Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік мұражайының ақпараттар жүйесін құру
КІРІСПЕ
1. Мұражайдың жалпы тарихы.
1.1.Біздің көрсететін қызметтеріміз
1.2 Экспозициялар
1.3 Коллекциялар
1.4 Көрмелер
2. Delphi туралы түсінік
2.1. Delphi программалау ортасы
2.2 Object Paskal тілі
2.3 Delphi.де мәліметтер базасымен байланысты ұйымдастыру
2.4 Ақпараттар жүйесінің архитектурасы
2.5 Берілгендер қорында кестені құру
2.6 Формада берілгендер қорымен объектілерді байланыстыру
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1 ЖҮЙЕНІ ҚҰРУҒА ЖӘНЕ ЕНГІЗУГЕ КЕТКЕН ШЫҒЫН / ЕСЕПТЕУЛЕРІ
4 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ БӨЛІМІ
4.1 Еңбек қорғау бойынша жалпы мәліметтер
4.3 Санитарлық нормалар және ережелер
4.3 Құрылысты және ғимараттың найзағайдан қорғау
4.4 Электромагнитті өрістің әсерлерінен қоғану шаралары
4.5 Кәсіпорындағы өрт қауіпсіздігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМША
1. Мұражайдың жалпы тарихы.
1.1.Біздің көрсететін қызметтеріміз
1.2 Экспозициялар
1.3 Коллекциялар
1.4 Көрмелер
2. Delphi туралы түсінік
2.1. Delphi программалау ортасы
2.2 Object Paskal тілі
2.3 Delphi.де мәліметтер базасымен байланысты ұйымдастыру
2.4 Ақпараттар жүйесінің архитектурасы
2.5 Берілгендер қорында кестені құру
2.6 Формада берілгендер қорымен объектілерді байланыстыру
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1 ЖҮЙЕНІ ҚҰРУҒА ЖӘНЕ ЕНГІЗУГЕ КЕТКЕН ШЫҒЫН / ЕСЕПТЕУЛЕРІ
4 ЕҢБЕК ҚОРҒАУ БӨЛІМІ
4.1 Еңбек қорғау бойынша жалпы мәліметтер
4.3 Санитарлық нормалар және ережелер
4.3 Құрылысты және ғимараттың найзағайдан қорғау
4.4 Электромагнитті өрістің әсерлерінен қоғану шаралары
4.5 Кәсіпорындағы өрт қауіпсіздігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМША
Мұражай, музей, (грек тілінде museіon – муза сарайы) – тарихи-ғылыми дерек ретіндегі ескерткіштерді, өнер туындыларын, мәдени құндылықтарды, т.б. мұраларды сақтап, жинақтап, ғылыми-танымдық қызмет атқаратын мекеме.
Мұражай заттық және рухани құндылықтарды танытуда, ғылыми тұрғыда зерттеп, оның нәтижелерін насихаттауда, осы негізде тәлім-тәрбие беруде маңызды рөл атқарады. Мұражай ғылымның, білімнің, мәдениеттің қалыптасуына ықпал ететін ғылыми мекеме ретінде өскелең ұрпақтың тәрбиесіне, тарихи сананың қалыптасуына ықпал етеді.
Мұражай заттық және рухани құндылықтарды танытуда, ғылыми тұрғыда зерттеп, оның нәтижелерін насихаттауда, осы негізде тәлім-тәрбие беруде маңызды рөл атқарады. Мұражай ғылымның, білімнің, мәдениеттің қалыптасуына ықпал ететін ғылыми мекеме ретінде өскелең ұрпақтың тәрбиесіне, тарихи сананың қалыптасуына ықпал етеді.
1. Алтаев Б.Е. Место музеев Казахстана в мировом сообществе //Қазақстан музейлері. 2004.
2. Алимбай Н. Центральный государственный музей Республики Казахстан: Краткий исторический экскурс, структурные преобразования, проблемы //Орталық музей еңбектері: Музей ісі, тарих, этнология, фольклор, антропология. Алматы: Ғылым, 2004. 359 б.
3. Алибаева С., Елгин Ю., Маненко Г. О научно-исследовательской работе в Южно-Казахстанском областном музее.//Культурное наследие Южного Казахстана. Шымкент, 2002 . С.8-17.
4. Асанова С.А. Художественная культура Казахстана в 60-80-х годах ХХ века //Орталық музей еңбектері: музей ісі, тарих, этнология, фольклортану, антропология, деректану, нумизматика /Ғылыми редактор Нұрасан Әлімбай. Алматы: Ғылым, 2004. 395 б.
5. Ахметова С.Ш. Краеведение и охрана памятников в Казахстане //Проблемы изученияи охраны памятников культуры Казахстана. Алма-Ата, 1980.
2. Алимбай Н. Центральный государственный музей Республики Казахстан: Краткий исторический экскурс, структурные преобразования, проблемы //Орталық музей еңбектері: Музей ісі, тарих, этнология, фольклор, антропология. Алматы: Ғылым, 2004. 359 б.
3. Алибаева С., Елгин Ю., Маненко Г. О научно-исследовательской работе в Южно-Казахстанском областном музее.//Культурное наследие Южного Казахстана. Шымкент, 2002 . С.8-17.
4. Асанова С.А. Художественная культура Казахстана в 60-80-х годах ХХ века //Орталық музей еңбектері: музей ісі, тарих, этнология, фольклортану, антропология, деректану, нумизматика /Ғылыми редактор Нұрасан Әлімбай. Алматы: Ғылым, 2004. 395 б.
5. Ахметова С.Ш. Краеведение и охрана памятников в Казахстане //Проблемы изученияи охраны памятников культуры Казахстана. Алма-Ата, 1980.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Мұражай, музей, (грек тілінде museіon - муза сарайы) - тарихи-ғылыми дерек ретіндегі ескерткіштерді, өнер туындыларын, мәдени құндылықтарды, т.б. мұраларды сақтап, жинақтап, ғылыми-танымдық қызмет атқаратын мекеме.
Мұражай заттық және рухани құндылықтарды танытуда, ғылыми тұрғыда зерттеп, оның нәтижелерін насихаттауда, осы негізде тәлім-тәрбие беруде маңызды рөл атқарады. Мұражай ғылымның, білімнің, мәдениеттің қалыптасуына ықпал ететін ғылыми мекеме ретінде өскелең ұрпақтың тәрбиесіне, тарихи сананың қалыптасуына ықпал етеді.
Мұражай негізгі бaғыты тұрғысынан бірнеше топтарға бөлінеді: тарихи музейлер (жалпы тарих, археологиялық, антропологиялық, этнографиялық, нумиcматикалық, т.б.), көркемөнер музей (көркемөнер, мүсін, қолөнер, қолдaнбалы өнер, театр, музыка кино, т.б. музейлер), ``жаратылыстану музейі'' (биологиялық, зоологиялық, геологиялық, минералдық, палеонтологиялық, т.б), техникалық музейлер (авиация, автокөлік, кеме жасау, тау-кен ісі, өнеркәсіп, өндіріс өнімдері, т.б.), ``кешенді музейлер'' (тарих, шаруашылық, жаратылыстану, т.б. бағыттарды біріктіріп, жұмыс істейтін кең профильді өлкетану музейлері), мемориалдық музейлер (мемлекетке, өнерге, әдебиетке ғылымға еңбегі сіңген белгілі адамдардың жеке өнері мен қызметіне арналған музейлер).
Қазақстанда музейлер тарихы 1830 жылдан басталады. Орынборда жергілікті халықтың тарихы мен этнографиясын сипаттайтын мұралар негізінде 1831 ж. Неплюев әскери училищесі жанынан губерниялық музей ашылды. Бұл мұралар қазіргі таңда ҚР Орталық Мемлекеттік музейінің негізгі қорын құрауда. Қaзақстанда 1913 ж. - 3, 1927 ж. - 6, 1937 ж. - 19, 1939 ж. - 25, 1970 ж. - 29 музей болса, қазіргі таңда музейлер саны 154-ке жетті.
Мұражайдың адамзат тарихындағы алатын орны ерекше екені белгілі. Қазіргі кезеңде мұражайлар алдында болашақ үшін мәдени мұраны сақтау және тарихи мәнді құндылықтарды замандастар үшін көрсету, насихаттау мәселелері тұр. Мәдени құнды көне заттарды көрсету, жалпыадамзаттық мәнін ашу арқылы мұражайға келушілердің адамгершілік, рухани өсуіне әсер ету, ағарту мақсаттарын әрбір мұражай өз саласына сай музейлік орта жағдайында іске асыруда.
Қазақстандағы мұражай әлемі, оның дамуы, келушілерге беретін білім, тәрбиелік, ағарту бағытындағы жұмыстары ерекше. Қазіргі кезде Қазақстан мұражайлары әлемдік мұражайлар тәжірибесінен өткен, жалпыға тән мұражай қызметінің негізін басшылыққа алып жұмыс жүргізуде.
Қазақстандағы алғашқы мұражайлардың негізін қалауда өлке тарихын, мекендеген тұрғындардың заттай мәдениетін зерттеу, жинақтаумен айналысқан сол кездегі өлкетану-шылардың, қазақ ұлтынан шыққан ағартушылардың, білімді адамдардың орны екекше болды. Дүниежүзінде болып жатқан өзгерістер, жаңа даму үрдісі, техника жетістіктері жаңа көрмелер ұйымдастыруға жетелеген. Сол даму жүйесі Қазақстан мұражайларының негізінің қалануына себеп те болды. Оқу құралында осы тақырыптар қамтылды. Қазақстандағы XIX-XX ғасырдағы, қазіргі кездегі мұражай ісінің дамуы, осы бағытта жүргізілген жұмыстар, мұражай ісі, көне ескерткіштерді, өнер туындылары мен табиғатты қорғау комитетінің, алаш зиялыларының мұражай саласын өркендетудегі жұмыстары, Халықаралық және Ұлттық мұражай комитетінің құрылу тарихы, Мемлекеттік Мәдени мұра бағдарламасының мұражай ісін дамытудағы маңызы көрсетіледі.
Қазіргі кезде тәуелсіз елімізде 200-дей мұражай жұмыс жүргізеді. Елімізде мұражай мамандарын дайындайтын оқу орындарында мұражай мамандары Музей ісі және ескерткіштерді қорғау мамандығы бойынша дәріс алып, еліміздің мұражайларында жемісті еңбек етуде.
Қазақстандағы XIX ғасырдағы мұражайлардың қор, экспозиция жұмыстары сол кезеңнің талабы деңгейінде болғаны белгілі. XX ғасырдағы мұражай ісінің дамуы да қоғамдағы өзгерістермен қатар жүрді. Жаңа заман, жаңа өзгерістер мұражай ісінің өзгеріп, жаңа сатыға көтерілуіне көмектеседі. Қазақстан мұражайларының даму тарихы әр өлке, облыстағы мұражайлардың құрылуымен, қорларының жинақталуымен, ағарту, насихат жұмыстарының дамуымен бірге жүрді.
Қазақ тарихындағы заттай мәдениет туындыларының, қазақ жерінің жануарлар, өсімдіктер дүниесінің дамуы, жер беті мен қойнауындағы кен-байлықтардың үлгілері алғашқы мұражайлар мен жеке өлкетанушылардың коллекцияларының негізін құраған болатын. Оқу құралында Қазақстандағы XIX-XX ғғ. басындағы мұражай ісінің қалыптасу тарихы, Қазақстан аумағында алғашқы мұражайлардың құрылуы, жергілікті әкімшілік пен өлкетанушылардың қазақ халқының заттай мәдениет туындыларын жинақтаудағы қызметі мен олардың көрмелерде көрсетілуі зерделенген.
Қазақстандағы мұражай ісін дамытудағы зерттеуші ғалымдардың еңбегі, зерттеулерінің маңызы туралы мәліметтер қамтылады. XX ғасырдағы мұражай ісі, Кеңес Өкіметі кезіндегі атап айтқанда, 1917 -1930 жж. Кеңес өкіметінің мұражай ісіне арналған қызметтері, Қазақстан аумағында мұражай жүйелерінің құрылуы, 1930-1940 жж. Қазақстандағы мұражай ісі көрсетіледі. Сонымен қатар елдегі 1946-1985жж. қазіргі таңдағы мұражай ісі қарастырылады. Халықаралық, ұлттық мұражай комитеттерінің қызметтері, қазіргі таңдағы мұражайларға байланысты басылымдар, Мемлекеттік Мәдени мұра бағдарламасының маңызы туралы айтылады.
Оқу құралы мұражай ісі және ескерткіштерді қорғау, тарих мамандығының студенттеріне арналған ҚР мемлекеттік Жалпы білім беру стандарттары мен типтік оқу бағдарламасына сай жазылды.
Қазақстандағы мұражайлардың қалыптасу мәселелерін қарастырып, зерделеуге назар аударылды.
1. Мұражайдың жалпы тарихы
1.1.Біздің көрсететін қызметтеріміз
Еліміздің ең ірі, әрі байырғы мұражайы - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық мұражайының 300 мың бірліктен астам қорлар мен экспозициялық коллекциялар негіздері XIX ғ. 30-шы жылдарының басында - Неплюев Кадет корпус қызметкерлерінің күш-жігерлерімен қаланды. Аталған әскери оқу орнында құрылған шағын мұражай ол кезде Орынбор Өлкесінің Музеумі деп аталды. Десе де, мұражайдың түпкілікті қалыптасуы тек 1929 жылы Алматы қаласында аяқталды. Мұражай қорларына Орынбор өлкесі мұражайының экспонаттарымен қатар, Жетісу облыстық мұражайының бай коллекциясы да кіргізілді.
1944 жылы мұражай - Орталық мемлекеттік мұражай мәртебесін алды. Қазіргі кезде мұражай халықаралық мұражай құрылысының идеологиясы мен технологиясына сәйкес құрылымдық-функциональдық реформалау және жетілдіру сатысынан өткізілуде. Бұл ретте шешуші мақсат барлық дерлік салалық мұражайылық бөлімшелерді біздің мұражайы мыздың қызметтерінің тиімділігін қамтамасыз етудің негізі факторы ретінде және бас тетігі ретінде ғылымдастыру болып табылады. Бұл жерде археология, этнография, тарих қорларын тиісті ғылыми бөлімдермен біріктіру, дәлірек айтқанда, осы аса бірегей қор құрылымдары болып табылатындарды археология, этнология және тарих бөлімдері құрамына біріктіру туралы сөз болып отыр. Отандық мұражай ісіндегі қызметтің принциптік жаңа ұйымдастыру нысаны мұражайдың ғылыми қызметкерлері үшін тікелей қор және экспозициялық материалдармен жұмыс істеудің нақты мүмкіндіктер көзін ашты. Біздің мұражайымыздың құрылымын институттандырудың осындай жаңа деңгейі арқасында неғұрлым бағалы қор және экспозициялық коллекцияларын каталогтау ісін іс жүзінде аяқтауға мүмкіндік туды. Мұражай жұмысын ұйымдастырудың және де өте қызықты бір түрі - бір мезгілде мұражай қызметінің әрі жаңа деңгейі, әрі мәдени-білім қызметін ұйымдастырудың жаңа түрі ретінде түсінілетін арнайы залдардың: Ашық қор, Антропология мұражай, Н.Г.Хлудов залдарының құрылуы деуге болады. Жұмыстың мұндай түрі келушілерге бәрінен бұрын аса бағалы тарихи этнографиялық және археологиялық артефактілерден тұратын қолжетімсіз қор коллекцияларымен танысуға кең мүмкіндікке жол ашады. Сәйкесінше көрнекті археолог-ғалымдар К.А.Ақышев пен А.С.Подушкин орындаған Андронов дәуірі әйелінің (б.з.д. XIV- IX ғғ.) және "Қаңлы әйелінің" (б.з.д. II ғ..- б.з. IV ғ.) киімдері мен керек-жарақтарының жаңа жаңғыртпалары біздің мұражайдың мақтанышы екендігі сөзсіз. Белгілі қалпына келтіруші К.Алтынбеков Әлішер Ақышевтің принциптік жаңа ғылыми жобасы бойынша жүзеге асырған атақты Есіктен табылған Алтын адамның - даңқты сақ жауынгерінің рәсімдік-жоралық киімі мен керек-жарақтарының жаңа жаңғыртпасы айрықша қызығушылық тудырады.
* Мұражай ғимараты өте жақсы жабдықталған, өз ғимаратын түрлі іс-шаралар - тұсаукесерлер, брифингтер, конференциялар және т.б. өткізуге ұсынады.
* Мұражай экспозициялары мен көрмелеріне шолу, тақырыптық экскурсиялар жүргізу.
* Қазақстан Республикасының тарихы бойынша халықтың түрлі категориясына кеңестер.
* Қазақстан тарихы бойынша мекемелер, оқу орындары, әскери бөлімдерде және т.б. музейден тысқары өткізілетін дәрістер мен жылжымалы көрмелер ұйымдастыру.
* Республиканың мұражайларына - облыстық, қалалық, аудандық, мемориалдық және тарихи-мәдени, сондай-ақ, кәсіпорындар, ұйымдар, институттар мен мектептерде құрылған қоғамдық мұражайларға жан-жақты ғылыми-әдістемелік көмек көрсету.
* Мұражайлар қызметкерлеріне ҚР МОМ қабырғасында да, одан тысқары жерлерде де Музеолог БҚ жұмысын оқытып-үйрету.
* Келушілер мен Қазақстаннның ғылым және мәдениет өкілдері, атақты қоғамдық-саяси қайраткерлер, тарихи оқиғалар куәгерлері арасында кездесу ұйымдастыру.
* Көркемдік және сәндік қолданбалы өнер туындыларын бағалауға көмек көрсету.
* Көрмелер ұйымдастыру, қажетті құжаттар мен барлық түрдегі ұсынылатын кеңестерді дайындау.
* Мерзімді басылымдар, радио, телеарналар арқылы қоғамда кең көлемді қызығушылық туғызатын мұражай өмірінің маңызды жаңалықтары: көрмелер мен жаңа экспозициялардың ашылуы, қор материалдарына түсілімдер, раритет жәдігерлер мен коллекциялар сақтау, ғылыми экспедициялар нәтижелері жайлы ақпарат тарату.
* Тапсырыс берушімен келісе отырып, жарнамалар, дипломдар, шақыру қағаздарын дайындау.
Мұражайда өткізілетін іс-шаралар:
1.Түрлі көрмелер - мемориалдық, мерейтойлық, жеке және т.б.;
1. Конференциялар, семинарлар, брифингтер;
2. Шығармашылық кездесулер;
3. Жәрмеңкелер, фестивальдар, тұсаукесерлер; біркүндік акциялар;
4. Шоу-іс-шаралар
өткізуге Қазақстанның, алыс және таяу шетелдің ғылым, мәдениет және өнер қайраткерлерін - суретшілер, мүсіншілер, дизайнерлер, ақын-жазушылар, әртістеді, елшілік, консулдық, компаниялар, бизнес-құрылымдар, БАҚ және т.б. өкілдерін ынтымақтастыққа шақырады.
4.2 Экспозициялар
Бірінші зал экспозициялық екі кешеннен: палеонтологиялық және археологиялық кешендерден тұрады. Экспозициялық кеңістікті ұйымдастырудың мұндай принципі адамзаттың нәсілдік-генетикалық және әлеуметтік тарихының екі іргелі - табиғи және антропогендік бастауының өзара тәуелділігіне және байланыстылығына негізделіп алынған.
Палеонтологиялық экспозицияларда біздің республикамыздың 300-ден астам тұрғылықты орнының экспонаттары ұсынылған. Қазақстан үшін палеонтология ғылымы өзінің қойнауынан барлық 12 геологиялық дәуірді растайтын дәлелдердің толықтығымен бірегей болып отыр.
Археологиялық экспозиция тас ғасыры, қола дәуірі, ертедегі темір ғасыры, хун-сармат дәуірі, орта ғасырлар бөлімдерінен тұрады. Экспонаттар залдың екі деңгейінде тақырыптық және хронологиялық жүйелілікпен орналасқан.
Экспозицияның бастапқы бөлігінде адамның шығу тегі мен дамуы көрсетілген. Африка, Еуропа және Азия аумақтарынан қазып алынған маймылдар мен ертедегі адамның сүйектерінің қалдықтары олардың эволюциясының негізгі кезеңдерінің нобайын жасауға мүмкіндік берді. Мұнда аса құнды археологиялық олжалардың көшірмелері, оның ішінде Есіктен табылған сақ бекзадасының - әйгілі "Алтын адамның" ғұрыптық киімі мен қару-жарағы, Қарғалы және Жалаулы көмбелерінен алынған бірегей ежелгі алтын бұйымдар, ежелгі жерлеу орындары, культтік ғимараттар, ортағасырлық сәулет өнері ғимараттарының макеттері, бірегей археологиялық ескерткіштерден құрылған диорамалар түзілген.
Екінші зал экспозициясы ХҮ ғасырдың аяғында жеке мемлекет құрып, көшпелі және жартылай көшпелі тірлік кешкен қазақ халқының дәстүрлі мәдениетінің барша этнографиялық өзіндік болмыс-бітімдерімен - өмір салтымен, шаруашылықтарымен таныстырады. Қазақ қоғамының негізгі сипаттары көрсетілген, көшпелілердің мәдени дәстүрлерінің өзіндік ерекшеліктері туралы бейнелі ұғым беріледі.
Залдың орталық орнын дәстүрлі қазақ мәдениетінің символы - киіз үй алған. Бұл - даланы мекен етушілердің баспаналарының негізгі түрі. Ол көшпелі өмір салтына барынша толық сәйкес келеді. Әрбір экспозициялық кешенде қазақтардың өзіндік мәдени дәстүрлерін көрнекі түсінуге мүмкіндік беретін сирек кездесетін экспонаттар ұсынылған. Залға кіреберістің оң жағында дәстүрлі социумның саяси құрылымына арналған көрме орналасқан. Хан билігінің атрибуттық жәдігерлері (ақшалар, мөрлер, салтанатты рәсім-жоралық костюм) ұсынылған.
Үшінші зал экспозициясы: Қазақстанда тұратын халықтардың тарихы мен этнографиясы және Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында. 1941-1945 атты екі бөлімнен тұрады. XVII-XVIII ғғ. бастап Қазақстанның Ресей құрамына кіргеннен кейін, шаруаларды Украинадан, Белоруссиядан, Ресейден қоныс аудару үрдісі басталды. XIX ғасырда Қазақстанға Қытайдан ұйғырлар мен дүнгендар қоныстандырылды. XX ғасырда социалистік революция, ұжымдастыру, халықтардың жаппай жер аударуы мен репрессияға ұшырауының, Ұлы Отан соғысы жылдары көшірілгендердің келуінің нәтижесінде, тың жерлерді игеру кезінде республика шегінен (корейлер, әзербайжандар, немістер, татарлар, өзбектер, және т.б.) халықтың көшіп келуі күрт өсті. Осының нәтижесінде қазіргі уақытта біздің мемлекетте 100-ден аса этникалық топ тұрады, олардың халық саны 100 мың адамнан асады. Республикада диаспоралардың 50 мыңнан кемін поляктар, ингуштар, еврейлер, армяндар және т.б. құрайды. Залдың экспозициясы келушілерді осы диаспоралардың тарихы, мәдениеті, тұрмыс-тіршілігімен таныстырады. Залдың экспозициялық кешенінің арнайы бөлімі Ұлы Отан соғысы жылдарындағы (1941-1945 жж.) Қазақстан тарихына арналған. Ол: Тыл -майданға және Қазақстандықтар Ұлы Отан соғысы майдандарында атты екі үлкен бөлімнен тұрады.
Тыл - майданға экспозициясы соғыс жылдарында Қазақстан аумағында жұмыс істеген ғылыми және мәдени мекемелердің қызметіне, экономикаға, халық шаруашылығына арналған. Ғылым мен мәдениетке арналған Орталық орынды, ғалым-геолог Қ.И. Сәтбаевтың қызметі туралы әңгімелейтін экспонаттар алады. Экспозицияның бөлімдерінің бірі соғыс жылдарындағы рухани қару - әдебиет пен өнерге арналған.
Қазақстандықтар Ұлы Отан соғысы майдандарында экспозициясы Брест бекінісі, Мәскеуді, Сталинградты, Ленинградты қорғаушы және Берлин операциясына қатысушы қазақстандықтарға арналған.
Төртінші залдың экспозициясы тәуелсіз Қазақстанның тарихына арналған, мұнда Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері - Елтаңба, Ту, Әнұран, ҚР Президентінің Штандарты, ұлттық валюта, мемлекеттік марапаттар, сондай-ақ, біздің мемлекетіміздің жаңа Елордасы - Астана қаласының қалыптасу кезеңдерін бейнелейтін экспонаттар бар. Қазақстанның экономикасы, білім беру жүйесі, денсаулық сақтау, мәдениеті, ғылым жән спорт ерекше қызығушылық тудырады. Экспозицияның үлкен бөлімі ҚР Бірінші Президенті Н.Ә. Назарбаевқа арналған. Көрмелерде үлкен тарихи құндылығы бар экспонаттар - Елбасының инаугурациялық атрибуттары - халық шебері Д.Т. Сұлтанмұратов арнайы дайындаған және 1992 жылы қыркүйекте өткен қазақтардың Бүкілдүниежүзілік құрылтайында Президентке сыйлаған шапан, айырқалпақ, белдік көрсетілген. Экспозицияның ерекше бөлімі Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевқа шет елдік мемлекеттердің басшылары мен делегациялары тапсырған сыйлықтарын көрсетеді. Олар Қазақстанның халықаралық қауымдастықта барынша артып келе жатқан беделінің куәсі болып табылады. 1995жылы қабылданған ҚР Конституциясы да осы жерден орын алған. ҚР мемлекеттік марапаттары - Халық қаһарманы, Парасат, Алтын Қыран, Отан, Даңқ және т.б. ордендерге бөлек бөлім арналған. Мұражайдың жас буын экспонаттарына - Қазақстанда шығарылған ақша белгілері, маркалар, қазіргі заманғы тұрмыстық заттар, космонавтиканы дамыту, қоршаған ортаны қорғау бойынша материалдар, Қазақстанның діни конфессиясының тарихы, қазақстандық шеберлердің халықтық-қолданбалы өнер туындылары, өндірістік және ауылшаруашылық өнімдерінің үлгілерін жатқызамыз.
Қазақстан мұражай ісінің тарихында алғаш рет ҚР Мемлекеттік Орталы мұражайында, біздің мұражайымыздың мәдени-білім беру және ғылыми-зерттеу қызметінің жаңа түрі ретінде, Ашық қор экспозициялық кешені ұйымдастырылды. Осының арқасында келушілер қор коллекцияларының бұрын соңды белгісіз болған қазыналарын көре алатын болды. Тақырыптық негізде құрылған Ашық қор экспозициясы жаңа коллекциялық материалдарды көрсету арқылы мерзімді түрде жаңарып тұрады.
Алтын - адамзаттың алғаш меңгерген металдардың бірі. Жоғары иілімділік, табиғи бекзаттық, әдемі сары түсі оны зергерлік өнердің негізгі материалдарының бірі етті. Тарихтың сонау терең қойнауынан алтыннан жасалған көркемдік бұйымдар қазіргі біздің заманымызға бүлінбеген күйі сол алғашқы қалпында жетті. Жалаулы қоймасы. Б.з.д VIII - VIIғғ. 1988 жылы көктемде Алматы облысы, Кеген ауданы, Жалаулы ауылынан мектеп оқушылары киіз қаптан 600-ден астам алтын бұйымдар тапқан. Жалаулы қоймасы осылайша ашылған, одан табылған заттар б.з.д. VIII - VII ғғ. Жетісуды мекен еткен сақтардың бай қиялын, нәзік шығармашылық талғамын және аса биік өнерін көрсетеді. Шілікті қорғанының қазынасы. Б.з.д. VII - VI ғғ. Зайсан ауданы Шілікті биік таулы жазығында б.з.д VIII-III ғғ. Шығыс Қазақстан облысында мекендеген сақтардың патша обалары шоғырланған. Алғаш шілікті қорғанының қазбаларын қазу жұмыстары 1946 жылы С.С. Черниковтың жетекшілік етуімен, КСРО ҒА Археология институтының Ленинград бөлімінің Шығыс-Қазақстан экспедициясы жүргізді, ол содан кейін 1960 жылы жалғастырылды. С.С. Черниковтың № 5 оба қазбалары заттары Эрмитажда сақталған, № 7 оба қазбаларының кейбір заттары ҚР МОМ Ашық қорында қойылған. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Археологиялық экспедициясы Шілікті 2 қорымының № 1 оба қазбаларын қазу жұмыстарын жүргізді. Шілікті қорымының диаметрі 100 метрге жуық, биіктігі - 7,9 м. Қорғанның астынан бөрене жапырақтарымен көмкерілген жерасты бөлмесі табылған. Бір кезде қоры бай болған, ерте кезде тоналған қорымнан алынған 4263 алтын бұйым қазіргі кезде ҚР МОМ қорында сақтаулы. Тарасу алтыны. Б.з.д. VII - VI ғғ. Тарасу алтынын З. Самашевтың жетекшілігімен Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институт экспедициясы 1988ж. Шығыс Қазақстан облысының Қатон-Қарағай ауданының Тарасу обасынан тапқан. Барлық қазбалар, соның ішінде жерленген адамның алтыннан жасалған заттары: жыртқыштың құйылған мүсіні, конус пішініндегі аспалы екі сырға, теріс жағында ілгегі бар екі түйме 2001 жылы Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық мұражайының қорына тапсырылған. Екінші Покровка қорғанының алтыны. Б.з.д. V ғ. 1911 жылы шаруалардың тонаушылық қазбаларының нәтижесінде Орал уезінің Покровка с. (қазіргі кезде Ақтөбе облысы) маңында, Екінші Покровка қорғанынан табылған әшекейлер ежелгі савроматтардың зергерлік өнерінің тамаша үлгісі болып табылады. Бай әйел жерленген орынан отызға жуық алтын әшекейлер табылған, олардың ішінен скиф-сібірлік аң стилінде жасалған бұйымдар ерекшеленеді. Шірікрабад зиратынан (IV - б.ғ. бірінші ғғ.) және Қылышжар зиратынан (б.з.д. III-I ғғ.) табылған алтын ҚР Археология иниститутының Шірікрабад экспедициясы 2004 -2005ж т.ғ.к Ж. Қ. Құрманқұловтың жетекшілігімен Қызылорда облысы аумағындағы Жаңадария өзенінің оң жағасында орналасқан Шірікрабад (№ 1 нысан) кешенінен тапқан дүниелер Арал өңірі сақтарының зергерлік өнерінің үлгісі деуге болады. Жерлеу орнынан барлығы 400-ден астам алтын бұйым табылды. Бұлар қалыптау, шыңдау, кесу, ширатпа тәсілдерімен жасалған киім әшекейлері. Қарғалы көмбесі. Б.з.д. II - I ғғ. 1939 жылы Алматы қаласының батысындағы Қарғалы шатқалындағы жартас астынан әйел қабірі және 300-ден астам алтын әшекей табылған. Б.з. д II-I ғғ аң стилінен кейін қалыптасқан безендіру стиліндегі қарғалылық әшекейлер ежелгі үйсіндердің зергерлік өнерінің шыңы деуге болады.
Антропология мұражайы экспозициялық кешені - бір жағынан, қазіргі адамдардың пайда болуы мен жер бетінде таралу үрдісін,екінші жағынан Қазақстанның этно- және нәсілдік-генетикалық тарихын көрсететін артропологиялық және археологиялық бірегей заттарды танытатын Орталық Азиядағы жалғыз мұражай.
Зал экспозициясы шартты үш бөлікке бөлінген:
* біріншісінде эволюциялық даму үрдісінің картасы, сызбанұсқасы, адамзат нәсілі менолардың түрлі тарихи дәуірлердегі таралу жіктемесі, үлкен үш нәсіл өкілдерінің фотосуреттері мен мүсіндері орналастырылған;
* екінші бөлімде адам эволюциясындағы антропогенез үрдісі мен адамдардың жерді мекендеу кезеңдері көрсетілген. Рельефті панорама ландшафт және алғашқы адамдардың шартты тұрмысынан көрініс береді. Сызбанобайларда - адамдардың арғы тегінің миының дамуы туралы: африкалық австралопитектің, икемді адамның, тік жүретін адамның, ақылды-неандертальдық адам мен қазіргі адам көрсетілген. Қазақстан аумағын мекендеген афарендік австролопитектің (Люси) мүсіндік бюсті, ежелгі және соңғы архантроптар, неолиттік адам мен осы дәуірге жататын Сунгир адамы адамдардың антропологиялық сипатын береді;
* үшінші бөлімде андроновтық археологиялық мәдениет (б.з.д. ХVІІ-ІХ ғғ.) ескерткішін танытатын қола дәуірінің ер адамының антропологиялық бюсті, ежелгі темір дәуірінің екі ер адамының антропологиялық қайта жаңғыртпасы, Укок жонынан "алтайлық ханым" және Берел қорымынан табылған ер адамдар (Шығыс Қазақстан). Қазақстандық Алтайдың Берел патшалық ерекше тұлғалардың (ерлер мен әйелдер) қорымы диорамосында осы көмбенің толық көлемді шығармасы берілген. Бұл залдың экспозициясын кешенді антропологиялық зерттеулердің Еуразия халықтары ауқымындағы қазақ халқының этноантропологиялық құрамының қалыптасуының негізгі кезеңдерінің безендірілген нәтижелері тәмамдайды.
2010 ж. 24 мамырда ҚР МОМ-інде Н.Г. Хлудов залы атты жаңа экспозиция ашылды. Онда көрнекті орыс суретшісінің XIX ғ. соңы мен XX ғасырдың басындағы қазақ халқының дәстүрлі өмір тіршілігін көрсететін шығармалары ұсынылған. Залда шебердің 46 жұмысы мен суретшінің жеке заттары қойылған (1-3-фотолар). ҚР МОМ-інде Хлудов жұмыстарының ең көп коллекциясы бар. Қазіргі уақытта музей қорында 211 туындысы сақталған, оның ішінде 117 кескіндеме, 39 қарандашпен, 55 акварельмен салынған суреттер және этюдтар мен суреттері бар 3 альбом бар.
ҚР МОМ-де Хлудов жұмыстарының коллекциясы ұзақ мерзім ішінде құрылды. Бірінші түсуі 1925 жылға жатады, осы кезде суретшінің өзі коллекциясының едәуір бөлігін Жетісу мұражайына тапсырған, бұл мұражайдың қорлары кейінен ҚР МОМ құрамына кірген. Мұражай суретшінің коллекциясының келесі бір бөлігін 1929, 1932 жылдары қазақ өнерінің Мәскеудегі онкүндігінен кейін сатып алған.
Н.Г. Хлудов өз коллекцияларының бір жерде сақталуын қалаған, сондықтан да оның қазасынан кейін, шебердің туыстары оның салған нобайларын, эксиздерін және альбомдарын мұражайға тапсырған. Орталық Мемлекеттік мұражайға соңғы берілуі 1944 жылы болды. Н.Г. Хлудовтың шығармашылығында туындылар бірнеше тақырыптық топтарға бөлінеді:
o пейзаждар (Мұзарт шатқалының асуында, Қарқара өзені, Таулы пейзаж (8-фото), Тянь-Шань тауындағы көктем (9-фото), Таулы пейзаж (Медеуге барар жолдағы Алматы шыңы) (10-фото), Шарқыраты сарқырамасы, Үлкен Ақсу мұздағы, Таулы көл және т.б.);
o жанрлық (Қазақ киіз үйінің ішкі көрінісі, Салтанатты көш, Қаралы көш, Бәйге, Тоғыз құмалақ, Қой қырқу, Қалыңдық алып қашу (немесе Қалыңдық ұрлау (11-фото), Қыз алып қашу), Түнгі барымта, Жүн сабап жатқан әйелдер және т.б.);
o портреттер (Қазақ әйелінің портреті, Қырдағы мектеп, Көштен қалған балалар және т.б.);
o иконалық сурет (Соғысты бейнелеу Освещение войны, Великомученица Параскев және т.б.);
o нобайлар, суреттемелер, этюдтар (Әйелдің жатқан бейнесі Лежащая женщина, Пейзаждық суреттеме, Орман және т.б.).
4.3 Коллекциялар
ҚР Мемелекеттік Орталық мұражай қорында 250 000-нан астам сақтам бірлік (бұдан әрі - с.б.)., оның ішінде Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына кіретін, негізгі қорды құрайтын 207 618 с.б. бар.
ҚР МОМ негізгі қорында Қазақстанның ерте заманнан қазіргі уақытқа дейінгі тарихын айқындайтын материалдық және рухани мәдениеттің құндылықтары сақталған. Коллекция бойынша, деректердің түріне, материалына қарай біріктірілген мұражай заттарын сақтау құрылымдардан (қорлардан) құралады:
Палеонтология қоры палеонтологиялық, геологиялық, ботаникалық, зоологиялық коллекциялармен қатар, археологиялық қазба жұмыстарынан табылған жануарлардың остеологиялық қалдықтары мен Қазақстан табиғатын көрсететін фотоқұжаттардан тұрады. Палеонтологиялық коллекция 12 геологиялық кезеңнен тұратын жер бетінен жойылып кеткен Қазақстанның флорасы мен фаунасынан құралады. Коллекция кембриден (570 млн. жыл) голоценаға (қазіргі уақыт) дейінгі аралықты қамтиды. Бұл жерде жойылып кеткен жануарлардың остеологиялық қалдықтары, тасқа айналып кеткен өсімдіктер, жәндіктер мен балықтардың таңбалары көрсетілген. Бұл қордағы бірегей экспонаттар: 420 млн. жыл бұрын мекендеген буынаяқты жануар - трилобиттың құм қиыршығында қалдырған ізі; алғашқы жер бетіндегі омыртқалы - стегоцефалдың (300 млн. жыл бұрын) іздері; теңіз лалаларының аяқтары, ұлулардың көптеген түрлері, оның ішінде диаметрі 50 см болатын аммоните; 140 млн. жыл бұрын мекендеген жеті түрлі кесірткелердің остеологиялық қалдықтары (суда және құрлықта мекендейтін), сонымен қатар, мүйіз тұмсықтының сүйек қалдықтары мен осыдан 10-12 мың жыл бұрын жойылып кеткен, Қазақстан территориясын мекендеген зілдің (мамонттың) сүйек қалдықтары және т.б.
Палеоантропология қоры қола дәуірінен бастап қазіргі заманға дейінгі Қазақстан территориясының краниологиялық, одонтологиялық, остеологиялық материалдары бар. Палеоантропологиялық материалдардың негізгі бөлігін А.Н.Подушкин мен Ж.Құрманқұловтың Оңтүстік-Қазақстандық археологиялық экспедициялары құрайды. Қорда б.з.д. ІУ - ІІ ғғ. Шірік-Рабат қорымынан табылған бірегей краниологиялық материалдар бар, атап айтқанда, формасы өзгерген бас сүйектер.
Адамдардың жер бетінде пайда болғанына дейінгі кезеңнің куәсі саналатын палеонтологиялық бұйымдардың барлығы қордағы өте сирек кездесетін құндылықтарды құрайды.
Мұражай қорының маңызды құндылықтарының бірі археология қоры болып табылады. Оның ішінде б.з.д. XVII-IX ғғ. жататын керамика, түрлі материалдардан жасалған еңбек құралдары, қару-жарақтар, әшекейлер, тұрмыстық заттарды құрайтын Орталық-Қазақстандық археологиялық экспедиция коллекциялары ерекше орын алады.
Ертедегі көшпелілер дәуірінің діни-ғұрыптық қола және сәндік қолданбалы өнер коллекциялары да өзіндік құнды саналады.
Қоладан әзірленген құрбандық орны мен шырағдандар - жануарлардың шынайы мүсіншелерімен безендірілген қуыс немесе нәзік сипатта тіреуішті үстелдер аса шебер құйылған. Б.з.д. VIII-III ғғ. жататын 30 ошақтан тұратын коллекция да қызықты. Мұражай қорында түркі тілдес тайпалардың жазба ескерткіштері және Орта Азия мен Қазақстанда христиандық діннің таралу тарихын - XIII-XIV ғғ. танытатын несториандық құлпытастардың үлкен коллекциясы сақтаулы. Монументтік тас мүсіндер ескеркіштерінен тас мүсіндер (балбалдар) коллекциясы берілген.
Археология қоры Неплюев әскери училищесінің музеумі және Жетісу статистикалық комитетінің Жетісу облыстық мұражайы коллекциялары негізінде құрылды. Коллекцияның жартысы Орынбор қаласынан түсті. Аталған коллекциялар Орынборлық ғылыми архивтік комиссияның, оның ішінде комиссия мүшесі И.А. Кастаньенің қазба жұмыстарын жүргізіп, коллекция жинап, жіктеп және 1910 жылға дейінгі Қазақстандағы белгілі археологиялық ескерткіштерді түрлерімен мен аймақтары бойынша тізімдеген еңбегінің нәтижесінде жинақталған. Атқарған жұмысының қорытындысы - Қырғыз даласы мен Орынбор өлкесінің көнелік дәуірі 1911 ж. (И.Кастанье) шықты. Олар түркі жауынгерлерінің заттары: семсер, садақ және т.б. қапсырмалар, былғары етіктердің бөліктері, жібек мата. Ат әбзелдері: тоға, ауыздық, үзеңгі.
Коллекцияның едәуір бөлігін Түркістан және Жетісу статистикалық комитетінің Түркістандық археологияға әуесқойлар үйірмесінің, Орыс Археология қоғамы мен Мәскеу Археология қоғамының қызметкері Н.Н.Пантусов жиған. Олар: қазандар және XIV-XVIII ғғ. несториандық және мұсылмандардың құлпытастары. 30-шы жылдары түскен түсімдерден А.Н.Бернштам жетекшілік еткен, КСРО ҒА Материалдық мәдениет тарихы институты (бұдан әрі - ММТИ) мен Ғылым академиясының қазақстандық филиалы бірлесіп Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанды зерттеген, 1936 жылғы Талас Археологиялық экспедициясы бар. Осылардың ішінен Тараз қаласынан батысқа қарай 85 км. жердегі Қаратаудың солтүстік жоталарындағы Берікқара қорымынан 1938-39 жж. табылған өте сирек кездесетін тоғаны айтуға болады.
1948-49 жылдары С.С.Черников жетекшілігімен КСРО ҒА Археология институтының Ленинградтық бөлімшесінің Шығыс-Қазақстан археология экспедициясы, Қазақстанның Орталық мұражайы мен ММТИ қатысумен Шілікті даласына қазба жұмыстарын жүргізген.
Экспедициядан табылған материалдардың басым көпшілігі 40-шы жылдары А.Х.Марғұланның жетекшілігімен жасалған Оңтүстік - Қазақстандық археологиялық экспедиция материалдары. Олар қыш ыдыстың бір бөлігі мен Оңтүстік Қазақстан қалашықтарынан табылған сәулеттік тақтайшалар. Қожа Ахмет Ясауи, Айша Бибі, Балға ана, Жошы хан, Сарлы-Там кесенелерінен алынған кірпіштердің коллекциясы мен Будда қолшасының черепицасы. Батыс Қазақстан коллекциясы Сарайшық қ. кешенімен көрсетілген.
Әр түрлі жылдары тапсырылған палеолит, неолит және энеолит (Ботай п.) коллекциялары да ерекше. Қола дәуірі - Солтүстік Қазақстан, Жетісу, Орталық Қазақстанның түрлі аймақтарынан табылған заттармен көрсетілген. 1948 жылдан 1997 жылға дейінгі Орталық-Қазақстан экспедициясының материалдарын Ж.К. Құрманқұлов жетекшілік еткен экспедиция тапсырған. Орта ғасыр Отырар оазисінің қалашықтары - Отырар, Құйрық төбе, Түркістан және т.б. қалашықтарынан табылған заттармен көрсетіледі.
Қазақтар мен Қазақстан территориясын мекендеген өзге де халықтардың материалдық мәдениет ескерткіштері мұражай қорында - тұрмыс-салт бұйымдары, қару-жарақ, ат әбзелдері, кәсіпшілік жабдықтары, алтын, күміс, жүн, тері, сүйек, ағаш, қыш, фарфор және т.б. жасалған қолөнер бұйымдарымен берілген.
Бағалы металдар қорындағы алтын әшекейлер коллекциясы құрамында б.з.д. ІІ ғ. - б.з.ІІғ., б.з.д. Vғ., б.з.д. VІІ - V ғғ. жататын Қарғалы, Жалаулы, Покров көмбелері, VІІ- VІІІғғ. соғдылардың құмғаны мен табағы, күмістен жасалған сасанидтердің ІVғ. табағы, ХІХғ. жататын күмістен жасалған шағын Ресей асханалық коллекциясы, сондай-ақ, күмістен жасалған, өз халқының ұлттық дәстүрлерінде жақсы сақталған қазақ, өзбек, түрікмен, ұйғыр зергерлік өнер шеберлерінің - зергерлердің әшекейлері.
Зергерлердің басты өнімдері әйелдердің зергерлік әшекейлері болды, оларды жасауда сан түрлі техникалық тәсілдер қолданылды: сіркелеу, балқыту, мөрлеу, торлау, ою, қарайту, соғу және т.б. зергерлік бұйымдардың негізгі коллекциясы XIX- XX ғғ.басына жатады. Өзінің орындалу техникасына қарай ХІХ ғ. жататын Хиуалық әшекейлер, мерекелік қару-жарақтар, ат әбзелдері де өте сирек құндылықтар қатарында.
Қару-жарақ қоры келесі коллекциялардан тұрады:
o Қару-жарақ және қорғаныс жабдықтары коллекциясы
o Ат әбзелдері коллекциясы
o Ескі аңшылық құрал-саймандар коллекциясы
o ХХ ғасырдың басындағы әскери жабдықтар коллекциясы
Бұл коллекциялардың ішінен мынадай өте сирек кездесетін экспонаттарды атап көрсетуге болады;
o Семсер қылыш, үнділік, толқынды жүзді, үстіңгі жиегі алтынмен апталған, Үндістан, XVIIIғ. соңы - XIXғ. басы.
o Талвар - үнділік қисық қылыш, сабы металлдан жасалған. Үндістан, XIX. соңы.
o Бес металл тақтадан тұратын сауыт. Оюмен сәнделіп, төсіне Құран аяттары жазылған. Сауыт Арыстан Айшуақов сұлтанға тиесілі. Қазақстан, XVIII ғ. соңы.
o Қайыспен жалғанған төрт тақтадан тұратын сауыт. Жиектері мен орта тұсына доға металл білікшелер бекітілген. Орта Азиялық шеберлердің жұмысы. XVIII-XIX ғғ.
o Тұтқасы піл сүйегінен, сабы арыстан басының бейнесі салынған қоладан жасалған Орыс Теңіз Флотының генералының қылышы.
o Қынды кавказ қылышы. Кубан шеберлерінің жұмысы. Дағыстан, XIX ғ.
o Қынды жапон семсері. Бедерлі бейнемен қашалып безендірілген. Бейне сюжеті - жапон самурайларының өмірі мен тұрмыс-тіршілігі. Жапония, XIX ғ.
o Соққы-шақпатас бекітпесі бар тапанша, кавказ және еуропа шеберлерінің жұмысы XVIII-XIX ғғ.
o Жоғары жағында металл айналмасы бар ұзын торлы дулыға. XIX ғ. басы
o Болат күнқағары мен дулыға. Дулыға соңғы ұйғыр сұлтаны Әбіл-оғлыға тиесілі. Қытай, XVIIIғ. соңы.
o Былғары қапты қайрақ. XIX ғ.соңы
o Жылан қабыршағымен қапталған тұрақты ұшты жебе.
Металл және аралас қорлар келесідегідей коллекциялардан тұрады: самаурындар, тігін машиналары, құмғандар, қоңыраулар, музыкалық аспаптар, еңбек құралдары, үй бұйымдары және т.б. музыкалық аспаптар коллекциясында Абайдың жары - Ділдәнің домбырасы, Жаяу Мұсаның скрипкасы, қобызы және домбырасы, 1925 жылы дайындалған Әміре Қашаубаевтың домбырасы сақтаулы. Аралас материалдар қорында Ш.Уәлиханов, Жаяу Мұса, Ә. Жангелдин, С. Сейфулин, Ә. Қашаубав, Н. Хлудов, Ы. Алтынсариннің және мемлекетіміздің тарихындағы беделді тұлғалардың жеке заттары берілген.
Ағаш, тері және сүйектер қорында экспонаттардың көп бөлігі мұражайға өткен ғасырдың 20-жылдарынан бастап түскен. Оның ішінде сирек кездесетін құнды бұйымдарға:
o Кебеже - зат сақтайтын. Орал обл., 1895ж.
o Жастық ағаш. Орал обл., 1897 ж.
o Сандық. Орал обл., 1897 ж.
o Кесе қап. XIX ғ.
o Көнек - бие сауатын шелек. XIX ғ.
o Қымыз торсық. XIX ғ.
o Бикештер желпуіші ХІХ ғ. аяғы.
o Дәруіш тостағаны. ХIX ғ. аяғы.
o Лауық - Құран қоятын тіреуіш. XIX ғ. аяғы және т.б. заттар.
Фарфор және керамика қорында Император зауытының, Гарднер зауытының, Попов зауытының, ағайынды Кузнецовтар зауытының өнімдерімен берілген Орыс фарфорларының танымал коллекциялары бар. Сонымен қатар, кеңестік және қазақстандық фарфорлардың танымал коллекциялары да қызғылықты. Олардың қатарына Қапшағай, Целиноград зауыттарының, Алматы қыш зауытының өнімдерінің үлгілері жатады. Шығыстық коллекция Қытай және Жапон фарфорларының үлгілерімен таныс.
o Қордағы өте құнды экспонаттарға:
o Талғар қалашығының қазба жұмыстарынан табылған фарфор тарелкесі. ХІІ-ХІІІ ғғ.
o Екі жағында да будда әулиелерінің басының айналасындағы шеңбері бейнеленген тостаған бөлшегі. Қытай, фаянс, алтын жалатылған, ХХ ғ. басы.
o Ш.Уәлихановтың вазасы. Қашғария. ХІХ ғ.
o Стақан астына қойғыш, сүт құйғыш, стақандар, нан салғыш, қант салғыш, шай сүзгіш, тұз салғыш, қысқаштар, рюмкалар, ожау, кресло-тақ-күлсауыт, кәмпитке арналған ыдыс және т.б. Ресей ХІХ ғ.
Мүсін коллекциясында бірегей экспонаттар: НЭЦКЭ, Окимоно жапонның кішкене көлемді мүсіні және қытай мүсіндері
o Окимоно- ұлттық киімдегі ер адам мүсіні, Піл сүйегінен, қашалып жасалған. Жапония, ХІХ ғ. аяғы- ХХ ғ. басы.
o Окимоно - арыстан. Сабын тас. Жапония. XIX ғ. аяғы - XX ғас. басы
o НЭЦКЭ - сақалды ер адамның отырған мүсіні. Піл сүйегінен, қашалып жасалған. Жапония, ХІХ ғ. аяғы- ХХ ғ. басы.
o НЭЦКЭ - мая шөптің үстінде отырған егін құдайы. Жапония, ХІХ ғ. аяғы- ХХ ғ. басы.
o Сол қолында аса таяғы бар қарт адамның мүсіншесі. Сабынды тас. Қытай. ХІХ ғ. аяғы- ХХ ғ. басы.
Ұлттық киімдер, тоқыма, кілем-киіз бұйымдары. Ұлттық киімдер, тоқыма, кілем-киіз бұйымдары коллекциялары өзінше бірегей. Қазақтардың халықтық костьюмдерінде этникалық тарихпен, экономикалық, әлеуметтік және климаттық жағдайлармен байланысты ежелгі дәстүрлер көрініс тапқан. Киім-кешектер коллекциясының ең көне бөлігі мұражайға Неплюев кадет корпусы жинақтарынан тапсырылды. Олар XIXғ. соңы - XX ғ.басы және Кіші және Орта жүздердің аумақтарына жатады. Мұражайдың этнографиялық жинақтарының негізі 1922-1926жж. Орынбор музейінің қызметкерлерімен жиналған коллекциялардан тұрады. Олардың ішінде сирек кездесетін: Жәңгір ханның әйелі - Фатима ханшаның бешпеті, Ш.Уәлиханов пен Қажымұқанның бас киімі, Шоқан Уәлихановтың әпкесі - Тәжибә Уәлиханованың аққу мамығынан жасалған тоны.
Кілем-киіз бұйымдары қоры келесідей коллекциялардан тұрады: сырмақтар, кілемдер, текеметтер, алаша, гоблендер, аяқ қаптар, тұскиіздер, қоржындар, басқұрлар, баулар.
Сирек кездесетін экспонаттарға:
o Алтын жіппен кестеленіп, жылтырақтармен зерленген қара және қызыл барқыттан жасалған тұскиіз. Ұштары үш жағынан қама терісімен өңгерілген. XIX- ғ. соңы ХХ ғ. басы.
o Түрлі түсті жібек жіппен тігілген, негізі жұмсақ теріден маржанды тұскиіз. Бұл коллекциядағы өте сирек экспонат-былғары түскиіз. Талдықорған облысында 1890 жасалған және т.б. заттар.
Нумизматика қорындағы ордендер, медальдар, төс белгілер. Нумизматика қорындағы ордендер, медальдар, төс белгілер негізінен кеңес дәуірінен - күмістен, жезден, мыстан жасалған. Коллекциядағы бір-бір бірегей экспонат Александр Невскийдің Верный атқару комиссиясының мүшелігін растайтын 1870 ж., Сот биі және Халық соты лауазымдық белгілеріне берілген ордендері. Көне тиындардың ішіндегі өте сирек кездесетіні Мыстық төлем 1 сом 1725ж., салмағы - 1,5кг., көлемі - 17,5х17,5 см., Екатеринбург. 10 тиындық 1771ж. (сібірлік). Шығыс монеталарының ішінен өте сирек кездесетіні б.з. IV-V ғғ. Құшан патшалығының тиындары және б.з. VIII-IX ғғ. Түргеш тиындары.
3.8. Бейнелеу өнер қоры. Бейнелеу өнер қоры келесідегідей түрлерге топтастырылған: кескіндеме, графика, плакат, афишалар, театрлық нұсқалар, сәндік-қолданбалы өнер. Мұражайдың БӨ қорында аз болса да, бірақ тұпнұсқа болып келетін өнер туындылары жинақталған. Қорда музейлік БӨ коллекцияларының негізін қалаушы, суретші Н.Г. Хлудовтың, мұражайға 1929-1932 ж. өзі салып, тапсырған суреттерінің жинағы бар. Кейіннен де бұл кешен, туыстары берген картиналармен толықтырылып отырылды. Жалпы 214 с.б. құрайды.
Мұражайда қазақстанның станковое бейнелеу өнері байырғы шеберлердің - Ә. Қастеев, А. Исмаилов, К.Ходжиков, Л.Леонтьев, Ф.Балкоев, Г.Исмаилова, Е.Сидоркин және т.б. шығармаларымен танылады, сонымен қатар қазіргі заманауи суретшілер А. Дүзелханов, К. Ахметжанов, С. Гумаров, Д. Үмбетов және т.б.шығармалары бар.
3.9. Фотоқұжаттар қоры. Фотоқұжаттар қоры: құжаттар, фотосуреттер, кітаптар, сирек кітаптар мен қолжазбалар, газеттер, альбомдар, кинофильмдер, негативтер, слайдтар, аудио-бейнематериалдар, магнитофондық жазбалар кіреді. Экспонаттардың көп бөлігі түп тұрады. Бағалы экспонаттар:
o С. Торайғыровтың қолтаңбасы сақталған жалғыз құжат
o Ы. Алтынсариннің қолы қойылған мақтау қағаз
o Абайдың ұлы - Тұрағұлдың қолжазбасы
o М.С. Знаменскийдің Әулиеата жорығындағы күнделігі (1864)
o Абай шығармаларының жинағы. Санкт-Петербург, 1909 ж.
o А. Құнанбаевтың Қазақтардың шығу тегі туралы бір-екі сөз қолжазбасындағы қолтаңбасы. 1889ж.
o Құран қолжазбасы, 1054ж.
o Мұхаммед жолын қуушылардың үлгілі жазбалары кітабы, Стамбулда шығарылған, 1786ж.
o Мұсылмандардың міндеттері кітабы, 1893 ж. б. шыққан, Петербург.
o Мұсылмандардың күнтізбесі және жылсанағы.
o Апостолдың әрекеті, Әулие Апостол Павелдың жолдауы, 1574ж.
o Інжіл (Библия). 1751ж.
o Мұсылмандарға арналған шетелдік қажылық төлқұжат. 1912ж.
o Кенепке жазылған Орыс үкіметінің қытайлықтармен жасасқан шарты 1880-1881жж Құлжа өңірі бұрынғы тұрғындарының орыс шеткері аймақтарына өту ережелері. Кенепке тушьпен қытай және қазақ тілдерінде араб әрпімен жазылған.
o Н. Пантусовтың фотосуреттерінің коллекциясы, А. Жиреншин бастаған экспедиция материалдары, С.И. Руденко бастаған экспедиция материалдары, А.Л. Мелков бастаған экспедиция материалдары.
4.4 Көрмелер
Наурыз мейрамы қарсаңында Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орталық мұражайы суретшілер Жұмағазы Сағымбаев пен Жанар Пируджинидың Көңіл күйі (кескіндеме, графика, мүсін) атты көрмесін ашады.
Көрме 2013 жылдың 15 наурызы, сағ. 16.00-де ашылады. Аталған көрме 2013ж. 28 наурызына дейін жалғасады.
Ғасыр әуені. ҚР Мемлекеттік Орталық мұражайында 2013 жылдың 6 наурызында, сағат 15.00-де көрнекті композитор - қазақ кәсіби музыка өнерінің негізін салушылардың бірі, қоғам қайраткері, КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Мұқан Төлебаевтың 100 жылдық мерейтойына арналған Ғасыр әуені атты көрме ашылады.
М. Төлебаев 1913 жылдың 13-наурызында Талдықорған облысы, Бөрлітөбе ауданы (қазіргі Алматы облысы, Сарқанд ауданы), Қарашаған ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын 1933 жылы бастаған, 1938-1941 жылдар аралығында Москва консерваториясы жанындағы Қазақ студиясында оқыған. Ұлы Отан соғысына байланысты, консерваторияны 1951 жылы бітіреді.
Мұқан Төлебаевтың шығармашылығы көпқырлы, сан алуан жанрларды қамтиды. Ол спектакльдер мен кинофильмдерге музыкалар, кантаталар, опералар, камералық-аспаптық туындылар және хорға арналған симфониялық шығармалар жазды. Олардың ішінен Амангелді ( Ғ.Мүсіреповтің либреттосы) операсы, Қазақстан симфониялық поэмасы мен Коммунизм оты кантатасын ерекше шоқтығы биік туындылары деп атап өткен жөн. Ол 1945 жылы Е.Брусиловский және Л.Хамидимен бірге Қазақ ССР Мемлекеттік әнұраны сазының авторларының бірі болды.
Композитор М.Төлебаевтың ұлттық опера классикасындағы ең үздік шығармаларының біріне айналған Біржан - Сара (Х.Жұмалиевтың либреттосы) операсы 1946 жылы дүниеге келді.
Мұқан Төлебаев өзінің жемісті шығармашылық жұмысын белсенді қоғамдық қызметпен де ұштастырды. Ол 1942-1944 жылдары Қазақ халық аспаптары оркестрінің дирижері, 1955-1956 жылдары Абай атындағы академиялық опера және балет театрының директоры, Қазақстан композиторлар одағының төрағасы (1953-1955 және 1959-1960 жж.) қызметтерін атқарды. Сондай-ақ ол КСРО Композиторлар одағының басқарма мүшесі және КСРО Жоғарғы Советіне депутат болып сайланды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мұражай, музей, (грек тілінде museіon - муза сарайы) - тарихи-ғылыми дерек ретіндегі ескерткіштерді, өнер туындыларын, мәдени құндылықтарды, т.б. мұраларды сақтап, жинақтап, ғылыми-танымдық қызмет атқаратын мекеме.
Мұражай заттық және рухани құндылықтарды танытуда, ғылыми тұрғыда зерттеп, оның нәтижелерін насихаттауда, осы негізде тәлім-тәрбие беруде маңызды рөл атқарады. Мұражай ғылымның, білімнің, мәдениеттің қалыптасуына ықпал ететін ғылыми мекеме ретінде өскелең ұрпақтың тәрбиесіне, тарихи сананың қалыптасуына ықпал етеді.
Мұражай негізгі бaғыты тұрғысынан бірнеше топтарға бөлінеді: тарихи музейлер (жалпы тарих, археологиялық, антропологиялық, этнографиялық, нумиcматикалық, т.б.), көркемөнер музей (көркемөнер, мүсін, қолөнер, қолдaнбалы өнер, театр, музыка кино, т.б. музейлер), ``жаратылыстану музейі'' (биологиялық, зоологиялық, геологиялық, минералдық, палеонтологиялық, т.б), техникалық музейлер (авиация, автокөлік, кеме жасау, тау-кен ісі, өнеркәсіп, өндіріс өнімдері, т.б.), ``кешенді музейлер'' (тарих, шаруашылық, жаратылыстану, т.б. бағыттарды біріктіріп, жұмыс істейтін кең профильді өлкетану музейлері), мемориалдық музейлер (мемлекетке, өнерге, әдебиетке ғылымға еңбегі сіңген белгілі адамдардың жеке өнері мен қызметіне арналған музейлер).
Қазақстанда музейлер тарихы 1830 жылдан басталады. Орынборда жергілікті халықтың тарихы мен этнографиясын сипаттайтын мұралар негізінде 1831 ж. Неплюев әскери училищесі жанынан губерниялық музей ашылды. Бұл мұралар қазіргі таңда ҚР Орталық Мемлекеттік музейінің негізгі қорын құрауда. Қaзақстанда 1913 ж. - 3, 1927 ж. - 6, 1937 ж. - 19, 1939 ж. - 25, 1970 ж. - 29 музей болса, қазіргі таңда музейлер саны 154-ке жетті.
Мұражайдың адамзат тарихындағы алатын орны ерекше екені белгілі. Қазіргі кезеңде мұражайлар алдында болашақ үшін мәдени мұраны сақтау және тарихи мәнді құндылықтарды замандастар үшін көрсету, насихаттау мәселелері тұр. Мәдени құнды көне заттарды көрсету, жалпыадамзаттық мәнін ашу арқылы мұражайға келушілердің адамгершілік, рухани өсуіне әсер ету, ағарту мақсаттарын әрбір мұражай өз саласына сай музейлік орта жағдайында іске асыруда.
Қазақстандағы мұражай әлемі, оның дамуы, келушілерге беретін білім, тәрбиелік, ағарту бағытындағы жұмыстары ерекше. Қазіргі кезде Қазақстан мұражайлары әлемдік мұражайлар тәжірибесінен өткен, жалпыға тән мұражай қызметінің негізін басшылыққа алып жұмыс жүргізуде.
Қазақстандағы алғашқы мұражайлардың негізін қалауда өлке тарихын, мекендеген тұрғындардың заттай мәдениетін зерттеу, жинақтаумен айналысқан сол кездегі өлкетану-шылардың, қазақ ұлтынан шыққан ағартушылардың, білімді адамдардың орны екекше болды. Дүниежүзінде болып жатқан өзгерістер, жаңа даму үрдісі, техника жетістіктері жаңа көрмелер ұйымдастыруға жетелеген. Сол даму жүйесі Қазақстан мұражайларының негізінің қалануына себеп те болды. Оқу құралында осы тақырыптар қамтылды. Қазақстандағы XIX-XX ғасырдағы, қазіргі кездегі мұражай ісінің дамуы, осы бағытта жүргізілген жұмыстар, мұражай ісі, көне ескерткіштерді, өнер туындылары мен табиғатты қорғау комитетінің, алаш зиялыларының мұражай саласын өркендетудегі жұмыстары, Халықаралық және Ұлттық мұражай комитетінің құрылу тарихы, Мемлекеттік Мәдени мұра бағдарламасының мұражай ісін дамытудағы маңызы көрсетіледі.
Қазіргі кезде тәуелсіз елімізде 200-дей мұражай жұмыс жүргізеді. Елімізде мұражай мамандарын дайындайтын оқу орындарында мұражай мамандары Музей ісі және ескерткіштерді қорғау мамандығы бойынша дәріс алып, еліміздің мұражайларында жемісті еңбек етуде.
Қазақстандағы XIX ғасырдағы мұражайлардың қор, экспозиция жұмыстары сол кезеңнің талабы деңгейінде болғаны белгілі. XX ғасырдағы мұражай ісінің дамуы да қоғамдағы өзгерістермен қатар жүрді. Жаңа заман, жаңа өзгерістер мұражай ісінің өзгеріп, жаңа сатыға көтерілуіне көмектеседі. Қазақстан мұражайларының даму тарихы әр өлке, облыстағы мұражайлардың құрылуымен, қорларының жинақталуымен, ағарту, насихат жұмыстарының дамуымен бірге жүрді.
Қазақ тарихындағы заттай мәдениет туындыларының, қазақ жерінің жануарлар, өсімдіктер дүниесінің дамуы, жер беті мен қойнауындағы кен-байлықтардың үлгілері алғашқы мұражайлар мен жеке өлкетанушылардың коллекцияларының негізін құраған болатын. Оқу құралында Қазақстандағы XIX-XX ғғ. басындағы мұражай ісінің қалыптасу тарихы, Қазақстан аумағында алғашқы мұражайлардың құрылуы, жергілікті әкімшілік пен өлкетанушылардың қазақ халқының заттай мәдениет туындыларын жинақтаудағы қызметі мен олардың көрмелерде көрсетілуі зерделенген.
Қазақстандағы мұражай ісін дамытудағы зерттеуші ғалымдардың еңбегі, зерттеулерінің маңызы туралы мәліметтер қамтылады. XX ғасырдағы мұражай ісі, Кеңес Өкіметі кезіндегі атап айтқанда, 1917 -1930 жж. Кеңес өкіметінің мұражай ісіне арналған қызметтері, Қазақстан аумағында мұражай жүйелерінің құрылуы, 1930-1940 жж. Қазақстандағы мұражай ісі көрсетіледі. Сонымен қатар елдегі 1946-1985жж. қазіргі таңдағы мұражай ісі қарастырылады. Халықаралық, ұлттық мұражай комитеттерінің қызметтері, қазіргі таңдағы мұражайларға байланысты басылымдар, Мемлекеттік Мәдени мұра бағдарламасының маңызы туралы айтылады.
Оқу құралы мұражай ісі және ескерткіштерді қорғау, тарих мамандығының студенттеріне арналған ҚР мемлекеттік Жалпы білім беру стандарттары мен типтік оқу бағдарламасына сай жазылды.
Қазақстандағы мұражайлардың қалыптасу мәселелерін қарастырып, зерделеуге назар аударылды.
1. Мұражайдың жалпы тарихы
1.1.Біздің көрсететін қызметтеріміз
Еліміздің ең ірі, әрі байырғы мұражайы - Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық мұражайының 300 мың бірліктен астам қорлар мен экспозициялық коллекциялар негіздері XIX ғ. 30-шы жылдарының басында - Неплюев Кадет корпус қызметкерлерінің күш-жігерлерімен қаланды. Аталған әскери оқу орнында құрылған шағын мұражай ол кезде Орынбор Өлкесінің Музеумі деп аталды. Десе де, мұражайдың түпкілікті қалыптасуы тек 1929 жылы Алматы қаласында аяқталды. Мұражай қорларына Орынбор өлкесі мұражайының экспонаттарымен қатар, Жетісу облыстық мұражайының бай коллекциясы да кіргізілді.
1944 жылы мұражай - Орталық мемлекеттік мұражай мәртебесін алды. Қазіргі кезде мұражай халықаралық мұражай құрылысының идеологиясы мен технологиясына сәйкес құрылымдық-функциональдық реформалау және жетілдіру сатысынан өткізілуде. Бұл ретте шешуші мақсат барлық дерлік салалық мұражайылық бөлімшелерді біздің мұражайы мыздың қызметтерінің тиімділігін қамтамасыз етудің негізі факторы ретінде және бас тетігі ретінде ғылымдастыру болып табылады. Бұл жерде археология, этнография, тарих қорларын тиісті ғылыми бөлімдермен біріктіру, дәлірек айтқанда, осы аса бірегей қор құрылымдары болып табылатындарды археология, этнология және тарих бөлімдері құрамына біріктіру туралы сөз болып отыр. Отандық мұражай ісіндегі қызметтің принциптік жаңа ұйымдастыру нысаны мұражайдың ғылыми қызметкерлері үшін тікелей қор және экспозициялық материалдармен жұмыс істеудің нақты мүмкіндіктер көзін ашты. Біздің мұражайымыздың құрылымын институттандырудың осындай жаңа деңгейі арқасында неғұрлым бағалы қор және экспозициялық коллекцияларын каталогтау ісін іс жүзінде аяқтауға мүмкіндік туды. Мұражай жұмысын ұйымдастырудың және де өте қызықты бір түрі - бір мезгілде мұражай қызметінің әрі жаңа деңгейі, әрі мәдени-білім қызметін ұйымдастырудың жаңа түрі ретінде түсінілетін арнайы залдардың: Ашық қор, Антропология мұражай, Н.Г.Хлудов залдарының құрылуы деуге болады. Жұмыстың мұндай түрі келушілерге бәрінен бұрын аса бағалы тарихи этнографиялық және археологиялық артефактілерден тұратын қолжетімсіз қор коллекцияларымен танысуға кең мүмкіндікке жол ашады. Сәйкесінше көрнекті археолог-ғалымдар К.А.Ақышев пен А.С.Подушкин орындаған Андронов дәуірі әйелінің (б.з.д. XIV- IX ғғ.) және "Қаңлы әйелінің" (б.з.д. II ғ..- б.з. IV ғ.) киімдері мен керек-жарақтарының жаңа жаңғыртпалары біздің мұражайдың мақтанышы екендігі сөзсіз. Белгілі қалпына келтіруші К.Алтынбеков Әлішер Ақышевтің принциптік жаңа ғылыми жобасы бойынша жүзеге асырған атақты Есіктен табылған Алтын адамның - даңқты сақ жауынгерінің рәсімдік-жоралық киімі мен керек-жарақтарының жаңа жаңғыртпасы айрықша қызығушылық тудырады.
* Мұражай ғимараты өте жақсы жабдықталған, өз ғимаратын түрлі іс-шаралар - тұсаукесерлер, брифингтер, конференциялар және т.б. өткізуге ұсынады.
* Мұражай экспозициялары мен көрмелеріне шолу, тақырыптық экскурсиялар жүргізу.
* Қазақстан Республикасының тарихы бойынша халықтың түрлі категориясына кеңестер.
* Қазақстан тарихы бойынша мекемелер, оқу орындары, әскери бөлімдерде және т.б. музейден тысқары өткізілетін дәрістер мен жылжымалы көрмелер ұйымдастыру.
* Республиканың мұражайларына - облыстық, қалалық, аудандық, мемориалдық және тарихи-мәдени, сондай-ақ, кәсіпорындар, ұйымдар, институттар мен мектептерде құрылған қоғамдық мұражайларға жан-жақты ғылыми-әдістемелік көмек көрсету.
* Мұражайлар қызметкерлеріне ҚР МОМ қабырғасында да, одан тысқары жерлерде де Музеолог БҚ жұмысын оқытып-үйрету.
* Келушілер мен Қазақстаннның ғылым және мәдениет өкілдері, атақты қоғамдық-саяси қайраткерлер, тарихи оқиғалар куәгерлері арасында кездесу ұйымдастыру.
* Көркемдік және сәндік қолданбалы өнер туындыларын бағалауға көмек көрсету.
* Көрмелер ұйымдастыру, қажетті құжаттар мен барлық түрдегі ұсынылатын кеңестерді дайындау.
* Мерзімді басылымдар, радио, телеарналар арқылы қоғамда кең көлемді қызығушылық туғызатын мұражай өмірінің маңызды жаңалықтары: көрмелер мен жаңа экспозициялардың ашылуы, қор материалдарына түсілімдер, раритет жәдігерлер мен коллекциялар сақтау, ғылыми экспедициялар нәтижелері жайлы ақпарат тарату.
* Тапсырыс берушімен келісе отырып, жарнамалар, дипломдар, шақыру қағаздарын дайындау.
Мұражайда өткізілетін іс-шаралар:
1.Түрлі көрмелер - мемориалдық, мерейтойлық, жеке және т.б.;
1. Конференциялар, семинарлар, брифингтер;
2. Шығармашылық кездесулер;
3. Жәрмеңкелер, фестивальдар, тұсаукесерлер; біркүндік акциялар;
4. Шоу-іс-шаралар
өткізуге Қазақстанның, алыс және таяу шетелдің ғылым, мәдениет және өнер қайраткерлерін - суретшілер, мүсіншілер, дизайнерлер, ақын-жазушылар, әртістеді, елшілік, консулдық, компаниялар, бизнес-құрылымдар, БАҚ және т.б. өкілдерін ынтымақтастыққа шақырады.
4.2 Экспозициялар
Бірінші зал экспозициялық екі кешеннен: палеонтологиялық және археологиялық кешендерден тұрады. Экспозициялық кеңістікті ұйымдастырудың мұндай принципі адамзаттың нәсілдік-генетикалық және әлеуметтік тарихының екі іргелі - табиғи және антропогендік бастауының өзара тәуелділігіне және байланыстылығына негізделіп алынған.
Палеонтологиялық экспозицияларда біздің республикамыздың 300-ден астам тұрғылықты орнының экспонаттары ұсынылған. Қазақстан үшін палеонтология ғылымы өзінің қойнауынан барлық 12 геологиялық дәуірді растайтын дәлелдердің толықтығымен бірегей болып отыр.
Археологиялық экспозиция тас ғасыры, қола дәуірі, ертедегі темір ғасыры, хун-сармат дәуірі, орта ғасырлар бөлімдерінен тұрады. Экспонаттар залдың екі деңгейінде тақырыптық және хронологиялық жүйелілікпен орналасқан.
Экспозицияның бастапқы бөлігінде адамның шығу тегі мен дамуы көрсетілген. Африка, Еуропа және Азия аумақтарынан қазып алынған маймылдар мен ертедегі адамның сүйектерінің қалдықтары олардың эволюциясының негізгі кезеңдерінің нобайын жасауға мүмкіндік берді. Мұнда аса құнды археологиялық олжалардың көшірмелері, оның ішінде Есіктен табылған сақ бекзадасының - әйгілі "Алтын адамның" ғұрыптық киімі мен қару-жарағы, Қарғалы және Жалаулы көмбелерінен алынған бірегей ежелгі алтын бұйымдар, ежелгі жерлеу орындары, культтік ғимараттар, ортағасырлық сәулет өнері ғимараттарының макеттері, бірегей археологиялық ескерткіштерден құрылған диорамалар түзілген.
Екінші зал экспозициясы ХҮ ғасырдың аяғында жеке мемлекет құрып, көшпелі және жартылай көшпелі тірлік кешкен қазақ халқының дәстүрлі мәдениетінің барша этнографиялық өзіндік болмыс-бітімдерімен - өмір салтымен, шаруашылықтарымен таныстырады. Қазақ қоғамының негізгі сипаттары көрсетілген, көшпелілердің мәдени дәстүрлерінің өзіндік ерекшеліктері туралы бейнелі ұғым беріледі.
Залдың орталық орнын дәстүрлі қазақ мәдениетінің символы - киіз үй алған. Бұл - даланы мекен етушілердің баспаналарының негізгі түрі. Ол көшпелі өмір салтына барынша толық сәйкес келеді. Әрбір экспозициялық кешенде қазақтардың өзіндік мәдени дәстүрлерін көрнекі түсінуге мүмкіндік беретін сирек кездесетін экспонаттар ұсынылған. Залға кіреберістің оң жағында дәстүрлі социумның саяси құрылымына арналған көрме орналасқан. Хан билігінің атрибуттық жәдігерлері (ақшалар, мөрлер, салтанатты рәсім-жоралық костюм) ұсынылған.
Үшінші зал экспозициясы: Қазақстанда тұратын халықтардың тарихы мен этнографиясы және Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында. 1941-1945 атты екі бөлімнен тұрады. XVII-XVIII ғғ. бастап Қазақстанның Ресей құрамына кіргеннен кейін, шаруаларды Украинадан, Белоруссиядан, Ресейден қоныс аудару үрдісі басталды. XIX ғасырда Қазақстанға Қытайдан ұйғырлар мен дүнгендар қоныстандырылды. XX ғасырда социалистік революция, ұжымдастыру, халықтардың жаппай жер аударуы мен репрессияға ұшырауының, Ұлы Отан соғысы жылдары көшірілгендердің келуінің нәтижесінде, тың жерлерді игеру кезінде республика шегінен (корейлер, әзербайжандар, немістер, татарлар, өзбектер, және т.б.) халықтың көшіп келуі күрт өсті. Осының нәтижесінде қазіргі уақытта біздің мемлекетте 100-ден аса этникалық топ тұрады, олардың халық саны 100 мың адамнан асады. Республикада диаспоралардың 50 мыңнан кемін поляктар, ингуштар, еврейлер, армяндар және т.б. құрайды. Залдың экспозициясы келушілерді осы диаспоралардың тарихы, мәдениеті, тұрмыс-тіршілігімен таныстырады. Залдың экспозициялық кешенінің арнайы бөлімі Ұлы Отан соғысы жылдарындағы (1941-1945 жж.) Қазақстан тарихына арналған. Ол: Тыл -майданға және Қазақстандықтар Ұлы Отан соғысы майдандарында атты екі үлкен бөлімнен тұрады.
Тыл - майданға экспозициясы соғыс жылдарында Қазақстан аумағында жұмыс істеген ғылыми және мәдени мекемелердің қызметіне, экономикаға, халық шаруашылығына арналған. Ғылым мен мәдениетке арналған Орталық орынды, ғалым-геолог Қ.И. Сәтбаевтың қызметі туралы әңгімелейтін экспонаттар алады. Экспозицияның бөлімдерінің бірі соғыс жылдарындағы рухани қару - әдебиет пен өнерге арналған.
Қазақстандықтар Ұлы Отан соғысы майдандарында экспозициясы Брест бекінісі, Мәскеуді, Сталинградты, Ленинградты қорғаушы және Берлин операциясына қатысушы қазақстандықтарға арналған.
Төртінші залдың экспозициясы тәуелсіз Қазақстанның тарихына арналған, мұнда Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері - Елтаңба, Ту, Әнұран, ҚР Президентінің Штандарты, ұлттық валюта, мемлекеттік марапаттар, сондай-ақ, біздің мемлекетіміздің жаңа Елордасы - Астана қаласының қалыптасу кезеңдерін бейнелейтін экспонаттар бар. Қазақстанның экономикасы, білім беру жүйесі, денсаулық сақтау, мәдениеті, ғылым жән спорт ерекше қызығушылық тудырады. Экспозицияның үлкен бөлімі ҚР Бірінші Президенті Н.Ә. Назарбаевқа арналған. Көрмелерде үлкен тарихи құндылығы бар экспонаттар - Елбасының инаугурациялық атрибуттары - халық шебері Д.Т. Сұлтанмұратов арнайы дайындаған және 1992 жылы қыркүйекте өткен қазақтардың Бүкілдүниежүзілік құрылтайында Президентке сыйлаған шапан, айырқалпақ, белдік көрсетілген. Экспозицияның ерекше бөлімі Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевқа шет елдік мемлекеттердің басшылары мен делегациялары тапсырған сыйлықтарын көрсетеді. Олар Қазақстанның халықаралық қауымдастықта барынша артып келе жатқан беделінің куәсі болып табылады. 1995жылы қабылданған ҚР Конституциясы да осы жерден орын алған. ҚР мемлекеттік марапаттары - Халық қаһарманы, Парасат, Алтын Қыран, Отан, Даңқ және т.б. ордендерге бөлек бөлім арналған. Мұражайдың жас буын экспонаттарына - Қазақстанда шығарылған ақша белгілері, маркалар, қазіргі заманғы тұрмыстық заттар, космонавтиканы дамыту, қоршаған ортаны қорғау бойынша материалдар, Қазақстанның діни конфессиясының тарихы, қазақстандық шеберлердің халықтық-қолданбалы өнер туындылары, өндірістік және ауылшаруашылық өнімдерінің үлгілерін жатқызамыз.
Қазақстан мұражай ісінің тарихында алғаш рет ҚР Мемлекеттік Орталы мұражайында, біздің мұражайымыздың мәдени-білім беру және ғылыми-зерттеу қызметінің жаңа түрі ретінде, Ашық қор экспозициялық кешені ұйымдастырылды. Осының арқасында келушілер қор коллекцияларының бұрын соңды белгісіз болған қазыналарын көре алатын болды. Тақырыптық негізде құрылған Ашық қор экспозициясы жаңа коллекциялық материалдарды көрсету арқылы мерзімді түрде жаңарып тұрады.
Алтын - адамзаттың алғаш меңгерген металдардың бірі. Жоғары иілімділік, табиғи бекзаттық, әдемі сары түсі оны зергерлік өнердің негізгі материалдарының бірі етті. Тарихтың сонау терең қойнауынан алтыннан жасалған көркемдік бұйымдар қазіргі біздің заманымызға бүлінбеген күйі сол алғашқы қалпында жетті. Жалаулы қоймасы. Б.з.д VIII - VIIғғ. 1988 жылы көктемде Алматы облысы, Кеген ауданы, Жалаулы ауылынан мектеп оқушылары киіз қаптан 600-ден астам алтын бұйымдар тапқан. Жалаулы қоймасы осылайша ашылған, одан табылған заттар б.з.д. VIII - VII ғғ. Жетісуды мекен еткен сақтардың бай қиялын, нәзік шығармашылық талғамын және аса биік өнерін көрсетеді. Шілікті қорғанының қазынасы. Б.з.д. VII - VI ғғ. Зайсан ауданы Шілікті биік таулы жазығында б.з.д VIII-III ғғ. Шығыс Қазақстан облысында мекендеген сақтардың патша обалары шоғырланған. Алғаш шілікті қорғанының қазбаларын қазу жұмыстары 1946 жылы С.С. Черниковтың жетекшілік етуімен, КСРО ҒА Археология институтының Ленинград бөлімінің Шығыс-Қазақстан экспедициясы жүргізді, ол содан кейін 1960 жылы жалғастырылды. С.С. Черниковтың № 5 оба қазбалары заттары Эрмитажда сақталған, № 7 оба қазбаларының кейбір заттары ҚР МОМ Ашық қорында қойылған. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Археологиялық экспедициясы Шілікті 2 қорымының № 1 оба қазбаларын қазу жұмыстарын жүргізді. Шілікті қорымының диаметрі 100 метрге жуық, биіктігі - 7,9 м. Қорғанның астынан бөрене жапырақтарымен көмкерілген жерасты бөлмесі табылған. Бір кезде қоры бай болған, ерте кезде тоналған қорымнан алынған 4263 алтын бұйым қазіргі кезде ҚР МОМ қорында сақтаулы. Тарасу алтыны. Б.з.д. VII - VI ғғ. Тарасу алтынын З. Самашевтың жетекшілігімен Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институт экспедициясы 1988ж. Шығыс Қазақстан облысының Қатон-Қарағай ауданының Тарасу обасынан тапқан. Барлық қазбалар, соның ішінде жерленген адамның алтыннан жасалған заттары: жыртқыштың құйылған мүсіні, конус пішініндегі аспалы екі сырға, теріс жағында ілгегі бар екі түйме 2001 жылы Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық мұражайының қорына тапсырылған. Екінші Покровка қорғанының алтыны. Б.з.д. V ғ. 1911 жылы шаруалардың тонаушылық қазбаларының нәтижесінде Орал уезінің Покровка с. (қазіргі кезде Ақтөбе облысы) маңында, Екінші Покровка қорғанынан табылған әшекейлер ежелгі савроматтардың зергерлік өнерінің тамаша үлгісі болып табылады. Бай әйел жерленген орынан отызға жуық алтын әшекейлер табылған, олардың ішінен скиф-сібірлік аң стилінде жасалған бұйымдар ерекшеленеді. Шірікрабад зиратынан (IV - б.ғ. бірінші ғғ.) және Қылышжар зиратынан (б.з.д. III-I ғғ.) табылған алтын ҚР Археология иниститутының Шірікрабад экспедициясы 2004 -2005ж т.ғ.к Ж. Қ. Құрманқұловтың жетекшілігімен Қызылорда облысы аумағындағы Жаңадария өзенінің оң жағасында орналасқан Шірікрабад (№ 1 нысан) кешенінен тапқан дүниелер Арал өңірі сақтарының зергерлік өнерінің үлгісі деуге болады. Жерлеу орнынан барлығы 400-ден астам алтын бұйым табылды. Бұлар қалыптау, шыңдау, кесу, ширатпа тәсілдерімен жасалған киім әшекейлері. Қарғалы көмбесі. Б.з.д. II - I ғғ. 1939 жылы Алматы қаласының батысындағы Қарғалы шатқалындағы жартас астынан әйел қабірі және 300-ден астам алтын әшекей табылған. Б.з. д II-I ғғ аң стилінен кейін қалыптасқан безендіру стиліндегі қарғалылық әшекейлер ежелгі үйсіндердің зергерлік өнерінің шыңы деуге болады.
Антропология мұражайы экспозициялық кешені - бір жағынан, қазіргі адамдардың пайда болуы мен жер бетінде таралу үрдісін,екінші жағынан Қазақстанның этно- және нәсілдік-генетикалық тарихын көрсететін артропологиялық және археологиялық бірегей заттарды танытатын Орталық Азиядағы жалғыз мұражай.
Зал экспозициясы шартты үш бөлікке бөлінген:
* біріншісінде эволюциялық даму үрдісінің картасы, сызбанұсқасы, адамзат нәсілі менолардың түрлі тарихи дәуірлердегі таралу жіктемесі, үлкен үш нәсіл өкілдерінің фотосуреттері мен мүсіндері орналастырылған;
* екінші бөлімде адам эволюциясындағы антропогенез үрдісі мен адамдардың жерді мекендеу кезеңдері көрсетілген. Рельефті панорама ландшафт және алғашқы адамдардың шартты тұрмысынан көрініс береді. Сызбанобайларда - адамдардың арғы тегінің миының дамуы туралы: африкалық австралопитектің, икемді адамның, тік жүретін адамның, ақылды-неандертальдық адам мен қазіргі адам көрсетілген. Қазақстан аумағын мекендеген афарендік австролопитектің (Люси) мүсіндік бюсті, ежелгі және соңғы архантроптар, неолиттік адам мен осы дәуірге жататын Сунгир адамы адамдардың антропологиялық сипатын береді;
* үшінші бөлімде андроновтық археологиялық мәдениет (б.з.д. ХVІІ-ІХ ғғ.) ескерткішін танытатын қола дәуірінің ер адамының антропологиялық бюсті, ежелгі темір дәуірінің екі ер адамының антропологиялық қайта жаңғыртпасы, Укок жонынан "алтайлық ханым" және Берел қорымынан табылған ер адамдар (Шығыс Қазақстан). Қазақстандық Алтайдың Берел патшалық ерекше тұлғалардың (ерлер мен әйелдер) қорымы диорамосында осы көмбенің толық көлемді шығармасы берілген. Бұл залдың экспозициясын кешенді антропологиялық зерттеулердің Еуразия халықтары ауқымындағы қазақ халқының этноантропологиялық құрамының қалыптасуының негізгі кезеңдерінің безендірілген нәтижелері тәмамдайды.
2010 ж. 24 мамырда ҚР МОМ-інде Н.Г. Хлудов залы атты жаңа экспозиция ашылды. Онда көрнекті орыс суретшісінің XIX ғ. соңы мен XX ғасырдың басындағы қазақ халқының дәстүрлі өмір тіршілігін көрсететін шығармалары ұсынылған. Залда шебердің 46 жұмысы мен суретшінің жеке заттары қойылған (1-3-фотолар). ҚР МОМ-інде Хлудов жұмыстарының ең көп коллекциясы бар. Қазіргі уақытта музей қорында 211 туындысы сақталған, оның ішінде 117 кескіндеме, 39 қарандашпен, 55 акварельмен салынған суреттер және этюдтар мен суреттері бар 3 альбом бар.
ҚР МОМ-де Хлудов жұмыстарының коллекциясы ұзақ мерзім ішінде құрылды. Бірінші түсуі 1925 жылға жатады, осы кезде суретшінің өзі коллекциясының едәуір бөлігін Жетісу мұражайына тапсырған, бұл мұражайдың қорлары кейінен ҚР МОМ құрамына кірген. Мұражай суретшінің коллекциясының келесі бір бөлігін 1929, 1932 жылдары қазақ өнерінің Мәскеудегі онкүндігінен кейін сатып алған.
Н.Г. Хлудов өз коллекцияларының бір жерде сақталуын қалаған, сондықтан да оның қазасынан кейін, шебердің туыстары оның салған нобайларын, эксиздерін және альбомдарын мұражайға тапсырған. Орталық Мемлекеттік мұражайға соңғы берілуі 1944 жылы болды. Н.Г. Хлудовтың шығармашылығында туындылар бірнеше тақырыптық топтарға бөлінеді:
o пейзаждар (Мұзарт шатқалының асуында, Қарқара өзені, Таулы пейзаж (8-фото), Тянь-Шань тауындағы көктем (9-фото), Таулы пейзаж (Медеуге барар жолдағы Алматы шыңы) (10-фото), Шарқыраты сарқырамасы, Үлкен Ақсу мұздағы, Таулы көл және т.б.);
o жанрлық (Қазақ киіз үйінің ішкі көрінісі, Салтанатты көш, Қаралы көш, Бәйге, Тоғыз құмалақ, Қой қырқу, Қалыңдық алып қашу (немесе Қалыңдық ұрлау (11-фото), Қыз алып қашу), Түнгі барымта, Жүн сабап жатқан әйелдер және т.б.);
o портреттер (Қазақ әйелінің портреті, Қырдағы мектеп, Көштен қалған балалар және т.б.);
o иконалық сурет (Соғысты бейнелеу Освещение войны, Великомученица Параскев және т.б.);
o нобайлар, суреттемелер, этюдтар (Әйелдің жатқан бейнесі Лежащая женщина, Пейзаждық суреттеме, Орман және т.б.).
4.3 Коллекциялар
ҚР Мемелекеттік Орталық мұражай қорында 250 000-нан астам сақтам бірлік (бұдан әрі - с.б.)., оның ішінде Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына кіретін, негізгі қорды құрайтын 207 618 с.б. бар.
ҚР МОМ негізгі қорында Қазақстанның ерте заманнан қазіргі уақытқа дейінгі тарихын айқындайтын материалдық және рухани мәдениеттің құндылықтары сақталған. Коллекция бойынша, деректердің түріне, материалына қарай біріктірілген мұражай заттарын сақтау құрылымдардан (қорлардан) құралады:
Палеонтология қоры палеонтологиялық, геологиялық, ботаникалық, зоологиялық коллекциялармен қатар, археологиялық қазба жұмыстарынан табылған жануарлардың остеологиялық қалдықтары мен Қазақстан табиғатын көрсететін фотоқұжаттардан тұрады. Палеонтологиялық коллекция 12 геологиялық кезеңнен тұратын жер бетінен жойылып кеткен Қазақстанның флорасы мен фаунасынан құралады. Коллекция кембриден (570 млн. жыл) голоценаға (қазіргі уақыт) дейінгі аралықты қамтиды. Бұл жерде жойылып кеткен жануарлардың остеологиялық қалдықтары, тасқа айналып кеткен өсімдіктер, жәндіктер мен балықтардың таңбалары көрсетілген. Бұл қордағы бірегей экспонаттар: 420 млн. жыл бұрын мекендеген буынаяқты жануар - трилобиттың құм қиыршығында қалдырған ізі; алғашқы жер бетіндегі омыртқалы - стегоцефалдың (300 млн. жыл бұрын) іздері; теңіз лалаларының аяқтары, ұлулардың көптеген түрлері, оның ішінде диаметрі 50 см болатын аммоните; 140 млн. жыл бұрын мекендеген жеті түрлі кесірткелердің остеологиялық қалдықтары (суда және құрлықта мекендейтін), сонымен қатар, мүйіз тұмсықтының сүйек қалдықтары мен осыдан 10-12 мың жыл бұрын жойылып кеткен, Қазақстан территориясын мекендеген зілдің (мамонттың) сүйек қалдықтары және т.б.
Палеоантропология қоры қола дәуірінен бастап қазіргі заманға дейінгі Қазақстан территориясының краниологиялық, одонтологиялық, остеологиялық материалдары бар. Палеоантропологиялық материалдардың негізгі бөлігін А.Н.Подушкин мен Ж.Құрманқұловтың Оңтүстік-Қазақстандық археологиялық экспедициялары құрайды. Қорда б.з.д. ІУ - ІІ ғғ. Шірік-Рабат қорымынан табылған бірегей краниологиялық материалдар бар, атап айтқанда, формасы өзгерген бас сүйектер.
Адамдардың жер бетінде пайда болғанына дейінгі кезеңнің куәсі саналатын палеонтологиялық бұйымдардың барлығы қордағы өте сирек кездесетін құндылықтарды құрайды.
Мұражай қорының маңызды құндылықтарының бірі археология қоры болып табылады. Оның ішінде б.з.д. XVII-IX ғғ. жататын керамика, түрлі материалдардан жасалған еңбек құралдары, қару-жарақтар, әшекейлер, тұрмыстық заттарды құрайтын Орталық-Қазақстандық археологиялық экспедиция коллекциялары ерекше орын алады.
Ертедегі көшпелілер дәуірінің діни-ғұрыптық қола және сәндік қолданбалы өнер коллекциялары да өзіндік құнды саналады.
Қоладан әзірленген құрбандық орны мен шырағдандар - жануарлардың шынайы мүсіншелерімен безендірілген қуыс немесе нәзік сипатта тіреуішті үстелдер аса шебер құйылған. Б.з.д. VIII-III ғғ. жататын 30 ошақтан тұратын коллекция да қызықты. Мұражай қорында түркі тілдес тайпалардың жазба ескерткіштері және Орта Азия мен Қазақстанда христиандық діннің таралу тарихын - XIII-XIV ғғ. танытатын несториандық құлпытастардың үлкен коллекциясы сақтаулы. Монументтік тас мүсіндер ескеркіштерінен тас мүсіндер (балбалдар) коллекциясы берілген.
Археология қоры Неплюев әскери училищесінің музеумі және Жетісу статистикалық комитетінің Жетісу облыстық мұражайы коллекциялары негізінде құрылды. Коллекцияның жартысы Орынбор қаласынан түсті. Аталған коллекциялар Орынборлық ғылыми архивтік комиссияның, оның ішінде комиссия мүшесі И.А. Кастаньенің қазба жұмыстарын жүргізіп, коллекция жинап, жіктеп және 1910 жылға дейінгі Қазақстандағы белгілі археологиялық ескерткіштерді түрлерімен мен аймақтары бойынша тізімдеген еңбегінің нәтижесінде жинақталған. Атқарған жұмысының қорытындысы - Қырғыз даласы мен Орынбор өлкесінің көнелік дәуірі 1911 ж. (И.Кастанье) шықты. Олар түркі жауынгерлерінің заттары: семсер, садақ және т.б. қапсырмалар, былғары етіктердің бөліктері, жібек мата. Ат әбзелдері: тоға, ауыздық, үзеңгі.
Коллекцияның едәуір бөлігін Түркістан және Жетісу статистикалық комитетінің Түркістандық археологияға әуесқойлар үйірмесінің, Орыс Археология қоғамы мен Мәскеу Археология қоғамының қызметкері Н.Н.Пантусов жиған. Олар: қазандар және XIV-XVIII ғғ. несториандық және мұсылмандардың құлпытастары. 30-шы жылдары түскен түсімдерден А.Н.Бернштам жетекшілік еткен, КСРО ҒА Материалдық мәдениет тарихы институты (бұдан әрі - ММТИ) мен Ғылым академиясының қазақстандық филиалы бірлесіп Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанды зерттеген, 1936 жылғы Талас Археологиялық экспедициясы бар. Осылардың ішінен Тараз қаласынан батысқа қарай 85 км. жердегі Қаратаудың солтүстік жоталарындағы Берікқара қорымынан 1938-39 жж. табылған өте сирек кездесетін тоғаны айтуға болады.
1948-49 жылдары С.С.Черников жетекшілігімен КСРО ҒА Археология институтының Ленинградтық бөлімшесінің Шығыс-Қазақстан археология экспедициясы, Қазақстанның Орталық мұражайы мен ММТИ қатысумен Шілікті даласына қазба жұмыстарын жүргізген.
Экспедициядан табылған материалдардың басым көпшілігі 40-шы жылдары А.Х.Марғұланның жетекшілігімен жасалған Оңтүстік - Қазақстандық археологиялық экспедиция материалдары. Олар қыш ыдыстың бір бөлігі мен Оңтүстік Қазақстан қалашықтарынан табылған сәулеттік тақтайшалар. Қожа Ахмет Ясауи, Айша Бибі, Балға ана, Жошы хан, Сарлы-Там кесенелерінен алынған кірпіштердің коллекциясы мен Будда қолшасының черепицасы. Батыс Қазақстан коллекциясы Сарайшық қ. кешенімен көрсетілген.
Әр түрлі жылдары тапсырылған палеолит, неолит және энеолит (Ботай п.) коллекциялары да ерекше. Қола дәуірі - Солтүстік Қазақстан, Жетісу, Орталық Қазақстанның түрлі аймақтарынан табылған заттармен көрсетілген. 1948 жылдан 1997 жылға дейінгі Орталық-Қазақстан экспедициясының материалдарын Ж.К. Құрманқұлов жетекшілік еткен экспедиция тапсырған. Орта ғасыр Отырар оазисінің қалашықтары - Отырар, Құйрық төбе, Түркістан және т.б. қалашықтарынан табылған заттармен көрсетіледі.
Қазақтар мен Қазақстан территориясын мекендеген өзге де халықтардың материалдық мәдениет ескерткіштері мұражай қорында - тұрмыс-салт бұйымдары, қару-жарақ, ат әбзелдері, кәсіпшілік жабдықтары, алтын, күміс, жүн, тері, сүйек, ағаш, қыш, фарфор және т.б. жасалған қолөнер бұйымдарымен берілген.
Бағалы металдар қорындағы алтын әшекейлер коллекциясы құрамында б.з.д. ІІ ғ. - б.з.ІІғ., б.з.д. Vғ., б.з.д. VІІ - V ғғ. жататын Қарғалы, Жалаулы, Покров көмбелері, VІІ- VІІІғғ. соғдылардың құмғаны мен табағы, күмістен жасалған сасанидтердің ІVғ. табағы, ХІХғ. жататын күмістен жасалған шағын Ресей асханалық коллекциясы, сондай-ақ, күмістен жасалған, өз халқының ұлттық дәстүрлерінде жақсы сақталған қазақ, өзбек, түрікмен, ұйғыр зергерлік өнер шеберлерінің - зергерлердің әшекейлері.
Зергерлердің басты өнімдері әйелдердің зергерлік әшекейлері болды, оларды жасауда сан түрлі техникалық тәсілдер қолданылды: сіркелеу, балқыту, мөрлеу, торлау, ою, қарайту, соғу және т.б. зергерлік бұйымдардың негізгі коллекциясы XIX- XX ғғ.басына жатады. Өзінің орындалу техникасына қарай ХІХ ғ. жататын Хиуалық әшекейлер, мерекелік қару-жарақтар, ат әбзелдері де өте сирек құндылықтар қатарында.
Қару-жарақ қоры келесі коллекциялардан тұрады:
o Қару-жарақ және қорғаныс жабдықтары коллекциясы
o Ат әбзелдері коллекциясы
o Ескі аңшылық құрал-саймандар коллекциясы
o ХХ ғасырдың басындағы әскери жабдықтар коллекциясы
Бұл коллекциялардың ішінен мынадай өте сирек кездесетін экспонаттарды атап көрсетуге болады;
o Семсер қылыш, үнділік, толқынды жүзді, үстіңгі жиегі алтынмен апталған, Үндістан, XVIIIғ. соңы - XIXғ. басы.
o Талвар - үнділік қисық қылыш, сабы металлдан жасалған. Үндістан, XIX. соңы.
o Бес металл тақтадан тұратын сауыт. Оюмен сәнделіп, төсіне Құран аяттары жазылған. Сауыт Арыстан Айшуақов сұлтанға тиесілі. Қазақстан, XVIII ғ. соңы.
o Қайыспен жалғанған төрт тақтадан тұратын сауыт. Жиектері мен орта тұсына доға металл білікшелер бекітілген. Орта Азиялық шеберлердің жұмысы. XVIII-XIX ғғ.
o Тұтқасы піл сүйегінен, сабы арыстан басының бейнесі салынған қоладан жасалған Орыс Теңіз Флотының генералының қылышы.
o Қынды кавказ қылышы. Кубан шеберлерінің жұмысы. Дағыстан, XIX ғ.
o Қынды жапон семсері. Бедерлі бейнемен қашалып безендірілген. Бейне сюжеті - жапон самурайларының өмірі мен тұрмыс-тіршілігі. Жапония, XIX ғ.
o Соққы-шақпатас бекітпесі бар тапанша, кавказ және еуропа шеберлерінің жұмысы XVIII-XIX ғғ.
o Жоғары жағында металл айналмасы бар ұзын торлы дулыға. XIX ғ. басы
o Болат күнқағары мен дулыға. Дулыға соңғы ұйғыр сұлтаны Әбіл-оғлыға тиесілі. Қытай, XVIIIғ. соңы.
o Былғары қапты қайрақ. XIX ғ.соңы
o Жылан қабыршағымен қапталған тұрақты ұшты жебе.
Металл және аралас қорлар келесідегідей коллекциялардан тұрады: самаурындар, тігін машиналары, құмғандар, қоңыраулар, музыкалық аспаптар, еңбек құралдары, үй бұйымдары және т.б. музыкалық аспаптар коллекциясында Абайдың жары - Ділдәнің домбырасы, Жаяу Мұсаның скрипкасы, қобызы және домбырасы, 1925 жылы дайындалған Әміре Қашаубаевтың домбырасы сақтаулы. Аралас материалдар қорында Ш.Уәлиханов, Жаяу Мұса, Ә. Жангелдин, С. Сейфулин, Ә. Қашаубав, Н. Хлудов, Ы. Алтынсариннің және мемлекетіміздің тарихындағы беделді тұлғалардың жеке заттары берілген.
Ағаш, тері және сүйектер қорында экспонаттардың көп бөлігі мұражайға өткен ғасырдың 20-жылдарынан бастап түскен. Оның ішінде сирек кездесетін құнды бұйымдарға:
o Кебеже - зат сақтайтын. Орал обл., 1895ж.
o Жастық ағаш. Орал обл., 1897 ж.
o Сандық. Орал обл., 1897 ж.
o Кесе қап. XIX ғ.
o Көнек - бие сауатын шелек. XIX ғ.
o Қымыз торсық. XIX ғ.
o Бикештер желпуіші ХІХ ғ. аяғы.
o Дәруіш тостағаны. ХIX ғ. аяғы.
o Лауық - Құран қоятын тіреуіш. XIX ғ. аяғы және т.б. заттар.
Фарфор және керамика қорында Император зауытының, Гарднер зауытының, Попов зауытының, ағайынды Кузнецовтар зауытының өнімдерімен берілген Орыс фарфорларының танымал коллекциялары бар. Сонымен қатар, кеңестік және қазақстандық фарфорлардың танымал коллекциялары да қызғылықты. Олардың қатарына Қапшағай, Целиноград зауыттарының, Алматы қыш зауытының өнімдерінің үлгілері жатады. Шығыстық коллекция Қытай және Жапон фарфорларының үлгілерімен таныс.
o Қордағы өте құнды экспонаттарға:
o Талғар қалашығының қазба жұмыстарынан табылған фарфор тарелкесі. ХІІ-ХІІІ ғғ.
o Екі жағында да будда әулиелерінің басының айналасындағы шеңбері бейнеленген тостаған бөлшегі. Қытай, фаянс, алтын жалатылған, ХХ ғ. басы.
o Ш.Уәлихановтың вазасы. Қашғария. ХІХ ғ.
o Стақан астына қойғыш, сүт құйғыш, стақандар, нан салғыш, қант салғыш, шай сүзгіш, тұз салғыш, қысқаштар, рюмкалар, ожау, кресло-тақ-күлсауыт, кәмпитке арналған ыдыс және т.б. Ресей ХІХ ғ.
Мүсін коллекциясында бірегей экспонаттар: НЭЦКЭ, Окимоно жапонның кішкене көлемді мүсіні және қытай мүсіндері
o Окимоно- ұлттық киімдегі ер адам мүсіні, Піл сүйегінен, қашалып жасалған. Жапония, ХІХ ғ. аяғы- ХХ ғ. басы.
o Окимоно - арыстан. Сабын тас. Жапония. XIX ғ. аяғы - XX ғас. басы
o НЭЦКЭ - сақалды ер адамның отырған мүсіні. Піл сүйегінен, қашалып жасалған. Жапония, ХІХ ғ. аяғы- ХХ ғ. басы.
o НЭЦКЭ - мая шөптің үстінде отырған егін құдайы. Жапония, ХІХ ғ. аяғы- ХХ ғ. басы.
o Сол қолында аса таяғы бар қарт адамның мүсіншесі. Сабынды тас. Қытай. ХІХ ғ. аяғы- ХХ ғ. басы.
Ұлттық киімдер, тоқыма, кілем-киіз бұйымдары. Ұлттық киімдер, тоқыма, кілем-киіз бұйымдары коллекциялары өзінше бірегей. Қазақтардың халықтық костьюмдерінде этникалық тарихпен, экономикалық, әлеуметтік және климаттық жағдайлармен байланысты ежелгі дәстүрлер көрініс тапқан. Киім-кешектер коллекциясының ең көне бөлігі мұражайға Неплюев кадет корпусы жинақтарынан тапсырылды. Олар XIXғ. соңы - XX ғ.басы және Кіші және Орта жүздердің аумақтарына жатады. Мұражайдың этнографиялық жинақтарының негізі 1922-1926жж. Орынбор музейінің қызметкерлерімен жиналған коллекциялардан тұрады. Олардың ішінде сирек кездесетін: Жәңгір ханның әйелі - Фатима ханшаның бешпеті, Ш.Уәлиханов пен Қажымұқанның бас киімі, Шоқан Уәлихановтың әпкесі - Тәжибә Уәлиханованың аққу мамығынан жасалған тоны.
Кілем-киіз бұйымдары қоры келесідей коллекциялардан тұрады: сырмақтар, кілемдер, текеметтер, алаша, гоблендер, аяқ қаптар, тұскиіздер, қоржындар, басқұрлар, баулар.
Сирек кездесетін экспонаттарға:
o Алтын жіппен кестеленіп, жылтырақтармен зерленген қара және қызыл барқыттан жасалған тұскиіз. Ұштары үш жағынан қама терісімен өңгерілген. XIX- ғ. соңы ХХ ғ. басы.
o Түрлі түсті жібек жіппен тігілген, негізі жұмсақ теріден маржанды тұскиіз. Бұл коллекциядағы өте сирек экспонат-былғары түскиіз. Талдықорған облысында 1890 жасалған және т.б. заттар.
Нумизматика қорындағы ордендер, медальдар, төс белгілер. Нумизматика қорындағы ордендер, медальдар, төс белгілер негізінен кеңес дәуірінен - күмістен, жезден, мыстан жасалған. Коллекциядағы бір-бір бірегей экспонат Александр Невскийдің Верный атқару комиссиясының мүшелігін растайтын 1870 ж., Сот биі және Халық соты лауазымдық белгілеріне берілген ордендері. Көне тиындардың ішіндегі өте сирек кездесетіні Мыстық төлем 1 сом 1725ж., салмағы - 1,5кг., көлемі - 17,5х17,5 см., Екатеринбург. 10 тиындық 1771ж. (сібірлік). Шығыс монеталарының ішінен өте сирек кездесетіні б.з. IV-V ғғ. Құшан патшалығының тиындары және б.з. VIII-IX ғғ. Түргеш тиындары.
3.8. Бейнелеу өнер қоры. Бейнелеу өнер қоры келесідегідей түрлерге топтастырылған: кескіндеме, графика, плакат, афишалар, театрлық нұсқалар, сәндік-қолданбалы өнер. Мұражайдың БӨ қорында аз болса да, бірақ тұпнұсқа болып келетін өнер туындылары жинақталған. Қорда музейлік БӨ коллекцияларының негізін қалаушы, суретші Н.Г. Хлудовтың, мұражайға 1929-1932 ж. өзі салып, тапсырған суреттерінің жинағы бар. Кейіннен де бұл кешен, туыстары берген картиналармен толықтырылып отырылды. Жалпы 214 с.б. құрайды.
Мұражайда қазақстанның станковое бейнелеу өнері байырғы шеберлердің - Ә. Қастеев, А. Исмаилов, К.Ходжиков, Л.Леонтьев, Ф.Балкоев, Г.Исмаилова, Е.Сидоркин және т.б. шығармаларымен танылады, сонымен қатар қазіргі заманауи суретшілер А. Дүзелханов, К. Ахметжанов, С. Гумаров, Д. Үмбетов және т.б.шығармалары бар.
3.9. Фотоқұжаттар қоры. Фотоқұжаттар қоры: құжаттар, фотосуреттер, кітаптар, сирек кітаптар мен қолжазбалар, газеттер, альбомдар, кинофильмдер, негативтер, слайдтар, аудио-бейнематериалдар, магнитофондық жазбалар кіреді. Экспонаттардың көп бөлігі түп тұрады. Бағалы экспонаттар:
o С. Торайғыровтың қолтаңбасы сақталған жалғыз құжат
o Ы. Алтынсариннің қолы қойылған мақтау қағаз
o Абайдың ұлы - Тұрағұлдың қолжазбасы
o М.С. Знаменскийдің Әулиеата жорығындағы күнделігі (1864)
o Абай шығармаларының жинағы. Санкт-Петербург, 1909 ж.
o А. Құнанбаевтың Қазақтардың шығу тегі туралы бір-екі сөз қолжазбасындағы қолтаңбасы. 1889ж.
o Құран қолжазбасы, 1054ж.
o Мұхаммед жолын қуушылардың үлгілі жазбалары кітабы, Стамбулда шығарылған, 1786ж.
o Мұсылмандардың міндеттері кітабы, 1893 ж. б. шыққан, Петербург.
o Мұсылмандардың күнтізбесі және жылсанағы.
o Апостолдың әрекеті, Әулие Апостол Павелдың жолдауы, 1574ж.
o Інжіл (Библия). 1751ж.
o Мұсылмандарға арналған шетелдік қажылық төлқұжат. 1912ж.
o Кенепке жазылған Орыс үкіметінің қытайлықтармен жасасқан шарты 1880-1881жж Құлжа өңірі бұрынғы тұрғындарының орыс шеткері аймақтарына өту ережелері. Кенепке тушьпен қытай және қазақ тілдерінде араб әрпімен жазылған.
o Н. Пантусовтың фотосуреттерінің коллекциясы, А. Жиреншин бастаған экспедиция материалдары, С.И. Руденко бастаған экспедиция материалдары, А.Л. Мелков бастаған экспедиция материалдары.
4.4 Көрмелер
Наурыз мейрамы қарсаңында Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орталық мұражайы суретшілер Жұмағазы Сағымбаев пен Жанар Пируджинидың Көңіл күйі (кескіндеме, графика, мүсін) атты көрмесін ашады.
Көрме 2013 жылдың 15 наурызы, сағ. 16.00-де ашылады. Аталған көрме 2013ж. 28 наурызына дейін жалғасады.
Ғасыр әуені. ҚР Мемлекеттік Орталық мұражайында 2013 жылдың 6 наурызында, сағат 15.00-де көрнекті композитор - қазақ кәсіби музыка өнерінің негізін салушылардың бірі, қоғам қайраткері, КСРО халық әртісі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Мұқан Төлебаевтың 100 жылдық мерейтойына арналған Ғасыр әуені атты көрме ашылады.
М. Төлебаев 1913 жылдың 13-наурызында Талдықорған облысы, Бөрлітөбе ауданы (қазіргі Алматы облысы, Сарқанд ауданы), Қарашаған ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын 1933 жылы бастаған, 1938-1941 жылдар аралығында Москва консерваториясы жанындағы Қазақ студиясында оқыған. Ұлы Отан соғысына байланысты, консерваторияны 1951 жылы бітіреді.
Мұқан Төлебаевтың шығармашылығы көпқырлы, сан алуан жанрларды қамтиды. Ол спектакльдер мен кинофильмдерге музыкалар, кантаталар, опералар, камералық-аспаптық туындылар және хорға арналған симфониялық шығармалар жазды. Олардың ішінен Амангелді ( Ғ.Мүсіреповтің либреттосы) операсы, Қазақстан симфониялық поэмасы мен Коммунизм оты кантатасын ерекше шоқтығы биік туындылары деп атап өткен жөн. Ол 1945 жылы Е.Брусиловский және Л.Хамидимен бірге Қазақ ССР Мемлекеттік әнұраны сазының авторларының бірі болды.
Композитор М.Төлебаевтың ұлттық опера классикасындағы ең үздік шығармаларының біріне айналған Біржан - Сара (Х.Жұмалиевтың либреттосы) операсы 1946 жылы дүниеге келді.
Мұқан Төлебаев өзінің жемісті шығармашылық жұмысын белсенді қоғамдық қызметпен де ұштастырды. Ол 1942-1944 жылдары Қазақ халық аспаптары оркестрінің дирижері, 1955-1956 жылдары Абай атындағы академиялық опера және балет театрының директоры, Қазақстан композиторлар одағының төрағасы (1953-1955 және 1959-1960 жж.) қызметтерін атқарды. Сондай-ақ ол КСРО Композиторлар одағының басқарма мүшесі және КСРО Жоғарғы Советіне депутат болып сайланды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz