Өскемен-Аягөз аумағында ҰАСМ бөлімін қайта жаңарту

Дипломдық жұмыс 55 беттен, 20 суреттен, 6 кестеден тұрады

Бұл жобада ең жаңа талшықты-оптикалық DWDM технологиясын пайдаланып, Республиканың Ұлттық Ақпараттық Супермагистраліне (ҰАСМ) кіретін Өскемен-Аякөз ТОБЖ бөлімін қазіргі жағдайға сәйкес өзгерту ұсыны-лады.

Жобада жобаның негіздемесі келтіріледі, DWDM технологиясы, жабдық-ты таңдау мәселелері қарастырылады, кабель және тарату жүйесінің өлшемдері есептеледі.

Бұдан басқа жобаның экономикалық есептелері жүргізіледі және еңбек пен айналадағы ортаны қорғау сұрақтары қарастырылды.

Реферат

Дипломная работа состоит из 55 страниц, 20 рисунок, 6 таблиц.

В дипломном проекте предлагается модернизация участка ВОЛС Усть-Каменогорск-Аягуз, входящего в Национальную Информационную Супермагистраль (НИСМ) Республики с использованием новейшей волоконно-оптической технологии DWDM.

В проекте проводится обоснование проектирования, рассматриваются технология DWDM и вопросы выбора оборудования, рассчитываются парамет-ры кабеля и системы передачи.

Кроме того, проводится экономический расчет проекта и рассматриваются вопросы охраны труда и окружающей среды.

Report

In dyplom work have 55 list, 20 pictures, 6 chart.

In the degree project modernization of site FOTL Ust-Kamenogorsk-Ayaguz entering into the National Information Superbus (NISB) of Republic with use of the newest fiber-optical technology DWDM is offered.

In the project the substantiation of designing is spent, technology DWDM and questions of a choice of the equipment are considered, pay off parametrs a cable and system of transfer.

Besides economic calculation of the project is spent and questions of a lab our safety and an environment are considered.

Мазмұны

Қорытынды 55

Қолданылған әдебиеттер тізімі 56

Кіріспе

Қазіргі таңда байланыс жүйесі қоғамның ең басты даму бөлшегіне айналды. Қарапайым телефон байланысынан бастап жоғары жиілікті интернет байланысына дейінгі барлық байланыс түрлері қарқынды даму үстінде. Бұл байланыстың қазіргі заманғы желілік талабына, оның ішінде оның өткізгіш қабілеттілігіне, сенімділігіне, икемділігіне үлкен әсерін тигізуде. Қазір енді қоғамда адамзаттың ақпарат алмасуы тек талшықты-оптикалық байланыс негізінде жүзеге асырылады деп қабылдаған.

Оптикалық талшық үлкен өткізгіштік қабілеттілікке ие. Осыдан жиырма жыл бұрын осы жүйені қолдану жайлы адамдар тіпті ойламағанда. Бірақ уақыт өте келе адамзат қажеттілігі оны жобалауынан да қарқынды дамуда. Жиырма жыл алдын талшықты оптикалық байланыс желісі (ТОБЖ) тек магистральды байланыс желілерінде қолданған, яғни континенттерді және маңызды қалаларды байланыстыру мақсатында ғана қолданған. Ал бүгінгі күні талшықты оптикалық байланыс желісі әрбір кеңседе орнатылған. Заманауи көпдәрежелі тармақталған байланыстың оптикалық жүйесін күрделі «интеллектуалды» құрылғылармен және компоненттермен басқарады және үнемі қадағалауды, квалификациялық қызметті талап етеді.

ATM, IP, SDH (STM-16/64) технологиялары енді ақпарат таратудың қарқынды дамуында шамасы келмей жатыр. Бұл байланыс жүйесін өңдейшілерге осы бір өткізу жолағындағы ағаттылықтарды түзетуге және өткізу кезінде қосымша өткізу қорын ұлғайтуды талап етеді.

Өткізу жолағында ең тиімді әрі үлкен оптикалық жүйесі бар перспективалық технологиялардың бірі болып толқынды мультиплексорлық WDM (Wavelength Division Multiplexing) технолгиясы жатады. WDM технологиясының нақ мақсаты, онда бір оптикалық талшықтың бойымен бірнеше ақпараттық каналдар әр түрлі толқын ұзындықта таратылады, ол яғни оптикалық талшықты мейлінше кең пайдалануға жол ашады. WDM технологиясы жаңа кабельдер жалғамай-ақ және әрбір талшыққа жаңа құрылғылар орнатпай-ақ ТОБЖ-ның өткізу қабілетін бірнеше есе арттыра алады. Бір талшықта бірнеше каналмен жұмыс жасау ыңғайлы. Ол жерде каналдың кез келген санын өңдеу үшін бізге тек бір WDM мультиплексоры, бір WDM демультиплексоры және оптикалық күшейткіш қажет.

Алғашқы WDM жүйесі 2 каналдан 1330 және 1550нм тұратын. Содан 1550 нм терезесіндегі каналдар арасы 8-10нм болатын 4-каналды жүйе пайда болды. Уақыт өте келе WDM компонентін өңдеушілермен өндірушілердің арасында жарысу нәтижесінде тығыздалған талшықты мультиплексорлы DWDM (Dense WDM) технологиясын және 8, 16, 24, 32 каналды жүйені жасап шығарды. Қазіргі кезде каналдар арасындағы қалыпты ара қашықтық деп 0, 8 нм алынған.

1. Мәселені талдамалы зерттеу және оны шешу жолдары

Соңғы он жылда адамзаттың ақпарат алмасуда қолданысы өте қарқынды өсуде. Желілерде ақпарат тарату жылдамдығы мен географиялық қамтулары бірнеше рет ұлғайтылды. Қазір адам өмірінде, мемлекеттік басқару мекемелерінде және ауқымды ұйыдарда бейне, дауыс және ақпаратты жылдам әрі сенімді жіберуі өте маңызды рөл атқарады. Байланыс каналының өткізу қабілеттілігін арттыруда Солтүстік Америка, Европа және Азия мемлекеттерінде айқын байқалуда.

1990 жылдың аяғында халықаралық желі арқылы ақпарат таратуда ең маңызды рөл Интернетке бұйырды. World Wide Web атты бүкіл әлемдік желінің шығуы Интернетте шексіз көп ақпараттың пайда болуына әкелді, ол арқылы кез келген өткізу жолағындағы ақпарат айқын көрінетін болды.

Оптикалық талшық осындай ақпараттың алып ағынындағы тарату ортасы болды. Алғашқы кезде байланыс каналының әрбір талшықтың үлкен өткізу жолағын бөлу үшін уақытша ТDM (Time Division Multiplexing) мультиплексрі қолданылған. Бірақ құрылғының ақпарат таратудың жылдамдығын арттыруда модульдеу және мультиплексорлеу кезінде қиындықтардың әсерінен бұл технологияны қолданы тиімсіз болды. Өткізу жолағын ұлғайтудаға альтернативті тәсіл ретінде WDM (Wavelength Division Multiplexing) толқынды мультиплексрлеу қолданылды.

1. 1 WDM, DWDM, CWDM технологиялары

1990 жылдың ортасында ТОБЖ-нің өткізу қасиетін арттыру әдісін дамытудың басты бағыттарының бірі ақпараттық оптикалық ағындарды толқынның ұзындығы бойынша тығыздау болып саналды. ГОСТ 45. 190-2001 сәйкес отандық сала құжаттары мен техникалық әдебиеттерде өткізу қасиеттерін арттыру әдісі бойынша ТОБЖ жүйесінің келесі анықтамасы қабылданған: оптикалық канал толқынды-оптикалық беріліс жүйесінің спектрлік бөлумен - ТОБЖ СБ. Шет елдерде мұндай жүйелер WDM (Wavelength Division Multiplexing) қысқармасымен белгіленеді. Тығыз спектрлік бөлу технологиясы DWDM (Dense WDM) атауын алды. Бүгінгі күні осы әдіс ТОБЖ-нің өткізгіш қасиетін арттыру бойынша басты бағыт болып қалуда.

2001 жылы NEC Corporation компаниясы өткізгіш қасиеті 10, 92 Тбит/с құрайтын DWDM жүйесін ұсынды. Бұл жүйе тығыздатылған мультиплексор әдісіні қолдану алқылы 273 спектрлік арнаны ұйымдастыруға мүмкіндік береді, ал олардың әр қайсысында ақпаратты беру жылдамдығы 40 Гбит/с дейін жетеді. Барлық ұзындықтары бойынша тығыздатылған толқын ағындары үш спектрлік диапазонда орналастырылған: S (1447-1508 нм) ; С (1527-1563 нм) и L (1570-1610 нм) . Арналар арасындағы жиілік интервал 50 ГГц (немесе 0, 4 нм) тең. Осы жылы басқа компания, яғни Alcatel ТОБЖ жүйесін аса тығыздалған мультиплексормен ұсынды. Ол 320 спектрлік арна бойынша берілетін сигналды 10 Гбит/с жылдамдыққа дейін жеткізді, ал әр арнадағы жиілік 25ГГц құрады. Бұл беріліс 2 500 км қашықтықта С + L диапазоны арқылы іске асырылды.

Осы екі жүйенің параметрін салыстыру WDM технологиясын жетілдіруде екі үрдіс қалыптасқанын көрсетеді. Біреуі мультиплексорлы спектралды каналдың санын үлкейтумен және арнада беріліс жылдамдығын бір мезетте максималды деңгейге дейін арттырумен, сонымен қатар S-диапазонын С және L диапазондарын қолдану арқылы меңгерумен байланысты болса, екінші үрдіс игеріліп қойған С және L диапазондарында арнадағы жоғары емес жылдамдықта аралық жиілікті 25 ГГЦ дейін азайту арқылы спектрлік арналарды ары қарай үлкейтуге бағытталған.

ТОБЖ және OTDM жүйелерінде оптикалық күштің қайнары ретінде синхронизация тәртібінде жұмыс істейтін шала өткізгіш (немесе тығыздатылған) лазер қолданылады. Лазер оптикалық күштің реттілік сәулесін таратады, ал олардың жиілігі топтық сандық сигналдағы ырғақтық жиілікке тең. ETDM әдісі арқылы алынған 40 Гбит/с сандық ағынды уақыт бойынша бөлу оптикалық желінің, сыртқы оптикалық модулятордың және басқа да оптикалық элементтердің көмегі арқылы іске асырылады. Алғашқы ғылыми тәжірибелік ТОБЖ және OTDM 2000-жылдары жасалынған болатын. Соңғы екі жылда осындай жүйелер өте қарқынды жасалына бастады [1] .

NEC корпорациясы OTDM әдісі арқылы 300 км қашықтыққа дейін 160 Гбит/с жылдамдықпен сигнал беретін ТОБЖ жүйесін ұсынды. Дәл осы компания 70 км ара қашықтықта OTDM әдісі арқылы жылдамдығы рекордтық 1, 28 Тбит/с құрайтын сандық сигнал беру жүйесі жайлы айтып берді, сурет 1. 1-де көрсетілген.

Сурет 1. 1. Сиретілген спектрлық мультиплекстеу (CWDM)

OTDM (оптикалық уақыша мультиплекстеу) арнада мәліметтерді жеткізу жылдамдығын шамамен 160 Гбит/с қамтамасыз етеді. Өте жылдам және өте қымбат.

Siemens ICN компаниясында OTDM технологиясын белгілі түрде тиімді болмаса, оптикалық желінің тығыздығына икемді болмаса және уақытша үзілістер кезінде бағдарлауды қолдай алмаса коммерциялық табысқа жете алмайды деп болжайды.

Сонымен қатар, магистральды арналарды жоғары жылдамдық бүкіл әлем бойынша ғаламтор қолданушыларының тең жартысы байланыс арналарына толыққанды мүмкіндік алмаса қажет болмайды. Тағы да көптеген болжамдарда мұндай жағдай әлі 10 жыл көлемінде болмайды деп көрсетілген. Оған дейін жоғары жылдамдық ұғымы 1, 5 Мбит/с-тан 10 Мбит/с-қа дейін ауысып кетуі мүмкін [2] .

2. Байланысты ұйымдастыру сызбасы және қолданыстағы трафик

Ұлттық Ақпараттық Супермагистраль Қосымша А-да көрсетілген. Сименстің жаңартылған құрылғысының арқасында Ұлттық Ақпараттық Супермагистральдің Батыс бұтағы Транс-Азия-Европалық магистраль сияқты Европа мен Азияны байланыстыратын қысқа жол болады. Ол өз кезегінде «жаһандық ауылда» ең жақын көршіге айналады және 10 000 километрлік қашықтықты бүгінгі күні ең тез өтуге болды. Байланысты ұйымдастыру сызбасы Қосымша А-да көрсетілген.

Менің дипломдық жобамның мақсаты - DWDM технологиясын Өскемен-Аягөзге енгізу. Себебі біз Қытай мен Ресей арасынағы транзитті ел болуымызға болады. Мұнда қосымша мультиплексор қою ұсынылады, ол Алматы-Астана арасындағы тіке жолда арнаға салмақ тым көп түскен кезде және үлкен трафик кезінде қосылып отыратын болады. Бұл мультипликатор екі талшықпен жұмыс істейтін болады: шығыс және кіріс.

Бұдан біз үлкен пйда аламыз. Себебі, бұл технология тек қана үлкен өткізу қасиетін ғана көрсетпейді, қазіргі кезде мұндай жүйелердің өткізу қасиеті - 100 Мбит/с тең, ал ол тағы 40 Мбит/с дейін өсуі мүмкін. Сонымен қатар WDM ATM, IP, ASDL және басқа келешегі бар технологиялармен және сандық ақпаратты тарату жүйелерімен ықпалдасуы мүмкіндігі жоғары.

Келешегі бар және желілерінің өткізу қасиеті жоғары байланыс WDM технологиясы көптеген әлем елдерінде қолданысқа ие болуда.

1. 2-суретте ақпаратты беру технологиялары қазіргі заманғы телекоммуникациялық желілерді құрау үшін қалай қиыстырылғандары көрсетілген. Ол жерде әр технология пайдалы және экономикалық тиімді болып саналады.

Қазіргі уақытта металл сым жүйелерінің технологиялары желіге қол жеткізуді ұйымдастыру үшін жиі қолданылады. Сондықтан офистік телефон станциялары (РВХ) бар тұтынушылар DS - 1 сервисін қолдана алады (Т1 арнасы арқылы ұсынылады немесе басқа құралдар арқылы, мысалы HDSL) . Олар коммутациялық телефон желілеріне рұқсат алу үшін немесе РВХ-ның басқа станцияларымен бірігу үшін «нүкте-нүкте» байланыс каналын қолданады [2] .

Үлкен қалалар арасында жүйелі беріліс үшін, оператор WDM спектральды бөлу технологиясын қолдану арқылы SONET жүйесінің мәліметтер ағынын жиі мультиплекстейді. WDM спектральды бөлу технологиясы операторға тез және көп артық шығынсыз арнаның өткізу қабілетін жаңа оптоталшықты кабель төсемей-ақ арттыруға мүмкіндік береді.

Ақпаратты беру технологиясының бірігуі сурет 1. 2-де көрсетілген.

WDM SONET

Cурет 1. 2. Ақпаратты беру технологиясының бірігуі

1. 3 Мақсатты қою

Бітіру жұмысының мақсаты болып DWDM технологиясын Шығыс Қазақстан облысындағы Өскемен-Аягөз елді мекендерінің телекоммуникация-лық жүйелерінде қолдануды зерттеу саналады.

• ауыл-шаруашылық комплекстерінің және халықтың мүдделері негізінде қазіргі заманғы телекоммуникациялық жүйе жасау;
• әр-түрлі байланыс объектілерінің арасында ақпарат тарату үшін сапалы байланыс орнату.

Магистраль республикалық маңызы бар автокөлік жолы арқылы өтеді. Оның ұзындығы 355 км құрайды. Жолдың өзін және қоданылатын оптикалық шоғырсымды бұрынғыша қалдыруға болады, ол жобаны іске асыру құнын төмендетеді және магистраль жолы бұрынғы елді мекендер арқылы өтетін болады. Магистраль Молодежный, Георгиевка, Жангизтобе елді мекендері арқылы өтеді. Сол сияқты магистральға жақын жатқан елді мекендерді де қосуды қарастыру қажет, ол оларды жаңа байланыс қызметімен қамтамасыз етуге және жергілікті желілерді Республикалық ақпараттық байланыс желісі жүйесіне қосуға ықпалын тигізеді.

Дипломдық жобада төмендегілерді қарастыру керек:

• жобалаған аймақта DWDM технологиясын қолданудың қажеттігін негіздеу керек;
• НИСМ Өскемен-Аягөз аймағында DWDM ТОБЖ жобасын жасау;
• беру жүйесінің құрылғыларын таңдауды жасау;
• жобаланып отырған беру жүйесінің негізгі параметрлерін есептеу, яғни құрылғылардың электр шығындарын қоса есептеу және магистральдың сенімділік көрсеткіштерін;
• жобаның технико-экономикалық көрсеткіштерін есептеу;
• еңбекті және қоршаған ортаны қорғау сұрақтарын қарастыру;

Жобада біз Huawei Technologies (КНР) компаниясының DWDM- OptiX BWS 1600G құрылғысын қолданамыз.

2 WDM технологиясы

2. 1 WDM технологиясының жалпы сипаттамасы

Толқын ұзындығы бойынша бөлінген оптикалық мультиплекстеу (толқындық немесе спектрлық мультиплекстеу деп те аталады) - ТҰБМ (WDM) - оптикалық спектральдық тығыздаудың салыстырмалы жаңа технологиясы. WDM технологиясы 1980 жылдан бұрын жасалынғаны анық.

1985 жылы Bell Labs (AT&T) мамандары бірінші рет 1, 3 нм аралықта 10 арнаны (2 Гбит/с) мультиплекстеу жасады. Содан бері 15 жыл осы технология жетілдіріліп өз күшіне ие болуда. Бірақ 1995 жылға дейін аз таратылды. Алғашқы тәжірибелік жүйеде бір талшықта екі арнаны біріктіру үшін мультиплекстеуді қолдануды бастады. Содан кейін WDM мультиплексорын екі 1 310 және 1 550 нм бір толқында біріктіру үшін қолданыла бастады. Бұл тек қана ТОБЖ-ның сиымдылығын үлкейту үшін ғана емес, сонымен қатар ескі желілерді бірмодолыққа ОВ (қолданылатын 1 310 нм) жаңаларымен (қолданылып жүрген 1 550 нм) тығып қоюғы мүмкіндік берді.

WDM бәсекеге қабілетті технология ретінде кең көлемде бес жыл бұрын ғана таныла бастады, яғни 800-400 ГГц құрайтын толық дуплексті 4 арналы жүйе пайда болған кезде. Олардың тез қолданысқа енуіне WDM құрылғысының қымбаттылығы және SDH/SONET арзан мультиплексорын көп түрде шығару кедергі келтірді. Бірақ соңғы үш жылда бұл технология өзінің таратылымын қашық байланыс желілерін қолданылатын операторларда күрт көтерді. Қазір WDM өндірістік жүйесі 128-160 арнаны біріктіруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар Bell Labs 2000 жылдың басында 1 024 арнаны бір талшықта мультиплекстеудің сәтті тәжірибесі өткендігін мәлімдеді [3] .

Бұл берілім технологиясы бір оптикалық талшықта әр түрлі ұзындықтағы толқындары бар оптикалық сигналдарды тығыздайды. Мұндай технология оптикалық талшықтың өткізу қабілетін арттырады, бірақ арнайы техникалық әдістерді талап етеді. WDM - бұл тез дамып келе жатқан технология болғандықтан, қысқа уақыт ішінде талшық сиымдылығын 64-тен 160-қа дейін және одан көп отпикалық арналарға (толқын ұзындықтар) арттыруға мүмкіндік берді. Алайда, тәжірибеде желілік оператор үшін оптикалыық арналардың саны емес, талшықты-оптикалық желілердің жалпы өткізу қасиеттері мен осы көрсеткіштердің масштабтылығы маңызды, яғни нарық талабының өсуіне сәйкес ТОБЖ-ның өткізу қабілеттілігін арттыру мүмкіндігі. Қазіргі уақытта мұндай жүйелердің өткізу қасиеті - 2 Гбит/с-қа дейін. Тағы да мұндай технологиялардың артықшылығы - берілімнің сенімділігі. Опто талшық арқылы берілімнің электрлік немесе радиохабар сигналы бойынша жетіспеушілігі жоқ. Сигналды құртатын тосқауылдар жоқ және қолданылған радиожиіліктерді лицензиялаудың қажеттілігі жоқ (сурет 2. 1) .

Cурет 2. 1. WDM-желісінің құрылымы

WDM технологиясын қолдану қолданыстағы желіде қосымша оптикалық шоғырсымдарды төсеуді жояды. Егер де болашақта жаңа технологияларды қолданудан талшықтың бағасы төмендесе де, талшықты-оптикалық инфрақұрылым (төселген талшық және орнатылған құрылғы) әр қашан қымбат тұратын болады. Оны тиімді қолдану үшін ұзақ уақыт бойы желінің өткізгіш қабілетін жоғарылатуға және көрестілетін қызметтерді оптикалық шоғырсымды ауыстырмай-ақ өзгертуге мүмкіндік болу керек. WDM технологиясы дәл осы мүмкіндікті көрсетеді.

WDM тхнологиясы негізінен қазір ұзақ байланыс желілерінде қолданылады. Ол жерде үлкен өткізгіш жолақтары қажет. Қалалық және аймақтық масштабтағы желілер мен кабельді теледидарлар жүйесі де WDM технологиясы үшін үлкен нарық болып саналады. Төселінген шоғырсымдарды тиімді қолдану бір талшық арқылы берілетін арналар санын арттыруға және олардың ара қашықтығы азайтуға мүмкіндік берді. Қазіргі уақытта арналар арасындағы жиілік 100 ГГц (~ 0, 8 нм) жүйелер және одан төменін тығыз талшықты DWDM мультиплексир жүйесі деп атайды.

2. 2 Көлік технологиясының байланыс үлгісі

Ресми түрде WDM жүйесі үшін қандай кодтау әдісі мен нақты қандай сандық сигнал қолданылғаны маңызды емес. Әйткенмен де бұл жүйелерде бір типті трафик беріледі, бірақ олар синхронизация мен бір текті әдіс арқылы қолданылады. SDH жүйесінен ерекшелігі тасымалданатын сигнал контейнерлерге топтастырылмайды және SDH мультиплексорының құрылымына байланысты STM-N көлік модулін құру үшін өңдеуге алынбайды.

WDM жүйесінің пайда болғанына дейін ғаламдық сандық желілерде сигнал тасумен айналысатын SDH/SONET, ATM и IP (IP-ді ATM арқылы ауыстыру мүмкіндігінсіз) негізгі логилардың қарым-қатынас үлгісін 2-суретте көрсетілген. Үлгі үш деңгейден тұрады және жоғарғы деңгейдегі трафикті (ATM, IP) оптикалық орта арқылы тасымалдау үшін ол STM-N/STS-n(QC-n) көліктік модульге/сигналға капусладануы керек. Ол SDH/SONET технологиясының физикалық интерфейсін қолдану арқылы хабардың оптикалық ортасына физикалық деңгей арқылы өтуге қабілетті болу керек. Осыдан кейін АТМ ұящықтарының капсулдық технологияларының не үшін қажет екені белгілі болды. Мысалы, SDH (ATM over SDH) виртуалды контейнерлеріне, SONET (ATM over SONET) виртуалды трибіне немесе ІР пакеттері SONET (IP over SONET) виртуалдық трибіне капсулдаумен сәйкес комитеттер ANSI, ISO ITU-T ETS1 стандартизациясы бойынша осы технологияларға стандарттар құрастырды.

WDM жүйесі пайда болғаннан кейін үлгі 2. 3-суретте көрсетілген түрді алады. Енді үлгі беріліс ортасын санамағанда үш немесе төрт деңгей алады. WDM аралық деңгейі пайда болды, енді ол SDH/SONET сияқты физикалық интерфейсті қамтамасыз етеді. Ол арқылы тек қана SDH/SONET технологиясына ғана хабардың оптикалық ортасына физикалық деңгей арқылы шығып қоймай, сонымен қатар АТМ және ІР технологияларына да мүмкіндік берді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс