ТМД аумағының климаты

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ТМД - ның климаты атмосфераның төменгі қабаты мен аудан - аумағы жағынан аса зор, әрі көпшілік бөлігі қоңыржай ендіктерде орналасқан, сипаты жағынан алуан түрлі болып келетін жер бетінің өзара күрделі әрекеті нәтижесінде қалыптасады.

Жер шарының, Евразияның және Бұрынғы Кеңес одағының климатын зерттеуде А. И. Воейков, Б. П. Алисов, А. А. Григорьев, М. И. Будыко және т. б. орыс және Кеңес ғалымдары өз үлестерін қосты.

А. И. Воейков (1842 - 1916) Ресей климатологиясының негізін салушы болып табылады. Онымен әр аумақтардағы климат ерекшеліктерін анықтайтын факторлар туралы түсініктер негізделген, Азиядағы муссонды азияттық аймақ анықталған, және бірінші рет солтүстік - шығыс Азияның муссондары зерттелген. А. И. Воейков өзінің барлық жұмыстарында климаттың табиғаттың басқа компоненттерімен, сонымен қатар өзендердің гидрологиялық режимімен байланыстылығына аса назар аударған.

Климаттың қалыптасуына әсер ететін факторлар. ТМД - ның климаты көптеген факторлардың әсерінен қалыптасады: жер аумағының аса зор болғандығынан күн сәулесінің мол түсуі, ауа массаларының әсері, жер бетінің өзара күрделі әрекеті нәтижесі және адамның шаруашылық әрекеті.

Климаттың қалыптасуына негізінен радияциялы0 және циркуляциялық жағдайлар әсерін тигізеді. Ауа массаларының типтерін және олардың қозғалысын фронтальді процестердің дамуын және атмосфералық жауын - шашынды анықтайды, нәтижесінде жылу мен ылғалдың арақатынасын реттейді.

Күн радияциясы - Географиялық қабықтағы болып жатқан барлық құбылыстардың, сонымен қатар климаттың қалыптасуының басты энергия көзі болып табылады. Сондықтан ТМД - ның климатының қалыптасуының негізгі факторларының бірі - радияциялық жағдайлар. Көбіне ТМД аумағының қоңыржай және субарктикалық белдеулеріне түсетін жылдық радиация мөлшері ерекше мол болады. Мысалы, Арктикалық белдеуде солтүстік жерде жиынтық радияцияның мөлшері 60 ккал/см ² (2520 МДж/м ² ) болса, қиыр оңтүстікте субтропикалық белдеудегі тұран жазығында 160 к ккал/см ² .

ТМД аумағына күн радиациясының мол түсетін кезеңі мамыр - маусым айларында. Бұл күннің көк жиектен жоғары тұрғандығымен және күннің ұзаруымен байланысты болады. Мысалы. 60 ⁰ Солтүстік жарты шарда мамыр айында түсетін жиынтық радияция 14 - 16 ккал/см ² (588 - 672 МДж /м ² ) болса, 60 ⁰ оңтүстік жарты шарда 15 - 21 ккал/см ² (630 - 882 МДж /м ² ) болады. Ал, қыста күннің көк жиектен төмен болуына, полярлық түндегі күннің аз түсетіндігіне, қар қар жамылғысының болуына байланысты. Солтүстікке қарай күн радияциясы азаяды. Сондықтан қаңтардағы жиынтық радиация оңтүстікте 5 - 6 ккал/см ² (210 - 252 МДж /м ² ) 60 ⁰ солтүстік жарты шарда 1 ккал/см ² (42 МДж /м ² ) шамасында. Ал, Таймырда арктикалық аралдарда мүлдем болмайды.

Күн радияциясының мөлшеріне уақытқа немесе кеңістікке қарай өзгеріп отыратын бұлттылық күшті әсер етеді. Бұлттылық артқан сайын күннен келетін радиция мөлшері азайып, шашыранды радияция көбейеді, жиынтық радиация азаяды. ТМД - ның солтүстігінде бұлттылық болғандықтан жер бетінің альбедосының жоғары болуынан және күннің түсу бұрышының аздығынан жиынтық радиация мұнда кемиді. Орта Азиядағы бұлттылықтың аздығы және күннің түсу бұрышының үлкен болуы жиынтық радиацияның көп түсуіне әкеледі. Жылдық радиациялық байланыс Арктиканың орталығында 2 - 2, 5 ккал/см ² (84 - 105 МДж /м ² ), Таймырдың оңтүстігінде 600 МДж /м ² . ал, субтропиктік аймақтарда 2400 МДж /м ² - ді құрайды. Қыста, Тұран жазығы мен Кавказ аумақтарынан басқа жерде радиацияның баланс көрсеткіші теріс мәнге ие.

Климаттың қалыптасуына циркуляциялық жағдайлар үлкен әсер етеді. Бұған аймақтың жан-жағын теңіз және мұхиттардың қоршауы, жоғарғы және төменгі қысымды аймақтардың болуы және олардың жылдың әр мезгілінде орын ауыстырып және жоқ болып кетуі әсер етеді.

ТМД - ның климатына келесідей барикалық орталықтар әсер етеді: жоғарғы қысымды аймақтар- Азор (Солтүстік - Атлантикалық ), Арктикалық және Азият максимумдары және Исландиялық және Алеут минимум төмен қысымды аймақтар. Жоғары және төмен қысымды аймақтардың бірлесуі ауа массалардың қозғалысын, желдердің бағыты мен жылдамдығын анықтайды.

Барикалық орталықтардың жыл мезгілдеріне байланысты жеке аумақтарға бөлінуі ауа қысымының карталарында көрініс береді. Осылайша, қаңтарда солтүстік - шығыс және батыс белдеулерімен үлкен жоғары қысымды аймақ белгіленген ( Азияттық максимум) . Бұл аймақтың Оңтүстік Сібір(1037, 5 гПа) және солтүстік-шығыс(1030 гПа) тауларында жоғары қысым анықталған. Осы аймақтардан бастап жоғары қысым төмен қысымды аймақтарға:Исландиялық және Алеут минимумдарына қарай (1000гПа) төмендейді.

Шілдеде Азор, Арктикалық және Солтүстік-Тынықмұхиттық максимумдары (1012, 5гПа) көршілес теңіздер мен мұхиттар бетінде орнайды. Ал, ТМД аймағының барлық жерінде неғұрлым төмен қысым орын алады (1005 - 1010 гПа) .

Ауа массалары ТМД аумағында қалыптасады. Олар оны қоршап жатқан мұхиттардан, теңіздерден, құрлықтардан келеді. Олардың барлығының өзінің қасиеті бар. Кеңістігіне және жер бедеріне байланысты ауа массалар типтерте бөлінеді, олар ТМД климатын қалыптастырады.

Арктикалық ауа Солтүстік-Мұзды мұхиттың және оның теңіздерінің мұздықтарының үстінде қалыптасады. Температурасы мен ылғалдылығына байланысты оларды континентік және теңіздік деп бөлінеді.

Теңіздік арктикалық ауа Арктиканың қатпайтын бөліктерінде қалыптасып, ТМД аумағына солтүстік-батыстан, ал, континентік арктикалық ауа арктиканың мұздықты аймақтарынан келеді. Арктикалық ауа суық және ылғалы аз болады. Ол ТМД аумағына еркін еніп температураны төмендетеді.

Қоңыржай аумақтардың ауасы (полярлы) қоңыржай ендігінде қалыптасады . Ол арктикалық ауа сияқты теңіздік және континенттік болып бөлінеді. Ылғылы көп теңіздік ауа батыстық көшкінмен атлант мұхитынан келеді де, сонау шығысқа Верхоянск қыратына және Байкалға дейін жетеді. Қиыр Шығыста муссондық циркулияция тынық мұхиттың қоңыржай ендіктерінен ылғалды теңіздік ауаның келуіне әсер етеді, бірақ тынық мұхиттың жағалауларындағы таулар есебінен ене алмайды. Сондықтан ол тек қиыр шығыста ғана климатты қалыптастыра алады.

Қоңыржай ендігіне енген әртүрлі ауа массалары құрлық бетінде трансформацияланып қоңыржай ендігінің континентік ауасына айналады. Ол, ылғалдылығы мен температурасы бойынша әртүрлі болып келеді.

Тропикалық ауа (теңіздік және континенталдік) субтропиктік белдеулерге тән. Теңіздік тропикалық ауа Жерорта және қара теңіздерінен енеді. Ол ТМД - ның оңтүстік батысына ылғал мен жылу әкеледі. Континентік тропиктік ауа оңтүстікте Азияның континенталды аудандарынан енеді және Тұран жазығында қалыптасады. Бұл ауа жылы, ылғалы аз болып, шаңы көп болады да ТМД - ның оңтүстік аймақтарын құрғатады.

Әртүрлі екі ауа массаларының қосылуынан атмосфералық шептер қалыптасады. ТМД аумағында 3 негізгі ауа массаларының типтері болғандықтан (арктикалық, қоңыржай және тропикалық) екі атмосфералық шеп қалыптасады. Бұл Арктикалық және субарктикалық белдеулердегі арктикалық ауа мен қоңыржай ендіктерінің ауасының бірлесуі нәтижесінде пайда болған арктикалық шеп және қоңыржай және тропикалық белдеулерінің оңтүстігіндегі қоңыржай және тропикалық ауа массалардың бірлесуі нәтижесінде пайда болған полярлы шеп .

ТМД аумағынан үздіксіз Циклондар және Антициклондар өтіп отырады, олар ауа райының өзгеруіне әсер етеді. Алайда кейбір аймақтарда антициклонды, әсіресе қыста (Саян, Байкал маңы және ОртаСібір жазығы) немесе циклонды ауа райы (прибалтика, Камчатка, Курил аралдары және т. б) үстем болады.

Қазіргі уақытта жасанды Жер серігінен атмосфераның метеорологиялық элементтері жайлы мәліметтер және ауа райын қалыптастыратын үрдістердің фотосуреттерін алады. Бұл түсірілімдерде ірі бұлтсыз белдеулер, атмосфералық шептер және бұлттардың типтері көрініс береді. Барлық дистанционалды метеорологиялық мәліметтерді ТМД - ның синоптикалық карталарын құрастыруда (ауа райы карталарын) қолданылады.

Ауа массаларының қозғалысына, жылу мен ылғалдың таралуына жер бедері айтарлықтай әсер етеді, жазықты аймақтарда ауа еркін енеді, таулы қыраттар болса ауа массаларының қозғалысына айтарлықтай кедергі жасайды. Мысалы: арктикалық ауа массалары Кавказдың солтүстік қыраттарына келіп тоқталып қалады. Осы кезеңде қуатты Азиялық максимумның суық ауасы Байкал Сырты орташа таулар жүйесі мен және Қиыр Шығыстан еркін өтіп Тынық мұхиттының теңіздерінің жағалауларына жетеді.

Тау аралық қазаншұңқырлар оларда суық ауаның жиналуына байланысты температуралық инверсиялардың дамуына әсер етеді. Қазан шұңқырлар тереңдігіндегі ауа беткейлердегі ауамен салыстырғанда төмен. Солтүстік жарты шардағы ауаның ең төменгі температурасы ТМД - ның солтүстік - шығыс қазаншұңқырларында қалыптасады.

Тау жүйелері атмосфералық шептерді шиеленістіреді, сондықтан желдетілмейтін беткейлерге қарама-қарсы беткейлер мен қатарлас жазықтарға қарағанда жауын - шашын мол түседі. Тау беткейлерімен көтерілген ауа салқындап өзіндегі ылғалды береді. Биіктік жоғарлаған сайын температура төмендейді, ал қарлы белдеуде ол әрқашанда теріс мәнді болып келеді. Бұл көпжылдық қарлар мен мұздықтардың қалыптасуына әсер етеді.

Адамның шаруашылық әрекеті нәтижесінде атмосфера ластанады. Отын жағу әсерінен, өнеркәсіптік және химиялық кәсіпорындардың қалдықтарды тастауынан, автомобиль және теміржол транспортының жұмыс әрекетінен, орман және дала өртінің әсерінен атмосфераға үлкен мөлшерде әр түрлі зиянды заттар түседі. Газдар (көмірқышқыл газ, азот, көмірсутек, сынапты қосылыстар және т. б. ), шаң және түтін, атмосфераның ластануы ғарыштық түсірілімдерде айқын көрінеді. Мысалы, 1972 жылы Батыс Сібір аумағында Шығыс Европа жазығында болған өрттің салдарынан таралған түтін іздері байқалған. Сонымен қатар қалалар және транспорттық магистральдар үстінде атмосфераның ластанған ошақтары көрінеді.

Атмосфераның елдімекендер аймағында ластануына сол жердің географиялық жағдайлары әсер етеді. Мысалы, бұл игерілген қазаншұңқырлардың аз желдетілуіне байланысты болады. Бұрынғы КСРО кезінде 1980ж. 25 маусымда атмосфера ауасын қорғау туралы заң қабылдаған болатын. Бұл заң бойынша әрдайым өнеркәсіптік және автотранспорттық кәсіпорындардың ауаны қорғау жұмыстарына бақылау жүргізу керек болатын. Атмосфераға зиянды заттарды шығару нормалары бекітілген . Жаңа және қайта құрылған кәсіпорындар тек осы қорғау нормасын ескергенде ғана эксплуатацияға кіруге рұқсат берілетін.

Қыс мезгілінің климаттық ерекшеліктері. Жылдың салқын мезгілінде ТМД аумағында қазаннан сәуірге дейін жоғары қысым ( Азиялық максимум), ТМД - ның шығыс жағалауларында төмен қысым (Алеут минимум) орнайды, Қара теңізге жететін Исландиялық минимум күшейе түседі. Аймақтың дерлік барлық жерінде қоңыржай ендігінің ауасы орнайды, алайда, Қиыр Шығыста, Солтүстік Сібірде арктикалық континентік ауа орнығады, сондықтан ТМД - ның батысында арктикалық атмосфералық шеп Баренц және Карск теңіздеріне келеді.

Полиярлы шеп қоңыржай ендіктің ауа массаларымен оңтүстікке ТМД - ның шекараларынан ары қарай ысырылып кеткен.

Циклондардың және Антициклондардың батыс көшкіннің әсерінен дамуына байланысты циркулияциялық үрдістер анық байқалады және олар ылғал мен жылудың тепе - теңдігін анықтайды.

Атлант мұхитынан қыста ауа массалары арқылы үлкен мөлшерде жылу келеді. Азиялық максимумның әсері Орта Сібір де, солтүстік-Шығыста айтарлықтай температурамен байқалады. Қазаншұңқырларда температура -70 ⁰ С қа жетеді (Верхоянск және Оймякон) . Тұран жазығының оңтүстігінде қаңтар изотермасы өтеді- 0 ⁰ С. Осыдан оңтүстікке қарай температурасы + 2, 1 ⁰ С болатын ТМД - ның ең жылы аймағы Термез орналасқан.

Қыста ең жоғары жауын - шашын мөлшері батыста жауады. Бұл жерге Атлант мұхитынан Циклонмен ауа массалары кіреді. Батыстан шығысқа және солтүстік шығысқа қарай жауын - шашын мөлшері азаяды.

ТМД - дан басқа жер шарында үлкен көлемді, өзінің түрлілігімен ерекшеленетін қар жамылғысы кездесетін мемлекет жоқ. Сондықтан қар туралы ғылым Ресейде туған ал, оның «атасынң А. В. Воейков деп біледі. Қар жамылғысының табиғат компонентеріне әсерін климотолгтар мен топырақтанушылар әлі зерттеуде. (А. А. Григорьев, М. И. Будыко, Г. Д. Рихтер, А. Н. Формозов, Д. И. Шашко жне т. б) .

ТМД аумағында жауын - шашын көбінде қар түрінде түседі. Қар жамылғысының қалыңдығы әр аумақтарда жауын мөлшері менр жылудың тұрақты ауа райына байланысты қар жамылғысының жату ұзақтығы ТМД территориясында 20 күннен жоғары, Қырым, Кавказ сырты жазықты аймақтарында және Орта азияның оңтүстігінен 240 - 280 күннен Сібірде 2000 биіктікте қар жамылғысы 200 күннен аса жатады, ал, қар жоғары жерде қар жамылғысы жыл бойы жатады. ТМД аумағында қар жамылғысы жазықтарда 10 - 50 ден 80 см - ге дейін, ал, неғұрлым ылғалды батыс және шығыс таулы аудандарда 200 - 400 см - ге дейін ауытқыйды. Батыс Европаның оңтүстігінде, Орта Азияда және сібірдің оңтүстігінде кейде ғана 30 см - ге жетеді.

Қар жамылғысын зерттеу және топырақта ылғалдың сақталуы үшін оны рационалды түрде пайдалану ТМД халықшаруашылығында маңызды орынға ие.

Қар мелиорациясы жылу режимі мен топырақтың ылғалдануына себептер болады. Қар жамылғысы қысқы уақытта топырақтың температуралық режимін алдын ала анықтайды және ерте егістік науқанна қарсы жоғары ылғалдықта темір және автомобил жолдарындағы қар үйінділерін, оларды егіс даласына жаю арқылы тоқтатуға болады. Осылайша қарды ұстау кешені процесін жүргізеді. Қарды ұстау арқылы егіс даласында қар жамылғысының орташа биіктігін 15 - тен 20 см - ге дейін жоғарлатуға болады. Қар ұстау процесінің арқасында жаздық далаға қарағанда дәнді дақылдар бау бақшаның жем - шөптердің өнімі жоғары болады.

Жаз мезгілінің климаттық ерекшеліктері. Жылдың жылы мезгілінде радияциялық және циркулияциялық жағдайлар ара қатынасы шұғыл өзгеріп кетеді, ТМД территориясының дерлік барлық жері радияциялық жағдайлар мен анықталады, құрлық беті және оны қоршаған аквяторияға қарағанда неғұрлым қызып кетеді. Шілдеде ТМД аумағының барлық жерінде айдың орташа температурасы оң шамада болады. Солтүстік ендік 80 ⁰ - ында суетерма 0 ⁰ С шамасында өтеді, бірақ арктикалық аралдардың солтүстік бөліктері мен өтеді. Ең жоғарғы изотерма + 32 ⁰ С тұран жазығына тән.

Жазда Азор максимумы солтүстікке қарай жылынады және оның шығыс тармағы шығыс Европа жазығына енеді. Ол жерден бастап солтүстікке оңтүстікке және шығысқа қарай қысым төмендейді, солтүстік мұзды мұхит үстінде арктикалық максимум сақталады. Сондықтан суық ауа ТМД - ның неғұрлым жылы аудандарына еніп, қызып, қаныққан нүктесінен жоғалып кетеді. Азор максимумы саласымен құрғақ, ашық және жылы ауа райының қалыптасуына байланысты, тынық мұхит солтүстік тынық мұхиттық максимумы солтүстікке қарай жылынады (алеут минимумы жоқ болып кетеді) және теңіздік ауа құрлыққа қарай бағытталады. Осының салдарынан қиыр шығыстық жаздық муссон қалыптасады.

Жазда батыстық ауа массаларының қозғалуы үстем болады. Сондықтан ТМД ауамағында Атлант мұхитынан теңіздік ауа келеді, ол мол жауын - шашын мөлшерін алып келеді.

Жазда ТМД аумағына келетін барлық ауа массалары қоңыр ендігінің континентік ауасына ауысады. Атмосфералық шептерде циклондық әрекет дамиды. Бұл континентік қоңыржай ауа массаларының қоңыржай немесе тропиктік теңіздік массалармен жанасқан жерінде шығыс Европа жазығының үстінде орнаған полиярлы шепте анық байқалады. Сібірде және қиыр шығыста полиярлық шеп қоңыржай және тропикалық ауа массаларының санымен қатар континентік тропиктік ауа массаларының жанасуы кезінде қалыптасады.

Арктикалық шеп баренц және карс теңіздері аймағында және солтүстік мұзды мұхиттың шығыс теңіздерінің жағалауларында байқалады.

Жазда ТМД аумағының дерлік барлық жерінде жауын - шашын мол түседі, ол циклондық әрекеттің күшеюіне ауа массаларының ылғалдылығының мол болуы және конвенцияға байланысты болады. Олар ТМД - ның жылдық жауын - шашын мөлшерін анықтайды.

Шығыс Европа жазығының батысына 700 - 800 мм жауын - шашын жауады. Шығысқа қарай ол Азая береді, батыс Сібір жазығында 600 мм, ал Вилюй ойпатында тек 300 мм ғана солтүстікке (солтүстік мұзды мұхит теңіздерінің жағалауларында 300 - 500 мм) және оңтүстік шығысқа қарай (Каспий маңы 300 мм, Тұран жазығы 200 мм және одан төмен) жауын - шашын азаяды. Аумақтың барлық таулы аудандарында, әсіресе желдетілмейтін беткейлерде және ылғал кездеріне жарқын орналасқан жерлерде, жауын - шашын мөлшері мол түседі. ТМД аумағындағы ең мол жауын - шашын түсетін жер Грузияда - 3898 мм, ал ең аз шығс полшада 50 - 100 мм.

Радияциялық және циркулиятциялық жағдайлардың ауысуы көктемде және күзде жүреді. Көктемде теріс радияциялық баланс оң болса, күзде керісінше жағдай орналасады. Сонымен қатар төменгі және жоғарғы қысымды аймақтардың орны ауа массасының түрлері, оған байланысты атмосфералық шептердің орны ауысады.

Климаттың ырғақтылығы. Климаттық процестердің ырғақтылығы және климаттың өзгеруі тарихтың уақыт нәтижесінде қалыптасқан. Ырғақтылық көптеген табиғи құбылыстарға тән. Ол планетарлық та, аудандық масштабта да ашылған. Литосферада, атмосферада, Гидросферада және Биосферада климаттың үрдістерді зерттеу климаттық ресурстарды тиімді пайдалану мәселесіне тікелей қатысы бар. Мысалы. А. В. Шнитников қазақстан мен батыс сібірдегі дала зонасындағы көлдерді зерттей келе көпғасырлық климаттың өзгеруін анықтады: көлдердің 25 пен 50 жылға дейінгі деңгейінің ауытқыуы климаттың мұндай ауытқулары мұздықтардың динамикасы атмосфералық жауын - шашынның таралуы, Каспий теңізінің деңгейінің өзгеруіне және т. б. негізделеді. Бұл циклондардан басқа солтүстік жарты шар үшін 1800 - 2000 жыл аралығында климаттың өзгеруі анықталған.

Климат - маңызды табиғи ресурс. Ол ТМД - ның ауыл шаруашылығына елеулі әсер етеді. Жаңа аумақтарды игеру алдында оның адам өміріне әсер ететін климаттық жағдайлары ескеріледі.

ТМД аумағы үшін құрғақшылық, шаңды дауылдар, боран, тұман, үсік, көктайғақ, сел сияқты қолайсыз табиғат құбылыстары тән. Адамзат олардың пайда болу себептерін біліп, олармен күрес жолдарын іздестіру қажет. Бұл қолайсыз жағдайлардан ауыл шаруашылық дақылдарын сақтау үшін арнайы топырақты өңдеу, суландыру, қарды ұстау, орманды ағаштарды отырғызу сияқты жұмыстарды атқару қажет.

Климат көбінесе ауыл шаруашылығының даму бағытын анықтайды. Биомассаның жиналуы үшін және өнімнің мүмкін боларлық мөлшерін анықтау үшін вегатационды периодты ұзақтығын, ылғалдылық көрсеткішін білу керек.

Аймақтың ылғалдану көрсеткішін (к) анықтау үшін жылдық жауын - шашын мөлшерін (р) жылдық булану мөлшеріне (f) қатынасы арқылы табуға болады. Осыған байланысты ТМД аумағында шектен тыс ылғалды аймақтарды анықтауға болады. К= 1, 33 (туындыра мен ормандар), аз құрғатылатын К= 0, 55 - 1, 00 (орманды дала мен дала), құрғақтау зонасы К= 0, 33 - 0, 55 ( шөл дала, дала), құрғақ зонасы К= 0, 22 және одан төмен (шөл) аумақтың ылғалдану көрсеткішін жауын - шашын мен буланудың әр түрлілігіне қарап анықтауға болады.

Климат түрлері және ТМД климатының аудандастырылуы. ТМД - ның климаты түрлі болып келеді, ол ТМД - ның жер бетіне және географиялық орналасу жағдайына байланысты, солтүстіктен оңтүстікке ұзағынан созылып жату әсерінен төот климаттық белдеулерде орналасқан: арктикалық, субарктикалық, қоңыржай және субтропикалық аумақтың көп бөлігін зоңырлай ендігі алып жатыр.

Құрлықтың ықшамдылығы және бойлық бойынша ұзақтығы ішкі аудандарды мұхиттардан алыс орналасу жағдайларына, ол жерлердің шұғыл континенті, континенті климат түрлерінің қалыптасуына әсерін тигізеді. Батыс және шығыс мұхит, теңіздерге жақын жатқан аймақтарда теңіздік орташа континеттік теңіздік муссонды климат қалыптасады.

Әрбір климаттық белдеу климат түршелерге бөлінеді - жазықтардағы климаттық облыстарға: Атланттық, Сібір, тынық мұхиттық және т. б. арктикалық белдеулерге; Атлант - арктикалық, Атлант - континентік Европалық, континентік шығыс сібірлік, қиыр шығысты муссонды және т. б. қоңыржай белдеулерге, Кавказсырты, континентті Оңтүстіктұран және т. б. субтропиктік белдеулерге.

Таулардаң климаты шұғыл өзгергіш болып келеді.

Б. Б. Алисов бойынша ТМД - ның климаттық аудандастырылуы радияциялық режим және циркулияциялық үрдістер (циклондық әрекет, ауа массаларының қозғалуы) және топырақ - өсімдік зоналардың шекарасын есептей келе жасалған. Осылайша 4 климаттық белдеу ажыратылған: арктикалық, субарктикалық, қоңыржай және субтропикалық, оның ішін 24 климаттық облыстар анықталады. А. А. Григорывич пен М. И. Будыко климаттық аудандарды әр бір табиғи зонаға тән сандық метеорологиялық көрсеткіштер арқылы ажыратқан. Олар жер бетінің радияциялық балансы, термикалық режим және булану арасында тығыз байланыс барын анықтаған.

ТМД территориясында А. А. Григорывич пен М. И. Будыко 31 климаттық облыстары бар, қысқы периодтық жағдайлармен ажыратылатын 12 климаттық зоналарды ажыратты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.