Оңтүстік Африка елдерінің тәуелсіздікке қол жеткізуі
Жоспар:
Кіріспе: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І.Тарау. ХХ ғасырдың 1.ші жартысындағы Оңтүстік Африка елдері
І.І. Оңтүстік Африка одағының құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ..5
І.ІІ. Республиканы жариялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
ІІ.Тарау. Оңтүстік Африкадағы отар жерлердің жағдайы
ІІ.І. Мизамбик және Зимбабве отарларының тәуелсіздікке жету жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ІІ.ІІ. Ботсвана, Свазиленд және Лесото жерлерінің тәуелсіз мемлекет аталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Кіріспе: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І.Тарау. ХХ ғасырдың 1.ші жартысындағы Оңтүстік Африка елдері
І.І. Оңтүстік Африка одағының құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ..5
І.ІІ. Республиканы жариялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
ІІ.Тарау. Оңтүстік Африкадағы отар жерлердің жағдайы
ІІ.І. Мизамбик және Зимбабве отарларының тәуелсіздікке жету жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ІІ.ІІ. Ботсвана, Свазиленд және Лесото жерлерінің тәуелсіз мемлекет аталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
Кіріспе
Алғашқы 20 жылда Африканың саяси картасын өзгертпеді. Алайда отарлық экономика саласында жаңа бағыт ұстануға мәжбүр болды. Африка қоғамындағы дәстүрлі мәдениеттер өзгеріске ұшырады. Африкандық буржуазия өз орнын иемдене бастады. Халық қалаларға шоғырлана бастады. Жұмысшы тобы деген ұғым африкада да орын тапты. Соғыстан кейінгі Азиядағы бірнеше мемлекеттің тәуелсіздік алуы. Еуропа отаршыларының одан ары қанау бастады. Екінші дүние жүзілік соғысы жылдарында Африка Еуропа елдері үшін ең маңызды шикізат және азық-түлік орталығына айналғанын барлығымыз білеміз. Соғыс біткеннен кейін әлеуметтік езгі одан әрі күшейді. Батыс Еуропа елдерінің басшылары ешқандай жеңілдік жасамайтынын мәлімдеді. Африкадағы нақты айтсақ тропикалық және Оңтүстік Африкада ұлт азаттық қозғалыстың үш кезеңі бар: 1-кезең 40 жылдан 50 жылдың соңына дейінгі кезеңді «бейбіт кезең» деп айтуға болады. Өйткені Африка халқы отарлаушыларға қарсы күрес ретінде ереуілдер демонстрациялар, митингтер өткізді және отар басшыларына сұраныс-питициаларын жіберумен шектелді. Бірақ та кейбір елдерде қарулы көтеріліске ұласып жатқан оқиғалар да бар.
2-кезең 50 жылдың 60 жылдың ортасы. Бұл кезеңде отарлық жүйеге қарсы наразылықтар әлеуметтік топтардың барлық салаларында жүріп көптеген Африка елдері тәуелсіздік алды.
3-кезең 60 жылдың 80 жылдың аяғында. Бұл кезеңде Ұлттық Африка партиялары бейбіт түрде нәтижеге жетпегендіктен басқарушы билікке қарсы қарулы күресін бастады. Бұндай іс-әрекеттер Оңтүстікте орналасқан Португалдық және ағылшындақ отарларымен және нәсілшілдік Оңтүстік Африка Республикасында орын алды.
Менің қарастырып жатқан бітіру жұмысым Оңтүстік Африканың тәуелсіздікке жетуі. Мәселем осы үшінші кезеңге сай келеді.
Отар елдерінде КСРО мен социалистік елдердің көмегіарқылы коммунистік партиялар құрылады. Көптеген елдерде осы компартиялық демократиялық ұлт азаттық қозғалыстардың көш басында тұрды.
60 жылдардың ортасында БҰҰ-ң және коммунистік КСРО-ң беделінің өсуі арқасында Еуропа мемлекетіне қысымшылық күшейді.
Алғашқы 20 жылда Африканың саяси картасын өзгертпеді. Алайда отарлық экономика саласында жаңа бағыт ұстануға мәжбүр болды. Африка қоғамындағы дәстүрлі мәдениеттер өзгеріске ұшырады. Африкандық буржуазия өз орнын иемдене бастады. Халық қалаларға шоғырлана бастады. Жұмысшы тобы деген ұғым африкада да орын тапты. Соғыстан кейінгі Азиядағы бірнеше мемлекеттің тәуелсіздік алуы. Еуропа отаршыларының одан ары қанау бастады. Екінші дүние жүзілік соғысы жылдарында Африка Еуропа елдері үшін ең маңызды шикізат және азық-түлік орталығына айналғанын барлығымыз білеміз. Соғыс біткеннен кейін әлеуметтік езгі одан әрі күшейді. Батыс Еуропа елдерінің басшылары ешқандай жеңілдік жасамайтынын мәлімдеді. Африкадағы нақты айтсақ тропикалық және Оңтүстік Африкада ұлт азаттық қозғалыстың үш кезеңі бар: 1-кезең 40 жылдан 50 жылдың соңына дейінгі кезеңді «бейбіт кезең» деп айтуға болады. Өйткені Африка халқы отарлаушыларға қарсы күрес ретінде ереуілдер демонстрациялар, митингтер өткізді және отар басшыларына сұраныс-питициаларын жіберумен шектелді. Бірақ та кейбір елдерде қарулы көтеріліске ұласып жатқан оқиғалар да бар.
2-кезең 50 жылдың 60 жылдың ортасы. Бұл кезеңде отарлық жүйеге қарсы наразылықтар әлеуметтік топтардың барлық салаларында жүріп көптеген Африка елдері тәуелсіздік алды.
3-кезең 60 жылдың 80 жылдың аяғында. Бұл кезеңде Ұлттық Африка партиялары бейбіт түрде нәтижеге жетпегендіктен басқарушы билікке қарсы қарулы күресін бастады. Бұндай іс-әрекеттер Оңтүстікте орналасқан Португалдық және ағылшындақ отарларымен және нәсілшілдік Оңтүстік Африка Республикасында орын алды.
Менің қарастырып жатқан бітіру жұмысым Оңтүстік Африканың тәуелсіздікке жетуі. Мәселем осы үшінші кезеңге сай келеді.
Отар елдерінде КСРО мен социалистік елдердің көмегіарқылы коммунистік партиялар құрылады. Көптеген елдерде осы компартиялық демократиялық ұлт азаттық қозғалыстардың көш басында тұрды.
60 жылдардың ортасында БҰҰ-ң және коммунистік КСРО-ң беделінің өсуі арқасында Еуропа мемлекетіне қысымшылық күшейді.
Пайдаланылған әдебиетер тізімі
1. А.М. Родригеса «Новейшая история стран Азий и Африки» часть-І изд. «Владос» 368 с. Москва 2001 г.
2. К.И. Гришечкин «Новейшая история Африки» изд. «Наука» 592 с. Москва 1968 г.
3. Э.А. Риттер «Чака Зулу» «Возвышение Зулусской империй» издательство «Наука» 358 с. Москва 1968 г.
4. Э.А Риттер «Чака Зулу» 2-е изд. «Наука» 406 с. Москва 1977 г.
5. И. Н. Соколов «Деятели национально – освобожденного движения (Азий и Африки)» изд. «Книга» 64 с. Москва 1976 г.
6. «Критический очерк» «Африканский город» изд. «Наука» 296 с. Москва 1979 г.
7. Е. М. Жуков «Всемирная история» 10-том «Книга» 548 с. Москва 1861 г.
8. «История национальной освобожденной борьбы народов Африки в новый времена» изд. «Наука» 615 с. Москва 1978 г.
9. И. Т. Катагошина «Интеграция Нигерий» изд. «Наука» 238 с. Москва 1977 г.
10. Д. П. Урсу «История Африки» изд. «Наука» 302 с. Ленинград 1990 г.
11. И. И. Филатова «Люди и зеленные холмов Африки» изд. «Наука» 232 с. Москва 1992 г.
12. «История стран Азий иАфрики в средние века» «МГУ» 24 с. Москва 1987 г.
13. «Колоннальное обшество тропики Африки взаимство цивилизаций» изд. «Наука» 300 с. Москва 1993 г.
14. «Я познаю мир» «Страны и народов Азий, Африки, Австралий, Америки и Европы» изд. «Астрель» 591 с. Ленинград 2004 г.
1. А.М. Родригеса «Новейшая история стран Азий и Африки» часть-І изд. «Владос» 368 с. Москва 2001 г.
2. К.И. Гришечкин «Новейшая история Африки» изд. «Наука» 592 с. Москва 1968 г.
3. Э.А. Риттер «Чака Зулу» «Возвышение Зулусской империй» издательство «Наука» 358 с. Москва 1968 г.
4. Э.А Риттер «Чака Зулу» 2-е изд. «Наука» 406 с. Москва 1977 г.
5. И. Н. Соколов «Деятели национально – освобожденного движения (Азий и Африки)» изд. «Книга» 64 с. Москва 1976 г.
6. «Критический очерк» «Африканский город» изд. «Наука» 296 с. Москва 1979 г.
7. Е. М. Жуков «Всемирная история» 10-том «Книга» 548 с. Москва 1861 г.
8. «История национальной освобожденной борьбы народов Африки в новый времена» изд. «Наука» 615 с. Москва 1978 г.
9. И. Т. Катагошина «Интеграция Нигерий» изд. «Наука» 238 с. Москва 1977 г.
10. Д. П. Урсу «История Африки» изд. «Наука» 302 с. Ленинград 1990 г.
11. И. И. Филатова «Люди и зеленные холмов Африки» изд. «Наука» 232 с. Москва 1992 г.
12. «История стран Азий иАфрики в средние века» «МГУ» 24 с. Москва 1987 г.
13. «Колоннальное обшество тропики Африки взаимство цивилизаций» изд. «Наука» 300 с. Москва 1993 г.
14. «Я познаю мир» «Страны и народов Азий, Африки, Австралий, Америки и Европы» изд. «Астрель» 591 с. Ленинград 2004 г.
Пән: Экономикалық география
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:
Тақырыбы: Оңтүстік Африка елдерінің тәуелсіздікке қол жеткізуі.
Жоспар:
Кіріспе:--------------------------- ----------------------------------- -
-------------3
І-Тарау. ХХ ғасырдың 1-ші жартысындағы Оңтүстік Африка елдері
І.І. Оңтүстік Африка одағының құрылуы---------------------------- --5
І.ІІ. Республиканы жариялау--------------------------- -----------------
--18
ІІ-Тарау. Оңтүстік Африкадағы отар жерлердің жағдайы
ІІ.І. Мизамбик және Зимбабве отарларының тәуелсіздікке жету жолдары----
----------------------------------- ----------------------------------- ------
-28
ІІ.ІІ. Ботсвана, Свазиленд және Лесото жерлерінің тәуелсіз мемлекет
аталуы----------------------------- ----------------------------------- -----
39
Қорытынды:------------------------- ----------------------------------- -
------48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі----------------------------- -----------
50
Кіріспе
Алғашқы 20 жылда Африканың саяси картасын өзгертпеді. Алайда отарлық
экономика саласында жаңа бағыт ұстануға мәжбүр болды. Африка қоғамындағы
дәстүрлі мәдениеттер өзгеріске ұшырады. Африкандық буржуазия өз орнын
иемдене бастады. Халық қалаларға шоғырлана бастады. Жұмысшы тобы деген
ұғым африкада да орын тапты. Соғыстан кейінгі Азиядағы бірнеше мемлекеттің
тәуелсіздік алуы. Еуропа отаршыларының одан ары қанау бастады. Екінші дүние
жүзілік соғысы жылдарында Африка Еуропа елдері үшін ең маңызды шикізат және
азық-түлік орталығына айналғанын барлығымыз білеміз. Соғыс біткеннен кейін
әлеуметтік езгі одан әрі күшейді. Батыс Еуропа елдерінің басшылары
ешқандай жеңілдік жасамайтынын мәлімдеді. Африкадағы нақты айтсақ
тропикалық және Оңтүстік Африкада ұлт азаттық қозғалыстың үш кезеңі бар: 1-
кезең 40 жылдан 50 жылдың соңына дейінгі кезеңді бейбіт кезең деп айтуға
болады. Өйткені Африка халқы отарлаушыларға қарсы күрес ретінде ереуілдер
демонстрациялар, митингтер өткізді және отар басшыларына сұраныс-
питициаларын жіберумен шектелді. Бірақ та кейбір елдерде қарулы көтеріліске
ұласып жатқан оқиғалар да бар.
2-кезең 50 жылдың 60 жылдың ортасы. Бұл кезеңде отарлық жүйеге қарсы
наразылықтар әлеуметтік топтардың барлық салаларында жүріп көптеген Африка
елдері тәуелсіздік алды.
3-кезең 60 жылдың 80 жылдың аяғында. Бұл кезеңде Ұлттық Африка
партиялары бейбіт түрде нәтижеге жетпегендіктен басқарушы билікке қарсы
қарулы күресін бастады. Бұндай іс-әрекеттер Оңтүстікте орналасқан
Португалдық және ағылшындақ отарларымен және нәсілшілдік Оңтүстік Африка
Республикасында орын алды.
Менің қарастырып жатқан бітіру жұмысым Оңтүстік Африканың
тәуелсіздікке жетуі. Мәселем осы үшінші кезеңге сай келеді.
Отар елдерінде КСРО мен социалистік елдердің көмегіарқылы коммунистік
партиялар құрылады. Көптеген елдерде осы компартиялық демократиялық ұлт
азаттық қозғалыстардың көш басында тұрды.
60 жылдардың ортасында БҰҰ-ң және коммунистік КСРО-ң беделінің өсуі
арқасында Еуропа мемлекетіне қысымшылық күшейді.
І-Тарау. ХХ ғ. бірінші жартысындағы Оңтүстік Африка елдері
І.І. Оңтүстіа Африка Одағының құрылуы
Тропикалық және Оңтүстік Африкада ХХ ғ басында тек үш мемлекет қана
ресми тәуелсіз мемлекет болып саналды. Олар Эфиопия, Либерия және Оңтүстік
Африка Республикасы. 1900 жылы қарсаңында Африка 90. 4%, Англия, Франция,
Германия, Италия, Белгия, Португалия, Испания елдеріне қарады.
Ұлыбританияға жердің 38% 77 млн халқы болды. Ал Францияға 51% 43 млн халқы
ХХ ғасырдың басында Африканың Оңтүстігі Ұлыбританияның отарлы одағына
айналды. Британдық Оңтүстік Африка отар аймағына Оңтүстік Африка Одағының
Басутоленд (Лесотто) Бечуаналенд (Ботсвана) Свазиленд Оңтүстік және
Солтүстік Родезия (Зимбабве және Замбия). Алайда Оңтүстік Африка
иеліктерінің құқығы тең болмады. Оңтүстік Родезия өзін-өзі басқаратын
Колония болса Оңтүстік Африка Одағы Британ императорына доминион ретінде
кірді. Ал қалған 4 Оңтүстік отар Протектараты болды.
Оңтүстік Африка Одағының Англияның ең жаңа доминионы еді. Оның
құрылуы 1971 жылдың екі ағылшын отары Натали және Кап отарының қосылуы
нәтижесінде пайда болды. Кап отары 17-18 ғ.ғ бері Голландияның отары болып
келген бір уақыттарда өздерін тәуелсіз мемлекет жариялап Сарғыш мемлекет
деп атады немесе Трансвея. Алайда 1899-1902 жыл аралығында Ағылшын Бур
соғысы нәтижесінде Ұлыбританияның отарына айналды. Бур деген сөз-шаруа
деген мағынаны білдіреді. 17 ғасырда Голландия мемлекеті Француз қоныс
тебушілерін осылай деп атаған, қазіргі кезде оларды, сіңісіп кеткен ақ
нәсілділерді Африканерлер деп атаймыз. ХХ ғ. басында осы елдің 7 млн халқы
бірнеше ұлттан тұрды. Африканерлер 105 млн Бантулықтар 4,5, млн Азияттар
164 мың және араластар 553 мың адамды құрады. Азияттар Индостин жарты
аралынан келгендер, ол араластар (түрлі-түстілер) Ақ нәсілділер мен Қара
нәсілділердің арасында туылғандар. Ал қалғандары оншақты тайпадан құрылған
Тузендік халықтары.
Оңтүстік Африка Одағында фермалық және жер өңдеу шаруашылығы жақсы
дамыды. Ақтарға қарасты фирмаларды мал шаруашылығында және жер өңдеу
шаруашылығында экспортқа арналған өнім жасауға көп күш бөлді. Осы елдегі
өнеркәсіп өндірістері осы салаларға бағытталған болатын. Алайда, ХІХ ғ.
соңында Оңтүстік Африкада алмаз және алтын кен орындары ашылуына байланысты
кен өндірістерін өндірудің, өндіріс орындары ашылып, темір жолдар салынып,
үлкен порттар ашылды. Алмаз өндіретін компаниялар ашылып аз уақыттың
ішінде жеті үлкен кәсіпорын алтын, алмаз, таукен барлық өнімдерін қол
астына енгізді.
Оңтүстік Африка Одағының экономикалық саласынан түскен ақшалар негізгі
каптиалдың көпшілігі Ұлыбританияға жіберіліп тұрды. Алайда жаңа салаларды
дамыту үшін капитал осы Англиядан келетін.
Тұрғылықты Африканың жер өңдеушілерді жерінен, мал шаруашылығымен
айналысатындарды малынан айырды. Жердің 87 %-ін ақ нәсілділер мен
отаршыларға берді. Бұл іс-шараның ұйымдастырылуы отарлаушыларды арзан
еңбек күшімен қамтамасыз ету. Мемлекет басындағылар өз шаруашылығымен
айналысамын деген африканға арнайы жер бөліп берген Резерваттар. Алайда
бұл жерлер тек 13 %-ін құрады және таулы, батпақты жерлер еді.
1913 жылғы Тузендіктерге байланысты жер заңы заң жинағының шығуы
аграрлы саясатты көтереді деген мақсатпен шығарады. Осы заңға сәйкес бірде-
бір Резерваттар бөлек жерде, жерді арендаға немесе сатып алуға құқығы
болмады. Африкан шаруашылығына отар фирмаларға жылына 90 күн тегін жұмыс
істейтін болса жер берілетін болды. Осы заңды бұзғаны үшін қылмысты іс
қозғалатын.
Үйлерінің салығын төлеу үшін Еуропалықтарға жұмыс істеуден басқа іс-
шаралары болмады. Резерваттарда жергілікті халықтар өте көп шоғырланған,
өте арзан жұмыс күшіне айналды. Олар не фирмаларға барып жалдану керек
болды, не жұмыссыздар қатарына кірді, не болмаса Трансвельдегі ешқандай
жағдайы жоқ кен орындарына жұмыс істеуге баратын. Капитализмнің мықты
дамуы жергілікті халық арасында дәстүр мен салттың жойылуына алып келді.
І.д.ж.с. басталуы Оңтүстік Африка Одағында экономиканың көтерілуіне мықты
жағдай жасады. Көмір өңдеу және товарларды кемелермен тасымалдау жаңа жолға
түсті. 1918-1920 жылдары Алтынның қымбаттауы салдарынан осы өнімді өңдеп,
өндіру саласындағы кәсіпорындар 4 мыңға жетті.
Қаладағы жұмысшы тобы нәсілдік және ұлттық құрамы өзгере бастады.
Соғысқа дейін жұмысшы болып Ағылшындармен Еуропалықтар болса, Африканерлер
жер өңдеу шаруашылығымен айналысса, ұсақ жер иеліктерімен фермерліктер,
тоқырауға ұшырағаннан кейін Африканерлер қалаға келе бастады. Өнеркәсіп
өндіріс саласында Африкандық жұмысшылар 1915 жылы 61 мыңды құраса 1920 жылы
113 мыңды құрады. Тау кен орындарында 1920 жылы 270 мың Африкандықтар
жұмыс істеді. Африканерлердің Африкандықтарға мұқтаж болуының себебі, жұмыс
орындарының көп болуы. Алайда 1920-21 ж.ж. І.д.ж.с. біткеннен кейін тауарды
өткізетін нарықтық жабылды. Алтынға деген сұраныстың түсуі Еуропа елдерінің
Оңтүстік Африка Одағының тауарына мұқтаждық таусылғаннан кейін елде
дағдарыс басталды.
Интерн-дуалистік ойлардың шығуы 1915 ж Оңтүстік Африкалық Лейбаристік
партия өмірге келді. Осымен қатар социалистік лигада құрылды. Бұлардың
негізгі мақсаты ақ және қара нәсілді жұмысшылардың жағдайын бір шама
көтеру. 1919 ж Лиганың ІҮ сьездінде Ресейге қарап бүкіл жұмысшылар
бірігуіміз қажет деп ұран тастады. Лиганың негізгі мақсаты Социалистік
Республика құрып жұмысшылардың мүддесін қорғау болды. Олар коммунистік
партиясын құруды дәріптеді.
Комунистер әртүрлі ұйымдар кәсіподақ ұйымдарын құрды. Африкалық
жұмысшылар арасында өте мықты үгіт-насихат жүргізді. 1917-18 жылдары
Африкандық жұмысшылардың ұйымы құрылды. Олар 1918 жылы екі айға созылған
байлардың магазиндерімен тауарларына байкот жариялады. Осы ұйым 1920 жылы
250 мыңға жетті. Бұл ұйымның ішінде ұлт зиялылары, саудагерлер, жұмысшылар
кірді. Осы одақ 1919 жылғы темір жол жұмысшыларының 1920 жылы тау кен
жұмысшыларының көтерілісшілеріне себеп болды. Алайда өзара келіспеушілік
нәтижесінде 1926 жылы комунистерді одақтан шығарды. 1927 жылы Натиль бөлімі
бөлініп шықты. Бірнеше жылдан кейін бұл одақ ыдырап кетті.
Таптық күресте ең маңызды толқулар ақ нәсілді жұмысшылардың
көтеріліске шығуы маңызды еді. 1922 жылы қаңтарда Витваренсранда бірнеше
мыңдық ақ нәсілді тау кеншілері наразылық шеруіне шықты. Бұның соңында
қарулы көтеріліске ұласты. Африка тарихында бұндай көтеріліс бірінші рет
болды. Бұл көтерілістің екі жақты мағынасы болды. Бір жағынан өндіріс кәсіп
орын иелері және тау кен магниттері төмен айлыққа жұмыс істемеген жағдайда
жұмыстан қуып олардың орнына аз жалақы алатын Африкандықтарды алатынын
мәлімдеген. Екінші жағынан бұл көтеріліс жалпы мамандандырылған жұмыстарда
тек ақ нәсілділер жұмыс істеу керек деді. Осы көтеріліс тарихта қызыл
көтеріліс деген атпен қалдырды. Өйткені комунистер көп іс-қимылдар жасады.
Бірақ олар біздің жауымыз қара нәсілді жұмысшылары емес, капиталистік
компания деп үгіт-насихат жүргізді. Үкімет басшылары жұмысшыларға қарсы
жиырма мыңдық әскерлер. Іс жүзінде қаруы жоқ шахтерлар бес күн бойы
шайқасты. Тау кендерінің арасында 100-і өліп бес мыңдайы тұтқындалып,
көтеріліс басшылары өлім жазасына кесілді.
Үкімет басшылары болашақта қара нәсілді жұмысшылардың миллиондағаны
көтеріліске шықса төтеп бере алмайтынын түсінді. Сондықтан олар ақ және
қара нәсілді жұмысшыларды бір-біріне айдап салу жоспарын іс жүзіне алып
келуге тырысты. Бұл жоспар бойынша көп жылдық мерзімде ақ нәсілді
жұмысшылардың барлығына мамандандырылған жұмыс тауып, жұмыссыздықты жою.
Осы саясат болашақта жұмысшы таптарының бірікпеуіне әкелді. 1922 жылғы
көтеріліс тарихта басқа қайталанбады.
Оңтүстік Африка Одағы басып жаншу және нәсілдік кемітушілік режимінің
орнауы, ірі Африканерлер жер иеленушілер мен тау кен иелерімен және
нетрополия арасындағы келісімнің нәтижесінде құрылды. 1910 жылдан бастап
1924 жылға дейін Оңтүстік Африка Одағында үкімет басында Оңтүстік Африка
партиясы отырды. Олар Будбур Генерал басқарғанымен ағылшындарға жағымды
саясат ұстанды. Оңтүстік Африка партиясы жер иеленуші – Африканерлер мен
өнеркәсіпшіл – Ағылшындар арасындағы шиеленісті жұмсартуға бағытталды.
Алайда бір шешімге келіп, халықты қанау және елдің шикізатынан барынша
пайда түсіруге бағытталды. Үкімет басындағы Луис Бота және оның мирасқоры
Янь Христиан – Сметц Британдық империализммен ашық жұмыс істеуге қолдау
көрсетті.
Соғыстың аяқталу кезеңінде Африканер жер иеленушілері, жер және ауыл
тауар өнімдерінен миллиондаған пайда көрсе, 20 жылы экономикалық жағдай
ушыға бастады. Осы кезеңде 1913 жылы Оңтүстік Африка партиясынан бөлініп
шыққан. Националистік партия іс-қимылдарын күшейтеді. Бұның құрамында
Африканер ұлтшылдары кіретін. Олардың мақсаты Оңтүстік Африка Одағы ағылшын
капиталистік ығыстыру Африканер жер иеленушілер мен өсіп келе жатқан
буржуазия өкілдеріне экономикалық және саяси беделін нығайту, билік басына
жету үшін Ағылшын – Бур соғысында Буржуазияның ұлттық сезімдерін ояту
арқылы, Ағылшындарға қарсы ұран тастап мемлекеттік уверинстетті одан әрі
керек болса Ұлыбританиядан толық тәуелсіздік алуына уәде етті.
Ұлтжандылардың басшысы Генерал М.Герцок осы кезеңде Британ үкіметінен жұмыс
істесе отырып бурлардың салт-дәстүріне сай өмір сүріп Оңтүстік Африка
Республикасын құруды көпшілік арасында айтуды ұмытпайтын.
Бур мен Африкандықтардың қарым-қатынасына Герцок қатаң бағдарламасын
ұсынды. Өзін нәсілдік көзқарасында былай деген:-Түземдік психологиялық
жағынан авто-көлікті басқару мүмкін емес-деді.
Ұлттық партияның бағдарламасындағы ең бірінші орында қара қауіп
жайлы аңыздар тарады. Бұл бойынша жалпы жұмысшы Африканерлерге жұмыс істеу
түгілі өмір сүруі қауіпті деп түсіндірді. Герцок Африканерлерге жер және
щахта иелері оларды алмастырып арзан еңбек күшін пайдаланбақшы деп үрейді
туғызды. Алайда Герцок үкімет басына келсе осы үрдіске тосқауыл қойып
түрлі - түсті тосқауыл қолданатынын айтты. Түрлі-түсті тосқауыл
дегеніміз мамандандырылған және жартылай маман керек ететін жұмыстарға тек
Бурлар, ал, ауыр жұмыстарға қара нәсілділер жұмылдырылады деді.
Бурлардың ноцанахизмінен түрлі-түсті тосқауыл ұранының нәтижесінде
1924 жылы Герцок сайлауда жеңіп шықты. Алайда, ұлтжандылар партиясы
парламентті құратындай дауыс жинай алмады. Бірақ оларға көмекке Оңтүстік
Африка Конгрес Ливаристік партия келді. Олар жұмысшылардың Ағылшындардан
шыққан көш басшыларының мүддесін қорғады. Жұмысшылар ақсүйектерінің
позицияларын нығайту үшін және партиямен қосылуға мәжбүр болды. Олар сайлау
науқанында Герцокті жақтайтындығы Түрлі-түсті тосқауыл саясатын
қолдайтындығы бірақ осы үшін ағылшындарға қарсы іс-әрекеттерден бас тартуын
талап етті.
Бүлік басына келген жаңа үкімет заң жүйесі арқылы өнеркәсіп
өндірісінде түрлі-түсті тосқауыл идеясын енгізді. Іс-жүзінде 1924 жылы
өркениеттілер жуымас атты заң жобасы бойынша мемлекеттік мекемелерде
міндеттелді. Ал жеке меншік фирмаларда ұсынылды. Осы ұсыныс бойынша
мамандандырылған жұмыс орындарында Африкандықтарды ақ нәсілділермен
алмастыру. Үкімет осы жұмыстарды жақсы атқарған компанияларға мемлекет
тарапынан әртүрлі кеңшіліктер беріп тұрды. 1926 жылы заң тау-кен және
завод, фабрикадағы өнеркәсіп деген бөлімде қосымшалықты одан әрі дамытты.
Осы заң бойынша Африкандықтарға папавозда машинист болуға , тау
жұмыстарындағы техник болуға және т.б. арнайы оқу қажет жұмыстарға оқиғаның
өзінде куәлік берілмейтін болды.
1920 жылдың орта шебінде нәсілдік қосымшалық одан әрі дамытылып
Африкандықтарды қала сыртына шығарып орналастырды.
Оңтүстік Африка Одағы 1930 жылдары.
1929-33 жылдардағы әлемдік экономикалық дағдарыс Оңтүстік Африка
Одағының экономикасына үлкен әсер берді. Мемлекеттің әлемдік нарыққа
тәуелділігін көрсетті. Алмазға деген сұраныспен әлемдік бағаның түсуі
көптеген кен орындарының жабылуына мыңдаған кеншілердің жұмыссыз қалуына
әкеп соқты. Осындағы қиын жағдай 1931 Резерваттардағы жұқпалы аурулардың
өршуі және бүкіл әлемнің құрғақшылық салдарынан жойылуы Резерват
тұрғындарымен шаруалардың қалаға шоғырлануы мен жағдайды қиындата түсті.
Дағдарыс жылдарында қалаларда жұмысшылар ереуілдерімен, ауылда
шаруалар көтерілісшілері көбейіп кетті. 1929 жылдың ортасынан бастап
комунистік партия Африкандық ұлттық конгресінен бірге (АҰК) Африкандық
жұмысшылар кәсіпорындарымен Африканың сауда жұмысшылары және өнеркәсіп
жұмысшылары одағының секцияларымен бірлесе отырып, ұлттық майдан ұйымын
құрды. Африкандықтардың құқық Лигасы, лига сансыз көп рұқсат өту
қағазымен, рұқсат қағаздарын жоюды талап етті. Осы режим бойынша
Африкандық Оңтүстік Африка Одағында осы қағаздарсыз бір қадам жүре алмайтын
еді. Лига осыдан бөлек Африкандықтарға сайлау құқығы мен білім алу
құқығын талап етті. Африкандық халықтардың барлықтарын біріктіру үшін 16-
желтоқсанды (Дингана күні) бірлесуге шақырды. Жыл сайын осы күні
Ренокстрация мен митингі жасайды. Алайда бұл ереуілдерді полиция қатаң
жазалайтын. Қанды оқиға 1931 16- желтоқсанда Натали Провинциясында Дурбан
қаласында орын алды. Өлген ереуілшілердің арасында комунистік қозғалыстың
басшысы Иоханес Нкоси болды. Экономикалық дағдарыстың және ұлттық
қозғалыстың көтерілу үстінде тұрғандықтан билік басындағылар өз арасындағы
тартысты қойып бірлесуді бастайды. 1933-34 жыл Одақтық кабинет құрылады.
Басында Герцок Премер, ал Смедцок Вице пример болды. Екі партия қосылып
Оңтүстік Африкалық біріккен партия құрылды. 1931 жылы Вице министр Статуты
дегеніміз Британдық империяның доминионы болғанымен тәуелсіз сыртқы
саясатты жүргізуге құқылы болды. Оңтүстік Африка Одағы осы саясатта
ұлтжандыларды тынышталдырды. Ағылшынның капиталы өнеркәсіппен сыртқы
саудада нақты орында тұрды. Оңтүстік Африка Одағы Англия үшін алтынның келу
көзі еді және Британдық Африканы отарлау саясатын жүргізу үшін жақсы
баспалдағы еді.
Бәсекелес екі партияның бірігуі, басқарушы лагерде өзара қырылысуын
тоқтатпауды көп кешікпей іші кен ағылшындарға жақындар бөлініп шығады. Олар
доминон партиясын құрып ұлыбританиямен орнатуды талап етті. Біраз бөлігі
ұлтжандылар партияның ішінен ағылшындармен мүлде араласпау керек деді. Осы
бағыт ұстанғандар Дер-Маланның партиясына кірді. Бұл партия Еуропадағы
фашистік партияға ұқсас фашистік ұйымдар еді. Одақтық үкімет жергілікті
халыққа деген саясатты ешқандай тартыссыз орындап тұрды. 1937 жылы заңға
сәйкес Африкандық заң жүзінде жұмысшы емес қызметші деген лауазым алды.
Осыған сәйкес олар кәсіподақ ұйымына мүше бола алмады. Герцок Сметцтің заң
шығару жұмыстары Оңтүстік Африка Одағының құрылғандығы Африкандықтардың аз
ғана құқықтарын жоюға іс-әрекет жасады.
Еуропада фашизмнің күшеюі Оңтүстік Африка Одағында да өз жақтастарын
таба бастады. Африканерлердің арасында жоғарғы тобы ұлтшылдық пен
нәсілдікті өршіту үшін жасырын ұйымдар құрды. Будердоред (бауырлар одағы)
ұйымының құрылуы.
Екінші дүние жүзілік жылдарындағы Отарлы Африка Одағы ұйымдарына
Африканерлік ұлтшылдығына және Отарлы Африка Одағы мыңдаған немістерге
үмітін. Отарлы Африка Одағы сұр көйлектер Африканерлер ағылшын Британ
арасындағы соғысты Британ үкіметі әлсіретіп елден қуып жіберем деген ниет
болды.
Отарлы Африка Одағында басқару билігінде бір орталық болмады. Премер
министр Герцок 1935 жылдан бастап Гитлерді соғыс басталысымен Герцоктың
кабинеті екіге бөлінді. 6 министр Герцокпен бейтараптық ұстанды. 7 министр
Сметцпен бірге Германияға соғыс ашуды жақтады. Парламенттегі сайлауда 80
депутаттың 67-сі Англияны қолдады. Сметц бастаған әскери кабинет құрылды.
Оның құрамына біріккен партия, даминон партиясы және лейбористерден өкілдер
қатысты.
Сметц үкіметі Ұлыбританияны жақтап елдің әскери күштері соғысқа
жіберілді. Отарлы Африка Одағының екі дивизиясы Эфиопияда кейін Солтүстік
Африкада Ромельге қарсы соғыс жүргізді. Бір дивизиясы Сицилиямен Оңтүстік
Италияда соғыс жүргізді. 70-жылдай Африкандықтар соғыс майданында қосымша
жұмыстармен айналысты. Тәртіп бойынша оларға қару берілмеді.
Ұлттық Партия Парламентте үнемі соғыстан шығу мәселесін қойып тұрды.
Олар бұл соғыста одақтастар жеңіледі деп айтты. Елде герман шпиондары мықты
жұмыс істеді. Олар ел ішінде әртүрлі ақпараттар жеткізіп тұрды. Фашистік
ұйымдар 1941-1942 жылдары белсенді әрекеттерге өтті. Өйткені немістің
генералы Ромель Африкада жеңістерге жетті. Ал, Жапония бүкіл Оңтүстік
Азияны өз бақылауына алды. Енді Жапондықтар Индия мен Мадагаскарды басып
алады деген өсек тарады. Осы кезде Африкандық фашистер Рандағы шахталарда,
электр станцияларында, темір жолдарда жарылысты көбейтті. Еуропадағы су
асты соғысының салдарынан Африкадағы ең жетіспейтін шикізат мұнай келмей
қалады.
Отарлы Африка Одағының үкіметі Сметц тарапынан нәсілдік бөлуден бас
тартып, жағдай қиындалса Африкандықтарға қару беретінін айтты. Өнеркәсіп
орындарына жұмысшы күші өте қажет болды. Әрине, нәсілдік бөлініс деген
әңгіме тек саяси қулық еді. Соғыстағы Африкандықтарға қару сол бойы
берілмеді. Алайда өнеркәсіп саласында елдің және одақтастардың әскерін
керек-жарақпен қамтамасыз ету үшін Африкандықтарды жұмысқа алды. Соғыс
жылдарында комунистік партияның беделі өсе түсті. Тек қана коммунистер
нәсілдік кемітушіліктің барлық түріне қарсы болды.
Африкандық ұлттық конгресте өз жұмысын дамыта түсті. 1944 жылы олар
бағдарлама құрды. Олар құқық туралы Бил ұсынды. Соғыстан қайтқан
Африкандықтар ақ және қара нәсілділердің арасында үлкен жарды қосуға
болатындығы және Гилтерлік фашистік Германияның нәсілдік идеологиялық
күйреуі халық арасында орныққан тәртіпке наразылық білдіру басталды.
Оңтүстік Африка Одағында өнеркәсіп және өндіріс саласында деңгейі
көтеріле түсті. 1947-1948 жылдары өнеркәсіп саласында 1.1 млн жұмысшы
қызмет етті. Көлік тасымалдау және сауда саласында жұмысшылардың саны 1938-
39 жылдарға қарағанда 74 %-ке өсті.
Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі Ұлыбританияның беделінің
төмендеуі Африканың оңтүстігінде байқалды. Американың капиталы ел ішіне
кіре бастады. Британдық монополияларға бәсекелесті. Сонымен қатар
Африканерлердің де капиталы елдегі экономикаға әсерін тигізді. Соғыстан
кейінгі жағдай бүкіл елдермен ынтымақ орнатса нәсілдік кемітушілікке жол
жабылады деп қорықты. Социалистік одақтардың құрылуы және Азия елдерінің
тәуелсіздікке жетуі Африкандықтардың үкіметке қарсы наразылық шерулері
көбейе бастады.
Ұлттық күрестің бір бейнесі 1946 жылы тамыздағы Рандадағы бір аптаға
созылған 100 мыңдық Африкандық жалақыны реттеу мәселесін талап етті.
Сметцтің үкіметі бұл талаптарды орындамай жаппай репрессиялады.
Правсоюздер мен коммунистік партияның ұйымдарын түрмеге жапты.
Билік басындағылар соғыс жылдарындағы Африкандықтарға жасалға
кеңшіліктерді тек жоюмен шектелмей оларды басып-жаншып қандай да бір
қарсылықтың түбірінен шабатын жүйе құруды ойлады. Осы кезде Брудербонд
ұйымы беделі өсе бастайды. Мален және Хендрик Фервурд ұлтшылдар
партиясының басшылары еді. Мемлекеттік аппараттағы барлық адамдарға сіңісіп
кеткен болатын.
1948 жылы 26-майда болған парламент сайлауында ұлтшылдар жеңіске
жетті. Мален жаңа үкімет құрып Апартхейд саясатын өмірге келгенін айтты.
Апартхейд деген сөздің мағынасы оқшаулану, бөлек өмір сүріп, даму . бұл
сөздің саяси мағынасы 1947 жылдан бастап Стелленбос университетінің
оқытушылары сайлау науқанында ұран ретінде пайдаланды. Ұлтшылдар
партиясының өкілдері Апартхейд ұранын теориялық базасы ретінде бөлек
дамудың әдіс-тәсілі ретінде көрсетті. Апартхейдтің негізгі мазмұны
нәсілдердің бірге өмір сүруінің болмайтындығы Библия мен Колвиннің ілімі
арқылы нәсілдік оқшаулану мәселесін көтерді. Олар әрбір нәсілге арнайы
тағдыр беріп сол тағдырға сәйкес өмір сүру керек деп түсіндірді.
Еуропалықтардың өмір сүру түрі Африкандықтарға сәйкес келмейді. Ал
Африкандық өмірге Еуропалықтар тура келмейді. Әрбір нәсіл дамудың шыңына
жету үшін өз жолымен жүру керек. Осыған сәйкес жоғарғы нәсіл ақ
нәсілділер олар құл болып арналғандарға қан түгілі былайша араласуы ақ
нәсілділердің құдай берген жолынан ауытқуы деп түсінді. Апартхейд
доктринасы мықты жолдамасы болды және тек қана осы арқылы елде ешқандай
қиыншылық болмайды деп түсіндірді. Әрбір нәсілді өзіне сай орындарына
орналастырып, бөлек өмір сүрсе ешқандай соғыс болмайды деп түсіндірді.
Алайда Апартхейд саясатын қара нәсілді жұмысшыларды жұмыстан
алыстатып бір күнде елді өзгерте алмады. Өйткені капиталистік экономика
олардың еңбек күшіне негізделген еді. 1951 жылы санаққа қарасақ 3.8 млн
жұмысшының 754 мыңы ақтар еді. Осыған қарай бұл саясаттың негізгі мәтіні
халық арасын оқшаулау емес, тек оның негізгі мақсаты қара нәсілділерді
жұмыстың барлық түрімен жүктеу. Ал ақтар, тек басшы болу, ұлтшыл партияның
ел ішіндегі халықты пирамида ретінде көретін болсақ ең басында Африканерлер
одан кейінгі санатта Ағылшын мен немістер, кейінгі баспалдақта еврейлер,
одан төмен матистер мен индистер, ал ең төменгі сатысында Африкандықтар
болды.
Ұлтшылдардың билікке келгеннен кейін Апартхейд теориясын тәжірибе
ретінде қолдана бастады. 1950 жылы Апартхейд жүйесіне сәйкес шыққан заң
дүрбелең туғызды топтап мекенге орналастыру заңы шықты. Осы заңға сәйкес
үкімет кез-келген аймақты мынау эптикалық топтиың мекен ететін жері деп
жарияласа, басқа ұлт өкілдері бұл жерден кетуге мәжбүр еді. 1950 жылы
көптеген үлкен қалалардан Африкандықтарды шығарып жібереді. Қала
орталықтарында тек ақтар тұрды. Тең емес осындай заңдар экономика саласында
шыға бастады. 1956 жылы заңға сәйкес арнайы комитеттер нәсіліне қарай
жұмысқа бөлетін болды. 1956 жылы сайлау құқығынан матистерді алып тастады.
1959 жылы Парламент университетте білім алуды, бөлектендіру керек
деді. Сонымен университетте тек ақ нәсілділер оқуға құқық алды. 1950 жылы
нәсілді таза ету үшін арнайы заңдар шықты. Осы заңдарға сәйкес он алты
жасқа толған жеке куәлігі болу керек еді. Ол куәлікте түр-әлпеті,
нәсілі, ұлты жазылу керек болды. Осы жылы ақ нәсілділер басқа кез-келген
ақ еместермен некеге тұра алмайтын болды. Осы жылы коммунизмге қарсы заң
шықты. Осы заңға сәйкес демократиялық Социалистік ұйымдардың барлығы
жабылып кез-келген ұйым және адамды негрлерге жаны ашыса коммунистер
қамауға құқылы болды.
Апартхейд режиміне 1950 жылға дейінгі жалғыз коммунистік партия еді.
1949 жылдан бастап Африкандық ұлттық конгресі азаматтық бағынбауға және
митингіге шығуды бастады. 1950 жылы 1-майда демонстрацияда жүздеген адам
өліп жарақаттанды. Африка ұлттық конгресі үнді конгресі 26-маусымда бүкіл
Отарлы Африка Одағы наразылық шеруін өткізеді. 1952 жылы осы екі конгрес
нәсілдік заң жобаларына қарсылық білдірді. Қарсылық білдіргеннің барлығын
түрмеге қамады. Осындай іс-әрекеттер империализмге қарсы тағы да екі
ұйымның шығуына септігін тигізді. Бірінші демограттар конгресі-нәсілдік
озбырлыққа қарсы еуропалықтар және екінші түрлі-түсті халықтар конгресі.
1955 жылы төрт ұйым бірлесіп Иогонесбургте жиналып халықтық конгрес жасады.
Олар тәуелсіздік партиясына қол қойды. Үкіметке қарсы барлық шерулерге
қатаң жаза қолданып тұрды. 1953 жылы қоғамдық қауіпсіздік заңы түрмеге
қамау үшін жақсы сылтау болды. Оңтүстік Африка одағы дүние жүзілік сахнада.
1. 1950-53 жылдары корей соғысында Американы жақтайды. 1956 жылы
Стрекйдің үкіметі КСРО мен қарым-қатынасты үзді. Мален (1948-54жж) Иоханнес
Стрейдом (1954-58 жж), Фервурд (1958-66 жж) қорғаныс министрі Эразмус
көпшілік алдында және әлемге коммунизммен күресу үшін армияны әлемнің
кез-келген нүктесіне алып баратынын айтты. Отарлы Африка Одағы халықтың
қасіреті шет мемлекеттің барлығын алаңдата бастады. Ешқандай ел Отарлы
Африка Одағымен ашық түрде одақ құруға келе алмады. Отарлы Африка Одағының
мәселесі азиядағы, африкадағы конгрестерде мәселе көтере бастады. 1957
жылдың желтоқсанымен 1958 жылғы қаңтар арасында Кайр қаласында Азия мен
Африка халықтарының ынтымақтастық конференциясы өтті. Осы конференцияда
Резалудция қабылданды. Бүкіл елдерге Отарлы Африка Одағының үкіметіне
қысымшылық жасасын деп 1952 жылы БҰҰ-ң 7-ші ассамблеясында осы мәселе
бойынша арнайы комиссия құрылды. 1960 жылы Африка жылы Отарлы Африка
Одағында өз ізін қалдырды. Соғыстан кейін Африкада бірінен кейін бірі
тәуелсіз мемлекеттер пайда бола бастады. Олардың басшылары Отарлы Африка
Одағына, Апартхейд режиміне наразылығын білдірді. Бірақ Фервурдтың үкіметі
ешқандай кеңшілікке бармайтынын мәлімдеді. Осыған дәлел ретінде бүкіл
Африка 1960 жылы 17 жаңа тәуелсіз мемлекеттің құрылғанына қуанып жатса,
Отарлы Африка Одағы үкіметі елдің құрылғанына 50 жыл деп мереке
ұйымдастырмақшы болды. Африканың ұлттық конгресі және бірнеше ұйымдар бұл
той рәсіміне қарсы бірнеше іс-шаралар ұйымдастырды. Шарпевилде және
Лонгада Пан конгрестің үндеуімен ереуілге шыққан болатын полиция оқ
жаудырды. Үш жүз адам өлді. 6 айға төтенше жағдайлар енгізілді. 29-31 ші
майда мейрам бәрібір болды. БҰҰ қауіпсіздік кеңесі Азия мен Африка
елдерінің 29 талабына сәйкес Апартхейд саясатын ұсынды.
І.ІІ. Республиканың жариялануы
Фервурд комитеті қауіпсіздік кеңестің шешімімен де қарсылық
резалудциясымен де келіспеді. Отарлы Африка Одағының үкіметі өзінің
саясатынан бас тартпайтынын және ұлтшылдардың көп жылдан бері Британ
достастығынан шығатынын мәлімдеді. 1960 жылы қазан айында халық ақ
нәсілділер арасында Республика жариялаймыз ба деген референдумда көпшілігі
оң жауап берді. 1961 жылы Лондонда өткен Британ достастығында көп өкілдер
бұл ұйымнан кетуін талап етті. 1961 жылы 31 мамыры Оңтүстік Африка
Республикасының ресми жарияланған күні. 1961 жылы ел ішінде полицейлік
террор одан да күшейе түсті. Бірінен соң бірі қатаң репрессивтік заңдар
шыға бастады. Соның ішінде қасақана зиян келтіру заңы бойынша өркениетті
елдердің ішінде бірінші мәрте қолданылған заң үкімет орындары кез-келген
адамды 6 ай бойы ешқандай кінә тақпай-ақ ұрып-соғып түрмеге қамауға құқылы
болды. Түрмелерде ұрып-соғу, ток қолдануға рұқсат берілді. Мемлекет
органдарына ұнамаған адамдар айыптауға кінә таппаған жағдайда түрмеде өле
берді. Қудалау тек қана коммунистермен конгресс өкілдеріне ғана жүрген жоқ.
Ақ нәсілділердің демократиялық ойшылдарында публицистерді де ,
журналистерді де қудалауға ұшыратты. Ел ішінде газеттер мен журналдар
жабыла бастады.
1966 жылдың соңына қарай тыйым салынған кітаптардың аттары 20 мыңға
жетті. Горький, Фолкнер, Колдуелдердің кітаптары үйлерінен табылса 1000
фунд Стерлинк айып төленіп және 5 жылға түрмеге отырды.
Әскер қатарлары көбейе түсті. Полицияда арнайы орындар ашылды. Барлық
әскери және қарулы күштер тек ақтардан құралды. Ақ нәсілді халық еркегі,
әйелі, баласы, мылтық атуды үйренетін болды.
1960 жылы үкімет Ұлыбританиямен НАТО мемлекетімен әскери қару мен
техника сатып ала бастады.
1960 жылы екінші дүние жүзілік срғысы кезіндегісіне қарағанда қайда
көп тікелей және жанама ақшалар әскери керек-жараққа жұмсалды. Осылайша
үкімет көптеген ақшаны жұмсай отырып революциялық толқыныстарды түбінен
жабуға әрекет жасады.
Бантустандардың құрылуы
1960 жылы Апартхейд саясатын күшейту мақсатында бірнеше іс-шаралар
ұйымдастырылды. Соның ең маңыздысы Фервурт Үкіметінің шығарған заңы
Бантулықтардың дамуындағы өздерін-өзі басқару заңы. Бұл 1959 жылы
қабылданған болатын. Бірақ іс-жүзіне әкелетін жұмыстар 60 жылдардың алғашқы
жылдарына жатады. Осы заңға сәйкес елдегі 364 резерватты біртіндеп бір-
біріне қосып бірнеше аймақтық бірліктерге біріктіру еді. Былай айтқанда
ұлттық отандары Бантустандар негізгі Банту халықтарына арналғандықтан –
Зулу , Коса, Бешуан, Басуто, Венда, Теонга, Связи осы заңға сәйкес Банту
халықтарының осы ұлттық отандарына өзін-өзі басқару берілетін құқығы
берілетін.
Бантустандар туралы заңның қабылдануы бірнеше мақсатпен жасалынды.
Провагандалық көзқарас бойынша Фервурт үкіметі бүкіл әлемге осы елде
Африка халықтарының құқықтары кеңейіп жатқанын көрсетпекші болды. Іс-
жүзінде Бантустандардың пайда болуы Африкандықтардың жағдайын жақсарту емес
керісінше төмендету болды. Себебі 13 %-ін құрайтын ендігі Бантустандар
бүкіл Оңтүстік Африкадағы Банту халықтарының ұлттық отандарына айналды да
ендігі таңда елдің қалған 87 % жерінде Банту халықтары соңғы құқықтарынан
айрылды. Осыдан бастап олар мекен еткен жерлерінде уақытша өмір сүруге
құқық алды. Парламенттегі Африкандықтардан шыққан бірнеше депутаттарды да
мандаттан алып қойып шығарып жіберді.
1963 жылы мамырда Парламент бірінші Бантустанның құрылғандығын
жариялады. Жарияланған жер транцклей еді. 41 мың шаршы км Транцкей елдегі
ең ірі резерват еді. Коса халықтары мекен еткен олар заң шығарушы мәжіліс
министрлері кабинетін құрды және байрақтары мен гимін шығарды.
Заң шығарушы мәжілістің құзырындағы билік ішкі жұмыстармен шектелді.
Білім беру, ғылым және мәдениет, сауда, өндіріс пен өнеркәсіп, орман және
ауыл шаруашылығы, әлеуметтік мәселелер, еңбекпен қамтамасыз ету және финанс
мәселелері қарастырылды. Жиналыстың қабылдаған барлық заңдарын Оңтүстік
Африка Республикасы президенті бекітуі тиіс еді. Кейбір мәселелерге тоқтала
кетсек; сыртқы саясат, ішкі қауіпсіздік, байланыс жүйелері, имеграция,
валюталық жұмыстар, темір жол мен көлік жолдары, несие алу жолдары,
Транцкей үкіметі емес тікелей Оңтүстік Африка Республикасы үкіметімен
Парламент шешті.
Транцкей азаматы деп Оңтүстік Африка Республикасындағы барлық Коса
халқы жарияланды. Олар ол жерде туылмаса да, тұрмаса да сол жердің азаматы
деп саналды. 1960 жылдың санаққа сәйкес 3.4 млн Коса болса, оның 2 млн-ы
Транцкейде болмаған Транцкейде қабылданған заңдар елдегі қай бұрышында
өмір сүрмесін оларға мойнына жүктелді. Заң шығарушы жиналыстың 109
мүшесінің 45-і ғана сайланатын, қалған орындар жоғарғы 4 тайпа басшылары
мен 60 тайпа басшылары отырды. Бір ауызбен айтқанда Оңтүстік Африка
Республикасына тікелей бағынышты еді.
1963 жылы қараша айында өткен сайлауда екі тайпа басшыларының арасында
тартыс өтті Олар Виктор Потолин Кейзер Матанзима еді. Виктор Пото
Транцкейдегі және бүкіл Оңтүстік Африка Республикасындағы Апартхейд
саясатына қарсы шықты. Сайлауда ол жеңіп шыққанымен Премер Министр етіп
Апартхейд саясатын қолдаушы Кайзер Матанзима отырды.
Транцкейдегі жағдай Оңтүсітік Африка республикасының үкіметіне тек
саяси емес экономикалық жағынан да тәуелді еді. Резерваттағы су жүйесінің
нашарлығы жердің құнарсыздығы жыл сайын аштық алып келетін. Сондықтан да
олар жыл сайын 500 мыңнан көпшілігі елдің басқа аймақтарына барып жалданып
жұмыс істеуге мәжбүр болды. Ферверт үкіметі өндіріс ошақтарына
Бантустандарға шекаралас аймақтарға салуға тырысты. Бірақ Транцкейде емес
олардың мақсаты арзан жұмыс күшін пайдалану болды.
Сайлаудан кейін Фервер үкіметінің болжауына қарсы және метамзиманың
қарсылығына қарамай билікке келген жаңа үкімет құрамы шын мәнінде
тәуелсіздік алу үшін саяси іс-қимылдар басталып кетті.
Бір жағынан ұлтшылдар партиясының құрамындағы кейбір мүшелерімен және
демократтар Ферверт саясатына қарсы шығып ақ нәсілділердің шексіз билік
етуіне наразылық көрсетіп іс-қимылдар жасады. Осылардың арқасында
Транцкейдегі өзара басқару заңның эксперименті ретінде жапқызбауға көп
үлес қосты.
Африка континентіндегі Оңтүстік Африка Республикасының саясаты
Сыртқы саясатты Ферверт үкіметі Батыс елдерінің Африкадағы Реакцияшыл
күшіне айналды. Осыған орай Оңтүстік Африка Республикасы Африка
кантинентіндегі контор революцияшыл күштерінің қамқоршысына айналды.
Африкадағы тәуелсіздік алып жатқан мемлекеттің оңтүстікке қарай
жақындауымен Оңтүстік Африка Республикасы нәсілдік отарлық жүйеде келе
жатқан мемлекеттер басшыларына және де жаңадан құрылған мемлекеттерге
жақындасуды бастайды. Фервурт Мезамбик пен Анголаның басшысы Солазармен
Родезия және Ньяселент Федерациясының Премер Министрі Рой Веленскимен тығыз
байланыс орнатады.
Родезия және Ньяселед федерациясы ыдырағаннан кейін Родезияда
Янсмиттік диктаторлық билігі орнайды. БҰҰ Смит үкіметіне байкот жариялап
саяси және экономикалық санциялар қолданады. Алайда Оңтүстік Африка
Республикасы олардың сөзіне мән бермей Родезияға мұнай мен бензин және
т.б. көмекпен қамтамасыз етеді.
Оңтүстік Африка Республикасының басшылары жас мемлекеттердің ісіне де
араласуға барынша тырысты. Мәселен, Конгадағы дағдарысқа Моес Чомбеге
қару-жарақпен, самалеттермен және адамдармен соғысуға көмектесті. Оңтүстік
Африка Республикасы үкіметі Апартхейд саясатына қарсы тұрған жаңа
құрылған мелекеттерге экономикалық жағынан қысымшылық жасады. Өйткені
Оңтүстік және Шығыс Африкадағы елдердегі халықтар үшін жұмыстың көзі
Оңтүстік Африка Республикасындағы кен орындары еді. Сонымен қатар Оңтүстік
Африка Республикасында табиғи байлықтан бөлек жоғарғы дамыған өнеркәсіп
өндірістері көп еді. Оңтүстік Африка Республикасы әлемдегі ең мықты
экспортқа шығарушы мемлекет болғандықтан жұмысшы күші үнемі жеткіліксіз
еді. Оңтүстік Африка Республикасындағы жалақының төмен дегенімен басқа
елдерге қарағанда қайда жоғары еді. Шекаралас елдер Молова, Лесотта,
Ботсванна, Родезия, Ангола мемлекеттері қатаң түрде Оңтүстік Африка
Республикасына қарсы шыға алмады. 1966 ж Фервурт Оңтүстік Африкалық жалпы
нарық саясатын енгізу идеясын тастады. Бірақ іс жүзіне әкеле алмады.
1966 ж Фервурт өлгеннен кейін Ворстер үкіметі келді. Фервурт үкіметі
елдің тарихында ең реакцияшыл саясатын жүргізген кабинет ХХ ғ үкімет
басына келген реакцияшыл адамдар жыл сайын Африкалықтарға қарсы саясат
жүргізетін Бота, Смит және Герцок Нәсілдік террордың шыңына жеткен деп таң
қалдық. Алайда 1948 жылы олардың орнын басқан Апартхейд саясатының негізін
қалаушы Мален олардан асып түсті. Тарихта бұлардан жауыз үкімет келу мүмкін
емес деп ойлаған адам қателесті. Олардан кейін Стрейден кейін Фервурт
келді.. фервурттың үкіметінде ең реакцияшыл Балтацор Форстр болды. 1961 ж
Ютцитца Министрі болғаннан кейін Африкаға қарсы репрессиялық заңдардың
авторы еді. Оңтүстік Африка Республикасындағы фашистердің ұйытқысы еді.
Кезінде Смитц оның іс-әрекетіне байланысты концлагерге отырғызған болатын.
Оның жауыздығынан ұлтшылдар партиясының өзі парламентке кіргізуден
қорықты. 1966 жылы қыркүйекте Парламент қабырғасында Парламентте жұмыс
істейтін Омерти Ставентас Фервуртты атып өлтірді. Үкімет басшысы болып
Форстр келді. Өзінің бағдарламасында өзінен бұрынғы министрлердің
істемегенін орындаймын деп уәде берді.
Сыртқы саясаттағы ең бірінші іс-әрекеті Оңтүстік Африка
Республикасынан Оңтүстік Батыс Африканы алып қойған жағдайда БҰҰ-нан шығып
кетемін деп қорықты. Ұлтшылдар партиясының өкілдері бір-бірін алмастырған
сайын басқару жүйесі қанауды күшейте берді. 1947-48 ж ж Апартхейд деген
жай ғана ұран болса 1960 ж ол өзінің бет әлпетін алды. Фервурт пен Воретер
шыңына жетті.
Оңтүстік Африка Республикасы және халықаралық капитал
Батыс елдерінде олардың баспасөз құралдарымен кітаптарында Оңтүстік
Африка Республикасындағы бұл жүйеге кінәлі тек Африканер ұлтшылдары деп
есептейді. Алайда шын мәнінде бұның астында тағы біреулер бар. Әлбетте
Африканерлік ұлтшылдық ұлтшылдар партиясының саяси негізі еді. 1948 жылдан
бастап Малон-Стридон-Фервурт-Форстор билік еткен жылдары Африканерлердің
елдегі өндірістердегі экономикалық орындары күшейді. Алайда ең ірі өндіріс
Африканер капиталына қарамайды. Бүкіл елдегі өндіріс бірнеше тау-кен
орындарының қолдарына шоғырланған. Олар ХХ ғ соңында Англия мен Германиядан
келген өкілдер еді. Олардың монополистік құралдары өндіріс өнеркәсіптерінде
банктарды ең құнарлы жерлерді және елдегі барлық жер байлықтарын қазуға
құқықтары бар.
Осы коорпорациялар бір-бірімен тығыз байланысты. Оппантеймер әулеті-
алмаз бен алтынның кокольдері. Олар Де Беерс консолизейтед Майнз
компаниясын басқарады. Олар алмазды өндірумен бүкіл әлемде сатуда өздерінің
қолына алған Оппенгейнерлер елдегі ең дәулетті тау-кен коорпорациясын
Англо-Американ корпорейшн ов Сауд Африка және 50-ден астам компанияларды
басқарды. Елдегі тау-кен коорпорацияларының жетеуден төртеуі ағылшын және
америка инвесторларына қарайды. Англияға жыл сайын 600-700 т Оңтүстік
Африка Республикасының алтыны барады. Жыл сайынғы екеуінің арасындағы сауда
1960 ж ортасында 400 млн фунстерлейнд құрады. 1960 жылы АҚШ-ң Оңтүстік
Африка Республикасына берген инвестициясы 1 млрд долларға жақын.
Апартхейд саясатына бүкіл ел наразы болғанымен Африка Ұлыбритания мен
АҚШ-пен қарым-қатынасын үзбеді.
Әлемдік қоғам Апартхейд саясатын жою үшін бірнеше іс-әрекетке барды.
1963 ж жалпы Африкалық конференция Оңтүстік Африка Республикасын БҰҰ-нан
шығарып жіберуді және ешқандай қарым-қатынас орнатпауды үндеді. Кеңестік
одақ қарым-қатынасты үзді және НАТО елдерінен көмек көрстеуден бас тартуды
сұрады.
БҰҰ-ң 1962 ж 6-қарашасындағы бас ассамблеясының 17-сессиясында
резлудция қабылдады. Барлық БҰҰ-на кіретін мемлекеттерге Оңтүстік Африка
Республикасымен қарым-қатынасты үзуді Оңтүстік Африка Республикасының
кемелерін өздерінің порттарына кіргізбеуді және бармауды және қару-жарақ
сатпауды Оңтүстік Африка Республикасының самалеттерін аудандарынын
өткізбеуді және қондырмау, келесі жылы 18-сессияда 98 Афро-Азиялық елдердің
ұсынысымен Оңтүстік Африка Республикасымен бүкіл әлемді байланыс үзуге
шақырды. 1964 ж Лондондағы халықаралық конференцияда Оңтүстік Африка
Республикасынан алтын сатып алмау және мұнай өнімдерін алып бармау мәселесі
қаралды. Шын мәнінде Оңтүстік Африка Республикасы алтын сатумен
шұғылданатын және олар пайдаланатын мұнайдың 90 % парсы шығанағынан
келетін, бірақ НАТО-ға кіретін елдер Резалудцияны орындамады.
1960-80 жж елдегі демократиялық күштер
1960 ж Оңтүстік Африка Республикасы қарсылық көрсету күштері өте ауыр
және қиын жағдайға түсті. Оппазициялық саяси ұйымдардың жабылуынан кейін
күрестің заңды түрлері мүмкін болмады. Көп ұйымдар астыртын жұмыс істеу
керек болды. Алайда бұған осындай жұмыс атқаратын адамдар аз еді.
Африкадағы коммунистік партиясының бағдарламасында Африка халқының
ұлттық тәуелсіздігі ұстанымын пайдаланып негізгі мақсаты ұлттық демократия
құру болды. Оңтүстік Африка Республикасын бөлек жерлерде демократиялық
ұйымдар орталықтарын ашып, бүкіл дүниеге елдегі жағдайды жеткізіп, елдің
ішіндегі ұйымдарға одақ іздеді. Компартиямен Африканың ұлттық конгресі
елдегі жағдайға қарап, батыл іс-қимылдарға баруға мәжбүр болды. 1961 ж
Африка ұлттық конгресі құрамында ұлттың найзасы атты. Астыртын ұйым пайда
болды. Олардың негізгі мақсаты қарулы күрес болды. Осы ұйымның басшысы
Нелсон Мандело 1963 ж бірнеше жақтастарымен қолға түсіп өмір бақи жаза
өтеу үшін түрмеге түседі. Соттағы олардың адвокаты Абрам Фишер көп кешікпей
өмір бақи жаза өтеу үшін түрмеге түседі. 1972-73 жж жұмысшылардың наразылық
шерулері бүкіл Оңтүстік Африка Республикасында басталды. Әр қалаларда 50-
100 мың адам қатысады. Осы ереуілдердің нәтижесінде бірнеше кеңшілікке қол
жеткізеді. 1976 ж 16 маусымдағы Иоханесбургтің танымдағы Африкандықтардың
Соуэто халқының көтерілісі Апартхейд режимінің дағдарысына алып келді. 16
маусымдағы мектеп оқушыларының ереулік атқылауы полиция мен қара халқының
арасында үлкен соғысқа алып барды. Өлгендердің саны 575 адам мен 6000
адам түрмеге қамалды. Қара нәсілділер Африкандықтардың арасында мықты
толқулар басталды. Ұлтшылдар партиясының өкілдері өздері реформаны талап
ете бастады. 1980 ж қарай алтынға деген әлемдік баға түсіп кетті. Ел
ішінде тау-кен орындарынын қалалық автокөлік жүргізушіге дейін наразылық
білдірді. Елдегі әлеуметтік-экономикалық және саяси реформалар жүргіземін
деп 1978 ж Балтазар Ворстордың орнына келген Питер Бота өз бағдарламасын
жариялады. Оның реформасында түрлі-түсті және үнді халқы мен қара халқының
буржуазия өкілдерін тартумен шектелді. Алайда 1978-88 ж ж аралығында
Апартхейд негізгі заңдарын жойды. Үйлену мәселесі Африка ұйымдарының
кәсіподақ құруына қара нәсілділерге айлық көтерді. Бірақ ең маңыздысы
жаңа конституцияның қабылдануы еді. Осы конституцияға сәйкес 1984 ж 3
палатадан тұратын Парламент құрылды. Бірінші ақтарға, екінші түрлі-
түстілерге, үшінші үндістерге. Африкандықтарға құрылмады, өйткені өздерінің
мемлекеті бар деді.
Питер Бота бантустан саясатын жалғастырды. 1976-81 ж ж 4 бантустанға
Транцкейге, Бантуствана, Венда және Сисксйге тәуелсіздік беріп қалған алты
бантустанға өзін-өзі басқару дәрежесін берді. Әрине бұл реформалар
негізгі Африкан халқының жағдайын жақсартпады. Ел ішінде компартия және
Африка ұлттық компартиясының беделі өсе бастады. Унконте ве Сезве қарулы
ұйым полицияға, өндіріс орындарына, темір жол тараптарына және әскери
базаларға қарулы шабуыл жасап тұрды. Т.б. осындай ұйымдар көбейе берді.
1984-87 ж ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
Кіріспе:--------------------------- ----------------------------------- -
-------------3
І-Тарау. ХХ ғасырдың 1-ші жартысындағы Оңтүстік Африка елдері
І.І. Оңтүстік Африка одағының құрылуы---------------------------- --5
І.ІІ. Республиканы жариялау--------------------------- -----------------
--18
ІІ-Тарау. Оңтүстік Африкадағы отар жерлердің жағдайы
ІІ.І. Мизамбик және Зимбабве отарларының тәуелсіздікке жету жолдары----
----------------------------------- ----------------------------------- ------
-28
ІІ.ІІ. Ботсвана, Свазиленд және Лесото жерлерінің тәуелсіз мемлекет
аталуы----------------------------- ----------------------------------- -----
39
Қорытынды:------------------------- ----------------------------------- -
------48
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі----------------------------- -----------
50
Кіріспе
Алғашқы 20 жылда Африканың саяси картасын өзгертпеді. Алайда отарлық
экономика саласында жаңа бағыт ұстануға мәжбүр болды. Африка қоғамындағы
дәстүрлі мәдениеттер өзгеріске ұшырады. Африкандық буржуазия өз орнын
иемдене бастады. Халық қалаларға шоғырлана бастады. Жұмысшы тобы деген
ұғым африкада да орын тапты. Соғыстан кейінгі Азиядағы бірнеше мемлекеттің
тәуелсіздік алуы. Еуропа отаршыларының одан ары қанау бастады. Екінші дүние
жүзілік соғысы жылдарында Африка Еуропа елдері үшін ең маңызды шикізат және
азық-түлік орталығына айналғанын барлығымыз білеміз. Соғыс біткеннен кейін
әлеуметтік езгі одан әрі күшейді. Батыс Еуропа елдерінің басшылары
ешқандай жеңілдік жасамайтынын мәлімдеді. Африкадағы нақты айтсақ
тропикалық және Оңтүстік Африкада ұлт азаттық қозғалыстың үш кезеңі бар: 1-
кезең 40 жылдан 50 жылдың соңына дейінгі кезеңді бейбіт кезең деп айтуға
болады. Өйткені Африка халқы отарлаушыларға қарсы күрес ретінде ереуілдер
демонстрациялар, митингтер өткізді және отар басшыларына сұраныс-
питициаларын жіберумен шектелді. Бірақ та кейбір елдерде қарулы көтеріліске
ұласып жатқан оқиғалар да бар.
2-кезең 50 жылдың 60 жылдың ортасы. Бұл кезеңде отарлық жүйеге қарсы
наразылықтар әлеуметтік топтардың барлық салаларында жүріп көптеген Африка
елдері тәуелсіздік алды.
3-кезең 60 жылдың 80 жылдың аяғында. Бұл кезеңде Ұлттық Африка
партиялары бейбіт түрде нәтижеге жетпегендіктен басқарушы билікке қарсы
қарулы күресін бастады. Бұндай іс-әрекеттер Оңтүстікте орналасқан
Португалдық және ағылшындақ отарларымен және нәсілшілдік Оңтүстік Африка
Республикасында орын алды.
Менің қарастырып жатқан бітіру жұмысым Оңтүстік Африканың
тәуелсіздікке жетуі. Мәселем осы үшінші кезеңге сай келеді.
Отар елдерінде КСРО мен социалистік елдердің көмегіарқылы коммунистік
партиялар құрылады. Көптеген елдерде осы компартиялық демократиялық ұлт
азаттық қозғалыстардың көш басында тұрды.
60 жылдардың ортасында БҰҰ-ң және коммунистік КСРО-ң беделінің өсуі
арқасында Еуропа мемлекетіне қысымшылық күшейді.
І-Тарау. ХХ ғ. бірінші жартысындағы Оңтүстік Африка елдері
І.І. Оңтүстіа Африка Одағының құрылуы
Тропикалық және Оңтүстік Африкада ХХ ғ басында тек үш мемлекет қана
ресми тәуелсіз мемлекет болып саналды. Олар Эфиопия, Либерия және Оңтүстік
Африка Республикасы. 1900 жылы қарсаңында Африка 90. 4%, Англия, Франция,
Германия, Италия, Белгия, Португалия, Испания елдеріне қарады.
Ұлыбританияға жердің 38% 77 млн халқы болды. Ал Францияға 51% 43 млн халқы
ХХ ғасырдың басында Африканың Оңтүстігі Ұлыбританияның отарлы одағына
айналды. Британдық Оңтүстік Африка отар аймағына Оңтүстік Африка Одағының
Басутоленд (Лесотто) Бечуаналенд (Ботсвана) Свазиленд Оңтүстік және
Солтүстік Родезия (Зимбабве және Замбия). Алайда Оңтүстік Африка
иеліктерінің құқығы тең болмады. Оңтүстік Родезия өзін-өзі басқаратын
Колония болса Оңтүстік Африка Одағы Британ императорына доминион ретінде
кірді. Ал қалған 4 Оңтүстік отар Протектараты болды.
Оңтүстік Африка Одағының Англияның ең жаңа доминионы еді. Оның
құрылуы 1971 жылдың екі ағылшын отары Натали және Кап отарының қосылуы
нәтижесінде пайда болды. Кап отары 17-18 ғ.ғ бері Голландияның отары болып
келген бір уақыттарда өздерін тәуелсіз мемлекет жариялап Сарғыш мемлекет
деп атады немесе Трансвея. Алайда 1899-1902 жыл аралығында Ағылшын Бур
соғысы нәтижесінде Ұлыбританияның отарына айналды. Бур деген сөз-шаруа
деген мағынаны білдіреді. 17 ғасырда Голландия мемлекеті Француз қоныс
тебушілерін осылай деп атаған, қазіргі кезде оларды, сіңісіп кеткен ақ
нәсілділерді Африканерлер деп атаймыз. ХХ ғ. басында осы елдің 7 млн халқы
бірнеше ұлттан тұрды. Африканерлер 105 млн Бантулықтар 4,5, млн Азияттар
164 мың және араластар 553 мың адамды құрады. Азияттар Индостин жарты
аралынан келгендер, ол араластар (түрлі-түстілер) Ақ нәсілділер мен Қара
нәсілділердің арасында туылғандар. Ал қалғандары оншақты тайпадан құрылған
Тузендік халықтары.
Оңтүстік Африка Одағында фермалық және жер өңдеу шаруашылығы жақсы
дамыды. Ақтарға қарасты фирмаларды мал шаруашылығында және жер өңдеу
шаруашылығында экспортқа арналған өнім жасауға көп күш бөлді. Осы елдегі
өнеркәсіп өндірістері осы салаларға бағытталған болатын. Алайда, ХІХ ғ.
соңында Оңтүстік Африкада алмаз және алтын кен орындары ашылуына байланысты
кен өндірістерін өндірудің, өндіріс орындары ашылып, темір жолдар салынып,
үлкен порттар ашылды. Алмаз өндіретін компаниялар ашылып аз уақыттың
ішінде жеті үлкен кәсіпорын алтын, алмаз, таукен барлық өнімдерін қол
астына енгізді.
Оңтүстік Африка Одағының экономикалық саласынан түскен ақшалар негізгі
каптиалдың көпшілігі Ұлыбританияға жіберіліп тұрды. Алайда жаңа салаларды
дамыту үшін капитал осы Англиядан келетін.
Тұрғылықты Африканың жер өңдеушілерді жерінен, мал шаруашылығымен
айналысатындарды малынан айырды. Жердің 87 %-ін ақ нәсілділер мен
отаршыларға берді. Бұл іс-шараның ұйымдастырылуы отарлаушыларды арзан
еңбек күшімен қамтамасыз ету. Мемлекет басындағылар өз шаруашылығымен
айналысамын деген африканға арнайы жер бөліп берген Резерваттар. Алайда
бұл жерлер тек 13 %-ін құрады және таулы, батпақты жерлер еді.
1913 жылғы Тузендіктерге байланысты жер заңы заң жинағының шығуы
аграрлы саясатты көтереді деген мақсатпен шығарады. Осы заңға сәйкес бірде-
бір Резерваттар бөлек жерде, жерді арендаға немесе сатып алуға құқығы
болмады. Африкан шаруашылығына отар фирмаларға жылына 90 күн тегін жұмыс
істейтін болса жер берілетін болды. Осы заңды бұзғаны үшін қылмысты іс
қозғалатын.
Үйлерінің салығын төлеу үшін Еуропалықтарға жұмыс істеуден басқа іс-
шаралары болмады. Резерваттарда жергілікті халықтар өте көп шоғырланған,
өте арзан жұмыс күшіне айналды. Олар не фирмаларға барып жалдану керек
болды, не жұмыссыздар қатарына кірді, не болмаса Трансвельдегі ешқандай
жағдайы жоқ кен орындарына жұмыс істеуге баратын. Капитализмнің мықты
дамуы жергілікті халық арасында дәстүр мен салттың жойылуына алып келді.
І.д.ж.с. басталуы Оңтүстік Африка Одағында экономиканың көтерілуіне мықты
жағдай жасады. Көмір өңдеу және товарларды кемелермен тасымалдау жаңа жолға
түсті. 1918-1920 жылдары Алтынның қымбаттауы салдарынан осы өнімді өңдеп,
өндіру саласындағы кәсіпорындар 4 мыңға жетті.
Қаладағы жұмысшы тобы нәсілдік және ұлттық құрамы өзгере бастады.
Соғысқа дейін жұмысшы болып Ағылшындармен Еуропалықтар болса, Африканерлер
жер өңдеу шаруашылығымен айналысса, ұсақ жер иеліктерімен фермерліктер,
тоқырауға ұшырағаннан кейін Африканерлер қалаға келе бастады. Өнеркәсіп
өндіріс саласында Африкандық жұмысшылар 1915 жылы 61 мыңды құраса 1920 жылы
113 мыңды құрады. Тау кен орындарында 1920 жылы 270 мың Африкандықтар
жұмыс істеді. Африканерлердің Африкандықтарға мұқтаж болуының себебі, жұмыс
орындарының көп болуы. Алайда 1920-21 ж.ж. І.д.ж.с. біткеннен кейін тауарды
өткізетін нарықтық жабылды. Алтынға деген сұраныстың түсуі Еуропа елдерінің
Оңтүстік Африка Одағының тауарына мұқтаждық таусылғаннан кейін елде
дағдарыс басталды.
Интерн-дуалистік ойлардың шығуы 1915 ж Оңтүстік Африкалық Лейбаристік
партия өмірге келді. Осымен қатар социалистік лигада құрылды. Бұлардың
негізгі мақсаты ақ және қара нәсілді жұмысшылардың жағдайын бір шама
көтеру. 1919 ж Лиганың ІҮ сьездінде Ресейге қарап бүкіл жұмысшылар
бірігуіміз қажет деп ұран тастады. Лиганың негізгі мақсаты Социалистік
Республика құрып жұмысшылардың мүддесін қорғау болды. Олар коммунистік
партиясын құруды дәріптеді.
Комунистер әртүрлі ұйымдар кәсіподақ ұйымдарын құрды. Африкалық
жұмысшылар арасында өте мықты үгіт-насихат жүргізді. 1917-18 жылдары
Африкандық жұмысшылардың ұйымы құрылды. Олар 1918 жылы екі айға созылған
байлардың магазиндерімен тауарларына байкот жариялады. Осы ұйым 1920 жылы
250 мыңға жетті. Бұл ұйымның ішінде ұлт зиялылары, саудагерлер, жұмысшылар
кірді. Осы одақ 1919 жылғы темір жол жұмысшыларының 1920 жылы тау кен
жұмысшыларының көтерілісшілеріне себеп болды. Алайда өзара келіспеушілік
нәтижесінде 1926 жылы комунистерді одақтан шығарды. 1927 жылы Натиль бөлімі
бөлініп шықты. Бірнеше жылдан кейін бұл одақ ыдырап кетті.
Таптық күресте ең маңызды толқулар ақ нәсілді жұмысшылардың
көтеріліске шығуы маңызды еді. 1922 жылы қаңтарда Витваренсранда бірнеше
мыңдық ақ нәсілді тау кеншілері наразылық шеруіне шықты. Бұның соңында
қарулы көтеріліске ұласты. Африка тарихында бұндай көтеріліс бірінші рет
болды. Бұл көтерілістің екі жақты мағынасы болды. Бір жағынан өндіріс кәсіп
орын иелері және тау кен магниттері төмен айлыққа жұмыс істемеген жағдайда
жұмыстан қуып олардың орнына аз жалақы алатын Африкандықтарды алатынын
мәлімдеген. Екінші жағынан бұл көтеріліс жалпы мамандандырылған жұмыстарда
тек ақ нәсілділер жұмыс істеу керек деді. Осы көтеріліс тарихта қызыл
көтеріліс деген атпен қалдырды. Өйткені комунистер көп іс-қимылдар жасады.
Бірақ олар біздің жауымыз қара нәсілді жұмысшылары емес, капиталистік
компания деп үгіт-насихат жүргізді. Үкімет басшылары жұмысшыларға қарсы
жиырма мыңдық әскерлер. Іс жүзінде қаруы жоқ шахтерлар бес күн бойы
шайқасты. Тау кендерінің арасында 100-і өліп бес мыңдайы тұтқындалып,
көтеріліс басшылары өлім жазасына кесілді.
Үкімет басшылары болашақта қара нәсілді жұмысшылардың миллиондағаны
көтеріліске шықса төтеп бере алмайтынын түсінді. Сондықтан олар ақ және
қара нәсілді жұмысшыларды бір-біріне айдап салу жоспарын іс жүзіне алып
келуге тырысты. Бұл жоспар бойынша көп жылдық мерзімде ақ нәсілді
жұмысшылардың барлығына мамандандырылған жұмыс тауып, жұмыссыздықты жою.
Осы саясат болашақта жұмысшы таптарының бірікпеуіне әкелді. 1922 жылғы
көтеріліс тарихта басқа қайталанбады.
Оңтүстік Африка Одағы басып жаншу және нәсілдік кемітушілік режимінің
орнауы, ірі Африканерлер жер иеленушілер мен тау кен иелерімен және
нетрополия арасындағы келісімнің нәтижесінде құрылды. 1910 жылдан бастап
1924 жылға дейін Оңтүстік Африка Одағында үкімет басында Оңтүстік Африка
партиясы отырды. Олар Будбур Генерал басқарғанымен ағылшындарға жағымды
саясат ұстанды. Оңтүстік Африка партиясы жер иеленуші – Африканерлер мен
өнеркәсіпшіл – Ағылшындар арасындағы шиеленісті жұмсартуға бағытталды.
Алайда бір шешімге келіп, халықты қанау және елдің шикізатынан барынша
пайда түсіруге бағытталды. Үкімет басындағы Луис Бота және оның мирасқоры
Янь Христиан – Сметц Британдық империализммен ашық жұмыс істеуге қолдау
көрсетті.
Соғыстың аяқталу кезеңінде Африканер жер иеленушілері, жер және ауыл
тауар өнімдерінен миллиондаған пайда көрсе, 20 жылы экономикалық жағдай
ушыға бастады. Осы кезеңде 1913 жылы Оңтүстік Африка партиясынан бөлініп
шыққан. Националистік партия іс-қимылдарын күшейтеді. Бұның құрамында
Африканер ұлтшылдары кіретін. Олардың мақсаты Оңтүстік Африка Одағы ағылшын
капиталистік ығыстыру Африканер жер иеленушілер мен өсіп келе жатқан
буржуазия өкілдеріне экономикалық және саяси беделін нығайту, билік басына
жету үшін Ағылшын – Бур соғысында Буржуазияның ұлттық сезімдерін ояту
арқылы, Ағылшындарға қарсы ұран тастап мемлекеттік уверинстетті одан әрі
керек болса Ұлыбританиядан толық тәуелсіздік алуына уәде етті.
Ұлтжандылардың басшысы Генерал М.Герцок осы кезеңде Британ үкіметінен жұмыс
істесе отырып бурлардың салт-дәстүріне сай өмір сүріп Оңтүстік Африка
Республикасын құруды көпшілік арасында айтуды ұмытпайтын.
Бур мен Африкандықтардың қарым-қатынасына Герцок қатаң бағдарламасын
ұсынды. Өзін нәсілдік көзқарасында былай деген:-Түземдік психологиялық
жағынан авто-көлікті басқару мүмкін емес-деді.
Ұлттық партияның бағдарламасындағы ең бірінші орында қара қауіп
жайлы аңыздар тарады. Бұл бойынша жалпы жұмысшы Африканерлерге жұмыс істеу
түгілі өмір сүруі қауіпті деп түсіндірді. Герцок Африканерлерге жер және
щахта иелері оларды алмастырып арзан еңбек күшін пайдаланбақшы деп үрейді
туғызды. Алайда Герцок үкімет басына келсе осы үрдіске тосқауыл қойып
түрлі - түсті тосқауыл қолданатынын айтты. Түрлі-түсті тосқауыл
дегеніміз мамандандырылған және жартылай маман керек ететін жұмыстарға тек
Бурлар, ал, ауыр жұмыстарға қара нәсілділер жұмылдырылады деді.
Бурлардың ноцанахизмінен түрлі-түсті тосқауыл ұранының нәтижесінде
1924 жылы Герцок сайлауда жеңіп шықты. Алайда, ұлтжандылар партиясы
парламентті құратындай дауыс жинай алмады. Бірақ оларға көмекке Оңтүстік
Африка Конгрес Ливаристік партия келді. Олар жұмысшылардың Ағылшындардан
шыққан көш басшыларының мүддесін қорғады. Жұмысшылар ақсүйектерінің
позицияларын нығайту үшін және партиямен қосылуға мәжбүр болды. Олар сайлау
науқанында Герцокті жақтайтындығы Түрлі-түсті тосқауыл саясатын
қолдайтындығы бірақ осы үшін ағылшындарға қарсы іс-әрекеттерден бас тартуын
талап етті.
Бүлік басына келген жаңа үкімет заң жүйесі арқылы өнеркәсіп
өндірісінде түрлі-түсті тосқауыл идеясын енгізді. Іс-жүзінде 1924 жылы
өркениеттілер жуымас атты заң жобасы бойынша мемлекеттік мекемелерде
міндеттелді. Ал жеке меншік фирмаларда ұсынылды. Осы ұсыныс бойынша
мамандандырылған жұмыс орындарында Африкандықтарды ақ нәсілділермен
алмастыру. Үкімет осы жұмыстарды жақсы атқарған компанияларға мемлекет
тарапынан әртүрлі кеңшіліктер беріп тұрды. 1926 жылы заң тау-кен және
завод, фабрикадағы өнеркәсіп деген бөлімде қосымшалықты одан әрі дамытты.
Осы заң бойынша Африкандықтарға папавозда машинист болуға , тау
жұмыстарындағы техник болуға және т.б. арнайы оқу қажет жұмыстарға оқиғаның
өзінде куәлік берілмейтін болды.
1920 жылдың орта шебінде нәсілдік қосымшалық одан әрі дамытылып
Африкандықтарды қала сыртына шығарып орналастырды.
Оңтүстік Африка Одағы 1930 жылдары.
1929-33 жылдардағы әлемдік экономикалық дағдарыс Оңтүстік Африка
Одағының экономикасына үлкен әсер берді. Мемлекеттің әлемдік нарыққа
тәуелділігін көрсетті. Алмазға деген сұраныспен әлемдік бағаның түсуі
көптеген кен орындарының жабылуына мыңдаған кеншілердің жұмыссыз қалуына
әкеп соқты. Осындағы қиын жағдай 1931 Резерваттардағы жұқпалы аурулардың
өршуі және бүкіл әлемнің құрғақшылық салдарынан жойылуы Резерват
тұрғындарымен шаруалардың қалаға шоғырлануы мен жағдайды қиындата түсті.
Дағдарыс жылдарында қалаларда жұмысшылар ереуілдерімен, ауылда
шаруалар көтерілісшілері көбейіп кетті. 1929 жылдың ортасынан бастап
комунистік партия Африкандық ұлттық конгресінен бірге (АҰК) Африкандық
жұмысшылар кәсіпорындарымен Африканың сауда жұмысшылары және өнеркәсіп
жұмысшылары одағының секцияларымен бірлесе отырып, ұлттық майдан ұйымын
құрды. Африкандықтардың құқық Лигасы, лига сансыз көп рұқсат өту
қағазымен, рұқсат қағаздарын жоюды талап етті. Осы режим бойынша
Африкандық Оңтүстік Африка Одағында осы қағаздарсыз бір қадам жүре алмайтын
еді. Лига осыдан бөлек Африкандықтарға сайлау құқығы мен білім алу
құқығын талап етті. Африкандық халықтардың барлықтарын біріктіру үшін 16-
желтоқсанды (Дингана күні) бірлесуге шақырды. Жыл сайын осы күні
Ренокстрация мен митингі жасайды. Алайда бұл ереуілдерді полиция қатаң
жазалайтын. Қанды оқиға 1931 16- желтоқсанда Натали Провинциясында Дурбан
қаласында орын алды. Өлген ереуілшілердің арасында комунистік қозғалыстың
басшысы Иоханес Нкоси болды. Экономикалық дағдарыстың және ұлттық
қозғалыстың көтерілу үстінде тұрғандықтан билік басындағылар өз арасындағы
тартысты қойып бірлесуді бастайды. 1933-34 жыл Одақтық кабинет құрылады.
Басында Герцок Премер, ал Смедцок Вице пример болды. Екі партия қосылып
Оңтүстік Африкалық біріккен партия құрылды. 1931 жылы Вице министр Статуты
дегеніміз Британдық империяның доминионы болғанымен тәуелсіз сыртқы
саясатты жүргізуге құқылы болды. Оңтүстік Африка Одағы осы саясатта
ұлтжандыларды тынышталдырды. Ағылшынның капиталы өнеркәсіппен сыртқы
саудада нақты орында тұрды. Оңтүстік Африка Одағы Англия үшін алтынның келу
көзі еді және Британдық Африканы отарлау саясатын жүргізу үшін жақсы
баспалдағы еді.
Бәсекелес екі партияның бірігуі, басқарушы лагерде өзара қырылысуын
тоқтатпауды көп кешікпей іші кен ағылшындарға жақындар бөлініп шығады. Олар
доминон партиясын құрып ұлыбританиямен орнатуды талап етті. Біраз бөлігі
ұлтжандылар партияның ішінен ағылшындармен мүлде араласпау керек деді. Осы
бағыт ұстанғандар Дер-Маланның партиясына кірді. Бұл партия Еуропадағы
фашистік партияға ұқсас фашистік ұйымдар еді. Одақтық үкімет жергілікті
халыққа деген саясатты ешқандай тартыссыз орындап тұрды. 1937 жылы заңға
сәйкес Африкандық заң жүзінде жұмысшы емес қызметші деген лауазым алды.
Осыған сәйкес олар кәсіподақ ұйымына мүше бола алмады. Герцок Сметцтің заң
шығару жұмыстары Оңтүстік Африка Одағының құрылғандығы Африкандықтардың аз
ғана құқықтарын жоюға іс-әрекет жасады.
Еуропада фашизмнің күшеюі Оңтүстік Африка Одағында да өз жақтастарын
таба бастады. Африканерлердің арасында жоғарғы тобы ұлтшылдық пен
нәсілдікті өршіту үшін жасырын ұйымдар құрды. Будердоред (бауырлар одағы)
ұйымының құрылуы.
Екінші дүние жүзілік жылдарындағы Отарлы Африка Одағы ұйымдарына
Африканерлік ұлтшылдығына және Отарлы Африка Одағы мыңдаған немістерге
үмітін. Отарлы Африка Одағы сұр көйлектер Африканерлер ағылшын Британ
арасындағы соғысты Британ үкіметі әлсіретіп елден қуып жіберем деген ниет
болды.
Отарлы Африка Одағында басқару билігінде бір орталық болмады. Премер
министр Герцок 1935 жылдан бастап Гитлерді соғыс басталысымен Герцоктың
кабинеті екіге бөлінді. 6 министр Герцокпен бейтараптық ұстанды. 7 министр
Сметцпен бірге Германияға соғыс ашуды жақтады. Парламенттегі сайлауда 80
депутаттың 67-сі Англияны қолдады. Сметц бастаған әскери кабинет құрылды.
Оның құрамына біріккен партия, даминон партиясы және лейбористерден өкілдер
қатысты.
Сметц үкіметі Ұлыбританияны жақтап елдің әскери күштері соғысқа
жіберілді. Отарлы Африка Одағының екі дивизиясы Эфиопияда кейін Солтүстік
Африкада Ромельге қарсы соғыс жүргізді. Бір дивизиясы Сицилиямен Оңтүстік
Италияда соғыс жүргізді. 70-жылдай Африкандықтар соғыс майданында қосымша
жұмыстармен айналысты. Тәртіп бойынша оларға қару берілмеді.
Ұлттық Партия Парламентте үнемі соғыстан шығу мәселесін қойып тұрды.
Олар бұл соғыста одақтастар жеңіледі деп айтты. Елде герман шпиондары мықты
жұмыс істеді. Олар ел ішінде әртүрлі ақпараттар жеткізіп тұрды. Фашистік
ұйымдар 1941-1942 жылдары белсенді әрекеттерге өтті. Өйткені немістің
генералы Ромель Африкада жеңістерге жетті. Ал, Жапония бүкіл Оңтүстік
Азияны өз бақылауына алды. Енді Жапондықтар Индия мен Мадагаскарды басып
алады деген өсек тарады. Осы кезде Африкандық фашистер Рандағы шахталарда,
электр станцияларында, темір жолдарда жарылысты көбейтті. Еуропадағы су
асты соғысының салдарынан Африкадағы ең жетіспейтін шикізат мұнай келмей
қалады.
Отарлы Африка Одағының үкіметі Сметц тарапынан нәсілдік бөлуден бас
тартып, жағдай қиындалса Африкандықтарға қару беретінін айтты. Өнеркәсіп
орындарына жұмысшы күші өте қажет болды. Әрине, нәсілдік бөлініс деген
әңгіме тек саяси қулық еді. Соғыстағы Африкандықтарға қару сол бойы
берілмеді. Алайда өнеркәсіп саласында елдің және одақтастардың әскерін
керек-жарақпен қамтамасыз ету үшін Африкандықтарды жұмысқа алды. Соғыс
жылдарында комунистік партияның беделі өсе түсті. Тек қана коммунистер
нәсілдік кемітушіліктің барлық түріне қарсы болды.
Африкандық ұлттық конгресте өз жұмысын дамыта түсті. 1944 жылы олар
бағдарлама құрды. Олар құқық туралы Бил ұсынды. Соғыстан қайтқан
Африкандықтар ақ және қара нәсілділердің арасында үлкен жарды қосуға
болатындығы және Гилтерлік фашистік Германияның нәсілдік идеологиялық
күйреуі халық арасында орныққан тәртіпке наразылық білдіру басталды.
Оңтүстік Африка Одағында өнеркәсіп және өндіріс саласында деңгейі
көтеріле түсті. 1947-1948 жылдары өнеркәсіп саласында 1.1 млн жұмысшы
қызмет етті. Көлік тасымалдау және сауда саласында жұмысшылардың саны 1938-
39 жылдарға қарағанда 74 %-ке өсті.
Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі Ұлыбританияның беделінің
төмендеуі Африканың оңтүстігінде байқалды. Американың капиталы ел ішіне
кіре бастады. Британдық монополияларға бәсекелесті. Сонымен қатар
Африканерлердің де капиталы елдегі экономикаға әсерін тигізді. Соғыстан
кейінгі жағдай бүкіл елдермен ынтымақ орнатса нәсілдік кемітушілікке жол
жабылады деп қорықты. Социалистік одақтардың құрылуы және Азия елдерінің
тәуелсіздікке жетуі Африкандықтардың үкіметке қарсы наразылық шерулері
көбейе бастады.
Ұлттық күрестің бір бейнесі 1946 жылы тамыздағы Рандадағы бір аптаға
созылған 100 мыңдық Африкандық жалақыны реттеу мәселесін талап етті.
Сметцтің үкіметі бұл талаптарды орындамай жаппай репрессиялады.
Правсоюздер мен коммунистік партияның ұйымдарын түрмеге жапты.
Билік басындағылар соғыс жылдарындағы Африкандықтарға жасалға
кеңшіліктерді тек жоюмен шектелмей оларды басып-жаншып қандай да бір
қарсылықтың түбірінен шабатын жүйе құруды ойлады. Осы кезде Брудербонд
ұйымы беделі өсе бастайды. Мален және Хендрик Фервурд ұлтшылдар
партиясының басшылары еді. Мемлекеттік аппараттағы барлық адамдарға сіңісіп
кеткен болатын.
1948 жылы 26-майда болған парламент сайлауында ұлтшылдар жеңіске
жетті. Мален жаңа үкімет құрып Апартхейд саясатын өмірге келгенін айтты.
Апартхейд деген сөздің мағынасы оқшаулану, бөлек өмір сүріп, даму . бұл
сөздің саяси мағынасы 1947 жылдан бастап Стелленбос университетінің
оқытушылары сайлау науқанында ұран ретінде пайдаланды. Ұлтшылдар
партиясының өкілдері Апартхейд ұранын теориялық базасы ретінде бөлек
дамудың әдіс-тәсілі ретінде көрсетті. Апартхейдтің негізгі мазмұны
нәсілдердің бірге өмір сүруінің болмайтындығы Библия мен Колвиннің ілімі
арқылы нәсілдік оқшаулану мәселесін көтерді. Олар әрбір нәсілге арнайы
тағдыр беріп сол тағдырға сәйкес өмір сүру керек деп түсіндірді.
Еуропалықтардың өмір сүру түрі Африкандықтарға сәйкес келмейді. Ал
Африкандық өмірге Еуропалықтар тура келмейді. Әрбір нәсіл дамудың шыңына
жету үшін өз жолымен жүру керек. Осыған сәйкес жоғарғы нәсіл ақ
нәсілділер олар құл болып арналғандарға қан түгілі былайша араласуы ақ
нәсілділердің құдай берген жолынан ауытқуы деп түсінді. Апартхейд
доктринасы мықты жолдамасы болды және тек қана осы арқылы елде ешқандай
қиыншылық болмайды деп түсіндірді. Әрбір нәсілді өзіне сай орындарына
орналастырып, бөлек өмір сүрсе ешқандай соғыс болмайды деп түсіндірді.
Алайда Апартхейд саясатын қара нәсілді жұмысшыларды жұмыстан
алыстатып бір күнде елді өзгерте алмады. Өйткені капиталистік экономика
олардың еңбек күшіне негізделген еді. 1951 жылы санаққа қарасақ 3.8 млн
жұмысшының 754 мыңы ақтар еді. Осыған қарай бұл саясаттың негізгі мәтіні
халық арасын оқшаулау емес, тек оның негізгі мақсаты қара нәсілділерді
жұмыстың барлық түрімен жүктеу. Ал ақтар, тек басшы болу, ұлтшыл партияның
ел ішіндегі халықты пирамида ретінде көретін болсақ ең басында Африканерлер
одан кейінгі санатта Ағылшын мен немістер, кейінгі баспалдақта еврейлер,
одан төмен матистер мен индистер, ал ең төменгі сатысында Африкандықтар
болды.
Ұлтшылдардың билікке келгеннен кейін Апартхейд теориясын тәжірибе
ретінде қолдана бастады. 1950 жылы Апартхейд жүйесіне сәйкес шыққан заң
дүрбелең туғызды топтап мекенге орналастыру заңы шықты. Осы заңға сәйкес
үкімет кез-келген аймақты мынау эптикалық топтиың мекен ететін жері деп
жарияласа, басқа ұлт өкілдері бұл жерден кетуге мәжбүр еді. 1950 жылы
көптеген үлкен қалалардан Африкандықтарды шығарып жібереді. Қала
орталықтарында тек ақтар тұрды. Тең емес осындай заңдар экономика саласында
шыға бастады. 1956 жылы заңға сәйкес арнайы комитеттер нәсіліне қарай
жұмысқа бөлетін болды. 1956 жылы сайлау құқығынан матистерді алып тастады.
1959 жылы Парламент университетте білім алуды, бөлектендіру керек
деді. Сонымен университетте тек ақ нәсілділер оқуға құқық алды. 1950 жылы
нәсілді таза ету үшін арнайы заңдар шықты. Осы заңдарға сәйкес он алты
жасқа толған жеке куәлігі болу керек еді. Ол куәлікте түр-әлпеті,
нәсілі, ұлты жазылу керек болды. Осы жылы ақ нәсілділер басқа кез-келген
ақ еместермен некеге тұра алмайтын болды. Осы жылы коммунизмге қарсы заң
шықты. Осы заңға сәйкес демократиялық Социалистік ұйымдардың барлығы
жабылып кез-келген ұйым және адамды негрлерге жаны ашыса коммунистер
қамауға құқылы болды.
Апартхейд режиміне 1950 жылға дейінгі жалғыз коммунистік партия еді.
1949 жылдан бастап Африкандық ұлттық конгресі азаматтық бағынбауға және
митингіге шығуды бастады. 1950 жылы 1-майда демонстрацияда жүздеген адам
өліп жарақаттанды. Африка ұлттық конгресі үнді конгресі 26-маусымда бүкіл
Отарлы Африка Одағы наразылық шеруін өткізеді. 1952 жылы осы екі конгрес
нәсілдік заң жобаларына қарсылық білдірді. Қарсылық білдіргеннің барлығын
түрмеге қамады. Осындай іс-әрекеттер империализмге қарсы тағы да екі
ұйымның шығуына септігін тигізді. Бірінші демограттар конгресі-нәсілдік
озбырлыққа қарсы еуропалықтар және екінші түрлі-түсті халықтар конгресі.
1955 жылы төрт ұйым бірлесіп Иогонесбургте жиналып халықтық конгрес жасады.
Олар тәуелсіздік партиясына қол қойды. Үкіметке қарсы барлық шерулерге
қатаң жаза қолданып тұрды. 1953 жылы қоғамдық қауіпсіздік заңы түрмеге
қамау үшін жақсы сылтау болды. Оңтүстік Африка одағы дүние жүзілік сахнада.
1. 1950-53 жылдары корей соғысында Американы жақтайды. 1956 жылы
Стрекйдің үкіметі КСРО мен қарым-қатынасты үзді. Мален (1948-54жж) Иоханнес
Стрейдом (1954-58 жж), Фервурд (1958-66 жж) қорғаныс министрі Эразмус
көпшілік алдында және әлемге коммунизммен күресу үшін армияны әлемнің
кез-келген нүктесіне алып баратынын айтты. Отарлы Африка Одағы халықтың
қасіреті шет мемлекеттің барлығын алаңдата бастады. Ешқандай ел Отарлы
Африка Одағымен ашық түрде одақ құруға келе алмады. Отарлы Африка Одағының
мәселесі азиядағы, африкадағы конгрестерде мәселе көтере бастады. 1957
жылдың желтоқсанымен 1958 жылғы қаңтар арасында Кайр қаласында Азия мен
Африка халықтарының ынтымақтастық конференциясы өтті. Осы конференцияда
Резалудция қабылданды. Бүкіл елдерге Отарлы Африка Одағының үкіметіне
қысымшылық жасасын деп 1952 жылы БҰҰ-ң 7-ші ассамблеясында осы мәселе
бойынша арнайы комиссия құрылды. 1960 жылы Африка жылы Отарлы Африка
Одағында өз ізін қалдырды. Соғыстан кейін Африкада бірінен кейін бірі
тәуелсіз мемлекеттер пайда бола бастады. Олардың басшылары Отарлы Африка
Одағына, Апартхейд режиміне наразылығын білдірді. Бірақ Фервурдтың үкіметі
ешқандай кеңшілікке бармайтынын мәлімдеді. Осыған дәлел ретінде бүкіл
Африка 1960 жылы 17 жаңа тәуелсіз мемлекеттің құрылғанына қуанып жатса,
Отарлы Африка Одағы үкіметі елдің құрылғанына 50 жыл деп мереке
ұйымдастырмақшы болды. Африканың ұлттық конгресі және бірнеше ұйымдар бұл
той рәсіміне қарсы бірнеше іс-шаралар ұйымдастырды. Шарпевилде және
Лонгада Пан конгрестің үндеуімен ереуілге шыққан болатын полиция оқ
жаудырды. Үш жүз адам өлді. 6 айға төтенше жағдайлар енгізілді. 29-31 ші
майда мейрам бәрібір болды. БҰҰ қауіпсіздік кеңесі Азия мен Африка
елдерінің 29 талабына сәйкес Апартхейд саясатын ұсынды.
І.ІІ. Республиканың жариялануы
Фервурд комитеті қауіпсіздік кеңестің шешімімен де қарсылық
резалудциясымен де келіспеді. Отарлы Африка Одағының үкіметі өзінің
саясатынан бас тартпайтынын және ұлтшылдардың көп жылдан бері Британ
достастығынан шығатынын мәлімдеді. 1960 жылы қазан айында халық ақ
нәсілділер арасында Республика жариялаймыз ба деген референдумда көпшілігі
оң жауап берді. 1961 жылы Лондонда өткен Британ достастығында көп өкілдер
бұл ұйымнан кетуін талап етті. 1961 жылы 31 мамыры Оңтүстік Африка
Республикасының ресми жарияланған күні. 1961 жылы ел ішінде полицейлік
террор одан да күшейе түсті. Бірінен соң бірі қатаң репрессивтік заңдар
шыға бастады. Соның ішінде қасақана зиян келтіру заңы бойынша өркениетті
елдердің ішінде бірінші мәрте қолданылған заң үкімет орындары кез-келген
адамды 6 ай бойы ешқандай кінә тақпай-ақ ұрып-соғып түрмеге қамауға құқылы
болды. Түрмелерде ұрып-соғу, ток қолдануға рұқсат берілді. Мемлекет
органдарына ұнамаған адамдар айыптауға кінә таппаған жағдайда түрмеде өле
берді. Қудалау тек қана коммунистермен конгресс өкілдеріне ғана жүрген жоқ.
Ақ нәсілділердің демократиялық ойшылдарында публицистерді де ,
журналистерді де қудалауға ұшыратты. Ел ішінде газеттер мен журналдар
жабыла бастады.
1966 жылдың соңына қарай тыйым салынған кітаптардың аттары 20 мыңға
жетті. Горький, Фолкнер, Колдуелдердің кітаптары үйлерінен табылса 1000
фунд Стерлинк айып төленіп және 5 жылға түрмеге отырды.
Әскер қатарлары көбейе түсті. Полицияда арнайы орындар ашылды. Барлық
әскери және қарулы күштер тек ақтардан құралды. Ақ нәсілді халық еркегі,
әйелі, баласы, мылтық атуды үйренетін болды.
1960 жылы үкімет Ұлыбританиямен НАТО мемлекетімен әскери қару мен
техника сатып ала бастады.
1960 жылы екінші дүние жүзілік срғысы кезіндегісіне қарағанда қайда
көп тікелей және жанама ақшалар әскери керек-жараққа жұмсалды. Осылайша
үкімет көптеген ақшаны жұмсай отырып революциялық толқыныстарды түбінен
жабуға әрекет жасады.
Бантустандардың құрылуы
1960 жылы Апартхейд саясатын күшейту мақсатында бірнеше іс-шаралар
ұйымдастырылды. Соның ең маңыздысы Фервурт Үкіметінің шығарған заңы
Бантулықтардың дамуындағы өздерін-өзі басқару заңы. Бұл 1959 жылы
қабылданған болатын. Бірақ іс-жүзіне әкелетін жұмыстар 60 жылдардың алғашқы
жылдарына жатады. Осы заңға сәйкес елдегі 364 резерватты біртіндеп бір-
біріне қосып бірнеше аймақтық бірліктерге біріктіру еді. Былай айтқанда
ұлттық отандары Бантустандар негізгі Банту халықтарына арналғандықтан –
Зулу , Коса, Бешуан, Басуто, Венда, Теонга, Связи осы заңға сәйкес Банту
халықтарының осы ұлттық отандарына өзін-өзі басқару берілетін құқығы
берілетін.
Бантустандар туралы заңның қабылдануы бірнеше мақсатпен жасалынды.
Провагандалық көзқарас бойынша Фервурт үкіметі бүкіл әлемге осы елде
Африка халықтарының құқықтары кеңейіп жатқанын көрсетпекші болды. Іс-
жүзінде Бантустандардың пайда болуы Африкандықтардың жағдайын жақсарту емес
керісінше төмендету болды. Себебі 13 %-ін құрайтын ендігі Бантустандар
бүкіл Оңтүстік Африкадағы Банту халықтарының ұлттық отандарына айналды да
ендігі таңда елдің қалған 87 % жерінде Банту халықтары соңғы құқықтарынан
айрылды. Осыдан бастап олар мекен еткен жерлерінде уақытша өмір сүруге
құқық алды. Парламенттегі Африкандықтардан шыққан бірнеше депутаттарды да
мандаттан алып қойып шығарып жіберді.
1963 жылы мамырда Парламент бірінші Бантустанның құрылғандығын
жариялады. Жарияланған жер транцклей еді. 41 мың шаршы км Транцкей елдегі
ең ірі резерват еді. Коса халықтары мекен еткен олар заң шығарушы мәжіліс
министрлері кабинетін құрды және байрақтары мен гимін шығарды.
Заң шығарушы мәжілістің құзырындағы билік ішкі жұмыстармен шектелді.
Білім беру, ғылым және мәдениет, сауда, өндіріс пен өнеркәсіп, орман және
ауыл шаруашылығы, әлеуметтік мәселелер, еңбекпен қамтамасыз ету және финанс
мәселелері қарастырылды. Жиналыстың қабылдаған барлық заңдарын Оңтүстік
Африка Республикасы президенті бекітуі тиіс еді. Кейбір мәселелерге тоқтала
кетсек; сыртқы саясат, ішкі қауіпсіздік, байланыс жүйелері, имеграция,
валюталық жұмыстар, темір жол мен көлік жолдары, несие алу жолдары,
Транцкей үкіметі емес тікелей Оңтүстік Африка Республикасы үкіметімен
Парламент шешті.
Транцкей азаматы деп Оңтүстік Африка Республикасындағы барлық Коса
халқы жарияланды. Олар ол жерде туылмаса да, тұрмаса да сол жердің азаматы
деп саналды. 1960 жылдың санаққа сәйкес 3.4 млн Коса болса, оның 2 млн-ы
Транцкейде болмаған Транцкейде қабылданған заңдар елдегі қай бұрышында
өмір сүрмесін оларға мойнына жүктелді. Заң шығарушы жиналыстың 109
мүшесінің 45-і ғана сайланатын, қалған орындар жоғарғы 4 тайпа басшылары
мен 60 тайпа басшылары отырды. Бір ауызбен айтқанда Оңтүстік Африка
Республикасына тікелей бағынышты еді.
1963 жылы қараша айында өткен сайлауда екі тайпа басшыларының арасында
тартыс өтті Олар Виктор Потолин Кейзер Матанзима еді. Виктор Пото
Транцкейдегі және бүкіл Оңтүстік Африка Республикасындағы Апартхейд
саясатына қарсы шықты. Сайлауда ол жеңіп шыққанымен Премер Министр етіп
Апартхейд саясатын қолдаушы Кайзер Матанзима отырды.
Транцкейдегі жағдай Оңтүсітік Африка республикасының үкіметіне тек
саяси емес экономикалық жағынан да тәуелді еді. Резерваттағы су жүйесінің
нашарлығы жердің құнарсыздығы жыл сайын аштық алып келетін. Сондықтан да
олар жыл сайын 500 мыңнан көпшілігі елдің басқа аймақтарына барып жалданып
жұмыс істеуге мәжбүр болды. Ферверт үкіметі өндіріс ошақтарына
Бантустандарға шекаралас аймақтарға салуға тырысты. Бірақ Транцкейде емес
олардың мақсаты арзан жұмыс күшін пайдалану болды.
Сайлаудан кейін Фервер үкіметінің болжауына қарсы және метамзиманың
қарсылығына қарамай билікке келген жаңа үкімет құрамы шын мәнінде
тәуелсіздік алу үшін саяси іс-қимылдар басталып кетті.
Бір жағынан ұлтшылдар партиясының құрамындағы кейбір мүшелерімен және
демократтар Ферверт саясатына қарсы шығып ақ нәсілділердің шексіз билік
етуіне наразылық көрсетіп іс-қимылдар жасады. Осылардың арқасында
Транцкейдегі өзара басқару заңның эксперименті ретінде жапқызбауға көп
үлес қосты.
Африка континентіндегі Оңтүстік Африка Республикасының саясаты
Сыртқы саясатты Ферверт үкіметі Батыс елдерінің Африкадағы Реакцияшыл
күшіне айналды. Осыған орай Оңтүстік Африка Республикасы Африка
кантинентіндегі контор революцияшыл күштерінің қамқоршысына айналды.
Африкадағы тәуелсіздік алып жатқан мемлекеттің оңтүстікке қарай
жақындауымен Оңтүстік Африка Республикасы нәсілдік отарлық жүйеде келе
жатқан мемлекеттер басшыларына және де жаңадан құрылған мемлекеттерге
жақындасуды бастайды. Фервурт Мезамбик пен Анголаның басшысы Солазармен
Родезия және Ньяселент Федерациясының Премер Министрі Рой Веленскимен тығыз
байланыс орнатады.
Родезия және Ньяселед федерациясы ыдырағаннан кейін Родезияда
Янсмиттік диктаторлық билігі орнайды. БҰҰ Смит үкіметіне байкот жариялап
саяси және экономикалық санциялар қолданады. Алайда Оңтүстік Африка
Республикасы олардың сөзіне мән бермей Родезияға мұнай мен бензин және
т.б. көмекпен қамтамасыз етеді.
Оңтүстік Африка Республикасының басшылары жас мемлекеттердің ісіне де
араласуға барынша тырысты. Мәселен, Конгадағы дағдарысқа Моес Чомбеге
қару-жарақпен, самалеттермен және адамдармен соғысуға көмектесті. Оңтүстік
Африка Республикасы үкіметі Апартхейд саясатына қарсы тұрған жаңа
құрылған мелекеттерге экономикалық жағынан қысымшылық жасады. Өйткені
Оңтүстік және Шығыс Африкадағы елдердегі халықтар үшін жұмыстың көзі
Оңтүстік Африка Республикасындағы кен орындары еді. Сонымен қатар Оңтүстік
Африка Республикасында табиғи байлықтан бөлек жоғарғы дамыған өнеркәсіп
өндірістері көп еді. Оңтүстік Африка Республикасы әлемдегі ең мықты
экспортқа шығарушы мемлекет болғандықтан жұмысшы күші үнемі жеткіліксіз
еді. Оңтүстік Африка Республикасындағы жалақының төмен дегенімен басқа
елдерге қарағанда қайда жоғары еді. Шекаралас елдер Молова, Лесотта,
Ботсванна, Родезия, Ангола мемлекеттері қатаң түрде Оңтүстік Африка
Республикасына қарсы шыға алмады. 1966 ж Фервурт Оңтүстік Африкалық жалпы
нарық саясатын енгізу идеясын тастады. Бірақ іс жүзіне әкеле алмады.
1966 ж Фервурт өлгеннен кейін Ворстер үкіметі келді. Фервурт үкіметі
елдің тарихында ең реакцияшыл саясатын жүргізген кабинет ХХ ғ үкімет
басына келген реакцияшыл адамдар жыл сайын Африкалықтарға қарсы саясат
жүргізетін Бота, Смит және Герцок Нәсілдік террордың шыңына жеткен деп таң
қалдық. Алайда 1948 жылы олардың орнын басқан Апартхейд саясатының негізін
қалаушы Мален олардан асып түсті. Тарихта бұлардан жауыз үкімет келу мүмкін
емес деп ойлаған адам қателесті. Олардан кейін Стрейден кейін Фервурт
келді.. фервурттың үкіметінде ең реакцияшыл Балтацор Форстр болды. 1961 ж
Ютцитца Министрі болғаннан кейін Африкаға қарсы репрессиялық заңдардың
авторы еді. Оңтүстік Африка Республикасындағы фашистердің ұйытқысы еді.
Кезінде Смитц оның іс-әрекетіне байланысты концлагерге отырғызған болатын.
Оның жауыздығынан ұлтшылдар партиясының өзі парламентке кіргізуден
қорықты. 1966 жылы қыркүйекте Парламент қабырғасында Парламентте жұмыс
істейтін Омерти Ставентас Фервуртты атып өлтірді. Үкімет басшысы болып
Форстр келді. Өзінің бағдарламасында өзінен бұрынғы министрлердің
істемегенін орындаймын деп уәде берді.
Сыртқы саясаттағы ең бірінші іс-әрекеті Оңтүстік Африка
Республикасынан Оңтүстік Батыс Африканы алып қойған жағдайда БҰҰ-нан шығып
кетемін деп қорықты. Ұлтшылдар партиясының өкілдері бір-бірін алмастырған
сайын басқару жүйесі қанауды күшейте берді. 1947-48 ж ж Апартхейд деген
жай ғана ұран болса 1960 ж ол өзінің бет әлпетін алды. Фервурт пен Воретер
шыңына жетті.
Оңтүстік Африка Республикасы және халықаралық капитал
Батыс елдерінде олардың баспасөз құралдарымен кітаптарында Оңтүстік
Африка Республикасындағы бұл жүйеге кінәлі тек Африканер ұлтшылдары деп
есептейді. Алайда шын мәнінде бұның астында тағы біреулер бар. Әлбетте
Африканерлік ұлтшылдық ұлтшылдар партиясының саяси негізі еді. 1948 жылдан
бастап Малон-Стридон-Фервурт-Форстор билік еткен жылдары Африканерлердің
елдегі өндірістердегі экономикалық орындары күшейді. Алайда ең ірі өндіріс
Африканер капиталына қарамайды. Бүкіл елдегі өндіріс бірнеше тау-кен
орындарының қолдарына шоғырланған. Олар ХХ ғ соңында Англия мен Германиядан
келген өкілдер еді. Олардың монополистік құралдары өндіріс өнеркәсіптерінде
банктарды ең құнарлы жерлерді және елдегі барлық жер байлықтарын қазуға
құқықтары бар.
Осы коорпорациялар бір-бірімен тығыз байланысты. Оппантеймер әулеті-
алмаз бен алтынның кокольдері. Олар Де Беерс консолизейтед Майнз
компаниясын басқарады. Олар алмазды өндірумен бүкіл әлемде сатуда өздерінің
қолына алған Оппенгейнерлер елдегі ең дәулетті тау-кен коорпорациясын
Англо-Американ корпорейшн ов Сауд Африка және 50-ден астам компанияларды
басқарды. Елдегі тау-кен коорпорацияларының жетеуден төртеуі ағылшын және
америка инвесторларына қарайды. Англияға жыл сайын 600-700 т Оңтүстік
Африка Республикасының алтыны барады. Жыл сайынғы екеуінің арасындағы сауда
1960 ж ортасында 400 млн фунстерлейнд құрады. 1960 жылы АҚШ-ң Оңтүстік
Африка Республикасына берген инвестициясы 1 млрд долларға жақын.
Апартхейд саясатына бүкіл ел наразы болғанымен Африка Ұлыбритания мен
АҚШ-пен қарым-қатынасын үзбеді.
Әлемдік қоғам Апартхейд саясатын жою үшін бірнеше іс-әрекетке барды.
1963 ж жалпы Африкалық конференция Оңтүстік Африка Республикасын БҰҰ-нан
шығарып жіберуді және ешқандай қарым-қатынас орнатпауды үндеді. Кеңестік
одақ қарым-қатынасты үзді және НАТО елдерінен көмек көрстеуден бас тартуды
сұрады.
БҰҰ-ң 1962 ж 6-қарашасындағы бас ассамблеясының 17-сессиясында
резлудция қабылдады. Барлық БҰҰ-на кіретін мемлекеттерге Оңтүстік Африка
Республикасымен қарым-қатынасты үзуді Оңтүстік Африка Республикасының
кемелерін өздерінің порттарына кіргізбеуді және бармауды және қару-жарақ
сатпауды Оңтүстік Африка Республикасының самалеттерін аудандарынын
өткізбеуді және қондырмау, келесі жылы 18-сессияда 98 Афро-Азиялық елдердің
ұсынысымен Оңтүстік Африка Республикасымен бүкіл әлемді байланыс үзуге
шақырды. 1964 ж Лондондағы халықаралық конференцияда Оңтүстік Африка
Республикасынан алтын сатып алмау және мұнай өнімдерін алып бармау мәселесі
қаралды. Шын мәнінде Оңтүстік Африка Республикасы алтын сатумен
шұғылданатын және олар пайдаланатын мұнайдың 90 % парсы шығанағынан
келетін, бірақ НАТО-ға кіретін елдер Резалудцияны орындамады.
1960-80 жж елдегі демократиялық күштер
1960 ж Оңтүстік Африка Республикасы қарсылық көрсету күштері өте ауыр
және қиын жағдайға түсті. Оппазициялық саяси ұйымдардың жабылуынан кейін
күрестің заңды түрлері мүмкін болмады. Көп ұйымдар астыртын жұмыс істеу
керек болды. Алайда бұған осындай жұмыс атқаратын адамдар аз еді.
Африкадағы коммунистік партиясының бағдарламасында Африка халқының
ұлттық тәуелсіздігі ұстанымын пайдаланып негізгі мақсаты ұлттық демократия
құру болды. Оңтүстік Африка Республикасын бөлек жерлерде демократиялық
ұйымдар орталықтарын ашып, бүкіл дүниеге елдегі жағдайды жеткізіп, елдің
ішіндегі ұйымдарға одақ іздеді. Компартиямен Африканың ұлттық конгресі
елдегі жағдайға қарап, батыл іс-қимылдарға баруға мәжбүр болды. 1961 ж
Африка ұлттық конгресі құрамында ұлттың найзасы атты. Астыртын ұйым пайда
болды. Олардың негізгі мақсаты қарулы күрес болды. Осы ұйымның басшысы
Нелсон Мандело 1963 ж бірнеше жақтастарымен қолға түсіп өмір бақи жаза
өтеу үшін түрмеге түседі. Соттағы олардың адвокаты Абрам Фишер көп кешікпей
өмір бақи жаза өтеу үшін түрмеге түседі. 1972-73 жж жұмысшылардың наразылық
шерулері бүкіл Оңтүстік Африка Республикасында басталды. Әр қалаларда 50-
100 мың адам қатысады. Осы ереуілдердің нәтижесінде бірнеше кеңшілікке қол
жеткізеді. 1976 ж 16 маусымдағы Иоханесбургтің танымдағы Африкандықтардың
Соуэто халқының көтерілісі Апартхейд режимінің дағдарысына алып келді. 16
маусымдағы мектеп оқушыларының ереулік атқылауы полиция мен қара халқының
арасында үлкен соғысқа алып барды. Өлгендердің саны 575 адам мен 6000
адам түрмеге қамалды. Қара нәсілділер Африкандықтардың арасында мықты
толқулар басталды. Ұлтшылдар партиясының өкілдері өздері реформаны талап
ете бастады. 1980 ж қарай алтынға деген әлемдік баға түсіп кетті. Ел
ішінде тау-кен орындарынын қалалық автокөлік жүргізушіге дейін наразылық
білдірді. Елдегі әлеуметтік-экономикалық және саяси реформалар жүргіземін
деп 1978 ж Балтазар Ворстордың орнына келген Питер Бота өз бағдарламасын
жариялады. Оның реформасында түрлі-түсті және үнді халқы мен қара халқының
буржуазия өкілдерін тартумен шектелді. Алайда 1978-88 ж ж аралығында
Апартхейд негізгі заңдарын жойды. Үйлену мәселесі Африка ұйымдарының
кәсіподақ құруына қара нәсілділерге айлық көтерді. Бірақ ең маңыздысы
жаңа конституцияның қабылдануы еді. Осы конституцияға сәйкес 1984 ж 3
палатадан тұратын Парламент құрылды. Бірінші ақтарға, екінші түрлі-
түстілерге, үшінші үндістерге. Африкандықтарға құрылмады, өйткені өздерінің
мемлекеті бар деді.
Питер Бота бантустан саясатын жалғастырды. 1976-81 ж ж 4 бантустанға
Транцкейге, Бантуствана, Венда және Сисксйге тәуелсіздік беріп қалған алты
бантустанға өзін-өзі басқару дәрежесін берді. Әрине бұл реформалар
негізгі Африкан халқының жағдайын жақсартпады. Ел ішінде компартия және
Африка ұлттық компартиясының беделі өсе бастады. Унконте ве Сезве қарулы
ұйым полицияға, өндіріс орындарына, темір жол тараптарына және әскери
базаларға қарулы шабуыл жасап тұрды. Т.б. осындай ұйымдар көбейе берді.
1984-87 ж ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz