Микроэкономика пәні,әдістемесі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

By LADY MooN

Микроэкономика

1. Микроэкономика пәні, әдістемесі

Қазіргі кезеңде экономиканы зертеуде микроэкономика және макроэкономика деп екі бөлімге бөлу қалыптасқан, бірақ олар өзара тығыз байланысты болады. Микроэкономиканың басты ерекшелігі - бұл пән негізгі экономикалық бірліктердің (фирмалар, үй шаруашылықтары) жұмыс істетудің ауқымы, олардың нарықтағы мінез-құлқын зерттейтін бөлімі. Микроэкономика фирмалар мен үй шаруашылықтарының рыноктағы мінез-құлқын, іс-әрекетін, олардың шешім қабылдауының экономикалық негіздерін және өзара байланыстарын зерттейді. Экономика теориясы кейнсиандықтан бұрын микроэкономика теориясы болған. Осы кезеңде макроэкономикалық ретінде жіктеуге болатын теориялар пайда болып, дамыған, барлық сол кездің зерттеулері жеке экономикалық субъктілердің қызметін зерделеуіне негізделген. Сонымен бірге, микроэкономика өзінің шын дамуына неоклассикалық экономикалық теориясының, ең алдымен, маржинализмнің үстемдігі кезеңінде жетті. Микроэкономика теориясы адамдардың экономикалық іс-әрекетін зерттеп, олардың жалпы^егізгі заңдылықтарын белгілейді. Адамдардың экономикалық іс-әрекеті өз қажеттіліктерін қанағаттан-дьфуға бағытталады және бүларды қүрайтын: қажеттілік, ресурстар, технология, өнімдер және оларды пайдалану бір-бірімен тығыз байланысты. . Микроэкономиканың зерделеу пәні - жеке экономикалық субъектілердің қызметі болып табылады. Нарық экономикасы жағдайларында олар, бір жағынан, сатып алушылар (тауарлар мен қызмет етуге ие болатын тұтынушылар; өндіріс факторларын еңбек пен капиталды сатып алушы фирмалар), екінші жағынан - сатушылар (тауарлар мен қызметтерін сататын фирмалар, жалданатын қызметкерлер мен ресурстар (қорлар) иелері) . Олар өндіріс факторлар нарығында қорларды сатады. Сонымен, сол субъектілер бірдей (бір мезгілде) сатушы да, сатып алушы да болады. . Микроэкономика пәні деп экономикалық субьектілердің экономикалық шешім қабылдауын айтамыз.

Микродеңгейдегі экономикалық талдау оң немесе нормативті тәсілді үйғарады. Оң талдаудың мәні мынада: ол сипаттайтын болып келеді, яғни нақты болып жатқан экономикалық құбылыстардың зерделеуін, олардың себеп-салдар байланыстарын жобалайды.

Нормативті талдау - бұл үдерістер мен құбылыстар қандай болу керек екені жөніндегі бағалау пікірлер, ол мақсаттық нұсқамаларды дамытуға бағдар береді. Шекті талдау - маржиналистік теориясының негізгі әдісі. Бұл шекті (маржиналды) шамаларды және олардың динамикасын (өзгеріп, дамуын) зерделеу. «Шекті» деген терминді экономика теориясына маржинализм мектебінің өкілдері еңгізді. Олардың түсінігі бойынша «шекті» - «қосымша», «келесі» деген ұғымдарды білдіреді. Функционалды талдаудың мақсаты - бір шамалардың екінші (басқа) шамалардан математикалық функциялар арқылы тәуелдігін тауып, зерттеу. Функциялардың графикалық бейнелеуі графикалық сызу әдісі болып табылады. Шамалардың бір бағытта өзгеруін көрсететін тура (оң) тәуелді графикта ұлғаймалы қисық сызық түрінде суреттеледі. Кері (теріс) - сәйкес төмен түсетін сызық бойынша. Экономикалық-математикалық модельдеу әдісі нақты, шын объектінің сипаттарына ие жасанды объектінің модельдеуі мен талдауына негізделген. Экономикалық модельдеу мысалдары: сұраныс және ұсыныс моделі, кіріс (табыс) пен шығыс айналымының моделі, мультипликатор моделі, олигополия моделі және т. б.

2. Сұраныс, сұраныс заңы және бағалық емес факторлар

Сұраныс - сатып алушы осы баға бойынша алуға дайын тауарлар саны. Сұраныс міндеті - тауарға сұраныс пен оның шамасы мен көлемін анықтайтын факторлар араларындағы тәуелділік. Сұраныс пен баға арасындағы кері тәуекелділік (оның шамасын анықтайтын негізгі факторы) сұраныс заңымен білініп, теріс ылдиі (еңкіші) бар сұраныс қисық сызығы түрінде көрсетіледі.

Сұраныс заңы бөша тауарлардың бағасы неғұрлым төмендеген сайын тұтынушының сатып алатын тауарларының саны көбейеді нөсе керісінше. Сұраныс заңының әрекеті 3 фактормен түсіндіріледі :1 сатып алушының психологиясымен - сатып алушылар негізінде көптеу тауарларды төмен бағамен алғанды ұнатады. 2 кемитін (азаятын) шекті пайдалылық заңымен - оған сәйкес, тауардың келесі даналары тұтынушы үшін азайған пайдалылыққа ие болады (керегі аздау қажеттілікті қанағаттандырады), демек, оларға баға кеміген (азайған) жағдайда алынады. 3 кіріс (табыс) әсері және ауысу әсерімен. Кіріс (табыс) әсерінің мәні: тұтынушының тұрақты кірісі шартында (жағдайында) тауар бағасының төмендеуі оны сатып алу қабілетін жоғарылатады да көп тауарды сатып алуға мүмкіндігі болады және керісінше. Алмасу әсері: тауардың бағасын көтергеннен ол қымбат зат болып саналады да, тұтынушы арзандау ауыстырушы - тауарларды алуын ұнатады. Кіріс (табыс) және алмасу әсерлері келесі тақырыптарда тыңғылықты (толық) қаралады.

Бағалардан басқа, сұранысқа бағалық емес детерминаттар да әсер етеді, олар: сатып алушының табысы, оның ұнатымдары, нарықтағы сатып алушылар саны, солармен қатар, ұштасқан тауарлардың бағалары. Бағалық емес детерминаттардың өзгеруі сұраныс көлемін өзгертеді де графикте сұраныс қисық сызығының жылжытуымен бейнеленеді. (2 сурет) сұраныс көлемінің үлкеюі қисық сызықты жоғарыға және оңға жылжытады (Д _дан - Д ₁ ^ге дейін), ал азаюы - төмен және солға (Д _дан - Д ₂ ^ге дейін

D ₁ D D ₂

Сонымен қатар тұтынушылардың талғамы мен қалауы да әсер етеді. Талғам-сатвп алушы үшін әрбір тауарда болотын өзіне тартымдылық көрсеткіші және бұл моданың өзгеруінен н-се жаңа ақпараттың пацда болуынан өзгеруі мүмкін. Талғам өзгеруі - бұл сұранасты өзгертетін себептердің бірі. . Ал бағаның өзгеруін күту-бұл фактор да сұраныс қисығына әсер етеді. Егер адамдар тауардың бағасы өседі деп күтсе онда сол тауарға деген сұраныс көбейіп қисық оңға жылжиды.

3 . Ұсыныс, ұсыныс заңы және бағалық емес факторлар

Ұ сыныс деп тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі бір уақыт аралығындағы сатқысы келетін заттарының көлемі арасындағы байланысты айтамыз.

Ұсыныс қисығы - тауардың бағасы мен оның нарықтағы ұсыныс көлемінің арасындағы тэуелділіктің график түріндегі көрінісі.

Үсыныс қисығының бойымен жылжу - баға өзгергендегі ұсыныс көлемінің өзгерісін білдіреді.

Ұсыныс заңы- тауардың багасы неғұрлым жоғары болған сайын, оны ұсыну көлемі де соғұрлым көп болады.

Ұсыныстың бага өзгеруіне реакциясы төмендегілермен түсіндіріледі:

өндіріс саласындагы фирмалар бага жоғарылаған кез-де резервтегі жэне тез іске қосылатын жаңа өндіріс қуаттарын пайдаланады, ал бұл өз кезегінде ұсынысты жоғарылатады;
бағаның тұрақты түрде жогарылауы байқалса, онда басқа өндірушілер осы өндіріс саласына кіруге ұмтылады, ал бұл жағдай тауар өндірісін жэне оның ұсынысын одан сайын жоғарылатады.

Үсыныстың өзгеруі - багалық емес фактордың эсерінен ұсыныс қисығының не жогары солга, не төмен оңға жылжуын білдіреді

. Ұсыныс көлемінің өзгеруі ұсыныстың бағалық емес детерминаттары ықпалымен болып жатады - өзара ауысатын және өзара бір-бірін толықтыратын тауарлардың бағасы, ресурстарға (қорлар) және өндіріс факторларына қойылған бағалар, технологиялар, салықтар мен жәрдемақылар, нарықтағы сатушылар саны, бұл графикта ұсыныс қисық сызығының жылжуымен бейнеленеді.

Ұсыныс қисық сызығы нарық сұранысының сипатына байланысты өз кескінін, пішінін өзгертеді. Мыс, малға беретін жемнің бағасының төмендеуі шұжық ұсынысының өсуіне әкееледі. Егер баға өзгермесеоңда

ұсыныс қисығы оңға жылжилы.

4. Нарықтағы тепе-теңдік

Сүраныс пен ұсыныстың өзара эрекеттесуі және олардың үйлесімі бага механизмі мен бэсеке негізінде іске асады. Бұлар цпрықтағы тепе-теңдік пен теңдестік бағаның құрылуына зор ықналын тигізеді.

ІІарықтық тепе-теңдік - бұл нарықтагы гиупрларга сұраныс пен олардың ұсынысы тең болатын жағдай.

Тепе-теңдік бага (Р _£ ) - бэсекелестік күштердің эсер етуі нэ-тижссінде сұраныс пен ұсынысты теңестіретін баға.

Егер тепе-теңдік бағадан немесе саннан ауытқу байқалса, нарық тепе-теңдік жайынан (күйінен) шығады. Тепе-теңдікке жетудің 2 балама жолдары - Вальрас бойынша тепе-теңдік және Маршалл бойынша тепе-теңдік деп аталады. Швейцар экономисті Л. Вальрас әзірлеген моделінде (үлгісінде) тепе-теңдіктен ауытқу нақты нарық бағасының тепе-тең бағасынан ауытқу нәтижесінде болады (9 сурет) . Нақты нарық бағасы (Р ₁ ) теңсалмақты баға (Р _Е ) деңгейінен төмен белгіленді дейік. Бұл жағдайда сұраныс ұсыныстан асып (Q _D > Q _S ), сұраныс артылып қалады, ол сатып алушылар арасында бәсекелестік туғызып, нарық бағасын теңсалмақты баға деңгейіне дейін жоғары итермелейді. Егер нарық бағасы (Р ₂ ) теңсалмақтыдан (Р _Е ) жоғары болса, ұсыныс молшылығы (артылып қалуы) орын алып, сатушылардың бәсекелестігі нарық бағасын теңсалмақты деңгейге дейін төмендетеді. Вальрас бойынша сұраныс пен ұсыныс функцияларының түрі: Q _D = f (P) ; Q _S = f (P) ; тепе-теңдік шарты Q _D = Q _S

Вальрас Маршалл

Нарықтағы тепе-теңдікті Е нүктесі десек, сұраныс көбейгеннен Д-Д2ге тепе-теңдік Е2 жылжиды

5. Тұтынушылар мен өндірушілердің ұтысы. D нарықтық сұранысының қисығы барлық тұтынушылардың калауы мен . Сатып алушылардың бір бөлігі аталган бағамен тауардың белгілі санын алуга келіседі, баскалары аталган багамен тауардың одан аз санын млуга мүмкіншіліктері бар немесе мүлдем алмайды. [Q ₁ Q _e ] интервалын өзара тең кесінділерге Q _1, Q _2, …, Q =Q нүктелермен бөліп тастайық. Тұтынушылардың бір бөлігі Q=Q-0 тауар бірлігін кем дегенде p бағаға сатып алуға келіседі, бірақ шындығында олар p бағамен алатын болады . (график мухам. і» бет ) Олардың ұтысы (p-p) Q, яғни 0Q негіздемесі бар ж/е графиктегі p биіктігі сол жақтағы бірінші тік бұрыштың ауданына тең. Осыған ұқсас, p2 бағасымен ∆Q ₂ =Q ₂ -Q ₁ тауар бірліктері қосымша алынатын болады, ал тұтынушылардың қосымша ұтысы (p2-pe) ∆Q2 б/ды. Бұл -сол жақтағы 2-ші тік бұрыштың ауданы. Бұл пайымдаманы қайталасақ барлық тұтынушылапдың жалпы ұтысы мына қосындыға ∑(pi-pe) ∆Qi

i=1

жуықтау, яғни, жоғарыдан D қисық сұрасына ж/е төменнен - p=pe деңгейлес тіке сызықпен шектелген сатылы фигура алаңына тең екендігін көреміз. Егер біз [0, Qe] интервал бөлінуін майдаласақ онда графиктегі сатылы фигуралардың жоғары шекарасы D сұраныс қисығына жақындай береді. Ұсыныс қисығы өндірушілердің сатуға келісетін белгілі тауар мөлшерінің ең төменгі бағасын көрсетіп тұр. Өндірушілнрдің бәр бөлігі аз мөлшерде ғана сатады, ал кейбіреулері өндірісті мүлде тоқтатады. Бірақ, бәсекелік нарықта өндірушілер аз тауарларын біркелкі бағамен сатып жатады. pe-p aйырмашылығы тауар бірлігін сатудан тапқан өндірушілердің ұтысын анықтайды. А ауданы-тұтынушылар ұтысы, В ауданы- өндірушілер ұтысы, А+В ауданы қоғам ұтысы. (График Тұтынушылар мен өндірушілердің ұтыстары) . Көргендей, p<pe бағасында pe біркелкі бағасына дейін құнды көтеру талпынысы бар, бірақ оны pu деңгейінен жоғары көтеруге тыйым салынған. Сондықтан рынокта тауар pu бағамен сатылатын болады. Q ^s Ұсыныс мөлшеріне қарағанда, Q ^D сұраныс мөлшері жоғары болып келеді, бұл тапшылыққа апарады. Тауар тапшылығы тұтынушылардың теңсіздігіне әкеледі. Тұтынушылардың бір бөлігі тауарды pu бағасымен ала алады. Қалғандары pu-дан гөрі артық баға төлеуге келісуге мәжбүр болады. ”Бейресми базар“ пайда болады. Қоғамның ұтысы қысқарады: А’+B’<A+B, бұл жағдайда өндірушілнр B<B’болғандықтан ұтыста қалады. (график Бағаның жоғары деңгейі) Үкімет бағаның төменгі деңгейін де енгізе алады, мәселен еңбек нарығын . (график Бағаның төменгі деңгейі) жұмыска түргандар ұтымды жағдайда болады. Жұмыссыздык артады. Қоғамдық ұтыс төмендейді: А’+B’<A+B. анығы, А ^! <A болғандықтан түтынушылар ұтылыста болады.

6. Баға бойынша сұраныс икемділігі. . Сұраныстың бағалық икемділігі - баға 1%-ке өзгергенде, сұраныс мөлшері неше %-ке өзгеретінін сипаттайтын шама. Сұраныстың баға икемділігі сұраныс шамасының өзгеруіне баға өзгеру ықпалының дәрежесін көрсетеді. Баға бойынша сұраныс икемділігі теріс сан болып келеді, өйткені сұраныс пен ұсыныс араларындағы тәуелділік, байланыстылық кері. 1) Нүктелі икемділік коэффициенті - бастапқы мағыналарына қатысты баға мен сұраныстағы пайыздық өзгерістерді сипаттайды: Е _d = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [Р ₀ / Q ₀ ], мұнда Р ₀ және Р ₁ - өнімнің базистік және есепті нүктелеріндегі бағасы. Q ₀ және Q ₁ - базистік және есепті нүктелердегі сұралатын өнімнің саны. 2) Доға тәрізді икемділік коэффициенті - орташа мағыналарға қатысты баға мен сұраныстағы пайыздық өзгерістерді сипаттайды да мына формула бойынша есептеледі: Е _d = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [[(P ₀ + P ₁ ) / 2] / [(Q ₀ + Q ₁ ) / 2] ] = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [Р / Q] . Икемділіктің сандық параметрі ретінде, сұраныстың бағалық икемділік коэффициенті қолд. сұраныстың бағалық икемділігінің шамасы теріс сан болады Е _р (D) <0себебі тауар бағасы жоғарылағанда сұраныс көлемі төмендейді. Бірақ икемділікті бағалаған кезде көбінесе бұл көрсеткіштің абсолюттік мәні колданылады. егер ׀ E _p ^d ׀ >1 болса, онда тауарға сұраныс икемді болады. егер ׀ E _p ^d ׀ <1болса, онда тауарға сұраныс икемсіз болады. егер ׀ E _p ^d ׀ =1болса, онда тауарға сұраныс икемділігі 1-ге тең болады. Егер ׀ E _p ^d ׀ =0болса, онда сұраныс оте икемсіз. егер ׀ E _p ^d ׀ →∞ болса, сұраныс оте икемді. ׀ E _p ^d ׀ >0 болса, онда зерттеп отырган тауар Гиффен тауары болады. Сұраныстың бағалық икемділігінің графиктері:1. ׀ E _p ^d ׀ >1 сұраныстың баға өзгеруіне сезімталдығы жоғары. Бағаның р ₁ ден р ₂ ге төмендеуі сұраныс көлемін Q ₁ ден Q ₂ ге дейін бірталай өсіреді, ал жалпы түсім жогарылайды. 2. ׀ E _p ^d ׀ <1 сұраныстың баға өзгеруіне сезімталдығы томен немесе әлсіз. Бағаның томендеуі сұраныс колемін азгантай шамага осіреді, сондыктан жалпы түсім томендейді. 3. ׀ E _p ^d ׀ =1 сұраныстың бірлік икемділігі. баганың томендеуі сұраныс колемін діл сондай шамаға осіреді, сондыктан жалпы түсім озгермейді. ( график икемсіз, икемді, икемділігі бірге тен сұраныстың)

7. Бағалық икемділік және жалпы табыс . Сұраныстың бағалық икемділігі - баға 1%-ке өзгергенде, сұраныс мөлшері неше %-ке өзгеретінін сипаттайтын шама. Сұраныстың баға икемділігі сұраныс шамасының өзгеруіне баға өзгеру ықпалының дәрежесін көрсетеді. Баға бойынша сұраныс икемділігі теріс сан болып келеді, өйткені сұраныс пен ұсыныс араларындағы тәуелділік, байланыстылық кері. 1) Нүктелі икемділік коэффициенті - бастапқы мағыналарына қатысты баға мен сұраныстағы пайыздық өзгерістерді сипаттайды: Е _d = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [Р ₀ / Q ₀ ], мұнда Р ₀ және Р ₁ - өнімнің базистік және есепті нүктелеріндегі бағасы. Q ₀ және Q ₁ - базистік және есепті нүктелердегі сұралатын өнімнің саны. 2) Доға тәрізді икемділік коэффициенті - орташа мағыналарға қатысты баға мен сұраныстағы пайыздық өзгерістерді сипаттайды да мына формула бойынша есептеледі: Е _d = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [[(P ₀ + P ₁ ) / 2] / [(Q ₀ + Q ₁ ) / 2] ] = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [Р / Q] . Сұраныс икемділігінің келесі түрлерін айырады: 1. Сұраныс баға бойынша икемді :бағаның 1%-ға өсуі сұраныстың 1%-дан астам төмендеуіне әкелсе. -∞< ^Р E (D) =<-1 . Икемділік коэффициенті бұл жағдайда 1-ден көп. 2. Сұраныс баға бойынша икемсіз : бағаның 1%-ға өсуі сұранысты 1%-дан аз төмендеуіне әкелсе, -1< ^Р E (D) <0 . 3. Мүлде икемсіз сұраныс: бағаның ешқандай өзгерісі сұраныстың өзгерісіне әкелмейді (сұраныс бағадан тәуелсіз), ^Р E (D) =0. Бұндай сұраныс өмірлік тұрмыста ең қажетті тауарларға жиі байқалады, оларды кейбір тұтынушылар бағасының өсуіне қарамастан сатып алады, мысалы, дәрі-дәрмектер. Сұраныс қисық сызығы баға қисық сызығының түрін алады . 4. Анық икемді сұраныс - бағаның аз ғана өзгеруінде де сұраныс айтарлықтай өзгереді (сатып алу мүмкіндіктердің шегіне дейін), ^Р E (D) =-∞. 5. Бірлікті икемді сұраныс - бағаның пайыздық өзгеруі сұраныстың бірдей пайыздық өзгеруімен бірге жүреді, ^Р E (D) =1. Жалпы табыс :TR=pQ(р-баға, Q-сатылатын тауар көлемі) . р+∆р баға өзгеруінде сұраныс қисығына сәйкес сату көлемі Q+∆Q-ға дейін өзгереді. Мынадай жағдайлар болуы мүмкін: 1. Сұраныс икемді болса, 1формуладағы жақшадағы өрнек сол б/ды, онда: ∆р>0-да ∆TR-дің жалпы табыстарының өзгеруі сол, ал баға төмендеуіне ∆TR-дің өзгеруі оң. 2. Сұраныс икемсіз болса, -1< ^Р E (D) <0, 1формулада жақша ішіндегі өрнек оң б/ды:бағаның өсуі ∆р>0 ∆TR-дің өсуіне, баға төмендеуі ∆TR-дің төмендеуіне әкеледі. 3. Сұраныс 1-лік икемді, онда ∆TR=0 бағаның елеусіз өзгерісінде TR өзгермейді.

8. Табыс бойынша және қиылысқан икемділік . Микроэкономикада тауарлар бірін бірі ауыстыратын және толыұтыратын болңандықтан, бір тауардың ба және толыұтыратын болңандықтан, бір тауардың бағасының өзгеруі, екінші тауардың сұраныс көлемінің өзгеруіне әсер етеді. Бұл байланысты анықтау үшін, сұраныстың қиылысқан икемділігі деген көрсеткішті енгіземіз. Бұл коэффициент у тауарының бағасы 1%-ке өзгерген кезде х тауарына сұраныс көлемі неше процентке өзгергенін көрсетеді және төмендегідей формулалармен анықталады:

$E_{P_{Y\ }}\left( D_{lx} \right) = \frac{dQ_{x}}{dP_{y}} \bullet \frac{P_{y}}{Q_{x\ }}$ , Мұнда, $E_{P_{y}}\left( D_{x} \right) -$ қиылысқан икемділік коэффициенті;

$\frac{dQ_{x}}{dP_{y}} -$ сұраныс функциясының Р _у арқылы алынған алғашқы туындысы;

Р _у - у тауарының бағасы; Q _x - x тауарына деген сұраныс көлемі; Егер У тауарының бағасы мен Х тауарына деген сұраныс көлемі белгілі бір уақыт аралығында өзгерсе, онда $E_{P_{Y\ }}\left( D_{x} \right)$ - былай анықталады: $E_{P_{y}}\left( D_{x} \right) = \frac{Q_{x_{2}} - Q_{x_{1}}}{P_{Y_{2}} - P_{Y_{1}}} \bullet \frac{P_{Y_{1}} + P_{Y_{2}}}{Q_{x_{1}} + Q_{x_{2}}}$