Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердегі ипотекалық несиелердің теориялық негізі

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 6

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДЕГІ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1. 1 Ипотекалық несиелеудің экономикалық мәні . . . 8

1. 2 Екінші деңгейлі банктердегі ипотекалық несиелеуді ұйымастыру . . . 13

1. 3 Ипотекалық несиелеудің шетелдік тәжірибелері . . . 22

2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДЕГІ

ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІ ТАЛДАУ(АҚ «БТА БАНК» АРАЛ ҚАЛАСЫ МЫСАЛЫ РЕТІНДЕ)

2. 1 «Тұран Әлем Банк» АҚ бойынша ипотекалық несиелеудің динамикасын талдау . . . 26

2. 2 Қарыз алушы жеке тұлғаның несиелік қабілетін талдау («Тұран Әлем Банк» АҚ - ның мысалы негізінде) . . . 44

3 ҚР ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

3. 1 ҚР-ғы екінші деңгейлі банктердегі ипотекалық несиелеудің мәселелері . . . 52

3. 2 ҚР-ғы екінші деңгейлі банктердегі ипотекалық несиелеуді жетілдіру жолдары . . . 60

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 67

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 70

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына «Әлеуметтік - экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағытты» 2012 жылғы 27 қаңтардағы жолдауында халықты қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету мемлекеттің негізгі мақсаты етіп қойған болатын.

Осыған байланысты Қазақстан Республикасы экономиканың қаржылық секторының қазіргі даму кезеңі екінші деңгейдегі банктердің активінде ипотекалық несиелендірудің белгілі бір ұлғаю үлесімен мінезделеді. Сонымен қатар ипотекалық өнімнің дамуы сапалы орынды иеленеді, құрылысты және үйді сатып алуда алғашқы төлемді төлеу арқылы несиенің мерзімі мен пайызы бойынша топтастыруға және коммерциялық мүлікті жөндеуге, жаңартуға болады.

Азаматтарды жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз ету әрбір дамыған және дамып келе жатқан мемлекеттердің маңызды мәселесі болып табылады. Қазақстанда қазіргі уақытта бұл мәселелер өте маңызды - жаңартуды қажет ету мен ескірген тұрғын қорын иелену және салынған үйдің жеткіліксіздігі.

Бүгінгі таңда Қазақстандағы ипотека өзін қозғалмайтын мүлікті сатушыларды және сатып алуды, банктерді, бағалау агенттігін сақтандыру және құрылыс мекемелерін қоса отырып қатынастың дамыған жүйесін көрсетті.

Қазақстанның ипотекалық жүйесі жас болса да Қазақстан Республикасының Президенттінің «Қазақстанның мүлігі туралы» үкіміне біраз жыл толды. Қазір таңда ипотекалық несиелендірудің пайыздық мөлшерін қайта қаржыландыру жүйесі және т. б. сияқты түсініктер ел экономикасына толықтай енді.

Қазақстандық ғалымдардың пікірінше баспаналық ипотекалық несие - бұл баспананы қарызға алуға клиентке банкпен ұсынылған ақша құралдары. Клиент ұсынылған несиені қолданғаны үшін банкке пайыз төлеу қажет және ай сайын орнатылған келісім бойынша қарыз қаражаттарын мерзімінде қайтару қажет. Несие есебінде алынған баспана қарыз алушының атына тіркеледі және клиент ипотекалық несиені толық өтегенге дейін банк кепілдігінде болады.

Бұл жағдайда ешқандай тәуекелдік болмайды. Сатып алушы банкке келіп несиені рәсімдегеннен кейін меншікке баспананы алады. Егер де несие берген банк шығынға ұшыраса және әртүрлі жағдайларда да азамат бұл баспананың иеленушісі болып қалады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің ипотекалық несиелендіруін ұйымдастырудың қарқынды дамуын және механизмін зерттеу.

Қойылған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді орындау қажет параграфтары:

Екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыруға толық түсінік беру;
Қазақстанның және шетел елдердің екінші деңгейлі банктерінің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастырудың маңызы мен артықшылықтарын ашу;
екінші деңгейлі банктердің ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыру механизмдерінде талдау жасау;
«БТА банк» АҚ-ның ипотекалық несиені ұйымдастыру қызметіне талдау;
Қазақстан Республикасының ипотекалық несиелендіру механизмін жетілдіру жолдарын өндеу;

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі - «БТА банк» АҚ мысалында ипотекалық несиені ұймдастыруды талдау және жетілдіру.

Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі. Дипломдық жұмыстың әдістемелік және тәжірибелік негізі ретінде отандық және шетелдік авторлардың оқу құралдары, монографиялары, баспасөз қаржылық ақпараттары, ҚР «Ипотекалық несиелендіру» туралы заңы, «БТА банк» АҚ бухгалтерлік балансы, интернет сайт мәліметтері қолданылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом жұмысы 70 бет көлемінен, негізгі бөлімі кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан, сонымен қатар қолданыған әдебиеттер тізімінен, тұрады. Жұмыста 8 кесте және 10 сурет бар.

Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, объектісі мен пәні және зерттеу әдістері қарастырылған.

Бірінші тарауда ипотекалық несиелендіруді ұйымдастырудың теориялық негізі, ипотекалық несиелендірудің мәні мен маңызы, екінші деңгейлі банктердегі ипотекалық несиенің формалары және Ипотекалық несиені ұйымдастыру барысындағы отандық және шетелдік тәжірибелер жайында көрсетілген.

Екінші тарауда «БТА банк» АҚ-ның ипотекалық несиелендіруіне, қаржылық көрсеткіштеріне, ипотекалық несиелендіру саясатына талдау жасалды. Қазақстандағы ипотекалық несиенің қазіргі мәселелерімен толықтырылды.

Үшінші тарауда Ипотекалық несиенің мәселелері мен даму болашағы қарастырылды.

Дипломдық жұмысты зерттеудің нәтижелері қорытындыда жинақталған.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДЕГІ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1. 1 Ипотекалық несиелеудің экономикалық мәні

Ипотека - бізге дамыған капиталистік елдерден келген, осы заманда пайда болған сөз емес. Жалпы ипотека сөзі ең бірінші рет б. з. д. IV- ғасырда Ежелгі Грекияда пайда болды. Бұл қарызгердің кредиторға белгілі бір жерді иелікке беру мен оған байланысты құрылыстарды қамтамасыз ету мақсатында шыққан.

Ипотека, көкейкесті арманы - жеке баспана сатып алу болғандықтан, үй сатудың жаңа әдіс-тәсілін үйреніп тапқан диірменші арқасында пайда болды. Батыстан келген диірменші бар мүлкін үй сатушыға беріп, баспанасының алғашқы ақысын төлейді. Қалған соманы ай сайын 2 қап ұнмен жауып отырумен 15 жылда қарызынан құтылады. Ежелгі гректер болса кепілдікке алған жерінің шетіне тақтайшалар орнатып, оларда сол аумақтың құнын көрсетіп, оны жер алушыдан талап ете алатынын жазыпты. Жазуы бар тақтайшалар «ипотека» деген атауға ие болды.

Ипотека Қазақстан банктерінде көп жылдардан бері қолданысқа ие болып келе жатқан несиенің түрі. Оның негізгі бағасы мемлекеттік Ұлттық банкінде болса, екінші деңгейдегі банктер мүмкіндіктеріне сай өз бағдарламаларын құрып жатады. Несиенің бұл түрі сатып алушының тұрғын үйді бірден иемденіп, ақшасын белгілі бір мерзім аралығында банкке бөліп екі төлеуіне мүмкіндік береді.

Алғашқы жарна банк беретін ақша мен толықтырылып сатушыға табыс етіледі. Жылдар бойы төленетін үй құнының белгілі мөлшері банк пайдасына түсіп жатады. Тұрғын үй құнының ұзақ мерзімде төлеу адамдардың жұмыстағы тұрақтылығын көрсетеді. Жұмыстағы тұрақтылық елдегі экономиканың түзелуін білдіреді. Экономиканың нығаюы тұрғын үйлердің қымбаттауына әкеліп соқса, бағасы жоғары үйлерді бірнеше жылға созылған ипотекалық несие көмегімен сатып алуға болады.

Ипотека (грек тілінен “кепілзат”) жылжымайтын мүлік кепілі, яғни бұл кепіл беруші кредитордың қарамағында қалатын мүлік. Ипотека затына - жылжымайтын мүлік немесе оған құқығы жатады.

Кепілдік - қарыз алушы банкке берілетін жылжымайтын мүлік кепілдігі жөніндегі міндеттемелік куәлік. Ипотекалық несиелендіру коммерциялық және арнайы мамандандырылған банктермен, несие-қаржылық мекемелерімен жылжымайтын мүлікті (жер, ғимарат, өндірістік және коммерциялық салаға байланысты жылжымайтын мүлік) кепілге ала отырып ұзақ мерзімге берілетін несие түрі.

Несиелендірудегі кепілді беру формасының механизмі мен процедурасы кепілдендірілген міндеттемеге қарағанда күрделі болып табылады. Ипотекалық несиелендіру механизмінің мәні қарыз алушы кредиторға кепілдік міндеттеме береді, яғни қарыз алушының белгілі мерзімде төлем міндеттемесін орындамағанда кепілдікке салынған жылжымайтын мүлік банктің меншігінде қалатынын растайтын құқық беру болып табылады.

Ипотекаға сұраныс тауар айналымы мен жылжымайтын мүлік мәмілесінің жоғарылауынан көбееді. Ипотекаға сәйкес міндеттеме кепілзатпен қамтамасыз етіледі. Заңдық негізде ипотекалық кепілзат басқа қамсыздандыру түрлеріне қарағанда кредитордың мүлікке иеленуі, яғни мұнда жауапты тұлға емес мүлік болып табылады.

Сонымен кепілділік құқығы абсолюттік құқық болғандықтан қарызгерден үшінші тұлғаға меншік құқығы ауысқаннан кейін де кепілзат болып қалады. Ипотека туралы заңдылықтар гректердің заңдылықтарынан өңделіп, дамып Римнің жеке құқықтарында көрсетіледі, қазіргі заманғы тәжірибеде ол өзгеріссіз қолданылып келеді, сонымен қатар ол Қазақстан Республикасының заңдылықтарында қолданылады.

Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне сәйкес «Ипотека - кепілге салынған мүлік үшінші бір тұлғаның иелігінде болатын кепіл түрі. Ипотека заты өндірістік құрылыстар, ғимараттар, көп қабатты үйлердегі пәтер, көлік құралдары, космостық объектілер, айналымдағы тауар және т. б. азаматтардың мүліктік айналысынан алынбаған заттар болып табылады.

Ипотека түсінігі анағұрлым көп диапазон алып жатса да, жылжымайтын мүліктің өзінің артықшылық сипаттамасы бар. Азаматтық кодекске сәйкес өнеркәсіптің, құрылыстың, ғимараттың, пәтердің жер теліміне құқығының және т. б. жылжымайтын мүліктің кепілі Қазақстан Республикасының ипотека туралы заңдармен реттеледі. Кепілдік салынған мүлікті міндетті түрде тіркеуден өткізетін органға тіркеу керек. Өйткені ипотекалық куәлікті мемлекеттік тіркеуден өткізгеннен кейін ғана күшіне енеді. Егер тіркеуден өтпеген ипотекалық куәлік екі жақты келісімге отырса да заңдық күші жоқ болады.

Экономикалық жүйе ретінде ипотекалық несиелендіру қайта қаржыландыру әдісіне байланысты қаржылық нарықта ипотекалық несиелендіруді жүзеге асыратын несиелік мекемелерге классификацияланады. Қазақстанда соңғы уақытқа дейін қолданылған әдістерді еске алмай-ақ қайта қаржыландыру моделі бойынша ипотекалық несиенің бар әдістерін жүйелеу керек болса, үй құрылысын қаржыландырудың негізгі түрі болып, ұзақ мерзімді ипотекалық несиелендіру жүйесі болып табылатынын көріп отырмыз.

Тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесі - бұл өз капиталын тұрмыстық жағдайын жақсарту үшін кейін несие алуға құқық беретін тұрмысты қаржыландыру жүйесі. Құрылыс жинақтық жүйеде тұрғындар өз жағдайын жақсарту мақсатында қажетті соманың жарты бөлігін банктегі қарыз жинақтық шотында жинайды, ал банк өз кезегінде қарыз салушыға келісім сомасы мен меншік сомасы арасындағы көлемге байланысты қарыз береді. Мұндай жүйе қазіргі уақытта Қазақстанның «Тұрғын үй құрылыс жинақтық банкінде» жүргізіледі[2] .

Құрылыс жинақтық жүйенің отаны - Германияда, тұрғындардың 35 % құрылыс жинақтық келісімге отырған және салынып жатқан тұрғын үйлердің 43% құрылыс жинақтық құралдар арқылы қаржыландырылады. Германияда мұндай жүйе бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін дами бастады. Қазақстан нарығында Еуропалық құрылыс жинақтық банктер 2001 жылы шыға бастады.

Жоғарыда аталғандай, ипотекалық несиелендірудің келесі моделі - ұзақ мерзімді ипотекалық несиелендіру болып табылады. Бұл моделдің негізгі қағидасы капиталдың сыртқы нарықтарындағы ипотекалық несиелендіру үшін ресурстарды тарту болып табылады. Моделдің спецификалық сипаттамасы оның айналымдылығы, ипотекалық кепілдің екінші нарықта болуы, яғни кепілдің бірінші кредитор тұлғаның басқа кейінгі үшінші инвестор тұлғаға сату мүмкіндігі болып табылады.

Ипотекалық несиелендірудегі барлық модельдердің жалпы ерекшелігі оның бірінші және екінші нарыққа бөлінетіндігі. Бұл екі сегмент бір бірін толықтырады, яғни тұрғын үймен қамтамасыз етілуіне және қаржыландыру икемділігінің болуы болып табылады.

Алғашқы нарық - жалпы несиелік нарықтың сегменті, заңды және жеке тұлғалардың жылжымайтын мүліктерін кепілге ала отырып ипотекалық банктер және басқа қаржылық институттар несие береді. Бірінші нарықтағы ипотекалық несиенің негізгі кезеңдері келесі суретте көрсетілген.

Сурет 1. Кепілзаттың бірінші нарықта пайда болуы

Дерек көзі: А. Баялбаева. Развитие ипотечного кредитования в Казахстане. Қаржы-қаражат №4 2009г. [15]

Бірінші нарықта субъектілердің қарым-қатынасын құратын несиелік келісім-шарт болады.

Бұл нарықтың негізгі субъектісі арнайы мамандандырылған несиелік мекемелер - ипотекалық банктер немесе қаржы-несиелік мекемелер және олардың қарыз алушы клиенттері.

Ипотекалық несиеде көп мөлшерде ұзақ мерзімге несие бергендіктен көптеген мәселелер туды. Олардың пайда болуына келесілер әсер еткен:

Біріншіден, ұзақ мерзім кезең бойында берілгендіктен кредитор мұнда тәуекелділікке барады, әсіресе ол жеке тұлғамен келісім-шартқа отырған жағдайда.

Екіншіден, кредиторға пайдасыздығы, яғни несиелік ресурстың ұзақ мерзімге салынуы болып табылады.

Осы және басқа да себептер ипотекалық несиелендіруде екінші нарықтың туындауына әкеліп соқты. Бірінші нарық тұрақтандырылған тұтынушы несиесін тарту болса, ал екінші нарықта капитал нарығының қызмет атқару механизмімен байланысты.

Екінші нарық - жалпы қаржы-несиелік нарықтардың сегменті болып табылады, яғни кепілзаттың нарықтағы айналымына персоналданған кепілзаттың бағалы қағаздағы қолма-қолсыздығына - секъюритизация, және оларды инвесторлар арасында орналастыру есебінде ипотекалық жүйенің несиелік портфелінің жиынтығын қалыптастыру негізінде ресурстарды жинақтайды. Бұл нарықтың басты мақсаты оны ұйымдастыру және қызметін дамыту, қайта қаржыландыру арқылы банктердің минималды ставка мөлшерінде тұтынушылары үшін, сонымен қатар екінші нарық субъектілері арасында тәуекелді бөлу үшін несиелік ресурстарды арзандатады.

Екінші нарықтың келесі атқаратын қызметтері бар:

Өтімділікті қамтамасыз ету, кепілзатты белгілі бір сала деңгейінде

эмитент, инвестор немесе басқа да ұстаушы оны нарықта өз қажетіне қамтамасыз ету мақсатында сату;

Тұрмыстық үйлерді қаржыландыру айналымының төмендеуі. Несиелік

мекемелерді қайта қаржыландыруда екінші ипотекалық нарық арқылы жылжымайтын мүліктің нарықтағы айналымдығы төмендейді, яғни олар жылжымайтын мүлік пен капитал нарығын біріктіретін буын болып табылады;

Аймақтар арасында капиталды бөлшектеу. Екінші нарық әрбір

аймақтардан олардың тұрғын үй қаржыландыруға тапшылығын қамтамасыз

ету үшін аймақтардағы капиталдың айналымдылығын қамтамасыз етеді. Тапшылық бұл несиеге сұраныс жинақтаудан көп болған аймақтарда, яғни капиталға салымдар төмендегенде байқалады;

Инвестициялық портфелді несиелендіру және диверсификациялау

бойынша көрсеткіштер айырмашылығын тегістеу. Капитал жинақталуы аймақтар арасындағы несиелік ставка бойынша және инвестициялық портфелді аймақтық тәуекелден қорғау мақсатында келтіруге көмектеседі.

Екінші нарықтың негізгі субъектісі болып: Ипотекалық банк - өзінің қызметін жалғастыру мақсатында және инвестордың өзінің уақытша бос ақша қаражаттарын табыс әкелетін құралға салуы үшін қосымша қаржыларды қажет ететін құралдар арқылы ипотекалық несие беру болып табылады.

Ұзақ мерзімді ипотекалық несиелендірудің мәселелерін шешудің негізгі бағыттары нарық механизмін, қоғамның бюджеттен тыс ресурстарын шоғырландыру және оны қаржылық несиелік сфераға бағытталуы үшін түрлі жағдайлар жасау болып табылады[7] .

Қазақстандық ипотекалық компанияның (ҚИК) дамуы барысында кейбір заңдылықтардың мәселелері қарастырылған. Бұл ипотекалық несиелендіру туралы заңдылықтар елдің барлық масштабы негізінде әлі дамымаған кезде және ипотекалық нарық субъектілері әлі біріктірілмеген жағдайда қабылданды.

Жүйе енгізілгеннен кейін келісім-шартты мемелекеттік тіркеуден өткізу қымбатқа түсті, одан тұрғындарға несие беру қымбаттап кетті және несиеге тұрғын үй алатын азаматтар үшін салықтық жеңілдіктер берілген жоқ. Осыған байланысты қазіргі кезеңде Қазақстан республикасының Ұлттық банкі кейбір ипотекалық заңдылықтарға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге тура келді. Қабылданған өзгерістер мен толықтырулар республикадағы ипотекалық несиелендіруді дамытуға септігін тигізді.

Бірақ ипотекалық несиелендірудегі басты мәселе - оған тартылатын қаражаттарды дамыту. Мұндай тартымды қаражаттарды енгізу үшін ипотекалық облигацияларды шығару, яғни ол Қазақстандық ипотекалық компанияның талаптары мен құқықтарына сәйкес жүргізілуі қажет. Негізгі Отандық институционалдық инвесторлар зейнетақы жинақтық қорлар мен сақтандыру компаниялары болып табылады.

Отандық және шетел тәжірибелері бойынша ипотекалық несиелендірудің келесідей қағидаларын белгілеуге болады:

мүлікке меншік құқығын шектей отырып қарызгердің пайдалануына

беру;

кепіл үлесі түрінде қарыз көлемін анықтау;
кепілге сол мүлікті қосымша ипотекалық қарыз түрінде алу;
несиені сақтандыру есебінде беру;
несиені мерзімінде қайтармаған жағдайда мүліктен айырылу немесе оны басқа тұлғаға беру.

Ипотекалық несиелендіру көптеген мемлекеттердің әлеуметтік, экономикалық дамуына әсер ететін фактор болып табылады. Ол әсіресе елдің экономикалық дағдарыстан шығу кезеңінде үлкен роль атқарады. Рузвельттің «Жаңа курсы» мұнда үй сатып алушылардың несиелендіруінен басталғаны кездейсоқ жағдай емес. Мұндай жағдай тек АҚШ-та ғана емес, басқа елдерде де экономикасын көтеру мақсатында қолданды. Қазақстанның экономикасында созылып кеткен экономикалық дағдарыстың жойылуы өндірістік секторға көп көлемді қаржыны банктік несие арқылы инвестициялаудан бірте бірте қалпына келуімен анықталады. Жылжымайтын мүлік кепілі - нарықтық шаруашылықтың ең негізгі қаржылық құралы, ол кәсіпкерлік субъектілердің инвестициялық қызметін дамытатын, сонымен бірге кредитор мүддесін қорғайтын құралдың бірі болып табылады[3] .

Ипотека - материалдық өндіріс пен материалдық емес сфераны дамыту мақсатындағы қаржылық ресурстарды тарту әдісі. Ипотекалық бизнесті дамыту арқылы көптеген өндірістік салалардың қарқынды дамуына, яғни экономиканың нақты секторының өркендеуіне әсер етеді. Ипотекалық несиенің көмегінсіз тұрғын құрылысын жалғастыруға, құрылыстың үздіксіз даму процесін қалыптастыруға мүмкіндік болмайды. Құрылыстың өсуі құрылыс материалдары мен ағаш өңдейтін, жиһаз жасайтын, электр құралдары мен метал өнімдерін жасайтын және т. б. салалардың дамуына септігін тигізеді.

Өнеркәсіптік ипотекалық несиелендіру өндірістің модернизациялануына, өнімнің бәсекеге қабілеттігін жоғарлатуына әсер етеді. Осының барлығы еліміздің экономикалық қарқынының өсуіне әкеледі. Біріншіден, әлеуметтік тұрақсыздықты жоюға көмек көрсетеді, яғни құрылыс болып жатқан аймақтарға қосымша еңбек күшін әкеліп жұмыссыздық мәселесін шешеді. Екіншіден, әлеуметтік тұрақтылыққа жетудің ең маңызды шарты тұрғындардың үй қажеттілігін қанағаттандырады. Меншікті тұрғын үймен қамтамасыз етілу - әрбір жанұяның басты қажеттілігі.

Ипотека - сатып алушының жылжымайтын мүлігін кепілге ала отырып, ұзақ мерзімге берілетін несие түрі. Қазіргі кезде Қазақстан республикасындағы ипотекалық несиелендіру жүйесі тұрғын үй саясатының ең маңызды бағыты болып табылады. Ипотекалық несиелендіру әлеуметтік және экономикалық дамыту қызметін қамтамасыз етеді.

Қазақстан республикасында қазіргі кезде ипотекалық несиелендіру механизмін дамыту келесі себептермен байланысты:

тұрғын үй құрылысын дамытудың объективті қажеттілігі - ипотекалық қаржыландырудың әлеуметтік жағдайды жақсартуы;
экономиканың рецессиялық жағдайы, кейбір жағымды конъюктуралық өзгерістерге қарамастан ипотеканың ынталандыру қызметін атқаруы;
экономикадағы жоғары тәуекелділік көмекші институттардың қаржылық ресурстарын қажетті салаға бағыттауына көмектеседі.

Ипотекалық несие түрінің келесідей артықшылықтары бар:

басқа несие түрлеріне қарағанда төмен проценттік көрсеткіштер;
жылжымалы сыйақы сомаларынан тұратын барлық кезең бойындағы

тұрақты төлемдер;

несиені мақсатты қолдану, яғни тұрғын үйді сатып алу, жөндеу;
салу.

Ипотека - бұл тек банктік несие емес, ол банктік және банктік емес құрылымдардың қызметіне әсер ететін қаржылық құрал. Егер де бұл құрылымның бірі өз қызметін тоқтатса, несие беру процесі де тоқтайды. Сонымен, ипотека елдің экономикалық жағдайының жақсаруына қажетті құрал болып табылытындығы айқын деуге болады[4] .

1. 2 Екінші деңгейлі банктердегі ипотекалық несиелеуді ұйымастыру

Қазіргі мемлекеттік тұрғын үй саясаты тұрғын мәселесін шешуде халықтың әлеуметтік көмекке мұқтаж бөлігінің қажеткіліктеріне бағдарланған бұрынғы саясатымен қатар, орташа табысы бар және тегін жекешелендірудің нәтижесінде баспанасын өз меншігіне айналдырып алған баспанасы бар халықтың негізгі бөлігіне жаңа екпін түсіріп отыр.

2000 жылдың 21 тамызындағы ҚР Үкіметінің №1290 қаулысымен қабылданған Қазақстан Республикасында ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту және тұрғын үй құрылысын ұзақ мерзімді қаржыландыру тұжырымдамасына сәйкес, ипотекалық несиелеудің жүйесі ипотекалық компанияларды тұрғын үй нарығының дамуын қамтамасыз ететін жабық акционерлік қоғам формасында құруға негізделді. Бұл жүйеде банктер ипотека тауарларымен қамтамасыз етілген ипотекалық облигацияларды шығару жолымен қайта қаржыландырыла алады. Ұлттық банк басқармасының 2000 жылдың 20 желтоқсанындағы шешімі нәтижесінде «Қазақстан ипотекалық компаниясы» жабық акционерлік қоғамы құрылды.

Дербес қаржы институты болып табылатын «Қазақстан ипотекалық компаниясы» жабық акционерлік қоғамы несие беруші банктерден ипотекалық тұрғын үй несиесі бойынша талап ету құқығын алады, әрі осы құқықтармен қамтамасыз етілген ипотекалық бағалы қағаздарды шығарады.

Компанияның негізгі функцияларына мыналар жатады: