Абайдың алла, дін, мұсылманшылық туралы философиялық ой-толғамдары

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

КУРС ЖҰМЫСЫ

ТАҚЫРЫБЫ: Абайдың алла, дін, мұсылманшылық туралы философиялық ой-толғамдары

Жоспар:

Кіріспе . . . 3

Негізгі бөлім

Алла тағаланы танып-түсіну . . . 5
Жаратушы ғаламның ішінде . . . 13
Мұсылманшылық туралы . . . 18
Абайдың дінге көзқарасы . . . 22

Қорытынды . . . 34

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 37

Кіріспе

Негізгі мақсаты:

Абайдың алла, дін, мұсылманшылық философиясын таныту, оны түсіну. Ол тақырыпқа жататын өлеңдерімен танысу.

Міндеті:

Абай философиясының тереңдігін түсіну, оның негізгі мәнін ашу.

Зерттеу нысаны:

Абайдың алла, дін, мұсылманшылық туралы өлеңдері, оның поэзиясының тілі.

Ақын мұрасында бір жүйеге түсірілген көзқарасын тұжырымдайтын арнайы философиялық шығармасы жоқ. Дегенмен, Абайдың көптеген өлеңдері мен прозалық шығармаларында « . . . адам мен адамгершілік, ұждан, мораль философиясына төтелей қатынасы бар, толып жатқан бөлек-бөлек бір көлемді, әрі сапалы ойшылдық пікірлері бар екені даусыз». Абай шығар-маларын зерттеуге арналған еңбектер жеткілікті болғанымен, оның философияның негізгі мәселелеріне байланысты көзқарастары жөнінде әлі күнге дейін тиянақты пікір тұжырымдалған жоқ. Ойшыл ақынның терең ойы мен дүниетанымының ішкі мазмұны ақырына дейін ашылып, түсіндірілмей келеді. Бұған қоғамдық болмыстың өзекті мәселелері жөніндегі оның көзқарасының күрделілігі, жүйесіздігі, тіпті, кейде қарама-қайшылықтары белгілі дәрежеде қиындық туғызды. Абай шығармашылығын зерттеудің алғашқы кезеңінде, 20-30 жылдарда ақынның идеялық мұрасы қызу айтыстар тақырыбына айналды, «Абай философиясын» діншілдігі басым әдеттегі буржуазиялық идеалистік философияның жамап-жасқаған бір түрі деп дәлелдемек болушылар да табылды. Көрнекті мәдениет қайраткерлері мен жазушылар: М. О. Әуезов, С. Мұқанов, Қ. Жұбанов, С. Садуақасов, С. Қожанов, і. Жансүгіров т. б. Абайдың ақындық мұрасын анайы-социологиялық шабуылдан қорғап мақалалар жазды. «Көзқарасының қарама-қайшылықтарына қарамастан, - деп жазды Мұқанов, - Абай бұл сөздің ұнамды мәнінде ең озық реалист-суреткер болды және сонысы үшін де біз оны құрмет тұтамыз, сондықтан да оның әдеби мұрасы біз үшін баға жетпес байлық болып табылады, тап солай болғандықтан да қазақ халқы Абайды өзінің аса ірі ұлттық ақыны деп біпеді» .

Ақын шығармалары 19 ғ-да Қазақстанда демократиялық қоғамдық ойдың қалыптасып, дамуына негіз болған басты-басты идеялық үш қайнардан нәр алды: 1) қазақтың ауыз әдебиеті мен өткен замандардағы жазба ескерткіштерінен сусындаған алдыңғы қатарлы халықтық дәстүр; 2) ежелгі және орта ғасырдағы Шығыс ойшылдарының таңдаулы шығармалары; 3) орыстың материалистік философиясы мен демократиялық мәдениеті, сол арқылы дүниежүзілік философиялық ойдың жетістіктері. Әуезов бұл идеялық бағыттарды бір-бірімен табиғи ұштасып, жалғасып кететіндігін айта келіп, Абай дәуірі үшін осылардың ішіңде үшінші қайнармен, орыс классиктерінің шығармаларымен таныстықтың маңызы аса зор болғанын, Қазақстандағы қоғамдық ойдың болашақта жаңдана түсуіне ықпал еткенін атап көрсетті. Ғалым Абайдың орыс әдебиетімен және философиялық озық ойымен байланысын оның аударған шығармаларының санымен немесе оған революцияшыл демократтар идеясы ықпал етті деген қарапайым түсініктерді еске алумен ғана дәлелдемек болған «жеңіл-желпі, қара дүрсін пікірлерге» қарсы шықты. Ол Абай шығармашылығының өткен заман ойшылдарының теориялық мұраларымен байланысын анықтайтын мәселелердің тым тапшы зерттелгеніне өкініш білдірді; Абайдың орыс әдебиетіне ғана емес, сонымен қатар адамзаттың бүкіл рухани мәдениетіне қатынасын тұтастай даму устінде: «орыс және қазақ халқының байланыстарын сол кезеңнің мазмұнын анықтайтын саяси оқиғалармен тығыз органикалық байланыста қарастыратынының» методологиялық маңызы аса зор.

Алла тағаланы танып-түсіну .

Абай өзінің Алла тағалаға деген көзкарасын, әсірссе, отыз сегізінші сөзінде толық береді. Осымен де, отыз сегізінші қара сөзі Абайдың рухани мұрасының қорытындысы тәрізді, барлық сөздерінен оқшау көрінеді. Ал оның "Алланың өзі де рас, сөзі де рас" өлеңі дін туралы жазған соңғы және қорытып айтқан түйінді шығармасы. Ақын отыз сегізінші қара сөзінде берілген ой түйіндерін осы өлеңінде асқан шеберлікпен қайталайды. Ақын бұл өлеңінде Алланың сипаттарын, әлеммен байланысын және Оны танудың мәнісі туралы айтады.

Алланың Озі де рас, сөзі де рас,

Рас сөз ешуақытта жалған болмас.

Көп кітап келді Алладан, өның төрті,

Алланы таңытуға сөз айырмас.

Аманту оқымаған кісі бар ма?

Уәктубиңи оқымаған кісі бар ма?

Алла өзгермес, адамзат күнде өзгерер,

Жарлық берді Ол сіздерге, сөзді ұғарға.

Замана, шаруа, мінез күнде өзгерді,

Оларға кез кезімен нәби келді.

Кағида шариғаты өзгерсе де,

Тағриф Алла еш жерде өзгермеді.

Күллі мақлұқ өзгерер, Алла өзгермес,

Әңлі кітап бұл сөзді бекер демес.

Адам нәпсі, өзімшіл мінезбенен,

Бос сөзбенен кастаспай, түзу келмес.

«АЛЛАНЫҢ ӨЗІ ДЕ РАС, СӨЗІ ДЕ РАС . . . » - Абайдың 1902 ж. жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 14 шумақтан тұрады. Көлемі 56 жол. Қазақ топырағында Абайға дейін Алланы тану мәселесімен арнайы шұғылданған ойшыл болмаған. Өзін сопылармыз деп атаған тақуалар (әулиелер) да «Алла бір, пайғамбар хақ» дегеннен аспаған. «Алла» бір, неліктен «пайғамбар хақ» деп мәселе нақтылы қойылмаған. Бір сөзбен айтқанда, сенім мен таным арасы ажыратылмаған. Абай болса, Аллаға сену мен оны тану бір ұғым деп қарамайды. Сенім - діни қағида, таным - гносеологиялық ұғым. Алғашқысы, діни идеологияға негіз болса, соңғысы діни философияның категориясы. Бірақ Аллаға сену және оны тану мәселелері - діни сана ауқымындағы ұғымдар. Сондықтан осы мәселелермен айналысқан, пікір айтқан адамдарды біз бүгінгі күні діни ойшылдар деп жүрміз. Олай болса, Абайды да діни ойшыл (философ) десек, оны не мадақтаған, не даттағанымыз емес, нақтылы шындық туралы айтылған пікіріміз болса керек. Абай Алланың насихат-шысы емес, оны танушы, зерттеуші ойшыл. «Алланың өзі де рас, сөзі де рас, Рас сөз ешуақытта жалған болмас» деп, Абай мәселені діни сана ауқымында қарастырып, бірақ Алланың растығына айырықша көңіл бөлген. Ақын «рас» деген түсінікпен нені айтқалы отыр. Бұл - бір мәселе. Сонымен бірге Ал-ланың өзі ғана рас емес, сөзі де рас дегенде нені меңзеп отыр. Бұл, біріншіден туындайтын екінші мәселе. «Рас» деген қандай болмасын заттың, құбылыстың мәнін, әрі сапалық мөлшерін білдіре алатын өлшем. Заттың рас болуы да, болмауы да мүмкін. Алғашқыда рас болып айқындалған зат, келе-келе мәнсіздене рас емеске айналуы ықтимал. Бірақ рас заттың рас емеске өтуі де рас. Демек, растың бір-ақ мәні бар, ол оның растығы. Бұл «рас» ұғымының бір қыры. «Растың» екінші қырына келсек, сонда растың растығын тану мәселесіне тірелеміз. Бұл философиялық мәселе. Растың растығын тани алмасақ, ол жөнінде не айтуға болады. Онда Алланың барлығына сенуден өзге амал жоқ. Бірақ Абай Алланы рас дегенде, оны ақиқат деп отырған жоқ, танылатын мүмкіндік болмыс ретінде қарастырған.

Абайдың өлеңінің екі жолында «расты» үш рет қолдануы тегін емес. Ол өлеңді қабылдаушының ойына өріс бергендік. «Алланың өзі де рас емес, сөзі де рас», ал керісінше ойланып көрелік. «Алланың өзі де рас, сөзі де рас емес» - сонда «рас» не болғаны. Ақылың бар, сана-сезімің бар, ойлан, түйсін. Алладан өзге қандай расың бар. «Алланың өзі де рас . . . » - осылай өткен тарихта болған, қазір де солай, болашақта да солай бола бермек. «Рас» бұл мәнінде мәңгіліктің өлшемі. Алла рас, демек, ол мәңгілік - шындық, оның растығы - мәңгіліктігінде. «Растың» келесі қыры. «Рас» мәңгіліктің өлшемі дедік, бірақ болмыста өткінші жайлар да бар емес пе? Олардың барлығы да рас. Демек, «рас» дегенде біз оның мәңгілігін мойындай отырып, сонымен бірге оның өткіншілігін мойындамасқа болмайды. Сонда бүгінгі «Рас» болған нәрсе, ертең «рас емеске» айналуы мумкін бе? Жоқ, рас емеске айналатын нағыз растың өзі емес, ол адамдардың «рас» пен «рас еместі» ажырата ал-мағандықтарынан туған, жалған нәрсені «рас» деп қателесулері. «Рас» әманда рас. Сондықтан Алланың ешқашан жалған болуы (рас емес болуы) мүмкін емес. Сонымен жалған болмайтын «рас» не дегенге, Абай ол Алланың өзі және сөзі дейді. Бұл мәнде «рас» болмыстың баламасы. Әлем-дегі «рас» - болмыс. Болмыс ешуақытта жалған болмақ емес. Абай дүниетанымында Алла - шындық. Демек, шындық рас болса, Алла да рас. Шындық дегеніміз, қарапайым тілмен айтсақ, өмір яғни өмірде бар екеніміз, істеген ісіміз, сөйлеген сөзіміз рас болса, онда Алланың да сөзі мен өзі рас. Қысқасы, шындықты мойындау, Алланы мойындау. Бұл Абай гуманизмінің көзі. Алла ісіне мойын ұсынып, мұсылман болудың Абай айтқан шарты - адамға адамшылық жасау.

«Алла ішімді айтқызбай біледі ойла,

Бендесіне қастықпен кінә қойма.

Распенен таласпа мұмин болсаң,

Ойла, айттым, адамдық атын жойма!. . » Үшінші жолдағы «Распенен таласпа . . . » деп отырғаны, ақынның Алла сөзіне күмәнданба дегені.

Ақын осылай озінің Алла тағалаға шексіз сенетінін, кәміл мұсылмандығын паш етеді. Алла тағала Озін тапыту үшін көп кітап жіберген, әсіресе өның төртеуі анық танытады. Бұл төрт кітап: "Мұса пайғамбарға түскен кітап - Тәурат (Талмуд), Иса пайғамбарға түскен Інжіл (Евангелия), Дәуіт пайғамбарға түскен Зәбур (Псалма) және пайғамбарымыз Мүхаммед (с. ғ. с. ) түскен - Құран Кәрім. Абай иманның жеті шарты туралы айтады. Ислам тәртібі бойынша бұлар Алла тағалаға деген сенімнің, яғни иманның шарттары. Олардың қазақшасы былай айтылады: "Аллаға сендім, барлығына, жалғыздығына иландым. Және періштелеріне сендім, және кітаптарына сендім, және пайғамбарларына сендім. Соңғы күніне, яғни қиямет күніне сендім. Барша жақсылық, жамандық істер Алла тағаланың берген тағдырынсыз болмайтұғынына сендім. Өлгеннен соң тіріліп, сұрау беретұғынымызға сендім".

Өкініше карай, Алланы танытуға арналған бұл шарттары олардың түпкі мағынасы заман ағымына байпанысты әртүрлі түсіндіріліп, халық түрлі жағдайда әртүрлі кабылдайды. Сондықтан, ақын бүның себебін білсін дегендей, өлеңінде Алланың мәңгілікті, өзгермейтіп, ал басқа жаратылыстың өзгергіш, түрленгіш екенін бұл жерде үйіп қайтара ескертіп тұр. Өмірдің озгергіштігінен, ауыспалығынан туатын осы иман шарттарын бұрмалау адам баласының барлық бақытсыздығы, көретін қорлығының себебі болып табылады.

"Өмір, дүние дегенім ағып жатщн су екен" дейді Абай. Осындай ауыспалы, сенімсіз халде тұрақты және мәңгілікті болып табылатын нысана Алла тағала. Сондықтан, Абай ілімі бойынша, кімге болса да, барлық ынта-жігерді Алла тағалаға бағыштау, яғни имандылык, жолға түсу барлық шырғалаңнан шығу жолы деген сөз. Бірақ, бұл оңай емес. Себебі, адамның нәпсісі, өзімшілдігі мен бос сөздігі (тұрақсыздығы, қайратсыздығы) бұған үлкен бөгет болып табытады. Сол себептен олармен қастаспай адам түзу келмес. Міне, данышпанның Алла тағалаға және Оны тану жолы туралы көзкарасы осындай, Абай Құдай тағаланың бар екенін, Оның бір екенін және бүкіл жаралыстың себебі екенін қырық бесінші қара сөзінде былай деп көрсетеді:

"Құдай табарака уатағаланыц барлығының үлкен дәлелі - неше мың жылдан бері әркім әр түрлі қылып сөйлесе де, бәрі де бір үлкен Құдай бар деп келгендігі, уа һәм неиіе мың түрлі діннің бәрі де ғаделет, махаббат Құдайга лайықты дегендігі

Бірақ Жаратушы бір және барлық жаратылысқа ортақ болса да Оны әрбір халық әртүрлі атайды. Себебі, өрбір халықтың калыптасқан салт-дәстүр, қоғамдағы саяси-әлеуметтік жағдай, тіл, діл тәрізді өзгешеліктеріне байланысты олардың Жаратушы туралы түсініктері әртүрлі. Жаратушы шексіз, сонымеп бірге мейірімді болғандықтан, Ол әркімпің калауына байланысты әртүрлі жағынан көрінеді. Сондықтан, әрбір адам, әрбір халық, немесе әрбір дін бір Жаратушыны түрлі жағынан танып, түрлі атау береді. Бұл атаулардың барлығы да Бір Жаратушының сипаттары болғандықтан, олар шексіз көп. Бұл туралы отыз сегізіші қара сөзінде Абай былай деп жазады:

"Ол -Алла тағаланың заты ешбір сипатқа мұктаж емес, біздің ақыллымыз мұқтаж, жоғарыда келтірілген сипаттармен Алла тағаланы анықтап танымаққа керек. Егер де ол сипаттармен аныкқтамасақ, бізге Алланы тану кцын болады "

Жаратушыны біздің халқымыз Алла, Құдай, Тәңір, Жаппар Ие, Жаратушы, Құдірет, тағы сол сияқты есімдермен атаса, Оның басқа тілдерде Йегова, Будда, Христос, тағы басқадай есімдері бар. Ислам дінінде Оның тоқсан тоғыз есімі беріледі. Абай ислам дүниетанымымен сәйкес Алла тағаланы бір және Ол шексіз ретінде қабылдайды. Алла тағала Абсолют, яғни шексіз болғандықтан Оны адам өзінің шектеулі ақылымен тани алмайтынын Абай тағы да былайша түсіндіреді:

Чяз Аііла тағаланы өйиің біліигені шамасында ғана білемІз, болмаса Оны түгел білмекке мүмкін емес. Заты түгілі, хикметіне ешбір данышнан акыл ерістіре алмайды. Алла тағала - өлшеусіз, біздің ақылымыз өлшеулі. өлшеулімен өлшеусізді білуге болмайды Бұл сөз Абайдың "Мен Құдайға сенбеймін, себебі Оны көрмеймін" дейтіндерге берген жауабы тәрізді.

Алла тағаланы адамның бірден түсінуі оңайға түспейтінін ақын өлеңінде де жазады. Оның "Алла деген сөз жеңіл" өлеңінде "Ақылға сыймас Ол Алла, тағрипка (анықтауға) тілім қысқа аһ! ^м дейтіні бар емес пе?! Себебі ақыл материалды негізде, ал тіл материалдық өлеңге арналып, сөның бейңесін ғана бере алады, сондықган олармен таза рух Алланы түсінуге де, анықтап сипаттауға да болмайды. Алла таза рух болғандықтан, қасиеті бөлек. Рух материямен түсіндірілмейді. Рухты рухпен, яғни жанмен ғана түсініп-сезінуте болады.

Абай он жетінші кара сөзінде "Онан соң жүрек айтыпты: жан менде мекен қылады, менсіз тірлік жоқ", - деп жан жүректе екенін жазады. Жан жүректе болғандықган адам Алланы жан арқылы, яғни жүрек арқылы сезеді. Ал ақыл-ес арқылы логиканы пайдаланып, пәлсалалық тұрғыдан Алланы түсіндіруге ұмтылатындар "Бекер босқа езедүр" деп олардың "абсолюттік таным" деңгейіне көтеріле алмайтындығын білдіріп, олардың әрекетін өткір сөзбен сынайды. Данышпандық қасиетке кітап оқып жетуге болмайды. Ол - ішкі дүниеден, жүрек арқылы келетіп қасиет. Ислам тарихында кейбір шала сауатты адамдар да өздерінің барлық өмірін жоғары мақсатқа арнап, ой-өрісін Түп Иеге шоғырландыру арқылы әулиелік деңгейге жетіп, "абслюттік танып" иесі болғандары осының көрінісі.

Осылай Құдайды көру үшін соған лайық рухани көз болу керек екенін білеміз. Ал ол кімде бар? Бүл фәни өмірдің ықпалында жүргендердің көздері шелмен жабылып, жүректері қарайған. Себебі, бұл фәни әлемдегі адамдарға мынандай төрт кемшілік тап.

Біріншісі, адам баласы қатслік жіберуте бейім. Тіпті таңдаулы, ұлы деген адамдардың өздері қателікке ұрынып жатады. Себебі өл өзінің ақыл-есіне сүйенеді. Ал адамның ақыл-есі, Абай айтқандай, шектеулі.

Екіншісі, адампың жанын тәні билеп кеткендіктеи, өзін тәнге балап, түпкі нұсқасының жан екенін ұмытуы. Жанды тәннің билеп кетуінің кесірін Абай өтыз төртінші сөзінде түсіндіреді. Ьүл өның өмір мақсатына, іс-әрекет, мінез-құлық, тіпті бүкіл болмысыпа кері әсер етеді. Оның бүкіл өмірініц мән-мәнісі ос ьі ға н байланысты.

Үшіншісі, алдауға бейімділік. Себебі Абсолюттік ақиқатты білмегендіктен, өзіміздің бұрыстығымызды түсінбей каламыз. Бір сөзбен айтқанда, Абай жетінші қара сөзінде жазғандай: "'Біз түк білмейміз біз де білеміз деи надандығымызды білімділікке бермей таласқанда, өлер-тірілерімізді білмей, күре тамырымызды адырайтып кетеміз". Өзімізді орынсыз білімді санаудың салдары осындай.

Төртіншісі. біздің сезімдеріміз шектеулі. Мысалы, караңғы түссе біз Құдай түгілі өзіміздің көз алдымыздағыны да көре алмай қаламыз. Бұл тұрғыдап қарағанда бізден, тіпті, кейбір хайуанаттар артық. Қараңғыда мысык, адамнан жақсы көреді. Иттің иісті сезуі, естуі, бүркіттің көру кабілеті адамдыкінен көп артық. Сөнда осындай мардымсыз каситеттерімізбен біз шексіз, таза рухты калай көре аламыз? Бұл туралы жоғарыда ислам ғүламасы Әбу Ханифаның бала кезіидегі оқиға жайындағы әңгімеде де айтылды.

Фәни әлемнің осы төрт кемшілігінен арылудың бір-ақ жолы бар. Ол рухани жолға түсу арқылы бақи әлемге өту. Рухани жолға түскен адамның жаны тазару барысында оның көкірек көзі ашылып, тәні емес, жаны басқара бастайды. Ал жан рухани болғандықган, білімге толық. Сонымен бірге рухани жолда жан мен Құдай арасыңда байланыс пайда болып, адам фәнилік барлық кемшіліктерден арылады. Абайдың ерекше қасиеттерінің болуы да осы себептен.

Алла тағала адамға оның рухани деңгейіне байланысты түрлі дәрежеде ашылуы мүмкін. Адамның рухани деңгейі Абай корсеткен имани гүліне көп байланысты. Имани гүлдің гүлденуі үшін ең әуелі рухани білім алып Алланың хикметін сезу керек екені белгілі. Сондықтан Абай Алла тағаланың сипаттарын беріп, Оны хикметтерін көрсетуге ұмтылады. Ойшылдың отыз сегізінші кара сөзі бойынша Алла тағаланың хикметтерін үш аспектіге шоғырландыруға болады. Олардың біріншісі, Жаратушының әлемдік көрінісі. Абай отыз сегізінші сөзіндс Алла тағала бүкіл ғаламның ішінде, ал ғалам Алла тағалапың ішінде екенін жазады. Абайдың ғалам Алла тағаланың ішінде деген сөзі Жаратушының осы әлемдік сипатып білдіреді. Екіншісі, Алла тағаланың жүректегі аспектісі. Алла тағала ғаламныц ішінде болса, онда Ол әркімнің жүрегінде де болуы керек. Үшіншісі, Алла тағаланың тұлғалық аспектісі. Абай Алла тағаланың сегіз тұлғалық қасиетін көрсетіп, олардың сипаттарын береді.

Әрине, Абайдың өзі айткандай, Адла тағаланы сипаттарын бұлай жүйелеу біздің Оны түсінуімізді оңайлату үшін ғана керек. Әйпесе, шегі жоқ Алла тағаланың сипаттары да шексіз. Алла тағаланың бұл үш аспектісі ғылымда түрлі парадигмалар (түсініктер) тудырып, көптеген пәлсапалық ағымдардың, діни конфессиялардың негізі болып табылатыны белгілі. Алла тағала шексіз болғаңдықтан, өның рухани деңгейі түрліше ашылып, санқилы түсініктер тудырады. Ъүны мынандай әңгіме арқылы көрсетуге болады. Бір күні ұстаз адам өзінің үш шәкіртіне "Адамдар қазіргі заманда поезд деген бір ғаламатты оөйлап шығарыпты. Сендер соның не екенін біліп келіңдер" деп тапсырма берген екен. Бірінші шәкірт вокзалға барып, алыстан келе жаткан поездің жарығын көріп, асығып ұстазына келіп Поезд деген жарық депті. Екінші шәкірт поездің вокзалға келуін тосып, оның өзін, үлкен дөңгелектерін, будақтаған түтінін көріп ұстазына келіп Поезд деген жарық шығаратын және үлкен дөңгелегі, будақтаған түтіні бар арба екен депті. Ал үшінші шәкірт осының барлығын көріп және вагондардың ішіне кіріп, ондағы адамдарды көріп, олармен танысып, ұстазына келіп Поезд деген өзінен жарық шығаратын, будақтаған түтіні, үлкен дөңгелектері бар адам тасуға арналғап көлік екен депті. Сонымен, бірінші шәкірт поезд дегеніміз одап шығып тұрған жарық, екіншісі өның жарығы мен сырткы порымы, үшіншісі - одан шыққан жарық, сыртқы порымы, сонымен бірге оның ішіндегі адамдар екенін біліп келді. Ал енді осы үш шөкірттің қайсысы толық хабар әкелді? Әрине, үшінші шәкірт. Сол сияқты адамға Алланың түлғалық аспектісі ашылса, онда оған Оның жүректегі және әлемдік сипаты да ашылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.