операциямен байланысты келген немесе болады деп күтілген шығын сенімді түрде бағаланса.
Халықаралық стандартта қаржылық есеп беруде заңдық форманың үстінен қарайтын экономикалық мазмұндағы үстемдік принціпі бар екенін ескере отырып, кірісті мойындаудың шартын келісіп алу керек.
Операцияның немесе келісімнің экономикалық мазмұндағы үстемдігі бар болғандықтан және олардың заңдық формасы жасалған операциялар мен келісімдердің экономикалық мазмұндағы көзқарасы тұрғысынан стандарттағы көрсету шартын мойындауды талап етеді.
Кірісті мойындаудың бірінші шарты - сатып алушының тауарға меншіліктілігімен байланысты айтарлықтай тәуекелге баруы және тиімділігі.
Экономикалық мазмұндағы көзқарас тұрғысынан сатылған тауарлар тауардағы экономикалық тиімділік сатып алушының атына көшірілгенде мойындалады. Соған сәйкес бақылауға байланысты тәуекелге бару да сатып алушыға ауысады.
Бірінші талап бойынша тауарды сатудағы меншіктілік құқығы заңды түрдегі формасының экономикалық мазмұны айқындалады. Экономикалық мазмұндағы көзқарас бойынша, тауар сатылады деп мынадай жағдайда мойындалады, егер актив сатушының активінен сатып алушының активіне ауысса, яғни активте бекітілген экономикалық тиімділікті пайдалану құқығы сатушыдан сатып алушыға ауысқан жағдайда. Бұл құқық Кіріс 18 активтерге кірістірілген экономикалық тиімділікті басқарудағы бақылау сияқты анықталған. Ал бұл тапқан кірістің екінші критериі болып танылады.
Өндіріс - сатушы бұл активтерді басқаруға араласпай және сатылған активтерді сатушы бақыламаса, тауарлар сатылды деп танылады.
Активтің анықтамасын еске түсірейік. Халықаралық стандарт бойынша, актив дегеніміз - өнеркәсіптің бақылауындағы өткен уақыттағы жасалған келісімдердің нәтижесінде болашақта экономикалық түсім күтіп отырған ресурстар. Соған сәйкес сатушының өндірісі сатып алушының өндірісіне өткізіп берген активтер заң жүзінде ғана емес, экономикалық мазмұндағы да сатылған тауарлар деп танылады.
Тауар сатып алушының өндірісінің активті болып танысу үшін, сатушының бақылауындағы келешекте сатушыға экономикалық тиімді болудан қалып, сатып алушының бақылауындағы экономикалық ресурс болу керек. Соған сәйкес активке кірістірілген бүкіл экономикалық пайда және соған сәйкес тәуекелге бару, меншіктік құқығынан сатып алушыға ауысады. Активке кірістірілген экономикалық пайда өндіріске түсу мүмкіндігі болу керек.
Бұл - кірісті мойындаудың негізгі талаптарының бірі.
Бұл дегеніміз, ондай жағдайда тауарды сатудан түскен кіріс деп танылады, егер сатушыға айтарлықтай меншіктілік құқығына байланысты, тәуекелге бару мен кіріс берілген болса.
Егер өндіріс меншіктілікке байланысты, тәуекелге бару қауіпі сақталса, одан түскен кіріс кіріс деп танылмайды.
Мынаған көңіл бөліңіз, егер өндіріс меншіктілікке байланысты, елеусіз ғана тәуекелге баратын жағдайда болса, сату операциясы жүрген болып шығады да, кіріс та кіріс деп танылады. Мысалы, жеке заттарды сататын дүкен, тауардың кейбір бөліктерінің сатушыға қайтарылу мүмкіндігі болса да, қайтарылған тауар саны аз болғандықтан, тауарды жіберген уақыттан бастап, кіріс деп танылады. Егер өндіріс, жасаған келісім бойынша, экономикалық пайда көрсе, кіріс бар деп танылады. Бір келісім бойынша түскен кіріс пен келген шығын бір мезгілде танылады. Қызмет көрсетуден түскен кіріс бағасы есеп беретін күнгі операцияның аяқталу кезеңін анықтау жолымен танылуға тиіс.
Төмендегідей шарттарды орындағанда ғана операция қорытындысы сенімді түрде бағаланады:
- Кірістің ақшасы сенімді түрде бағалану мүмкін болған жағдайда;
- Операциямен байланысты өндіріс орны экономикалық пайда көру мүмкіндігі болғанда;
- Операцияның аяқталу кезеңі есеп беретін күнгесенімді түрде бағаланса;
- Сатудың аяқталуы үшін қажет болған сату опрециясы кезінде болған шығындар сенімді түрде бағаланса.
Кіріске сонымен қатар кәсіпорынның әдеттегі дайын өнімдерді сатудан түсетін (тауар, қызмет көрсетуден) пайда кіреді. Дайын өнімдерді сатудан түсетін кіріс дегеніміз ( тауар, жұмыс, қызмет көрсету) - акционерлердің үлесі есебінен капиталдың өсуін яғни кәсіпорынның жұмыс істеп тұрған кездегі экономикалық тиімділіктен түскен пайда.
Типтік шоттар жоспарының Кірістер бөлімі кірістерды есепке алу үшін қажет. Бұл бөлім келесі бөлімдерден тұрады.[20]
6000 - сатылған өнім мен көрсетілген қызметтен түскен кіріс;
6100 - қаржыландырудан алынатын кірістер;
6200 - тағы басқа кірістер;
6300 - тоқтатылған қызметпен байланысты кірістер;
6400- үлестік қатысу әдісі бойынша есепке алынатын кірістер.
Есепті кезең соңында бұл бөлім шоттары 5610 есепті кезең пайдасы немесе зияны атты шотымен жабылады.
Халықаралық бухгалтерлік стандарттарға сәйкес Кіріс - капиталдың ұлғаюына алып келетін, активтердиң өсуіне немесе міндеттемелердін азаюы түріндегі есепті кезең ішіндегі экономикалық пайданың ұлғаюы. Субъектінің негізгі немесе негізгі емес қызметтен алынған кіріс оның біріккен кірісын құрайды.
Кіріс келесілерден пайда болады:
* тауарлы- материалдық қордың сатылуы;
* Қызметтерді көрсету;
* Субъектіге қатысты пайыз, роялти, дивиденд алып келетін активтерді қолдануға беру.
Тауарды сатудан, қызмет көрсетуден кіріс субъектілер арасындағы келісімшарттағы сату бағасы бойынша анықталады. Кіріс халықаралық стандарттарға сәйкес 2 түрге бөлінеді: қарапайым және басқа да кірістер.
Қызметтің қарапайым түрлерінен түскен кіріске өнім мен тауарды сатудан түскен ақша және жұмыстың орындалуы мен қызмет көрсетуден түскен ақша жатады.
Кәсіпорында, қызмет көрсетуіне уақытша пайдалануға берілген төлемақы ( уақытша иелік ету және пайдалану) осы қызмет түрінен ( жалға беру ақысы) түсетін ақша жатады.
Кәсіпорындардың қызметіне басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталына қатысу және осы қызметке байланысты түскен ақша кіреді.
Кәсіпорынның уақытша пайдалану үшін төленген төлемақы, патенттің өнертапқыштығының, өндірісті үлгілер және меншіктің басқа түрлерінен, басқа мекемелердің жарғылық капиталына қатысқанда, бұл кәсіпорынның қызметіне қатысы жоқ болса, операциялық кіріске жатады.
Бұдан түскен ақша бухгалтерлік есепке кіреді егер ақшалай түсетін қаржы дебиторлық қарыздың көлеміндей болса.
Егер түскен қаржы түсуге тиіс қаржының бір бөлігі ғана болса, онда бухгалтерлердің есебіне дебиторлық қарыз ретінде кіреді (қарыздың жабылмаған бір бөлігі ретінде).
Түсуге тиісті қаржының көлемі және дебиторлық қарыздың көлемі кәсіпорын мен сатып алушының (тапсырыс берушінің) немесе кәсіпорын белсенділерін пайдалану арасындағы келісім-шартпен анықталады. Егер бағасы келісім- шартта қаралмаған болса, онда түскен қаржы дебиторлық қарыздың бағасын әдетте кәсіпорын салыстырмалы жағдайларда аналогтық өнімдер ( тауар, қызмет көрсету, жұмыс) бойынша немесе аналогтық белсенділердің уақытша пайдаланғанын көрсету арқылы анықталады.
Тауар мен өнімді сату кезеңінде коммерциялық кредит жағдайында қызмет көрсетілсе, түрі одан түскен қаржы бухгалтерлік есепке толық дебиторлық қарыз ретінде кіреді. Келісімшарттарға сәйкес ақша құралдармен өтелмейтін кірістер көлемі мен дебиторлық қарыздар бухгалтерлік есепте кәсіпорынмен қабылданған немесе қабылданатын тауарлардың (құндылықтардың) құны бойынша бағаланады. Кәсіпорын қабылданған немесе қабылдануға тиіс тауар құнын салыстырмалы жағдайда ұқсас тауарлар (құндылықтар) бағасына сәйкес анықталады. Кәсіпорын қабылданған тауарлардың (құндылықтардың) құнын анықтай алмаған жағдайда, кіріс көлемі мен дебиторлық қарыз көлемі кәсіпорынға берілуі тиіс немесе берілген тауар, өнім құнымен бағаланады.
Келісім-шартқа сәйкес міндеттемелер өзгергенде кіріс көлемі мен дебиторлық қарыз кәсіпорын мен қабылдануы тиіс актив құны бойынша түзетіледі. Салыстырмалы жағдайда кәсіпорынмен қабылдануы тиіс актив құны ұқсас активтердің құнын анықтау кезінде қолданатын баға бойынша анықталады.
Барлық түскен кірістер және дебиторлық қарыздар кәсіпорын ұсынған барлық жеңілдіктерді ескере отырып бағаланады.
Бухгалтерлік есеп ережелеріне сәйкес күмәнді талаптар қорлары пайда болуынан кіріс көлемі өзгерілмейді.
* Операциондық кірістер келесілер болып келеді. Кәсіпорынның активтерін уақытша қолданудан түскен кірістер.
* Өнертапқышқа берілетін патенттерінен, өндірістік үлгілер мен т.б. интеллектуалдық меншік түрлерінен пайда болатын құқық үшін төлемдер.
* Тағы басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталына қатысуынан түскен кірістер (бағалы қағаздар бойынша пайыздар тағы басқа кірістер) (5- бөлімге сәйкес),
* Кәсіпорынның ортақ қызметі нәтижесінде түскен кірістер (жай серіктестік келісімі бойынша),
* Кәсіпорынның ақша- қаражаттарын қолдану үшін алынған пайыздар және банк шотында жатқан кәсіпорынның ақша қаражаттарын банк ұстаған үшін банкпен берілген пайыздар.
Сатудан тыс кірістер
* келісімшартты бұзған үшін салынатын айыппұлдар, өсімпұлдар;
* қайтарымсыз берілген активтер ( сыйға тарту шарты бойынша);
* кәсіпорынға келтірілген заладарды өтеу үшін түскен кірістер;
* есепті кезең ішінде анықталған өткен жылдар кірісы ;
* арыздану уақыты өтіп кеткен кредиторлық және депоненттік қарыздар сомасы;
* курстық айырмалар;
* активті қайта бағалау сомасы;
* тағы басқа кірістер.
Төтенше жағдайлардағы түскен кірістерға- шаруашылық қызметтегі апаттық жағдайлар нәтижесінде пайда болатын кірістер жатады. (өрт, ұлтсыздану, апаттық жағдайлар) сақтандыру кірісы, енді қолдануға келмейтін, есептен шығаруға тиісті материалдық құндылықтар.
Негізгі құралдар және тағы басқа активтерді сатудан түскен кірістер, (тауарды сатудан түскен кіріс сомасын басқа жарғылық капиталда қатысуынан түскен кіріс сомасы мен ақша қаражаттарды уақытша қолдануға бергеннен түсен кірісті есептемегенде) берілген стандарттың 6 бөліміне сәйкес қарастырылады.
Келісімшарт шарттарын бұзған үшін төленуге тиіс айыппұлдар, өсімпұлдар және тағы басқа кәсіпорын залалын өтейтін кірістер көлемі бухгалтерлік есепте сот шешімі бойынша немесе қарыз деп танылған сома бойынша анықталады. Өтеусіз келіп түскен активтер бухгалтерлі есепте нарықтық баға бойынша көрсетіледі. Өтеусіз еліп түскен активтің нарықтық құнын бухгалтерлік есепке қабылданғандағы активтің бұл түріне берілген баға бойынша анықталады. Бухгалтерлік есепке қабылданған уақытында баға бойынша ақпарат талдаудан өтізіліп, құжат түрінде бекітілуі қажет.
Арыздану уақыты өтіп еткен кредиторлық қарыз кәсіпорын кірісының құрамына кәсіпорынның бухгалтерлік есетілігінде көрсетілген сома бойынша кірістіріледі.
Активті қайта бағалау сомасы активті қайта бағалау ережелеріне сәйкес анықталады. Басқа кірістер кәсіпорынның Пайда және зиян жөніндегі есептілігінде көрсетіледі.
1.2 Редут Защита ЖШС қызметінің сипаттамасы
Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан Республикасы заңнамасы бойынша заңды тұлға болып табылады.
Қоғамның толық атауы мемлекеттік тілде: Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2 маусым 2000 жылы Алматы қаласының Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне қарасты юстиция басқармасында (мемлекеттік тіркеу туралы куәлігі №3279601-1910-ТОО) тіркелуі бойынша құрылды.
Серіктестік қызметінің негізгі мақсаты заңды тұлғалар мен халыққа тұтынатын тауарларды алып-сату арқылы кіріс табу болып табылады. Аталған мақсаттарына жету үшін Серіктестік жалпы тұтынылатын тауарларды сату және Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасымен тыйым салынбаған кез келген түрлерін атқару. Лицензия алынуы керек қызмет түрін атқару үшін Серіктестік Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіпте лицензия алуға міндетті.[16]
Серіктестіктің орналасқан жері: 4880099, Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Иссыкская көшесі, 56-а үйі. Серіктестіктің қызмет атқару мерзімі оның Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органында мемлекеттік тіркеуден өткен кезінен бастап есептеледі және уақыт бойынша шектелмеген. Серіктестіктің қатысушылары: 1) Узбеков Кумисбек Рустембекович - Қазақстан Республикасының азаматы, 23.07.1976 жылы Талдықорған обл. туылған, жеке куәлік №000058007, Қазақстан Республикасының ІІМ 21.11.2007 ж. берілген, СТН 600718624714, Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің негізгі тұтынушылары деңгейі орташадан жоғары жеке тұлғалар болып табылады.
Серіктестіктің алдына қойған негізгі міндеті: максималды кіріс алу, ол үшін кәсіпорын өзінің қызметін көрсету жұмыстарын ұлғайтады және қызмет көрсету сервисін жетілдіреді, содан оның қаржылық жағдайы бір қалыпты тұр.
Серіктестік Қазақстан Республикасының заңнамасында көрсетілгендей рұқсат етілген қызмет көрсету түрлерімен айналысатын кіші бизнес субъектісі болып табылады.[17]
Серіктестіктің заңды мәртебесі:
1. Серіктестік Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігінің органдарымен мемлекеттік кезінен бастап заңды тұлғаның құқықтарын иеленеді. Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, Қазақстан Республикасының 22.04.1998 ж. Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы Заңына және серіктестіктің жарғысына сәйкес атқарады.
2. Серіктестік өз жарғысымен және қатысушылардың жалпы жиналысының шешімдерінің Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының шегінде құқықтарға ие, қызметін атқару үшін қажетті рәміздері (банктік шоттары, соның ішінде валюталық шоттары, мөрі, мөртаңбалары, бланктері, таура белгілері, т.б.) бар.
3. Серіктестік коммерциялық кәсіпорын болып табылады, қызметінің мақсаттырна жету үшін өз атынан мәмілелер жасауға, мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иеленуге, міндеттерді қабылдауға, соттарда арыз беруші ретінде әрекет етуге құқылы.
4. Серіктестік Қазақстан республикасынң аумағында және одан тыс жерелерде филиалдар мен өкілдіктерді құруға, басқа заңды тұлғалармен бірлестіктерге (одақтарға) кіруге, сондай-ақ басқа заңды тұлғалардың қатысушысы болуға құқылы.
5. Серіктестік өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес өтеп алынуы мүмкін барлық мүлкімен жауап береді. Мемлекет пен оның органдары Серіктестіктің міндеттемелері бойынша жауап бермейді, Серіктестік те Мемлекеттің міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Серіктестік өз қатысушыларының оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Серіктестіктің қатысушылары оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және өздерінің енгізген салымдарының құны шегінде Серіктестіктің қызметіне байланысты шығындар тәукелін көтереді. Жарғылық капиталрға салымын толық енгізбеген серіктестіктің қатысушылары әр бір қатысушының енгізілмеген салым бөлігінің құны шегінде оның міндеттемелері бойынша ортақ жауапкертшілік көтереді.
Серіктестік қатысушыларының құқықтары мен міндеттері:
Серіктестік қатысушылары міндетті:
1. Серіктестіктің жарғысымен, құрылтай шартымен және Қазақстан Рсепубликасының заңнамасымен белгіленген тәртіпте Серіктестіктің істерін басқаруға қатысуға,
2. Серіктестіктің басқарушы органдарын сайлауға, тағайындауға, кері шақырып алуға және с айлануға;
3. Серіктестіктің қызметі туралы ақпарат алуға, бухгалтерлік және басқа құжатнамамаен танысуға;
4. Қатысушыларының Жалпы жиналысының құзыретіне сәйкес оған жарғымен және Қазақстан Рсепубликасының заңнамасымен қарастырылған тәртіпте Серіктестіктің қызмет мәселелері жөнінде ұсыныстар жасауға;
5. Қазақстан Республикасының заңнамасына және қатысушыларының Жалпы жиналысының шешіміне сәйкес Серіктестіктің жарғылық капиталындағы үлесіне сәйкес Серіктестіктің қызметінен кіріс алуға;
6. Серіктестіктің жарғылық капиталындағы өзіне тиесілі үлесті (үлесінің бір бөлігін) сатуға немесе басқаша шеттетуге (соның ішінде кепілге алуға);
7. Серіктестік тараған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін қалған мүліктің құнын немесе Серіктестіктің барлық қатысушыларының келісімі бойынша осы мүліктің бірбөліні заттай алуға;
8. Қазақстан Республикасының заңнамасымен қарастырылған тәртіпте үлесін шеттету арқылы Серіктестікке қатысуын тоқтатуға.
Серіктестік қатысушылары міндетті:
1. Серіктестіктің құрылтай шартымен және жарғымен қарастырылған тәртіпте, мөлшерлерде және мерзімдерде Серіктесстіктің жарғылық капиталына салымдар енгізуге;
2. Серіктестіктің құрылтай құжаттарының талаптарын сақтауға;
3. құрылтайшартының талаптары мен Серіктестіктің жоғарғы басқару органдарының шешімдерін орындауға;
4. Серіктестіктің жарғысымен және құрылтай шартымен белгіленген тәртіпте Серіктестіктің қызметне қатысуға, оның ішінде Серіктестіктің коммерциялық жобаларын жүзеге асыру шегінде өзіне қабылдаған міндеттемелерді орындауға;
5. Серіктестік коммерциялық құпия деп жарияланған мәліметтерді таратпауға;
6. Серіктестікке шығын әкелуі ықтимал қызметтен бас тартуға.
Серіктестіктің қатысушылары Қазақстан Республикасының заңнамасымен, құрылтай құжаттырмен және қатысушылардың Жалпы жиналысының шешімдерімен қарастырылған басқа да құқықтарға ие болып, міндеттерді көтеруі мүмкін.
Серіктестіктің мүлкі құрылтайшылардың (қатысушылардың) енгізген алғашқы салымдарының, қосымша жарналардың, Серіктестіктің кәсіпкерлік және шаруашылық қызметтен алынған кірістердің есебінен, сондай- ақ Қазақстан республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған басқа көздерден құралады. Серіктестік негізгі қорлардан, айналымдағы қаражаттардан, басқа да құндылықтардын құралған мүлкіне Қазақстан Республикасының заңнамасымен қарастырылған тәртіпте иелік ету, пайдалану және өкімдік ету құқығын жүзеге асырады. Серіктесітктің мүлкі оның жеке басында есепке алынады.
Серіктестіктің қызметін қамтамассыз ету үшін қатысушылардың ақшалай салымдарының есебінен Серіктестіктің жарғылық капиталы құралады. Жарғылық капиталдың алғашқы мөлшерін қатысушылар толық көлемде құрады. Серіктестіктің мемлекеттік тіркелуі кезінде жарғылық капитал толығымен құралады. Серіктестіктің жарғылық капиталы барлық қатысушылардың қосымша пропорционал салымдар енгізу арқылы, Серіктестіктің жеке меншік қаражаттарының есебінен, барлық қалған қатысушылардың келісімі болған жағдайда бір немесе бірнеше қатысушының қосымша салым енгізу арқылы, Серіктестіктің құрамын жаңа қатысушыларды қабылдау арқылы ұлғайтылады. Серіктестіктің жарғылық капиталы Серіктестік қатысушыларының салымдарының мөлшерін пропорционал азайту арқылы немесе жекелеген қатысушылардың үлестерін толығымен немесе бір бөлігін өтеу арқылы азайтылады. Қатысушылардың Жалпы жинадлысы жарғылық капиталды азайту туралы шешім қабылдаған күннен бастап екі ай ішінде Серіктестік жарғылық капиталының азайғандығы туралы хабарламаны барлық несие берушілеріне жіберуге немесе серіктестіктер туралы мәліметтер жарияланатын ресми басылымда сәйкес хабарландыру беруге міндетті. Серіктестіктің жарғылық капиталы мемлекеттік тіркелген кездегі заңнамамен белгіленген ең аз мөлшерден төмен азайтуға жол берілмейді. Серіктетстік қатысушыларының жарғылық капиталдағы үлестері және Серіктестіктің мүлік құнындағы сәйкес үлестері (мүліктегі үлесі) Серіктестіктің жарғылық капиталындағы салымдарына пропорционал болады және бүтіннің бір бөлігі немесе пайыз түрінде беріледі. Серіктестік қатысушысы Серіктестіктің мүлкіндегі үлесін немесе оның бір бөлігін Серіктестіктің басқа қатысушыларына немесе үшінші тұлғаларға сатуға немес басқа жолмен беруге құқылы. Серіктестіктің қатысушысы өз үлесін Серіктестіктің бас қатысушылардың алдындағы міндеттемесінің қамтамасыз етілуі ретінде кепілге салу құқылы. Осындай мәмілелерді жасау үшін Серіктестіктің немесе басқа қатысушылардың келісімі талап етілмейді. Серіктестіктің қатысушылары үшінші тұлғалар алдындағы қоладныстағы заңнамамен қарастырылған тәртіпте қатысушының үлесін немесе оның бір бөлігін артықшылықпен сатып алу құқығын пайдаланады. Серіктестіктің қатысушысының үшінші тұлғалар алдындағы міндеттемесінің қаматамасыз етілуі ретінде үлесін (оның бір бөлігін) үшінші тұлғаларға қолданыстағы заңнамаға сәйкес шеттетуіне немесе үлесті (үлестің бір бөлігін) кепілге салуына жол беріледі. Кез келген негіз бойынша үлеске деген құқықты жоғалту қатысушысының Серіктестіктен шығуына алып келеді. Қолданыстағы занамамен белгіленген тәртіпте үлесті иелену иеленушінің Серіктестік қатысушыларының құрамына кіруін білдіреді.
Редут Защита жауапкершілігі шектеулі серіктестікгінің бухгалтериясы бухгалтерлік есебінің келесі бөлімшелерінен құралады: негізгі құралдар және тауарлық материалдық құндылықтардың есебі; еңбекақы бойынша қызметкрелермен есеп айырысу есебі; ақша қаражатының есебі (кассалық опрециялар есебі және есеп айырысу шотындағы ақша және валюталық шотындағы ақша операцияларының есебі); әлеуметтік сферасы бойынша операциялар есебі, дайын өнімнің есебі, сатып алушылар мен тапсырысшылармен есеп айырысудың есебі.
Есеп саясатын қалыптастыру кезінде кәсіпорынның мүліктік тәуелсіздігі және үздікссіз қызметі болуы қажет,сонымен қатар таңдалған есеп саясатын алдағы уақытта ұстануы қажет. Есеп саясатын жасау кезінде кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтері Кәсіпорынның есеп саясатыатты Ережесіне негізделуі қажет.
Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметіне сипаттама беру мақсатындағы негізгі құрал қаржылық талдау жасау болып табылады. Қаржылық талдау - қаржылық ақпарат көрсеткіштерінің динамикасын және тәуелділігін зерттеу негізінде, шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайын ретроспективті (болған және өтіп кеткен) және перспективті (болашақта болатын) бағалау әдісі болып табылады. [8]
Редут Защита ЖШС-ның қаржылық қорытынды есептілігін талдауына келейік. Ең біріншіден, қаржылық есептілік баланстың көлденең және тігінен талдауын жасайық. Ол үшін келесі кестені құрастырамыз.
Кесте 1
Редут Защита ЖШС-ның бухгалтерлік баланстың көлденең талдауы:
(мың теңге есебінде)
Баланс бөлімдері мен баптары
2011
2010
Ауытқу (+-)
Өсу қарқыны, %
1
2
3
4
5
АКТИВТЕР
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Тауарлы-материалдық қорлар, нетто
976 686
1 599 663
-622 977
-38,94
Сауда дебиторлық берешек, нетто
280 818
31 026
249 792
805,11
Берілген аванстар және басқа да дебиторлық берешек, нетто
466 896
1 248 840
-781 944
-62,61
Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
351 161
80 871
270 290
334,22
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ЖИЫНЫ:
2 075 561
2 960 400
-884 839
-29,89
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Негізгі құралдар, нетто
3 599 674
3 169 312
430 362
13,58
Материалды емес активтер, нетто
26 167
30 860
-4 693
-15,21
Ұзақ мерзімді активтер үшін берілген аванстар
58 980
146 242
-87 262
-59,67
Басқа да ұзақ мерзімді активтер
178232
151 992
26 240
17,26
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ЖИЫНЫ:
3 863 053
3 498 406
364 647
10,42
БАЛАНС
5 938 614
6 458 806
-520 192
-8,05
ПАССИВТЕР
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Қысқа мерзімді қарыздар және ұзақ мерзімді қарыздың ағымдағы бөлігі
3 110 337
578 286
2 532 051
437,86
Байланыс жақтан алынған аванс
110 857
-110 857
-100
Сауда кредиторлық берешек
679 963
2 848 421
-2 168 458
-76,13
Басқа да ағымдағы міндеттемелер және есептелген шығындар
391 455
2 518 882
-2 127 427
-84,46
Төленуге тиісті салықтар және бюджеттен тыс қорлардың алдындағы қарыздар
84 993
22 520
62 473
277,41
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖИЫНЫ:
4 266 748
6 079 544
-1 812 796
-29,82
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер
-
19 035
-19 035
-100
Ұзақ мерзімді қарыздар
1 531 139
5 168 436
-3 637 297
-70,37
Байланыс жақтан алынған аванстар
-
367 815
-367 815
-100
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖИЫНЫ:
1 531 139
5 555 286
-4 024 147
-72,44
МЕНШІК КАПИТАЛ:
Жарғылық капитал
300 800
300 800
0
0
Қосымша төленген капитал
5 256 995
293 986
4 963 009
1688,17
Жинақталған дефицит
(5 417 068)
(5 770 810)
353 742
-6,13
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ ЖИЫНЫ:
140 727
(5 176 024)
5 316 751
102,72
БАЛАНС
5 938 614
6 458 806
-520 192
-8,05
*Редут Защита ЖШС-ның бухгалтерлік балансы негізінде құрастырылды
Көлденең таладу мәліметтеріне қарап, мынаны байқауға болады: 2011 жылдың соңында 2010 жылмен салыстырғанда баланс валютасы 520 192 мың теңгеге немесе 8.05 %-ға қысқарды. Мұндай өзгеріс кәсіпорынның мүліктік потенциалының төмендегенін көрсетеді. Өзгеріс негізгі құралдардың 430 362 мың теңгеге (немесе 13%) көбеюінен, материалды емес активтердің 4 693 (немесе 15%) азаюынан, берілген аванстардың 87 262 мың теңгеге (немесе 60%) азаюынан және ағымдағы активтердің 884 839 мың теңгеге немесе 29,89% азаюынан туындады. Ал пассивтегі өзгеріске қарағанда, меншік капитал 5 316 751 мың теңгеге немесе 102,72%-ға көбейді, ал қарыздық капитал керісінше азайды: ұзақ мерзімді міндеттемелер - 4 024 147 мың теңгеге, ал ағымдағы міндеттемелер - 1 812 796 мың теңгеге.
Ендігі кезекте бухгалтерлік баланс негізінде тігінен, яғни құрылымдық талдау жасаймыз.
Кесте 2
Редут Защита ЖШС-ның бухгалтерлік баланстың тігінен талдауы:
(мың теңге есебінде)
Баланс бөлімдері мен баптары
2011 жыл
2010 жыл
Құрылымның өзгеруі
Сомасы, мың теңге
Үлесі, %
Сомасы, мың теңге
Үлесі, %
1
2
3
4
5
6
АКТИВТЕР
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Тауарлы-материалдық қорлар, нетто
976 686
16,45
1 599 663
24,77
-8,32
Сауда дебиторлық берешек, нетто
280 818
4,73
31 026
0,48
4,25
Берілген аванстар және басқа да дебиторлық берешек, нетто
466 896
7,86
1 248 840
19,34
-11,47
Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
351 161
5,91
80 871
1,25
4,66
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ЖИЫНЫ:
2 075 561
34,95
2 960 400
45,84
-10,88
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР:
Негізгі құралдар, нетто
3 599 674
60,61
3 169 312
49,07
11,55
Материалды емес активтер, нетто
26 167
0,44
30 860
0,48
-0,04
Ұзақ мерзімді активтер үшін берілген аванстар
58 980
0,99
146 242
2,26
-1,27
Басқа да ұзақ мерзімді активтер
178232
3,00
151 992
2,35
0,65
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ЖИЫНЫ:
3 863 053
65,05
3 498 406
54,16
10,88
БАЛАНС
5 938 614
6 458 806
ПАССИВТЕР
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Қысқа мерзімді қарыздар және ұзақ мерзімді қарыздың ағымдағы бөлігі
3 110 337
52,37
578 286
8,96
43,41
Байланыс жақтан алынған аванс
-
-
110 857
1,72
-1,72
Сауда кредиторлық берешек
679 963
11,45
2 848 421
44,10
-32,65
Басқа да ағымдағы міндеттемелер және есептелген шығындар
391 455
6,59
2 518 882
39,00
-32,41
Төленуге тиісті салықтар және бюджеттен тыс қорлардың алдындағы қарыздар
84 993
1,43
22 520
0,35
1,08
ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖИЫНЫ:
4 266 748
71,85
6 079 544
94,13
-22,28
2-ші кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер
-
19 035
0,29
Ұзақ мерзімді қарыздар
1 531 139
25,78
5 168 436
80,02
0,29
Байланыс жақтан алынған аванстар
-
367 815
5,69
80,02
ҰЗАҚ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz