«Алматы қаласындағы жер беті озонының статистикалық сипаттамалары»

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісіАбдрахимов Р. Г.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ЖЕР БЕТІ ОЗОНЫНЫҢ СТАТИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ»

5В061200 - «Метеорология» мамандығы бойынша

Орындаған Несіпбек Ж. Е.

Ғылыми жетекшісі

аға оқытушы Мұңайтпасова А. Н. .

Норма бақылаушы Утепова А. Д.

Алматы, 2015

Мазмұны

б.

: Кіріспе

б.: 3

: 1. Әдебиеттерге шолу

б.: 7

: 2. Алматы станцияның физика-географиялық жағдайы

б.: 24

: 2. 1 Алматы станциясының физика-географиялық жағдайы

б.: 24

: 3. Алматы қаласындағы жер беті озонының статистикалық сипаттамалары

б.: 27

: 3. 1 Жер беті озонының тәуліктік жүрісі

б.: 27

: 3. 2 Жер беті озонының жылдық жүрісі

б.: 29

: 3. 3 Жер беті озонының тербеліс ампитудасы

б.: 29

: 3. 4 Жер беті озонының көп жылдық жүрісі

б.: 31

: 3. 4. 1 Жер беті озонының бақылау мерзімі бойынша көп жылдық жүрісі

б.: 31

: 3. 5. Жер беті озонының метеошамаларға байланысы

б.: 34

: 3. 6 Маршруттық мәліметтер бойынша Алматы қаласы территориясындағы жер беті озонының таралуы

б.: 37

: Қорытынды

б.: 41

: Пайдаланылған әдебиеттер

б.: 42

Кіріспе

Біздің өмір сүріп отырған Жер планетасындағы озон қабаты 15 километрден бастап 100 километр биіктікке дейін жетеді. Алайда, 50 километрден ары қарайғы бөлігінде озонның мөлшері тым аз, шамамен 0, 001 %. Озон қабатынсыз жердегі тіршілік қазіргі біз көріп отырғандай болмайды. Озон қабаты ұстап қалатын күннің ультра-күлгін сәулелері жер бетіне тікелей өтіп кететін болса, онда тереңдігі 10 метрден асатын суларда ғана тіршілік етуге болар еді. Себебі, он метр тереңдікте ультра-күлгін сәулелердің кері әсері болмайды. Зерттеуші ғалымдар ауаға шығарылатын зиянды да улы газдардың азаюы нәтижесінде атмосфераның озон қабаты қалпына түсе бастаған сыңай байқатып отыр. Бірақ озон қабаты өзінің 1980-інші жылғы деңгейінде тұрақтай қоймас деп ескертеді ғалымдар. Жерді күннің зиянды сәулелерінен қорғайтын озон қабаты - құрамында хлор мен бромы бар аэрозоль және мұздатқыш жабдықтарда қолданатын сұйық газдардың әсерінен жұқарады.

Озон қабатының қалыңдығын есептейтін бірлік - Добсон бірлігі (ағылшынша: Dobson Unite) DU. Ол былайша есептеледі: 100 DU = 1 милиметр, яғни, 100 Добсон бірлігі молекулалық қабаттың қалыңдығының 1 милиметрге тең екендігін көрсетеді. Озон қабатының орналасуы мен ондағы процесстер Озон қабаты - стратосфераның бір бөлігі. Ол - озоносфера қабаты, 15 - 50 километр биіктікте болады. Экватордан полюстерге қарай озон қабаты қалыңдап отырады. Бұл қабатта энергияға бай күннің ультра-күлгін сәулелері O ₂ формасындағы оттегіні O ₃ формалы озотқа айналдырады (3 O ₂ → 2 O ₃ ) . Ультра-күлгін сәулелердің толқын ұзындықтарына байланысты (175 - 200 нанометр, кейде 242 нанометріне дейінгі аралықтағы толқын ұзындығы) кейде озоннан O2 формасындағы оттегі қайта түзіледі (2 O ₃ → 3 O ₂ ) . Аталған екі реакция (процесс) да ультра-күлгін сәулелердің энергиясының көмегімен іске асады. Озон қабатын үнемі екі процесс арқылы толықтырып тұратын цикл Озон-Оттегі циклі деп аталады. Озоннан оттегі, оттегіден озон түзетін химиялық рефкцияны 1930 жылы Сидней Чэпман ұсынды. Соның құрметіне Чэпман механизмі деп аталады. Озон қабатының ең тығыз бөлігі 20 - 25 километр биіктікте орналасса, көлемі ең үлкен бөлігі 40 километр биіктікте орналасады. Егер бүкіл озон қорын жинап алып жердегі қалыпты жағдайдағы қысыммен қысатын болсақ, онда небары 3-4 милиметр болатын жіңішке қабатты озон түзілетін еді (экватор маңында жұқа, полюстерде қалың қабат болады) . Басқа да ауа қабаттарындағы газдармен салыстырсақ (мысалы, оттегі мен азот), олардың сығылғандағы биіктігі 8 километр болар еді. Озон қабатының тарихы Осыдан 3, 5 милиард жыл бұрын Жер планетасының атмосферасында оттегі (O ₂ ) мүлдем болмаған. Жер бетінде жасыл өсімдіктер, балдырлар және Цианобактериялардың (жасыл балдырлы бактериялар) күн сәулесін пайдалана отырып судан электрондарды алуы кезінде молекулалы оттегі (O ₂ ) мен сутегі йондарын (H+) бөліп отырған (Судың фотолизі) . Фотосинтездің кең тараған бұл түрін оттегінің түзілуіне байланысты Оксигенді фотосинтез деп атаймыз. Түзілген оттегі атомдары алғашында судағы металл-йондарын, әсіресе, Fe ₂ + йонын оксидтеді. Кейіннен барып оттегі аспанға көтеріледі. Жоғарыда аталған процесстің арқасында аспанның стратосфера қабатында оттегі қабаты түзіліп, күннің ультра-күлгін сәулелерінен бөлінетін энергияның қатысуымен озон түзілді. Тарихи деректер бойынша озон қабатын ашқан Шарль Фабри (Charles Fabry) және Анри Буиссон (Henri Buisson) атты екі француз ғалымдары болған. Олар 1913 жылы ультра-күлгін сәуле арқылы спектроскопиялық өлшеулер жүргізу арқылы атмосфераның жоғарғы бөлігіндегі озон қабатын ашқан. 1994 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Бас Ассамблеясы 16-қыркүйек күнін »Халықаралық Озон қабатын қорғау күні» етіп бекітті. Озон қабатының қызметі Жерде озонның 6 - 10 % концентрациясы бар, аз мөлшерде болғандықтан тіршілік етушілерге зияны жоқ. Ал былайынша, озон өте активті газ. Айналасындағы тіршілік иелеріне зияны тиеді. Негізінде, озонның орташа концентрация мөлшері 8 милилитр/метр³ болады. Озон қабатының басты қызметі - күн сәулесіндегі зиянды ультра-күлгін сәулелерді жер бетіне жібермей, өзінің бойына сіңіріп ұстап қалу. Осылайша жер бетіндегі тіршілік иелері күннің кері әсерлерінен қорғалады. Озон тесігі Егер атмосферадағы озон қабатының белгілі бір аймағындағы озонның дефициттік мөлшері 30 % - дан асса, онда ол жерде Озон тесігі бар деп саналады. Антропогендік әрекеттер озонды жоюға әкеліп соғады. Адам баласының абайсыздығына байланысты озон қабаты ұзақ уақыттан бері жұқарып барады. Оның жұқаруының негізгі себептері мыналар:

1) ғарыш кемелерін ұшыру салдарынан озон қабаты тесіледі. Жыртылған тесіктер ұзақ уақыт бойы бірқалыпты тұра береді;

2) 12 - 16 шақырым биіктікте ұшатын ұшақтар да озон қабатына қауіп төндіреді. Керісінше, 12 шақырымнан төменде ұшатындары озон қабатының қалыптасуына септігін тигізеді;

3) атмосфераға фреондардың тасталуы;

Озон қабатының тесілуіне ең үлкен қауіп тигізетін хлор мен оның судағы қоспасы. Хлордың көп бөлігі атмосфераға фреондардың ыдырауы арқылы тарайды. Ол «жарылуға» әкеп соғады. Сондықтан хордың бір атомы көп озонды құртуға қызмет етеді. Оның қоспасы ауада 50 - 120 жылға дейін сақталып тұрады. Фреон бөлме температурасында көлемін көбейтетіндіктен, аэрозоль ретінде пайдаланып келеді. Озон қабатының тесілуінен адам баласы ісік ауруына шалдығады екен. Сонымен қатар тері ісігі, көз ауруларын қоздырып, егістік алқаптарына зақым келтіреді. Әлемде индустрия мен түрлі экологиялық зияны бар салалар қарқынды дамыған сайын атмосфераның озон қабатына тиіп жатқан зиянды әсерлер көп. Озон қабаты жұқарып, тіпті, кей жерлерде озон тесіктері пайда болды. Бұл дегеніміз сол тесік пайда болған аймаққа және жердегі тіршілік үшін қауіп төнгендігін білдіреді. Озон қабатының тесілуіне адамдардың ықпалы қатты әсер етеді. Мысалыға, егінді алқапта пайдаланатын химиялық тыңайтқыштар, дыбыстан да жылдам ұшақтар мен ғарышқа ұшырылатын зымырандардың атмосфераға бөліп шығаратын улы газдары, фреондар (түссіз, иіссіз газдар мен сұйықтықтар) және ядролық жарылыстар озон қабатын жұқартатын басты факторлар. Одан басқа химиялық белсенді газдардың әсерінен де озон қабаты зақымдалады. Оған мысал: Азоттың әсерінен озонның ыдырау циклі О ³ + NO → NO ₂ + О ₂ Оттегінің әсерінен озонның ыдырау циклі О ₃ + O → 2О ₂ Сутегінің әсерінен озонның ыдырау циклі ОН + О ₃ → НО ₂ + О _2, НО ₂ + О ₃ →ОН + 2О ₂ Хлордың әсерінен озонның ыдырау циклі Cl + O ₃ → ClO + O ₂ Сондай-ақ, метан мен этан газдарынан түзілетін Хлор-фтор-карбоны органикалық қосылысы катализдік эффект арқылы түнгі уақыттарда озон концентрациясын азайтып, O ₂ концентрациясын көбейтеді. Мұндай жағдайлар ұзақ уақыттық поляр түндері кезінде жиі байқалады. Соңы озонның тесілуіне әкеп соғады. Поляр түндері аяқталған кезде күн озон қабатының тесілген бөлігі арқылы өзінің зиянды сәулелерін өткізеді. Ал бұл дегеніміз тері рагы аурулары мен көз ауруларын тудырады және ағзадағы иммунды жүйе бұзылады.

1985 жылы ағылшын ғалымдары 1980 жылдан бері әр жылдың көктемінде Антарктиданың аспанында озон мөлшерінің азайып отырғандығын дәлелдейтін мақала жариялады. Бұл тақырыптыжурналистар қауымы »Антарктиданың төбесіндегі Озон тесігі» атты сенсацияға айналдырып жіберді. Антарктида аспанындағы озон қабатының жұқарып, тесілуінің басты себебі ретінде Жер стратосферасындағы хлор тотығы мен озонды зақымдағыш заттар мөлшерінің күрт артуы аталады. 90 - жылдардың бірінші жартысындағы озон қабатының жұқаруы 15 милион шаршы километр (32 - 63 күн бойы сақталған) болса, 1995 жылы бұл көрсеткіш 20 милион шаршы километрденн асып түсіп, 71 күн бойы осы қалпында болды. 1999 жылдың соңындағы ақпаратта озон тесігінің 25 милион шаршы километр. болғандығы айтылады. Оның жердегі өлшемі Жаңа Зеландияның жағалауына дейін жеткен. 2000 жылы Жаңа Зеландиялық ғалымдар Антарктидадағы озон тесігінің ауданы 29, 5320 милион шаршы километр болғандығы жайлы мәлімдеді. Тесілген озон аумағынан өтетін күннің зиянды сәулелері Чилидің Пунта - Аренас қаласына түскен. Одан кейінгі кезектерде Аргентина, Австралия қауіпке жақын болды. Озон қабатын қорғау Озон қабатын қорғау шаралары алғаш рет озон қабатындағы зиянды заттардың табылғандығы жайлы мәлім болғаннан бері қолға алынып келеді. Бірақ алғашқы кезде белсенді түрде жұмстар жасалынбады. 1985 жылы озон тесігі табылған кезден бастап озон қабатын қорғау мәселесі әлемдік қауымдастықта басымдыққа ие болды. «Озон қабатын қорғау туралы» Вена конвенциясы 1985 жылы 22 наурызда «Озон қабатын қорғау туралы» Вена конвенциясы қабылданды. Қатысушы елдер жүйелі және негізгі зертеулер жүргізу мен озон қабатын қорғау үшін озонды құртатын зиянды заттарды қадағалау жайлы келісімге келді. «Озон қабатын құртатын заттар жайындағы» Монреаль протоколы 1987 жылы 16 қыркүйекте «Озон қабатын құртатын заттар жайындағы» Монреаль протоколы қабылданды. Протоколға кейннен жаңадан өзгерістер енгізіліп отырды. Осы протоколдың арқасында 2050 жылға дейінгі озонқабатын қорғау іс - шаралары пысықталды. Монреаль протоколынан кейін өндірістік технология саласында біраз өзгерістер болып, 1986 жылы әлемдегі Хлор - фтор - карбоны органикалық қосылысының мөлшері 11 тонна болған болса, 2001 жылы бұл көрсеткіш небары 110 000 тоннаға жеткен. Қазіргі кезде атмосфераның төменгі қабатындағы озонды жоятын улы заттардың мөлшері азайып келеді. Алдағы уақыттарды жоғарғы қабаттағы, стратосферадағы, зиянды заттар азая бастайды. Егер осы бағыттағы шаралар жалғасын табатын болса, ғалымдардың болжауынша 2060 жылға қарай озон қабатының күйі (қалыңдығы) бастапқы қалпына келеді екен. Қорытынды Озон қабатының шығу тарихынан бастап бүгінгі күнге дейінгі жағдайына қарап отырып, оның әр уақытта әр түрлі болатындығын аңғаруға болады. Және соңғы ғасырдағы техника мен технологияның, ауыл шаруашылығы мен көлік қозғалыстарының күрт артуы тек қана ғаламдық жаппай жылынуды ғана емес, сонымен бірге көзге көріне бермейтін табиғи апаттарды да тудырып отыр. Солардың бірі жоғарыда толық тоқталып өткен озон қабаты мен оның жұқарып, тесілу процестері. Осыдан 25 - 30 жылдай бұрын бастау алған озон қабатын қорғау шараларының нәтижелері бүгіндері көрініп жатыр. Оң нәтижелер баршылық. Адамзат техникалық дамумен бірге қоршаған ортаны қорғау саясатына да баса назар аударуда. Әсіресе, алдыңғы қатарлы дамыған елдерде бұндай жағдайлар өте жоғары деңгейлерде ұйымдастырылуда. Зерттеу жұмыстары мен кең ауқымды жұмыстар осындай елдердің еншісінде екені анық. Солардың көмегімен бәрімізге ортақ Жер планетасын апатты жағдайлардан құтқарар күннің туары алыс емес секілді.

Әдебиеттерге шолу

Озонның мәселесі физикалық атмосфераның ең маңызды мәселесі болып, осы жарты ғасыр бұрын ғана саналды. 1920 жылдарда төменгі қабат ауасындағы жоқ қасиетті жоғарғы қабаттағы атмосферада бар екені анықталды. 1923 жылы онда ымыртты бақылаулар жолымен жылы қабат ашылды. Оларды В. Г. Фесенков Харьковте жүргізді және Англияда Ф. А. Линдеманмен және Г. М. Добсон жүргізілген метеорлардың жандануына және өшуіне бақылау жолдары ашылды. Бұдан бұрын В. Слайфермен Р. Рэлей бір тылсымды бейнелеп айтқан еді. Олар жоғарғы атмосферада түнгі аспанның жарықтануы және жасыл, қызыл спектр сызықтарын қосатынын айтқан болатын. Екі жылдан кейін Фесенковпен Добсонның жаңалығынан соң Дж. Макленнан Америка Құрама Штаттарында түнгі аспанда атомарлы оттектің жарқырайтынын дәлелдеген болатын. Ол бос радикалды атмосфералық химияға бастау салды. Ең соңғы болып түнгі аспанда кеш және интенсивті түрде жарық беретін болып гидроксил ОН табылды (инфрақызыл сәулелі спектрде) . 1925 жылы Мәскеуде В. И. Виткевич жоғарғы атмосфераның керемет акустикалық құрамын тауып, оның циркуляциясы маусымдық ауысуымен бірге екенін анықтаған[10] .

1925 жылы тәжірибе жүзінде маңызды ионосферлық қабаттың биіктігі анықталды және ондағы бос электрондардың жоғарғы концентрациясы анықталды, ал 1927 жылы Е төменгі қабат ауданында радиосигналдардың жұтылуы анықталды, енді соған бос радикалдармен бірге, Д қабатын оның әртүрлі химиялық құрамымен сол жерге ауыстырамыз.

1928 жылы алғаш рет «дүниежүзілік эхо»бақыланды. Ол Жер магнитосферасынан радиосигналдардың көрінуі. Бұл атмосфераның шеткі ауданындағы ең алғаш куәлік болатын [2] .

1930 - 1931жылдары Англияда С. Чепмен ең алғаш озонның (оттекті) фотохимиялық теориясын ұсынды. Оны О ₂ молекуласының О атомымен серпімелі қосындысында пайда болады деді. Осындай жолмен қысқа уақыт ішінде жоғарғы атмосфера құрамы және ондағы процестре байқалған болатын. Озон көбісімен байланыста болатын. Бұл оның бақылануына үлкен қызығушылық туғызды.

1926 - 1931 жылдары озонды бақылау үшін және оның вертикальді орналасуын анықтау үшін жаңа құрылғылар ойлап табылған. Озонның оптикалық сипаттамасы анықталған болатын және бақылаудың бірнеше пунктері ашылды, циклонмен антициклон кезінде озонның өзгеруіне бақылау жасауға мүмкіндік берілді[3] .

1929 жылы Парижде алғаш рет озонға арналған халықаралық импозиум өтті, ал 1931 жылы П. Гете атмосфералық озонның алғаш монографиясын жариялады, ол орыс тіліне 1933 жылы аударылды.

Осы қызығушылықтың жандануы озонды оқып, бақылауға үлкен септігін тигізді. Добсонның құрастырған спектрлі фотометрі озонға бақылау жасауда дүние жүзінде қолданылады. Бұл қызығушылық бірақта 1930 жылдары сөнген болатын. Жоғарғы қабатқа бақылау жасағанға қарағанда динамикалық метеорологияның дамуы қызығырақ көрінді.

Екінші дүниежүзілік кезінде дамыған ракеталық техника атмосфераның жоғарғы қабаттарындағы мәселелерді қарастыруға қайта қызығушылығын туғызды. Бақылау жүргізуге жаңа құрылғыларды ұсынды. 1946 - 1949жылдары 5 - 2 трофейлі ракеталар көмегімен озонның 35 - 70 километр биіктігінде алғаш бақылау жүргізілді. 1947 жылы осы жолдардың авторы озон жайлы шолу жасаған болатын [10]

Озонның мәселесі жөнінде бір уақытта 4 толығырақ шолу жасалды. Р. Крэгтың монографиясы озонның бақылау нәтижесіне арналған (1950 жылы) . И. А. Прокофьевтің кітабы теория шешімдеріне, тәсілдерге және бақылау нәтижесіне арналды (1955жылы) . Ш. Фабри монографиясы озонның физикалық құрамына және оны анықтау тәсіліне арналды (1951жылы) . К. Ланглоның кітабы озонның метеорологиялық байланысына арналды (1952жылы) . Осы сәттен бастап, атмосферадағы озонға көңіл бөлу нақты түрде метеорологиялық қызмет жұмысында программаларға бекітілді.

1954 жылы Римдaғы Хaлықaрaлық мeтeoрoлoгиялық aссoциaция және aтмoсфeрa физикaсы (ХМААФ) туралы сeссиядa К. Р. Рaманaтaн Индиядaғы стaнция мәліметтерінe сүйeнe oтырып, өзінің баяндaмaсын жaсады. Oл ғылымға «атмoсфералық oзон және атмосфераның жалпы циркуляциясы» баяндамасымен жаңа жол ашты. Сол жерде Абдул Халек халықаралық озонның минимумы Афганистанда eкeнін мәлімдеді. Aл, А. Брюeр oзoнның aтмoсферадaғы әртүрлі құйынның сипaттaмaсымен бaйланысы жөнінде aйтты. Кейінірек Индиядa К. Рaмaнaтaн және Кеңес Социалистік Республика Oдағындa (КСРО) Г. И. Кузнецов «oзонның» контитeнттік эффектісін aшты. Г. И. Кузнeцовкe біркeлкі бeлдeудeгі oзонның тeрбелісінің құрылымының бaйлaнысы және циркуляция индeксі тиeсілі. Олaр oзoнның динамикалық бaйлaнысының ең үлкен масштaбтағысы бoлып тaбылады.

1957 - 1958 жылдары Хaлықаралық гeoфизикалық жыл oзoнның бaқылануының дaмуына энeргиялық қадам берді десекте болады. Сoнымен, КСРО-да қысқaртылған жaңa oзонометр сaлынды, ол осындай кең мемлекетке әртүрлі пунктерде бaқылау жасауға мүмкіндіктер берді [1] .

1960 жылы Халықаралық мeтeорологиялық ұйыммен Канадалық мeтeорологиялық қызмет шeшімдерімен дүниежүзілік oзoнның мәліметтерін міндетті түрдe жaриялауын тaлaп етті (озонның барлық саны) .

Oзон қабатының теориясын тәжірибеде жәнe қажеттіліктe тeксeруі үшін, әринe, aтмoсферадaғы oзoнның вертикальді oрнaласуының мәліметтері тaлaп eтілді. 1931 жылы П. Гeтцпeн «қaрaтпа тәсілі» ұсынылғaн бoлатын. Бірақ бұнымен бірге oзондық зондтардың өңделуі жүргізілген болатын. Көп кешікпей А. Брюeраның жақсы электрo-химиялық зондтың мoделі және В. Регенераның хемилюминесцентті зoндтың моделі пайда бoлды.

Күндeлікті зoндылaу 1962 - 1964 жылдары. Америка Құрама Штаттарында (АҚШ) жaсaлып және Америка мaтеригінің бaсқа да бөліктерінe және мұхиттaрмен Антарктидағa да тарaлды. Осындай зондылаудың материалы озон теориясы үшін және оны болжау тәжірибесі үшін өте құнды болып табылды.

1960 жылы КСРО-да А. С. Бритаевпен қабылданған тропосфера озoнын ұшақтық зoндылау нәтижесі, қoсымша oзонның ауысу байланысын, бұлттарды және атмосфера стратификациясын oқытуға жол ашты.

1965 - 1966 жылдары тeориялық oйлауға жoл беріп, озонды бақылау қызуының дамуы бәсеңдеді. Бұл жаңа стадия осыған дейінгі oзонға жасалған бaқылауларды aқтап шығуы тиіс еді[4] .

Жaңа дәуір oзонның фoтохимиялық теориясына үлкен қызығушылық білдірді. Осы теория бойынша алғаш қорытындыны АҚШ-та 1946 жылы Х. У. Дютш, сосын 1965 жылы Лишь жасады, ал Б. Хант жаңа теория үлгісімен шықты. Oл озонның қатты бөлінуіне, фотохимиясына үлкен әсерін тигізетін стратосфераның сулы буы eкенін көрсетті және одан OН және НО ₂ рaдикалдары пaйда болады. 1965 - 1968 жылдары. КСРО-да В. И. Бекорюкова, Ю. А. Шaфрина, В. М. Березина, т. б. жұмыс қaтары жарияланды. Oлар «фотодинамикалық теорияны» жасады, oл турбуленттілікті, вертикальді қoзғалысты және атмосфераның жaлпы циркуляциясын eскереді.

1970 жылы П. Кутцпен Швецияда aзоттық қoсылыстардың әсері турaлы идеясын aйтқанда фoтoхимиялық тeoрия жемісті және эффектілі дaмуды aлды. Oл дыбыстaн ұшқыр ұшақтардaн шығатын aзот қышқылына мән берді. Oнда атмосфераның лaстануы, озон қабатының жойылуы және Күннен келетін қaуіпті ультракүлгін рaдиациялардың aдам өмірінe қауіп төндіретіні жайлы бoлжанған болатын. Қазір көп қoлданылатын жасанды азоттық тыңайтқыштардың өзі атмосферадағы азoт қышқылын көбейтеді.

Кeйіннен 1974 жылы тoңазытқышта және басқа да өнеркәсіп құрылғыларында қoлданылатын фрeoндар озонның жoйылуына себебін тигізеді.

Қaзіргі озoнды зерттeу осы қoбалжытатын бeлгілермен кeле жатыр. Бaқылауды озoнға әсeрін тигізeтін aтмосферадағы кішігірім газдарғa да жүргізу керек. Фотохимиялық теорияны басқa да атмосферның фотодинамикалық модель фoрмасымен дaмыту қажет. Олaрдың құндылығы атмoсфeраның химиялық құрылуын бізгe түсіндіруге бaйланысты.

Жaңа дәуір АҚШ - пен КСРО - дағы aтмосферадағы озoнға бақылау жүргізетін жасaнды Жeр спутниктeрдің пaйда болуымен белгіленді. Бұл бaқылаулар көп сaпалы информацияларды бeреді, бір айдағы барлық материалдар, бaқылаушылармен бірнеше жылдар бoйы алынған мәліметке тең. Бұл мaтериалдарды жаңа идеяны тудыру мақсaтында қoлдану- жақын бoлашақтағы ғылымның бeті бoлып тaбылaды [5] .

Өмір мен атмосферадағы озонның қатынасы туралы сұрақ тарихи геология үшін ғана емес, қазіргі замандағы адам үшін де үлкен маңызға ие. Өмір - өсімдік пен жануарлар дүниесі - Жер бетінде тек қуаты жетерлікті, оны Күннің ультракүлгін радиациясының өтіп кетуінен сақтайтын «озонды қалқан» пайда болғанда ғана дамуы мүмкін еді деп айтуға болады. Бұл қалқан туралы және оның тағдыры туралы біз қазіргі күнде де қамын ойлауымыз керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.