Тұтыну тауарлар нарығының қазіргі кезеңдегі дамуының теориялық негіздері

Дамыған нарықтық жүйеде бизнес-ортаны қалыптастыру көптеген кеңестік елдердің тәжірибесі байқатып отырғандай бірнеше аралық сатылардан өтті. Осы сатылардың барлығы да өзінің эволюциялық өзгеруінде шаруашылықтанудың жаңа әдістері мен нысандарына ие бола отырып, жалпы экономикалық жүйедегі құрылымдық бөлімшелерде жаңаша нарықтық стратегиялардың әсерімен қалыптасып келеді. Нарықтық реформалардың іске асырулары әуел бастан қалыптасу жағдайында құрылымдық өзгерістермен, сауда объектілерінің, тұрмыстық қызмет көрсету және қоғамдық тамақтандырудың шаруашылықтану әдістеріне және құрылымдық өзгерістерге негізделген тұтыну тауарлар нарығы белсенді түрде қалыптаса бастады.
Осы объектілердің құрылымдық-функционалдық өзгерісі тұрғындардың талаптарымен байланысты ұлғаймалы ұдайы өндіріс сегментінде тұтыну тауарлар нарығының қалыптасуына әкеліп соқтырды. Негізінде, бұл талаптар және оларды қанағаттандыру үдерістері жоспарлы шаруашылықтану жүйесінде де орын алғаны белгілі, бірақ оларды жүзеге асыру әдістері, ұлғаймалы ұдайы өндіріс сатыларымен өзара байланысының құрылуы қатаң мелекеттік реттеу ұстамдарына негізделген сипаттамалармен ерекшеленген.
Кеңес экономикасының аясында сауда, тұрмыстық қызмет көрету, қоғамдық тамақтану сияқты өндірістік емес аялары ұлғаймалы ұдайы өндіріс үдерісінің көп деңгейлі өзара байланыстары арқылы кең көлемді тұтыну секторын қалыптастырғандығы белгілі. Бұл құрылымдық жоспарлаудың салдары. Сонымен қатар, өзінің даму болашағымен, атқаратын қызметтері және міндеттерімен ерекшеленетін сапалы жаңа нарық сегментінің функционалдық сипаты орын алады.
Қазіргі уақытта бұл сектордың дамуына байланысты тек ішкі өндірістік сатылардың дамуы айқындалмайды, сонымен қатар әлемдік экономика шеңберінде шаруашылық аралық интеграциялық үдерістердің дамуы қамтамасыз етіледі. Тұтыну тауарлар нарығының қазіргі сатыларын дамыту эволюциясы ең алдымен ұлттық экономиканың ашық жағдайында оның бәсекеге қабілеттілігін арттырумен тығыз байланысты. Бұл жағдайларды ең маңызды міндеттердің бірі – бұл экономикалық дамуды қамтамасыз ететін экономиканың барлық секторларындағы бәсекелестікті жоғарылату болып табылады. Қазақстан Республикасының Президентінің 2009 жылдағы халыққа жолдауында Н.Ә. Назарбаев «... экономика біздің дамуымыздың негізгі алғышарты, ал жоғары қарқынды экономикалық өрлеу – негізгі міндетіміз», - деді. Бұдан бұрын да 2004 жылы халыққа жолдауында елбасы осы мәселеге назар аударған: «Жалпыға белгілі бәсекеге қабілеттілік мемлекеттің қолдауы жағдайында емес, керісінше бәсекелестермен қатаң күрес жағдайында қол жеткізіледі. Бұл жерде мемлекеттің тиімді рөлін бір жағынан экономиканың либерализациясы және ашықтылығы арқылы қамтамасыз етуге болса, ал екінші жағынан инфрақұрылымды құруда белсенді жұмыс істеу арқылы және маңызды салаларда жеке секторларды тарту арқылы қол жеткізуге болады» 1, 29б.