Қазақ тіліндегі сыпайылық семантикасы

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 78 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Жұмыстың тақырыбы: Қазақ тіліндегі сыпайылық семантикасы

Жұмыстың көлемі: 80 бет

Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Диссертациялық жұмыстың бірінші бөлімінде «сыпайылық» ұғымының діни-философиялық, қоғамдық мәні мен маңызы айтылады. Сол арқылы «сыпайылық» ұғымының «ақиқат» белгілері танылған. «Сыпайылықтың» адам болмысына сай, жаратылысынан табиғи қасиеті бар құбылыс екендігіне тоқталынған. Екінші бөлімінде «сыпайылық» категориясы функционалды грамматиканың ғылыми-теориялық негіздерінің аясында қарастырылған. Онда функционалды грамматиканың әлеуеті, басымдылығы және «сыпайылық» категориясын жан-жақты талдап түсінудегі маңызының терең екендігі көрсетілген. Магистрлік жұмыстың үшінші бөлімі бойынша, «Сыпайылық» категориясы «өріс» пен «функцияның» қарапайым әрі күрделі біртұтас семантикалық бірлігіндегі түрлі ситуацияға құрылған лексика-семантикалық микроөрістердің жиынтығынан тұрады. Оларды: 1) «Өтіну» жағдаятында сыпайылық семантикасын беретін тілдік құралдар; 2) «Кешірім сұрау» жағдаятындағы сыпайылық семантикасының берілу жолдары; 3) «Алғыс айту» жағдаятындағы сыпайылық семантикасының сипаты; 4) сыпайылық категориясының «келісу» фунционалды-семантикалық өрісі деген топтарға бөлініп жіктелінген. Әр жағдаяттағы «Сыпайылық» категориясының берілу жолдарына үңіліп, нақты мысалдармен дәлелденген.

Қазіргі таңда белгілі бір саланың тілдік ұғымдарын функционалды-семантикалық өріс арқылы зерттеп-зерделеу ісі ең нәтижелі әдіс болып табылады. Функционалды семантикалық өріс функционалды грамматиканың негізгі категориясы ретінде қызмет етеді. Функционалды грамматика дәстүрлі грамматикадан «мағынадан формаға бағытталған зерттеу парадигмасының қарастырылатындығы» жағынан ажыратылып тұрады. Антропоөзектік бағыт бойынша барлық ғылымның бастауы - адам. Кез-келген тілдік ұғым саналы ойлау мен тілдік әрекеттің жемісі болғандықтан, біз атап танитын қоршаған орта құбылыстары алдымен таным мен сөйлеу әрекетінен туындайды. Сөйлеу кезінде сөздің қоғамдық қызметі ғана емес, оның сол сөзді сөйлеуге дейінгі функциясы маңызды.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Осындай бастамаларды көтерген қазақ тіл білімінің қазіргі зерттеу бағытының басты нысаны - сөйлеу және сөйлеу кезіндегі динамикалық күйдегі тілдік бірліктер. Қазақ тіл біліміндегі сыпайылық категориясы ғылыми айналым жүйесіне еніп жатқан тіл салалары аз емес. Өйткені сөйлеу - адам табиғатының, танымының, психологиясының күрделі де сан-салалы қырларын анықтауға мүмкіндік беретін әмбебап құрал болғандықтан, ол - тілдік құрал, ол - танымдық құрал, ол - қарым-қатынас құралы ретінде қалыптасқан. Сыпайылықтың осыған дейінгі ғылыми әдебиеттерде қолданылып кең тараған теориясы сөз әдебі мен сыпайылықтың ара-жігін дәл баса айтып көрсетпеген, ғылыми тұрғыдан зерттеп-зерделеп бір жүйеге түсірмеген. Осындай таласты мәселелерге тоқала отырып, «сыпайылық» категориясын тілдік тұрғыдан қарастырған ғалымдар азшылықты құрайды. Әсіресе, «сыпайылықты» категория деп қабылдау соңғы жылдары тек ресей, шетел ғалымдарының еңбектерінде ғана жазылып келді. Қазіргі таңда қазақ тіл білімінде «сыпайылықты» фунционалды грамматиканың нысаны ретінде зерделеуді қолдап жүрген зерттеушілер бар және олар өте аз. Дегенмен, осындай бастамаларды ескере отырып, функционалды грамматиканың ғылыми-теориялық негіздерін пайдаланып, «сыпайылық» өрісінің берілуі, функционалды-семантикалық өрістегі «сыпайылықтың» кездесу жағдайлары, т. б. әлі де зертеуді қажет ететін өзекті мәселе екендігі даусыз.

Зерттеудің нысаны. Сыпайылық категориясы, сөз этикеті, сөйлеу әрекеті, функционалды грамматика, функционалды-семантикалық өріс, жағдаят тілдік теориялары жұмыстың зерттелінетін негізгі теориялары болып табылады.

Зерттеудің пәні . Функционалды грамматика, қазіргі қазақ грамматикасы, дінтану, жалпы тіл білімі т. б. ғылым салалары өзара байланысады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Қазіргі қазақ тіліндегі сыпайылық семантикасын функционалды грамматиканың нысаны ретінде қарастырып, функционалды-грамматикалық өріс бойындағы семантикасын анықтау. Ол үшін орындалатын басты міндеттер төмендегідей:

- «Сыпайылық» ұғымының мәдени-әлеуметтік, қоғамдық-саяси мәселелеріне шолу;

- «Сыпайылық» ұғымының діни-философиялық белгілеріне тоқталу;

- «Сыпайылық» құбылысының лингвистикалық болмысын анықтау;

- Сыпайылық пен сөз этикетінің ара-қатынасын, байланысын анықтау;

- «Сыпайылық» категориясын функционалды грамматиканың нысаны ретінде қарастыру;

- «Сыпайылық» категориясын функционалды-семантикалық өрісінде талдау;

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: диссертациялық жұмыста қазақ тіл біліміндегі «сыпайылық» семантикасы функционалды грамматиканың нысаны ретінде қарастырылып, оған ғылыми-теориялық тұжырымдар жасалынды.

Зерттеу әдістері. Магистрлік диссертацияда төмендегідей зерттеу әдістері қолданылды: сипаттамалы (сипаттау), баяндау әдісі, салыстырмалы, стилистикалық талдау әдісі.

Зерттеу жұмысының теориялық мәні. Диссертация материалдары мен қорытындылары қазақ әдеби тілінің жаңа зерттеу үлгісі ретінде қазақ стилистикасының, функционалды стилистиканың түрлерінің және концепциялардың арасындағы сабақтастықты баяндауда үлкен орын алады. Қазақ тіл біліміндегі функционалды стилистика туралы ғылыми ой-пікірлерді толықтырады. Сонымен қатар, ғылыми ізденістің нәтижелерін анторпоөзектік бағыттағы зерттеулердің басқа үлгілерін зерттеу барысында да пайдалануға болады.

Жұмыстың тәжірибелік құндылығы. Зерттеу нәтижелерін, ғылыми тұжырымдарын жоғары оқу орындарында «Қазіргі қазақ грамматикасы», «Қазіргі қаза синтаксисі», «Функционалды грамматика» пәндерін оқытуда пайдалануға болады. Сонымен қатар, арнайы курстарда, арнайы семинарларда, оқулық, оқу құралдарын жазуда, сөздіктерді жасауда пайдалануға болады.

Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар:

1) функционалды грамматика адресанттың сөйлеу әрекетін, прагматикасын, әлеуметтік статусы мен қоғамдық ортасын жан-жақты зерттеп, тәжірибелік зерттеу нәтижесін шығаруға көмектесетін ғылым.

2) функционалды-семантикалық өріс бойындағы сыпайылық семантикасы көпаспектілі, күрделі ұғым.

Зерттеу жұмысының дереккөздері. Жұмысты жазу барысында қазақ ауызекі сөйлеу тілінен, әдеби тілінен, көркем әдебиет стилінен, публицистика материалдарынан алынған тілдік бірліктер, мақал-мәтелдер мен фразеологизмдер, қазақ классикалық әдебиеті мен қазіргі әдебиет өкілдері шығармаларынан дәйектеме сөйлемдер алынды. Белгілі зерттеуші, професссор Р. Әмірдің, Д. А. Әлкебаеваның, Б. Шалабайдың ғылыми оқулықтары диссертациялық жұмыстың ғылыми-теориялық негізін құрайды.

Зерттеу жұмысының жариялануы және сыннан өтуі: Диссертацияның негізгі мәселелері бойынша екі рет есеп түріндегі баяндама жасалды: бірінші және екінші жартыжылдықтағы есеп бойынша; Осы уақыт аралығында диссертация тақырыбы бойынша 3 ғылыми мақала жарық көрді. Зерттеу жұмысының мазмұны мен тұжырымдары бекітілген басылымда («ҚазҰПУ Хабаршысы) мақала түрінде жарияланды. Жалпы магистрлік диссертация Қазақ ұлттық университетінің қазақ тіл білімі кафедрасында қорғауға дейінгі қорғау мәжілісінде талқыланып, мақұлданды.

Жұмыстың құрылымы. Диссертация реферат, анықтама (глоссарий), кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 СЫПАЙЫЛЫҚ - САНАЛЫНЫҢ САПАСЫ

Сыпайылықтың діни-философиялық белгілері

Халықтық психология - адамдардың қоғамдық және жеке тәрбиесінен, өмірдегі пайымдауларынан туындайтын қарапайым психологиялық білімдерінің жүйесі. Халқымыздың ұлттық психологиясының өзегі имандылық пен адамгершілігінің басты белгісі, оның ғасырлар бойы қалыптасқан қоғамдық санасының практикалық көрінісі. Әрине «Тауына қарай аңы, заманына қарай заңы», «Әр елдің салты басқа, иті қара қасқа» дегендей, әлеуметтік өзіндік ерекшеліктері болғандығы белгілі. « . . . Өз ұлтын сүйген адам өз ұлтының бақыты үшін өз бақытын құрбан қылады», - дейді Мағжан Жұмабаев.

Қазақ мәдениетінің мәніндегі діни сананың мазмұны исламнан бастау алады. Діни сана ислам құндылықтарын ақпараттық сұрыптау рөлін атқарады. Діни сана - ұлттың болымысы, табиғаты, ерекшелігі. Ұлттың мәдени қабаттарына ұңіліп қарасаңыз, бұған көзіңіз жетеді. Ең басты мәдениет қабаты тіл десек, осы тіл арқылы исламның ақпараттың, дүниетанымдық, ділдік, психологиялық, эстетикалық, этикалық ұғымдары, түсініктері, тұжырымдары, анықтамалары орныққан.

Адамдармен жақсы қарым-қатынаста болу, сыпайылық - ислам дінінң құндылығы. Адамзат баласы қоғам ішінде өмір сүргеннен кейін өзара тығыз қарым-қатнаста болуы және сыпайылықпен, құрметпен өзара байланыстарда диалог құрып көпірлер орнатуы бейбіт өмірдің негізгі кепілі болса керек. Қоғамда өзара түсіністік пен диалогтың негізі де осыдан бастау алары анық. Сондықтан да болар ардақты Пайғамбарымыз (Оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «Мүмин жақсы қарым-қатнас жасай отырып өзі де осыған лайықты болады. Жақсы қарым-қатнас жасамаған немесе жасалмаған мүминде қайыр жоқ. Адамдардың қайырлысы басқаларына қайырлы болғаны!», - деген.

Жалпы ислам дінінде әдептілік, сыпайылық, адамгершілік, әділдік, кешірімшілдік, тазалық деген рухани дүниелер көбіне көп көркем мінез айналасында қарастырылады.

Хасан әл-Басри: «Көркем мінез - жылы жүзді болу, кең пейілділік таныту және жәбір көрсетуден сақтану», - деп айтқан. Шаһ Кирманий бұл хақында: «Көркем мінез - басқаға жәбір көрсетпеу және машақатқа төзе білу», - деген [2, 26] . Ал әл-Уасити: «Көркем мінез - қуанышта да, азалы күнде де халықты риза ету», - деп анықтама берген [3, 104] .

Бірде Сәһл ибн Тустариден көркем мінез хақында сұрайды. Сонда ол: «Көркем мінездің ең төменгі дәрежесі, қиындыққа төзе білу, сый-сыяпаттан бас тарту, залымға мейірімді болу және оған жаны ашып, Аллаһтан оның жарылқауын сұрау», - деп жауап берген. Сондай-ақ ол тағы бір сөзінде: «Ризық үшін қорқып, ақиқатты бұрмаламау. Барлық жағдайда ақиқатқа сену және оны орындау. Өзі мен ақиқаттың арасында және өзі мен адамдар қатынасында оған бойұсыну, опасыздық қылмау», - деген [3, 210] .

Расында да мінез дегеніміз, адам бойына тұрақты орныққан қайнар көз. Бұдан адамның барлық іс-әрекеті бастау алады, яғни пенденің барлық әрекеті осы қайнар көзге байланысты. Адамның табиғи мінезіне келсек, бұларға адам болмысындағы адамгершілік, жақсылық жасауды жақсы көру, ізгілікті ұнату сияқты т. б. қасиеттер жатады. Адам баласы дүниеге келгенде ақ парақ сияқты таза күйде туылады. Кейін сәбидің ата-анасы, қоғам, қоршаған орта оған әсер етіп, оның келешектегі болмыс-мінезіне ықпал жасайды.

Ислам ғалымдары бір ауыздан: «Егер сол қайнар көзден шыққан әрекет ақылға да, шариғатқа да лайық, мақтаулы амалдардан болса, онда мінездің көркем болғаны. Ал енді бұл амалдар жиіркенішті болса, онда мінез-құлық жаман саналады. Мұндай мінез мұсылман үшін жат саналмақ» деген пікірді ұстанады. Аллаһ Тағала Құранда көркем-мінездің артықшылығын және ондай мінезге ие болған адамның мәртебесі жайында көп айтқан. Мысалы:

«(Мұхаммед (с. ғ. с. ) оларға Аллаһтың мейірімі бойынша, жұмсақ сыңай байқаттың. Егер тұрпайы, қатал жүректі болсаң еді, әрине олар маңайыңнан тарқап кетер еді . . . » (Әли Имран: 159) .

Пайғамбарлар өз үмбеттеріне келіп, оларды иманға шақырған. Олардың басты мақсаты - адамның жан дүниесімен жұмыс жасау. Олар өз ұстанымдарын адам жанының түпкі тамырына байлаған. Сол себепті осы ұстанымдар адам табиғатынан үстем келіп, олар пайғамбарларға ерді. Ал пайғамбарлар түзу жол көрсетті. Мұхаммед пайғамбар (с. ғ. с. ) : «Діннің жартысы - көркем мінез», - деген.

Исламдағы көркем мінездің маңыздылығын төмендегі сахабалар мен ислам ғалымдарының айтқан сөздері бұдан әрі тереңдете түседі:

Омар ибн Хаттаб (Аллаһ оған разы болсын) : «Адамдардың арасында көркем мінезді тарқатыңдар, соған сәйкес амал жасауды үйретіңдер», - деген.

Анас ибн Мәлик (Аллаһ оған разы болсын) : «Расында пенделердің арасында күні-түні Аллаһқа құлшылық қылмаса да өзінің көркем мінезімен жаннаттың ең жоғарғы дәрежесіне жететіндері бар. (Сол сияқты) өзінің жаман мінезінің арқасында жаһаннамның ең түбіне түсетіндері бар», - деп айтқан.

Яхиа ибн Муғаз (Аллаһ оны рахым етсін) : «Көркем мінез - жаман амалдар көп болса да зиянын тигізе алмайтын жақсылық. Жаман мінез - ізгі амалдар көп болғанымен пайдасын тигізе алмайтын жамандық», - деген.

Әл-Фузайл (Аллаһ оны рахым етсін) : «Аллаһқа күні-түні құлшылық қылатын бірақ, мінезі жаман адаммен жолсерік болғанша, күнәһәр бірақ, мінезі көркем пендемен бірге болғаным жақсырақ», - деген.

Әл-Хасан (Аллаһ оны рахым етсін) : «Кімнің мінезі жаман болса, өзін азапқа салғаны», - деп ойын қортындылаған.

Имам Ғазалидің пікірінше, дүниедегі барлық нәрсені жаратқан Аллаһ. Алайда, Оны зұлымдыққа қатысты айыптамау қажет. Себебі зұлымдық дегеніміз басқаның билігіне қол салу. Ал Аллаһ өзгенің емес, Өзінің жаратқан әлемінде. Сондықтан Оның қандай да бір әрекеті зұлымдық саналмайды. Аллаһтың жаратқан күллі нәрсесі, жақсылық, себебі Ол оны жаратты. Тіпті зұлымдықтың адам мақсатына кесірі тисе де Оған қатысты айыптауға болмайды. Зұлым - адам әрекетінің жемісі, өйткені адам жақсылық пен жамандық арасын таңдау еркіне ие. Алайда, соның салдарын таңдауға құқығы жоқ. Адам осы ықтияр мен ерікті басшылыққа алып, бойындағы мінезді тәрбиелеуге құдіретті деп нық сенді [4, 9] .

Қазақтың рухани дүниесінің көрнекті өкілі, бойында біздің ұлтымыздың асыл қасиеттері көрініс тапқан, қазақтың тұрмыс-салт, ұлттық ерекшеліктері айқындалған - Абайдың да зерттеген негізгі мәселелерінің бірі - көркем мінез. Ақынның этикалық және эстетикалық тұжырымдамасын діни-этикалық десек болады: « . . . сондықтан да осы проблемалармен айналысқан, пікір айтқан адамдарды біз бүгінгі күні діни ойшылдар деп жүрміз. Олай болса, Абай да діни ойшыл (философ) » [5, 69] .

Абай адамның мінез-құлқы туралы толғана келіп, бұл мәселеде қанағатсыздыққа ұрындырмайтын мөлшер шамадан асып кетпеу керектігін өсиет етеді: «Әрбір жақсы нәрсенің өлшемі бар, өлшемнен асса - жарамайды. Өлшемін білмек - бір үлкен керек іс . . . Ішпек, жемек, кимек, күлмек, көңіл көтермек, құшпақ, сүймек, мал жимақ, мансап іздемек, айлалы болмақ, алданбастық - бұл нәрселердің бәрінің өлшемі бар». Ал сол өлшемнің шамасын қалай анықтауға болады? Абайдың пікірінше оның таразысы - ұяттылық пен арлылық. Осы сезім бар жерде адам қанағатшылдық пен кісіліктің тізгінінен айырылмақ емес деген ойға жүгінеді. Ислам адамды осындай ізгі қасиеттерге шақырады. Пайғамбар (с. ғ. с. ) «Ұят - тек жақсылық әкеледі» және «Ұят - иманнан», - деп айтқан.

Ойымызды сабақтай түссек, күнделікті күйбең тірлікпен жүріп, Ислам айтқан көркем мінезділікке аса көңіл бөле бермейміз. Аллаһтың ақиқат жолына, имандылыққа шақыру тек имамның, мешіт қызметшілерінің атқаратын міндеті емес. Бәлкім, иман мен инабаттылықтың таралуы үшін ең әуелі пайғамбар (с. ғ. с. ) көрсеткен ұлық мінез әр мұсылманның амалында, ахлағында көрініс табуы қажет. Аллаһ пайғамбардың қылығын басқаларға үлгі етіп, жұмсақ мінезді болуға шақырды. Дөрекілік пен қаталдықтың, тасжүректілік пен қатыгездіктің мұсылмандық үшін жат екенін көрсетеді. Себебі жұмсақтық, адамға сақилықты, ибалылық пен сабырлықты, кешірімшілдік пен қанағатшылдықты және Жаратушыдан қорқу мен ибалылықты, сондай-ақ, басқаға жәрдем беруге әзір тұру, жылы сөйлеу мен ынсапшылдық мінездерінің жемісін береді. Бұл өз кезегінде полиэтносты мемлекетіміздегі өзара түсінісу мен рухани келісімді нығайтуға, әлеуметтік-діни және мәдени үйлесімділікті арттыруға ықпалын тигізері сөзсіз.

Жалпы көркем мінездің, яғни сыпайылықтың мән-мағынасын күнделікті өмірде адамардың бір-бірімен амандасу, алғыс айту, кешірім сұрау сынды қарапайым қимылдарынан да байқауымызға болады. Амандасу, кешірім сұрау, рахмет айтуды - сыпайылықтың діни-философиялық аспектісі ретінде жеке-жеке қаратырыпы көрсек мұны түсіну қиынға соқпас. Мысалы, ислам діні философиясында сәлемдесудің де әр түрлі формалары болады:

«Ассалаумағалейкум» арабша «Ассаламу алейкум» - «Сізге Құдайдың тыныштығы болсын» деген мағынаны білдіреді. Демек мұсылманшылықта сәлем берудің негізі - тілек, екі мүмін кездескен жерде бір-біріне тәңірдің тыныштығын тілеп, дұға етеді. Мұсылмандардың сәлемдесу формуласы Құран аяттарымен және Пайғамбар (с. а. с. ) хадистерімен бекітілген. Жаратқан Ие бмұсылмандарға бір-бірінің үйіне барғанда жақсылап амандасуларын бұйырады. Есендеспей кірмеуді ескертелі:

Алла Тағала былай дейді: «Уа, иман келтіргендер! Өздеріңнен үйлеріңнен басқа үйлерге қашан үйренісіп, иелеріне сәлем бермейінше кірмеңдер. Солай еткендерің өздеріңе жақсы, бәлкім үгіт аласыңдар»(Нұр сүресі, 27-аят) [] . Сондай-ақ ардақты аяттарда сәлем берген адамға сәлем қайтаруудың маңыздылығы айтылады:

Алла Тағала былай дейді: «және егер сендерге сәлем берілсе, одан да жақсы сәлем беріңдер не солай қайтарыңдар. Шындығында, Алла әрбір нәрсені есептеуші»(Ниса сүресі, 86-аят) [] .

Мұсылманша амандасудың түп-төркіні атамыз Адамнан басталған. Хақ Тағала әу баста оған осылай сәлемдесуді үйреткен.

Алланың Елшісі(с. а. с. ) былай дейді: «Даңықты да ұлық Алла Адам атаны алпыс шындық бейнесінде жаратты. Жаратып болған соң оған: «Ана отырған топыраққа барда, сәлем бер. Бұл сенің және ұрпақтарыңның сәлемдесуі», - дейді. Ол жеорде бір топ періштелер отырған болатын адам ата оларға барып: «Ассаламу алейкум!» - деп амандасады. Олар: «Ассаламу алейкум уа рахматуллаһ!» - деп, «рахматуллаһ» сөзін қосып жауап береді» (Ахмет риуаят еткен) .

Сондай-ақ, екі адам емен-жарқын амандасса, іштегі көңіл кірі, бір-біріне деген көңіл реніші кетеді. Сонымен бірге оларға Жаратқан Ие де разы болып, күнә-қателіктерін де кешіреді. Шариғатта шынайы сәлемдесудің осындай қырлары бар.

Барадан (р. а) жеткен риуаятта Алланың Елшісі (с. а. с) . «Қандай да бір екі мұсылман бір-бірімен кездескенде қол беріп амандасса, олардың күнә-қателіктері кешіріледі» деген (Әбу Дәуіт риуаят еткен) .

Әбу Аййуб әл-Ансариден (р. а. ) жеткен риуаятта Алла Елшісі (с. а. с. ) былай дейді: «Ешбір мұсылманға бауырымен үш күннен артық араздасуына, екеуі кездескенде бір-бірінен бет бұруына болмайды. Олардың ең ізгісі - алғаш сәлем бергені» (Бұхари, Мүсілім риуаят еткен) .

Әбу Һурайрадан (р. а. ) жеткен риуаятта бірде Пайғампар (с. а. с. ) : «Жаным қолында болғанымен ант етейін, жәннатқа қашан иман келтіргендеріңше кірмейсіңдер, ал қаша бір-біріңді жақсы көрмейінші толық иман келтірмейсіңдер. Сендерге соны нығайтатын нәрсені айтайынн ба? Өз араларыңда сәлемді таратыңдар (яғни, бір-біріңе сәлем беріңдер) », - деген. (Мүсілім риуаят еткен) .

Әбу Һурайрадан (р. а. ) жеткен риуаятта Пайғампар (с. а. с. ) : «Кіші үлкенге, жүргінші отырған адамға, азшылық көпшілікке сәлем береді» - деген.

Алғыс айту да әдетте исламда сыпайылықтың бір белгісі болып табылады. Қандайда бір өзіңе жасалынған жақсылық үшін басқаларға адамның тәрбиелілігінің бір белгісі болфп табылады. Қазақ халқы қайырымдылықтың қадіріне жете білген халық. Жақсылық жасаған жанға лайықты алғысын айта білген жұрт. Алғыс айтудың бірнеше формалары бар. қазірде кең тарағаны «рахмет» деп айту. Бұл сөздің түп-төркіні «Сізге Алланың рахымы жаусын!» деген тіркес. Уақыт өтке келе қысқаша нұсқасы қалыптасқан. Ұлтымыздың бұрынғы мұраларына зер салсақ, көпшілік арасында қайыр қылған жанға «Құдай жарылқасын», «Алла алдыңнан жарылқасын», «Жолыңды ашсын» деген сияқты ізгі тілектерді жаудыратынын көреміз. «Алғыс алған арымас, қарғыс алған жарымас», «Алғыс алған жігіттің аты бәйгіден келеді», «Баталы құл жарымас, батасыз құл арымас» деген алғыс адам адамның жаман болмайтынын білдіретін мақал-мәтелдер де бар.

Зер салып қарасақ, сонау салихалы сипаттың негізі асыл дінімізде жатқандығын аңғарамыз. Хадистерде бір-біріне алғыс білдіру шынайы мұсылман белгісі екендігі аяндалады.

Әбу Һурайрадан (р. а. ) жеткен риуаятта Пайғамбар (с. а. с. ) «Адамдарға алғыс білдірмейтін адам Аллаға шүкір етіп жарытпайды», - деген. Алғыс айтудың түрлі формалары бар. қазақта «Құдайдан қайтсын», «Құдай жарылқасын» деген алғыс түрлері бар. пайғамбарымыз (с. а. с. ) үмбетіне осылай айтуды бұйырған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.