Білім сапасының мониторингі

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І.Тарау. Студенттер үлгерімінің берілгендер қорын дайындаудың теориялық негіздері
1.1 Берілгендер қоры және берілгендер қорының басқару жүйесі (БҚБЖ) ... ... ...
1.1.1 Берілгендер қоры туралы түсінік және берілгендер қорының басқару жүйесі (БҚБЖ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1.2 Берілгендер қорының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Білім сапасының мониторингі. Мониторинг жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.1 Білімді бағалауда статистикалық әдістердің қолданылуы ... ... ... ... ..
1.2.2 Кездейсоқ шамалардың сандық сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ..
1.2.3 Математикалық күтім (орта) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.4 Дисперциялық анализ мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 MS SQL БҚБЖ.де клиент.сервер технологиясында берілгендер қорын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3.1 Клиент.серверлік берілгендер қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3.2 MS SQL тілі туралы түсінік және оның архитектурасы ... ... ... ... .
1.3.3 Delphi.де ADO технологиясы бойынша берілгендер қорымен байланысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ІІ.Тарау. Delphi 7 программалау ортасында студенттер үлгерімінің базасын дайындау және монитроинг жүйесіне сипаттама
2 Есептің қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Программа формаларына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Студенттер үлгерімінің мониторинг көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Берілгендер қоры - ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Бірақ қазіргі кезде берілгендер қорын басқару жүйелері өздерінің құрылымдарына тек мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушыларынмен және басқа да ақпараттық –программалық кешендермен қарым-қатынасының әдістерін қамтиды. Берілгендер қорын басқары жүйесі дегеніміз - жаңа мәліметтер қорын құруға, оны мәліметтермен толтықтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге, безендіруге және баспа құрылғыларына шығаруға және байланыс арналарына жөнелтуге программалық құралдар кешені.

1. А.Г.Корнеев. Базы данных в Интернет. –М.: Нолидж, 2002.
2. Яблонский С.Б., «Введение в дискретную математику». М., Высшая школа, 2001.
3 О.Камардинов, Х.Жантелi DELPHI 5-6 :Оқу құралы -Шымкент:РЮК ПО "Полиграфия",2002
4 Т.Карпова. База данных: модели, разработка, реализация. СПб: Питер. 2001. -304 стр.
5 Л.Шкарина. Язык SQL: учебный курс. –СПб: Питер. 2001. -592 стр.
6 Руководство по созданию системы базы данных в DELPHI Ускенбаева Р.К., Булабаев Ж.Т., Куандыков А.А. Алматы-2004
7 Шумаков П. В. “Delphi 3.0 и создание баз данных”. Москва 1997г.
8 Джон Матчо, Дэвид Р.Фолкнер. «Delphi» — пер. с англ. — М.:Бином, 1995г.
9 В.Гофман, А. Хомоненко « Delphi 6.0 »,Петербург 2002г., 1152с.
10 A.M.Епанешников., "Программирование в среде Delphi 2.0"
11 Дж. Мартин., "Организация баз данных в вычислительных системах" М: Мир 1978г.

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І-Тарау. Студенттер үлгерімінің берілгендер қорын дайындаудың теориялық
негіздері
1.1 Берілгендер қоры және берілгендер қорының басқару жүйесі
(БҚБЖ) ... ... ...
1.1.1 Берілгендер қоры туралы түсінік және берілгендер қорының
басқару жүйесі
(БҚБЖ) ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
1.1.2 Берілгендер қорының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..
1.2 Білім сапасының мониторингі. Мониторинг
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ...
1. Білімді бағалауда статистикалық әдістердің
қолданылуы ... ... ... ... ..
2. Кездейсоқ шамалардың сандық сипаттамалары ... ... ... ... ... ... ..
3. Математикалық күтім (орта) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Дисперциялық анализ мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. MS SQL БҚБЖ-де клиент-сервер технологиясында берілгендер қорын
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Клиент-серверлік берілгендер қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2. MS SQL тілі туралы түсінік және оның архитектурасы ... ... ... ... .
3. Delphi-де ADO технологиясы бойынша берілгендер қорымен
байланысты
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
ІІ-Тарау. Delphi 7 программалау ортасында студенттер үлгерімінің базасын
дайындау және монитроинг жүйесіне сипаттама
1. Есептің қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Программа формаларына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Студенттер үлгерімінің мониторинг көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе
Берілгендер қоры - ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған
ұйымдасқан құрылым. Бірақ қазіргі кезде берілгендер қорын басқару
жүйелері өздерінің құрылымдарына тек мәліметтерді ғана емес, сонымен
қатар олардың тұтынушыларынмен және басқа да ақпараттық –программалық
кешендермен қарым-қатынасының әдістерін қамтиды. Берілгендер қорын
басқары жүйесі дегеніміз - жаңа мәліметтер қорын құруға, оны
мәліметтермен толтықтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге,
безендіруге және баспа құрылғыларына шығаруға және байланыс арналарына
жөнелтуге программалық құралдар кешені. Берілгендер қорын басқару жүйесі
- мәліметтер қорын құрады және сұранысты өңдейді өздерінің
мүмкіншіліктерімен ерекшеленетін және бір-бірімен бәсекелесетін
берілгендер қорын басқару жүйелері: Paradox, dBase, Microsoft Access,
FoxPro, Oracle, InterBase, SyBase, Microsoft SQL Server және тағы басқа.
Берілгендер қорының бірнеше түрлері бар. Атап айтсақ автономды, файл-
серверлі, клиент-сервер, көпдеңгейлі болып бөлінеді. Егер үлкен
берілгендер қорымен жұмыс істегенде көп уақытты алады және программамен
жұмыс істеу қиынға соғады. Бұндай кезде клиент-серверлік берілгендер қоры
тиімді. Сервер - мәліметтердің сақталуына жауап береді және қолданушының
сұранысын (SQL) өңдейтін программа. Сервер қашықта орналасуы мүмкін,
сонымен қатар клиенті бар компьютерде орналасуы мүмкін. Клиент - бұл
мәліметтерге кіру үшін серверге қосылатын кез келген программа. Осы
берілгендер қорымен жұмыс істеу үшін берілгендер қорының файлы мен оған
кіру үшін драйвер керек болса, ал қазір берілгендер қорымен жұмыс істеу
үшін драйвер мен сервердің программасы керек. Сервер берілгендердің тұтас
болуын қамтамасыз етеді , мәліметтерге доступтың ортақ болуын
ұйымдастырады( бір қолданушының өзгертулері басқа қолданушыларға
көрінеді), қауіпсіздік жүйеін құруға мүмкіндік береді және сервер
деңгейінде мәліметтерге доступты қолданушы құқығын көрсетеді. Берілгендер
қорымен жұмысты ұйымдастыратын арнайы тілді қолдану арқылы шешіледі.
Бұндай тілдердің бірі сұраныстың құрылымды тілі SQL (Structured Query
Language). SQL тілі өзінің командалар жиынтығынан тұрады.
Қазақстанда бүгінгі күнде білім сапасын бағалаудың жүйесі тек
қалыптасуда. Жоғары білім беру сапасын бакалаврларды, мамандар мен
магистрларды дайындаудың ережесіне сәйкестігі арқылы түсіндіріледі, ал
ереже – талап етілетін білім мен дағды деңгейлері – ең алдымен, ҚР Білім
және ғылым министрлігінің мемлекеттік білім стандарттары мен ЖОО-ғы
мамандық паспорттарына тіркелінген. Бұл жерде ереже түсінігі абсолютті
емес және тіркелінген емес екендігін атап өткен жөн. Ереже сапасын
субъективті түсініктерден арылту және анықтау үшін үнемі тұрақты жұмыс
жүргізілуде.
Білім сапасы – көп өлшемді түсүнік. Мұнда білім сапасы туралы емес,
білім беру жүйесінің түрлі жақтарының сапасы туралы айтылуы тиіс (кадр
әлеуеттілігі, әдістемелік қамтамасыздандырығандық, оқу-тәрбие үрдісі,
материалдық-техникалық база, бітірушілердің қорытынды дайындығы т.б.)
Дипломдық жұмыстың мақсаты – студенттердің үлгерімдерінің мониторинг
көрсеткіштерін MS SQL server базасында құру.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
– Мәліметтер қорын басқару жүйелерімен танысу;
– Білімді бағалауда статистикалық әдістердің қолданылуын зерттеу;
– Дисперсиялық талдауды - білімді бағалауда статистикалық әдістер құралы
ретінде пайдалануды үйрену;
– Білім сапасының мониторингі және оны анықтау жолдарын білу;
– MS SQL server мүмкіндіктерін зеттеу;
– Delphi 7 программалау ортасының ADODB компоненттер сериясының
мүмкіндіктерін зерттеп, базамен байланыстыруға қолдану;
– Студенттердің үлгерімінің құжаттарын жинақтау, талдау жасау;
– Студенттердің үлгерімін базаға енгізу программасын дайындау;
– Мәліметтер қорынан сұраныстар, есептер құратын программа дайындау;
– Программа нәтижелерін статистикалық әдістермен талдау жасау.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттерден, қосымшалардан тұрады.

І-Тарау. Студенттер үлгерімінің берілгендер қорын дайындаудың теориялық
негіздері

1.1.1 Берілгендер қоры және берілгендер қорының басқару жүйесі (БҚБЖ)
Үлкен көлемдегі берілгендерді манипуляциялаған кезде, берілгендер
қорын қолдану қажеттілігі пайда болады. Берілгендер қоры ---- ақпаратты
сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Бірақ қазіргі кезде
берілгендер қорын басқару жүйелері өздерінің құрылымдарына тек мәліметтерді
ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушыларынмен және басқа да ақпараттық
–программалық кешендермен қарым-қатынасының әдістерін қамтиды. Берілгендер
қорын басқары жүйесі дегеніміз----- жаңа мәліметтер қорын құруға, оны
мәліметтермен толтықтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге,
безендіруге және баспа құрылғыларына шығаруға және байланыс арналарына
жөнелтуге программалық құралдар кешені. Берілгендер қорын құрғанда
информциялардың бір –бірімен қарама-қайшы болмауы керек, сондықтан бірінші
кілтті қолданамыз. Бірінші кілт --- информациялардың бірегей болуын
қамтамасыз етеді. Берілгендер қорын басқару жүйесі - мәліметтер қорын
құрады және сұранысты өңдейді өздерінің мүмкіншіліктерімен ерекшеленетін
және бір-бірімен бәсекелесетін берілгендер қорын басқару жүйелері:
Paradox, dBase, Microsoft Access, FoxPro, Oracle, InterBase, SyBase,
Microsoft SQL Server және тағы басқа. Олар әртүрлі ұйымдастырылған және
берілгендер қоры сақтайды. Мысалы: Paradox және dBase-те әр таблицаға
жеке файл қолданылады. Бұл жағдайда берілгендер қорындағы кесте файл
сақталынатын каталог. Microsoft Access және InterBase-те бірнеше файлдар
бір файл түрінде сақталынады. Бұл жағдайда берілгендер қоры --- файл аты.
Клиент-сервер түріндегі жүйеге SyBase және Microsoft SQL серверлері жеке
компьютерде мәліметтерді сақтайды және клиентпен арнайы тіл арқылы (SQL)
байланысады. Берілгендер қорының қасиеттері әртүрлі болғандықтан, егер ол
қосымшаға (приложения) каталогтарды, файлдарды, серверлерді көрсететін
болсақ, онда онымен жұмыс істеу қиынға соғады. Бұл проблеманы шешу үшін
берілгендер қорының псевдонимі қолданылады. Псевдоним (alias) -
берілгендер қорына кіруді қамтамасыз етеді. Бұл псевдонимді берілгендер
қорын құрғанда бір реет хабарлайды. Берілгендер қорының администраторының
информациясының псевдонинімен сәйкес келсе жеткілікті.

1.1.2 Берілгендер қорының түрлері.
Әртүрлі мақсат үшін әртүрлі берілгендер қорының моделін қолдану орынды,
қандайда бір коллективтің қызметкерлері туралы берілгендер қорын және
қандайда банктің барлық аймақтарды филиалдары туралы берілгендер қорын
әртүрлі етіп құру керек. Қай берілгендер қорына қандай қосымшасы
(приложения) сәйкес келетінін анықтау процесі масштабтау деп аталады.
Берілгендер қоры төрт модельге бөлінеді:
• Автономды
• Файл-серверлі
• Клиент-сервер
• Көпдеңгейлі бөлінуі

Автономды берілгендер қоры.

Автономды берілгендер қоры қарапайым берілгендер қоры болып табылады. Олар
өздерінің мәліметтерін жеке компьютерде орнатылған жергілікті файлдық
жүйеде сақтайды; басқару жүйесі және берілгендер қорының машинасы рұқсат
ала алады. Мұнда желі қолданылмайды. Сондықтан автономды берілгендер
қорымен жұмыс істейтіндерге екі адам бірдей уақытта бір жазбаны өзгерту
сияқты паралельді доступпен жұмыс істеу проблемасы шықпайды. Автономды
берілгендер қоры көптеген қолданушыларды таратылатын қосымшаларды
(приложениялар ) дамытуға пайдалы, олар жеке берілгендер қорын қолдайды.
Мысалы, шағын офистің документациясын өңдеу, шағын мекеменің кадр құрамын,
шағын бухгалтерияға бухгалтерлік құжаттар үшін қосымшалары. Әр қолданушы
өзінің жеке мәліметтерін өзінің компьютерінде манипулйциялайды. Қолданушыға
басқа қолданушының мәліметтеріне рұқсат алу қажет емес.

Файлдық-серверлі берілгендер қоры.
Файл-серверлік берілгендер қорының автономды берілгендер қорынан
ерекшелілігі, бірнеше клиенттерге желі арқылы кіруіне мүмкіндік береді.
Мысалы, үлкен мекеменің берілгендер қорына жеке бөлімшенің администраторы
кіре алатындай (мұндай жағдайда әрбір администратор өзінің бөлімшесі тиісті
мәліметтерді көре алатындай етуге болады). Берілгендер қоры жалғыз
экземпляр түрінде файл-сервер желісінде сақталынады. Әрбір клиентке жұмцс
істеу үшін мәліметтердің көшірмесін құрады. Бұл жерде проблема туындайды.
Бір информацияға бірдей уақытта бірнеше қолданушы кіру керек болады. Файл-
серверлік берілгендер қорының кемшіліктерінің бірі желінің өнімді емсе
жүктелуінде.

1.2 Білім сапасының мониторингі. Мониторинг жүйесі
Мемлекеттік білім беру жүйесі білім сапасы мониторингін өңдейтін
керекті қор құрады. Білім сапасының мониторингі - бұл аудандық және
аймақтық (мектептерді қоса) және ұлттық білім беру аспектілері бойынша
жүйелік және әрдайымғы берілгендер жиынтығының процедурасы.
Білім сапасының мониторингі жүйесінің негізі болып мына элементтер
саналады:
1) Стандартты құру және операциялық: стандартты анықтау; стандарттың
жетістігіне пікір айтуға болатындай шарттар құру;
2) Берілгендерді түсіру және бағалау: берілгендерді түсіру; нәтиже
бағасы;
Іс- әрекет: стандартқа сәйкес қабылданған шараларды бағалау нәтижесі.
Мектеп және ЖОО мониторингінде негізгі орынды педагогикалық
бағалау үлкен рөл атқарады. Педагогикалық бағалау екі негізгі функциямен
орындалады:
1. Байланыстық
2. Себептік
Педагогикалық бағалаудың себептік функциясы оқушыға әсер ететін:
оқушыға өзінің білімімен қол жеткізген жетістік деңгейі және белгілі
нәтижелердің индикаторы ретінде шығады. Педагогикалық бақылаудың себептік
функциясы оқушыға әсер ететін: оқушыға өзін бағалауға жол беруде оның
мінезіне, білім алу кезіндегі әрекетіне, білім алу процесінде барлық
қатысушылармен қарым - қатынас жасау жүйесімен байланысты. Осының әсерінен
психикалық екпін тежеледі не үдетіледі, интеллект құрылымында сапалы жаңа
өңделу жүреді.
Бағаның дәл, әділ және объективті болғаны міндетті. С.Е.Шишов пен
В.А.Кальнейдің Мектептегі білім сапасының мониторингі еңбектерінде
қателердің мына түрлерін көрсетеді: “Бағалаудың негізгі типтік субъективті
қателеріне кеңпейілділік, орталық беталыс т.б қателерді жатқызады ”
“Кеңпейілділік” бағасы мұғалімнің жоғарлатып қойған бағасынан
көрінеді.
“Орталық беталыс” бағасы мұғалімдердің мәжбүрлі баға қоюда көрінеді.
Мысалы: бес не екі қоймау.
“Логикалық” қателер түрлі психологиялық құрамы мен мінездемелік
бағалардың сәйкестігінде көрінеді.
Мониторинг жүйесі білім беру процесін әрдайым қадағалауға мүмкіндік
береді. Соңғы мониторингтің нәтижесі білім беру процесінің негізгі
мақсаттарымен байланысты: әр оқушыға өзі бейім және танымдық қызығушылығын
дамытатын мүмкіндіктерін қамтамасыз ету. Мониторингтің бастапқы және соңғы
нәтижелері мына критерилер болуы керек: оқығандық, жалпы оқу шеберлігі,
танымдық қызығушылық, оқу стилі, есте сақтау, сөйлеу, ойлану.
Мониторингті өткізудің негізгі көріністерінің бірі білім сапасын
көрсету болып табылады. Кез келген бақылау сонымен қатар диагностикалық
болып табылады және аналитикалық кесікті ұйғарады. Баға - оқу пәндері
бойынша жинақталған талаптар болып саналады. Тек қорытынды баға ғана емес,
оқуға ынталандыру қызығушылығы мен үлгерім деңгейін диагностикалайтын құрал
болатын аралық бағалар да болуы тиіс. Аралық бақылау оқушыны қорытынды
бақылауға психологиялық тұрғыдан дайындайды. Оқу процесінде қатысушылар
бағалар арқылы өздерінің іс - әрекеттерінің сапасын және нәтижесін алады.
Баға оқу процесінің тиімді бағыттаушы механизмі болуы үшін мұғалім
оқушыларға қойған бағасын қалай қабылдайтынын білу керек. Мұғалім мен оқушы
білім беру процесінің субъектісі болғандықтан, олар оқу процесіне және
оның сапалы көрсеткішіне әсер етеді.
Комплекстті мониторинг - ұйымдастырылған және оқу әдістемесін қоса
берілуін қамтамасыз ететін керекті элемент. Профильді оқытуда бағалау
сапасы білім беру процесіндегі үш қатысушының өзара тиімді қарым -
қатынастарын анықтайтын жүйе болып есептеледі: Білім беру орталығы Мектеп
университеті - білім беру мекемесі – қатысушылар.
Мониторинг бағыты:
- Мектептің, профильді оқытуға дайындығы;
- Мектептің, университет пәндерінің жоспары бойынша қатысушылардың
академиялық үлгерімі;
- білім беру мекемесіндегі мектеп университетін ұсынатын оқу
материалының сапасы;
- жоғары сыныптағылардың өз тағдырын өздері анықтайтын деңгей;
- мектеп университеті қамтамасыз ететін квалификацияны жоғарлату
курсындағы мұғалімнің оқыту сапасы;
Информатика және ақпаратық технологияның дамуы жаңа білім беру
ортасын қалыптастыруға үлкен үлес қосуда. Академиялық үлгерім мониторингі
қатысушылардың информациялық технологияларды оқытудағы жетістіктерін
бағалауға мүмкіндік береді.
Білім беру мекемесінің мектептік университеті ұсынатын оқу
материалдарының сапа мониторингін жүргізу алдымен білім беру орталығына
керек.
Сонымен комплекстті мониторинг бізге мектеп университетінің білім
беру жұмысының нәтижесін жоғары дәреже сенімділігімен бағалауға мүмкіндік
береді..

1.2.1 Білімді бағалауда статистикалық әдістердің қолданылуы.
Қазақстан білім саясатының негізгі міндеті – білімді, оның
іргелілігін сақтап және отандық білім жүйесін қазіргі жаңа жағдайға сәйкес
өзгерте (модернизациялай) отырып, жеке адамның, қоғамның, мемлекеттің
актульды және перспективті қажеттілігі ретінде қамтамасыз ету.
Қазақстанда бүгінгі күнде білім сапасын бағалаудың жүйесі тек
қалыптасуда. Жоғары білім беру сапасын бакалаврларды, мамандар мен
магистрларды дайындаудың ережесіне сәйкестігі арқылы түсіндіріледі, ал
ереже – талап етілетін білім мен дағды деңгейлері – ең алдымен, ҚР Білім
және ғылым министрлігінің мемлекеттік білім стандарттары мен ЖОО-ғы
мамандық паспорттарына тіркелінген. Бұл жерде ереже түсінігі абсолютті емес
және тіркелінген емес екендігін атап өткен жөн. Ереже сапасын субъективті
түсініктерден арылту және анықтау үшін үнемі тұрақты жұмыс жүргізілуде.
Білім сапасы – көп өлшемді түсүнік. Мұнда білім сапасы туралы емес,
білім беру жүйесінің түрлі жақтарының сапасы туралы айтылуы тиіс (кадр
әлеуеттілігі, әдістемелік қамтамасыздандырығандық, оқу-тәрбие үрдісі,
материалдық-техникалық база, бітірушілердің қорытынды дайындығы т.б.)
Білім сапасын басқарудағы мәселелерді ЖОО-да автоматтандырылғае оқу
сапасын талдайтын жүйені міндетті түрде қалыптастыруды қажет етеді. Бұл
жүйе тек бір немесе екі пән бойынша емес, бүкіл оқу курсында немесе оқу
жылындағы барлық пәндер бойынша бірнеше топтардың емтихан сессисы кезіндегі
сапа мониторингін қамтиды.
Қ.А.Ясауи атындағы Халқаралық қазақ-түрік университеті Шымкент
институтында зерттелініп отырған оқу процесінің сапасын талдау
әдістемелеріне негілделген. Сондықтан да процесс элементтері немесе
функцияның процесс құрастырушылары деп қарастыруға болады. Оқу процесінің
объектісі ретінде жеке студентті немесе топ студенттерін алуға болады.
Студенттер білім алу барысында процесс элементтерімен әрекеттеседі, яғни
лекция тыңдайды, практикалық тапсырмаларды, курстық жобаларды және т.б.
орындайды.
Процесс элементтерімен студенттердің әрекеттесуінің қорытындысында
білім деңгейі жоғарылайды.
Сапа жүйесінің негізгі талаптарының біріне сапа параметрлерін, яғни
студенттің білім деңгейін өлшеу жатады. Дәстүрлі түрде білім баға немесе
баллмен өлшенеді. Студенттің үлгерім бағасының классикалық схемасы бақылау
жұмысы, аралық бақылау, курстық жұмыстарды қорғау, сессияда сынақ және
емтихан тапсыруына негізделген.
Салыстырмалы сипатта ЖОО-ның деңгейін көрсете отырып, аталған ЖОО-ның
даму перспективасынның жобаларын анықтап белгілеу. Сонымен қатар Қ.А.Ясауи
атындағы ХҚТУ Шымкент институтында “бақылау апталығында” жүргізілетін
аралық бақылау үлгерім деңгейі де алынады.
Оқу процесінің тұрақсыздығын тудыратын себептерге төмендегілерді
айтуға болады: пәнді оқытудың төмен сапасы, рейтингті бақылаудың жаңылыс
әдістемесі, оқытушының студенттің білім бағалауының объективті еместігі,
студенттердің оқу процесінің оқу –аяқталғанда сессия кезіндегі
студенттердің қорытынды аттестациялануының бағаларынан байқалады.
Емтихан сессиясының қорытындысы бойынша оқу процесінің білім сапасы
туралы мәселені шешуді төмендегіше қалыптастыруға болады.
мамандығының курсында оқитын студенттердің
тобындағы ші семестрінің реляциондық қатынасы схемасы бойынша
сипатталады, мұндағы тобындағы студенттердің сынақ кітапшасының
нөмері, ші сессиядағы пәннің аттетациялық қорытындысы, .
Міндетті түрде көп мүшелілігін салу қажет, мұндағы -оқу
процесінде тұрақтылық ауытқыған пән аты.
Қойылған мәселені шешу бақылау карталарын, гистограмманы пән
бойынша бөлу мен төмендегі интерпретацияда құруға алып келеді (1 сурет).

Оқу процесіндегі білім сапасын бағалаудың алгоритмі. (1 сурет)
Бір студенттік топтың тапсырған сессия қорытындысының нәтижесін
қарастырайық (1 кесте).
Бұл жерде білімді бағалаудың 50 балдық (ұпайлық) жүйесі қолданылады;
мұндағы жоғары балл-54, ал қанағаттанарлықсыз балл-24. Үлгерімнің анализі,
ең алдымен, құрылған бақылау картасының негізінде жасалынады. Бақылау
картасын құру үшін бір пән бойынша тапсырған емтихан қорытындысы
іріктелініп, сұрыпталынып алынды деп есептейміз. Бір топ түрлі емтихагдарды
тапсырғандықтан, іріктеу көлемі тұрақты болады.
1-кесте
Экология Шет тілі Турк тіліИнформатиПедагог
ка ика
Ықтималдығы 0,5 0,3 0,1 0,1 0,1

Бұл таблицадағы мәндерін сәйкес мәндеріне көбейтіп
қоссақ, онда әрбір билетке сәкес келетін орташа ұтыс мөлшері 0,2 сом екенін
аламыз. Осы қарастырылған мысалға ұқсас орташа мән орнына математикалық
күтім ұғымын енгізейік.
Анықтама. Дискретті кездейсоқ шама Х-тің математикалық күтімі деп
оның барлық мүмкін мәндерін сәйкес ықтималдықтарына көбейтілген қосындысын
айтамыз.
Кездейсоқ шама Х-тің математикалық күтімін МХ арқылы белгілесек, онда

(1)
деп жазамыз. Әрине,
(2)
Ал егер Х саналымды шексіз мәндерін сәйкес ықтималдықтары мен
қабылдаса және қатары абсолюттік жинақты болса, онда
(1’)
(2’)
болады. Ал Х үздіксіз кездейсоқ шама болса, онда Х-тің қабылдаған
дербес мәндерін үздіксіз өзгеретін шама х-пен: р ықтималдығын ыктималдық
элементі -пен, қосындыны интегралмен ауыстырсақ, (1) формуласы былай
жазылады:
(3)
Ал егерде Х-тің мүмкін мәндері [a,b] аралығында болса, онда
(3’)
Болады. (3) формуладағы -ті -пен ауыстырып, муны үлестіру
функциясы арқылы былай деп жазуға болады:

(4)
Математикалық күтімі болмайтын кездкйсоқ шамалар да кездеседі.
Мысалы, қатары жинақсыз болса, математикалық күтім болмайды, яғни
,
болса, онда X-тің математикалық күтімі болмайды дейміз. Ал
,
болса, онда X-тің математикалық күтімі болады және ол деп аталады.
Сондай-ақ
,
болса, онда X-тің математикалық күтімі болады және ол делінеді. Біз
өзіміздің қарастыруларымызда кездейсоқ шаманың математикалық күтімін бар,
яғни сәйкес қатар немесе интеграл абсалют жинақты деп ұйғарамыз.
Егер кездейсоқ шама орнына кездейсоқ функция алынса, онда мұның
математикалық күтімі
(5)
ал егерде Х үздіксіз кездейсоқ шама тығыздығымен берілсе, онда
(6)
болады. Ескертетін бір мәселе бұл өрнектермен функциясының
математикалық күтімін анықтау үшін бұл функцияның үлестіру заңын білу
міндетті емес ол заң айқын берілмеуі мүмкін. Бірақ аргумент Х-тің үлестіру
заңы берілуі қажетті де жеткілікті.
Бұл формулалар айнымалылар саны екі рет және одан көп болса да, орын
алады. Мысалы,

болса, онда
(5’)
Үздіксіз кездейсоқ шамалар үшін
(6’)
мұндағы болса, кездейсоқ шамалар жүйесінің үлестіру тығыздығы.
Сондай-ақ,

деп жазуға болады, мұндағы болса, - жүйесінің үлестіру
тығыздығы.
2-мысал. Бернулли схемасы бойынша үлестірілген кездейсоқ шаманың
математикалық күтімін анықтау керек.
Шешуі. Бернулли схемасында биномдық үлестіру

болатын. Олай болса, анықтама бойынша

яғни
(7)
3-мысал. Пуассон заңы бойынша үлестірілген кездейсоқ шаманың математикалық
уүтімін анықтау керек.
Шешуі. Пуассон үлестіруі

болатын. Олай болса,

яғни Соныменб параметр математикалық күтім болады.

4-мысал. [a, b] аралығында бірқалыпты үлестірілген кездейсоқ шаманың
күтімін анықтау керек.
Шешуі.

Демек,
(9)

1.2.4 Дисперциялық анализ мақсаты.
Жаратылыста кездесетін шамалар бір-бірімен тығыз байланыста болуы
түсінікті. Олардың арасындағы байланыс түрлерін, формасын тығыздығын және
т. Т. Айқындау көптеген ғылым салаларына тән. Бұл байданыс сырын ашу үшін
оларға әсер ететін себептерді білу бірден-бір қажет мәселе. Мұны орындау
үшін әдетте бұл шамалар ішінен ең негізгісін анықтайды. Бұл шаманы бұдан
былай нәтижелеуші деп атаймыз. Сонда осы нәтижелеуші шаманың өзгеруіне
көптеген факторлар (себептер) әсер етеді. Мысалы, мақта өнімді (нәтижелеуші
шама) болуына есепке алуға мүмкін емес көптеген шамалар әсер етеді.
Факторлар әсерінің қаншалықты болуын қарастыратын түрлі әдістер бар.
Солардың ішіндегі ең үлкен роль атқаратыны статистикалық әдіс, әсіресе
статистикалық топтастыру әдісінің ролі үлкен-ақ. Сонымен топтастыру –
корреляциялық және дисперциялық әдістерді қолданудың негізі болады. Бұл
әдістер арқылы екі немесе оданда көп белгілер арасындағы байланыстың
санақтық көрсеткіштерін алуға мүмкіндік туады. Математикалық статистиканың
бұл тарауларының әрқайсысы құбылыстың байланысына тиісті арнаулы есептерді
шешетін дербес салалар. Сонымен, бақылау нәтижесінде әсер ететін бірнеше
факторлар ішінен ең маңыздысын таңдап, олардың әсерін бағалауды талдаумен
айналысатын статистикалық әдісті дисперсиялық анализ дейді. Дисперсиялық
анализде сандық белгілермен қатарсапалық белгілердіде қарастырады.бұл
факторларды сипаттауда статистикалық сипаттама ортаның (арифметикалық орта,
математикалық күтім) алып тұрған орны ерекше, өйткені оларды қос-қостан
салыстыруды Стьюдент критерийі арқылы орындасақ, мұнда бірнеше орталар
айырымының маңыздылығын бағалаймыз. Бұл мақсат кездейсоқ шаманың жалпы
дисперсиясын тәуелсіз кездейсоқ қосылғыштарға (топаралық және қалдық
дисперсияларға) жіктеу, оларды салыстыру және зерттеп отырған белгіге
факторлардың әсерінің маңыздылығын бағалау арқылы орындалады.
Сонымен, жалпы дисперсияны жіктеген факторлық немесе топаралық
дисперсия және осы экспериментте ескеруге мүмкін болмайтын кездейсоқ
факторлар дисперсиясы (қалдық дисперсия немесе ішкі топ дисперсиясы) болып
бөлінеді . мұны жалпы түрде

деп жазуымызға болады. Ескертетін бір мәселе – біз бақылауды таңдама
жиынтық негізінде орындаймыз. Сөйтіп одан алынған мәліметтер анықталған
параметрлерді бас жиынтықты мінездеуін бағалаймыз, сондықтан да
дисперсиялық анализді таңдама сипаттамаларын бағалайтын әдіс деп ұғамыз.
Дисперсиялық анализ негізінде мынадай мәселелерді шешуге болады:
1) Бір немесе бірнеше факторлық белгілер бойынша топтастырудағы орташалар
айырымының сенімділігін бағалау;
2) Екі, үш және одан да көп факторлардың нәтижелеуші белгіге белгіге
бірігіп жасаған әсерінің сенімділігін бағалау;
3) Әрбір қос орталар арасындағы дербес айырымдарын бағалау. Бұларды шешу
мынадай тәртіппен орындалады.
1. Қойылған мәселе негізінде қажетті факторларды және нәтижелеуші
факторларды таңдаймыз.
2. Олардың бір-бірне әсері туралы гипотеза қоямыз.
Бұл жағдай есепті математикалық формальдауға, яғни математикалық модель
құруға әкеледі.
3. Математикалық модель нақтылы математикалық теңдеу (өрнек) түрінде
немесе қатаң схема (топтастыру) күйінде беріледі.
4. Байланыс дәрежесін көрсететін параметрлерді және факторлардың өзара
әсерінің көрсеткішін анықтау.
5. Алынған сипаттамаларды сипаттау мен қойылған гипотеза жайында
тұжырымдалған қорытынды жасау.
Сонымен біз дисперсиялық анализ әдісін бір және екі факторлардың тәуелді
(нәтижелеуші) айнымалыға әсерін қарастырамыз. Оларға тиісті жалпы
формулаларын келтіреміз. Нақты мысалдарда көрсетеміз. Басқа мысалдармен
қатар педагогика-психологиялық эксперименттерден алынағн мысадарды
келтіріп талдаймыз. Мұны педагогика-психологиялық зерттеуде модель
ретінде пайдалану мүмкіндігіне көз жеткізеді деп ұғамыз. Алдымен бір
факторлы дисперсиялық анализді қарастырайық.
Бір факторлы дисперсиялық анализ моделі
Айталық жиынынан көлемдері болған таңдамалар алынды дейік
талқылауға жеңіл болу үшін дейік, мысалы, жиынынан алынған
таңдаманы (бақылауды-) деп жазайық. Онда барлық таңдаманы
(бақылауды) мына 1-таблица (матриця) күйінде жазуымызға болады.
1-таблица
Таңдама Жиындағы элементтер саны
жиындар
1 2 ... ...
1 ... ...
2 ... ...
... ... ... ... ... ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.