Теломеразалы белсенділік туралы ақпарат

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Теломерлер. Теломеразалы белсенділік.

Мақсаты: ДНҚ теломеразалық бірізіділгін оқу, теломеразаның әсер ету механизмі.

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім

Теломералар қызмет
Теломерлер құрамы
Нобельдік теломерлер
Теломеразалар
Теломеразалар әрекетінің тетіктері
Теломеразаның әр түрлі адам жасушаларындағы активтілігі туралы мәліметтер

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

telomeres3 Теломер ─ хромосомалардың дәл ұшында орналасқан бөлік. Теломераның белгілі қарама-қарсылық сипаты бар, сол себептен хромосомалар бір-бірімен бос ұштарымен қосылып кете алмайды. Теломералардың жоғалуы (иондық радиацияның т. б. заттардың әсерінен) әр түрлі хромосомалардың бір-бірімен оңай қосылып, олардың морфологиясының өзгеруіне әкеледі.

Теломер терминін 1932 жылы неміс ғалымы Г. Меллер ұсынды. Теломер грекше-ден аударғанда telos-ұшы, meros-бөлік деген мағына береді.

Теломералар қызметі

Механикалық қызметі:

Теломералар хромосомалардың ядро матриксіне бекінуіне қатынасады;
Теломералар хромосома хроматидаларының ұштарын бір-бірімен тіркестіреді;

Тұрақтандырушы қызметі:

Жасушада теломераза болмаған жағдайларда ДНҚ-ның кодтаушы бөлімін толық репликацияланбаудан сақтайды;
Егер жасушада теломераза болса, үзілген хромосома ұштарын тұрақтандырады;

Гендердің экспрессиялануына әсер етуі:

Теломераға жақын орналасқан гендер экспрессиясы төмен болады (репрессияланған), мұны транскрипциялық үнсіздік немесе сайлансинг деп атайды.

Теломердің айтарлықтай қысқаруы оларға жақын орналасқан гендерді активтендіреді, мысалы Rap 1 не TFR 1гендердің активтенуі.

Есептеу қызметі:

ДНҚ«-ның теломерлік бөлімдері теломеразасыз жасушаның бөлінуін есептеп отыратын репликометр болып табылады. Жасуша үшін оның қанша рет бөлінгеніне қарағанда, теломера ұзындығының сындарлы деңгейіне дейін қанша рет бөлініп қалғаны маңыздырақ. Сондықтан теломера - жасушаның теломеразасыз қанша рет бөліне алатынын есептейтін құрылым болып табылады.

Теломера ұзындығы сыңдарлы деңгейге жеткенде ол өзінің жоғарыда аталған қызметтерін атқара алмайды, сондықтан да жасуша циклы бұзылып өтеді.

Осы себепті барлық жасушаларда немесе тек эмбриональдық жасушаларда(ствол жасушаларында), ДНҚ-ның толық репликацияланбаған учаскелері қалпына

Теломерлер құрамы көптеген белоктардан тұрады, олар теломерлік ДНҚ-мен кезектесе байланысады.

Теломерлер ДНҚ

Ақуыз комплексі

Теломерлер ақуыздары екі топқа бөлінеді:

Бір тартылысты теломерлік ДНҚ-мен байланысқан ақуыз
Екі тартылысты ДНҚ-ы теломермен байланысқан ақуыз

Нобельдік теломерлер

Медицина мен физиология саласынан осы жылы 3 адам 3 жыл қатарынан нобель сыйлығына ие болды. Олар теломерлердің және теломеразалардың хромосоманы қорғауы жайында еңбек жазды. Олар теломеразаларды ашушылар болып саналады. Ол кісілердің есімдері:Элизабет Блэкберн, Кэрол Грейдор және Джек Шосток.

Теломераза - бұл арнай қызметі бар фермент. Оның қызметі өзінің матрицалық РНК-сы арқылы теломердің қайталануын аяқтау және теломерді ұзартумен сипатталады.

Теломераза ─ жасушаның әрбір бөлінуінде азды-көпті қысқарған хромосома ұштарын қалпына келтіруші фермент.

Теломеразалар әрбір теломералардың G-тізбегін ұзартады. Теломеразалар 450 нуклеотидтерден тұратын теломеразалық РНҚ байланысқан. Оның ортаңғы учаскесі 1, 5 теломерлік қайталануға комплиментарлы болады.

Теломеразалар қызметі ─ ол қысқа, жаңадан ситезделген тізбекті ұзартпай, ескі аналық (матрицалық) ұзын тізбекті ұзартады.

Теломераза әрекетінің тетіктері.

Теломеразалар әрбір теломеразалардың G-тізбегін ұзартады. Теломеразалардан 450 нуклеотидтерден тұратын теломеразалық РНҚ байланысқан. Оның ортаңғы қысқа учаскесі 1, 5 теломерлік қайталануға комплиментарлы болады.

Осы РНҚ-ның сол жағындағы триплет (АУЦ) ДНҚ-ның G-тізбегінің шеткі теломерлік жартықайталанумен байланысу үшін пайдаланылады. Қалған гексонуклеотид (ЦЦААУЦ) G-тізбекті 3’ ұшынан ұзарту үшін матрица ретінде қызмет атқарады.

Теломеразалар қызметі, өте қызық-таңқаларлық, ол қысқа, жаңадан синтезделген тізбекті ұзартпай, ескі аналық (матрицалық) ұзын тізбекті ұзартады.

Аналық тізбектің 3’ ұшына теломераза бірізділікпен бірнеше ондаған, тіпті жүздеген, гексонуклеотидтерді (ГГТТГ) жалғайды. Осыдан кейін біршама ұзарған тізбек тағы бір Оказаки фрагментінің синтезделуі үшін матрица қызметін атқарады.

Ол жоғарыда сипатталған ДНҚ синтезі сияқты жүзеге асады. Алғаш аналық тізбектің 3’ ұшынгда праймаза «РНҚ ұйытқыны» синтездейді, сосын ДНҚ-полимераза β теломерлік қайталануларға комплиментарлы дезоксинуклеотидтерді ұйытқыға жалғайды. Фрагменттің өсуі 5’→3’ бағытында жүреді, ал оның аяқталуы алдыңғы фрагменттің 5’ ұшымен түйіскенде ғана жүзеге асады. Синтезделген фрагменттің ДНҚ тізбегіне жалғануын ДНҚ-лигаза қамтамасыз етеді. Экзонуклеаза жаңа тізбектегі «РНҚ-ұйытқыны» алып тастайды. Нәтижеде ДНҚ қос тізбегі бұрынға ұзындығына ие болады.

Теломераза құрамында РНҚ-ы бар жалғыз кері транскриптаза.

Теломеразалық РНҚ құрылысы, ұзындығы бойынша бір-бірінен айқын ерекшеленеді.

Теломеразалық РНҚ-ның арнайы екіншілік-үшіншілік құрылымы болады.

Екіншілік теломерезалық РНҚ тек қарапайымдыларға тән.

Қорытынды

Теломерлердің негізгі қызметімен жоғарыдан көріп таныс болдық. Одан өзге олардың көлемі мен ұзындығына байланысты хромосоманың сапасы анықталады, яғни теломер неғұрлым ұзын болса, соғұрлым жасушаның жасы ұлғаяды. Теломеразалардың қарқынды өсуін тоқтатқанда рак ауруын тежеуге немесе оны тоқтатуға болады. Бұл американдық ғалымдардың зерттеуі бойынша дәлелденген. Қорыта айтқанда теломерлердің қызметі мен құрлысын зерттеу болашақта медицинаға маңызы бар жаңалықтар ашуы мүмкін.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі