Литосфера - жер қабығы
1. Литосфера жер қабығы;
2. Мантия қабаты;
3. Ядро;
4. Жер қыртысын түзетін тау жыныстары:
А) Шөгінді жыныстар;
Ә) Метаморфты жыныстар;
Б) Магмалық жыныстар;
5. Жер қыртысының қозғалуы;
6. Литосфераның даму заңдылықтары;
7. Жердің жалпы ерекшеліктері;
8. Жердің пішіні мен өлшемі:
А) Жердің өлшемі;
Ә) Жердің құрылысы;
9. Литосфераның беткі қабаты.
2. Мантия қабаты;
3. Ядро;
4. Жер қыртысын түзетін тау жыныстары:
А) Шөгінді жыныстар;
Ә) Метаморфты жыныстар;
Б) Магмалық жыныстар;
5. Жер қыртысының қозғалуы;
6. Литосфераның даму заңдылықтары;
7. Жердің жалпы ерекшеліктері;
8. Жердің пішіні мен өлшемі:
А) Жердің өлшемі;
Ә) Жердің құрылысы;
9. Литосфераның беткі қабаты.
Литосфера, 50-70км тереңдікке дейінгі Жердің сыртқы бөлігі литосфера аталатын қабықтан тұрады. Ол материктер аумағында біраз қалыңдау,мұхиттар түбінде біршама жұқа келеді. Литосфераны көбіне жер қыртысы деп атайды. Минералдық шикізаттардың негізгі көзі болғандықтан , Жердің бөлігі толығырақ зерттелген. Литосфера орташа тығыздығы 2,7-2,8 г болып келетін әр түрлі тау жыныстары мен минералдардан тұрады. Бұл қабықтың 16км тереңдікке дейінгі бөлігі негізінен оттек, кремний мен алюминийден тұрады. Литосфераның жоғарғы бөлігі біршама жұқалау келген шөгінді жыныстар қабатынан тұратыны анықталды. Осы қабат астында граниттік қабат, ал одан төменіректе базальттық қабат орналасқан.
Граниттік қабық негізінен граниттік жыныстардан құралған, материктерде оның орташа қалыңдығы 15-20км жетеді. Бұдан төменгі базальттық қабаттың қалыңдығы 30км дейін жетеді. Ол базальт, габбро типтес жыныстардан құралады. Соңғы уақытта бұл қабатты мантия қабаты деп атап жүр.
Ядро. Жер ядросы жөнінде түсінік пен мәлімет әзірге жеткіліксіз. Сейсмикалық деректерге қарағанда ядро тығыздығының ең жоғарғы мәні 12,3г/смге жетеді, қысым 3,6млн.атмосфералық қысымға, температура 5000 С. Ядроның жоғары тығыздығын ,оны құраушы заттың аса жоғары қысымда металдың тығыздығына жеткендігі арқылы түсіндіруге болады.
Литосфера — жер қабығы . Жердің сыртқы қатты қабаты жоғарғы гидросфера және атмосферамен шектеседі. Жер қабығының жоғарғы бөлімі — шөгінді қабық; ол шөгінді тау жыныстарынан тұрады, кейде бұған эффузивтер жамылғысын да енгізеді. Жер қабығының тербеліс тарихы қозғалысына байланысты, оның калыңдығы әр орында әр түрлі болып келеді. Шөгінді қабықтың астында граниттік қабат орналасады; бұл қабат мұхит ойыстарында ұшырамайды. Граниттік қабаттың астында аралық немесе «базальттық» аса тығыз жыныстар қабаты жатады.
Литосфера мантияның жоғарғы қабаты мен жер қыртысынан тұрады. Жер қыртысының қалыңдығы мұхиттардың астында 5-10км, жазықтардың астында 35-45км,тау сілемдерінің астында 70км дейін тереңдікке кетеді.
Граниттік қабық негізінен граниттік жыныстардан құралған, материктерде оның орташа қалыңдығы 15-20км жетеді. Бұдан төменгі базальттық қабаттың қалыңдығы 30км дейін жетеді. Ол базальт, габбро типтес жыныстардан құралады. Соңғы уақытта бұл қабатты мантия қабаты деп атап жүр.
Ядро. Жер ядросы жөнінде түсінік пен мәлімет әзірге жеткіліксіз. Сейсмикалық деректерге қарағанда ядро тығыздығының ең жоғарғы мәні 12,3г/смге жетеді, қысым 3,6млн.атмосфералық қысымға, температура 5000 С. Ядроның жоғары тығыздығын ,оны құраушы заттың аса жоғары қысымда металдың тығыздығына жеткендігі арқылы түсіндіруге болады.
Литосфера — жер қабығы . Жердің сыртқы қатты қабаты жоғарғы гидросфера және атмосферамен шектеседі. Жер қабығының жоғарғы бөлімі — шөгінді қабық; ол шөгінді тау жыныстарынан тұрады, кейде бұған эффузивтер жамылғысын да енгізеді. Жер қабығының тербеліс тарихы қозғалысына байланысты, оның калыңдығы әр орында әр түрлі болып келеді. Шөгінді қабықтың астында граниттік қабат орналасады; бұл қабат мұхит ойыстарында ұшырамайды. Граниттік қабаттың астында аралық немесе «базальттық» аса тығыз жыныстар қабаты жатады.
Литосфера мантияның жоғарғы қабаты мен жер қыртысынан тұрады. Жер қыртысының қалыңдығы мұхиттардың астында 5-10км, жазықтардың астында 35-45км,тау сілемдерінің астында 70км дейін тереңдікке кетеді.
1.Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2009.
2.жалпы геология (жер динамикасы) оқулық
3.Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007
4.География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық. Алматы «Мектеп» 2010
2.жалпы геология (жер динамикасы) оқулық
3.Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007
4.География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық. Алматы «Мектеп» 2010
Жоспар:
1. Литосфера жер қабығы;
2. Мантия қабаты;
3. Ядро;
4. Жер қыртысын түзетін тау жыныстары:
А) Шөгінді жыныстар;
Ә) Метаморфты жыныстар;
Б) Магмалық жыныстар;
5. Жер қыртысының қозғалуы;
6. Литосфераның даму заңдылықтары;
7. Жердің жалпы ерекшеліктері;
8. Жердің пішіні мен өлшемі:
А) Жердің өлшемі;
Ә) Жердің құрылысы;
9. Литосфераның беткі қабаты.
Кіріспе
Литосфера, 50-70км тереңдікке дейінгі Жердің сыртқы бөлігі литосфера аталатын қабықтан тұрады. Ол материктер аумағында біраз қалыңдау,мұхиттар түбінде біршама жұқа келеді. Литосфераны көбіне жер қыртысы деп атайды. Минералдық шикізаттардың негізгі көзі болғандықтан , Жердің бөлігі толығырақ зерттелген. Литосфера орташа тығыздығы 2,7-2,8 г болып келетін әр түрлі тау жыныстары мен минералдардан тұрады. Бұл қабықтың 16км тереңдікке дейінгі бөлігі негізінен оттек, кремний мен алюминийден тұрады. Литосфераның жоғарғы бөлігі біршама жұқалау келген шөгінді жыныстар қабатынан тұратыны анықталды. Осы қабат астында граниттік қабат, ал одан төменіректе базальттық қабат орналасқан.
Граниттік қабық негізінен граниттік жыныстардан құралған, материктерде оның орташа қалыңдығы 15-20км жетеді. Бұдан төменгі базальттық қабаттың қалыңдығы 30км дейін жетеді. Ол базальт, габбро типтес жыныстардан құралады. Соңғы уақытта бұл қабатты мантия қабаты деп атап жүр.
Ядро. Жер ядросы жөнінде түсінік пен мәлімет әзірге жеткіліксіз. Сейсмикалық деректерге қарағанда ядро тығыздығының ең жоғарғы мәні 12,3гсмге жетеді, қысым 3,6млн.атмосфералық қысымға, температура 5000 С. Ядроның жоғары тығыздығын ,оны құраушы заттың аса жоғары қысымда металдың тығыздығына жеткендігі арқылы түсіндіруге болады.
1.Литосфера -- жер қабығы . Жердің сыртқы қатты қабаты жоғарғы гидросфера және атмосферамен шектеседі. Жер қабығының жоғарғы бөлімі -- шөгінді қабық; ол шөгінді тау жыныстарынан тұрады, кейде бұған эффузивтер жамылғысын да енгізеді. Жер қабығының тербеліс тарихы қозғалысына байланысты, оның калыңдығы әр орында әр түрлі болып келеді. Шөгінді қабықтың астында граниттік қабат орналасады; бұл қабат мұхит ойыстарында ұшырамайды. Граниттік қабаттың астында аралық немесе базальттық аса тығыз жыныстар қабаты жатады.
Литосфера мантияның жоғарғы қабаты мен жер қыртысынан тұрады. Жер қыртысының қалыңдығы мұхиттардың астында 5-10км, жазықтардың астында 35-45км,тау сілемдерінің астында 70км дейін тереңдікке кетеді. 2. Мантия. Жер қыртысынан тереңге қарай 3000км-лік мантия жайласқан.(грекше мантион - жамылғы). Мантия жер қыртысы мен ядроның ортасында жатыр. Қазіргі кездегі көзқарас бойынша , жер қыртысын немесе мантия қабатын құрайтын заттар термодинамикалық жағдайлардың өзгерістері нәтижесінде белгілі бір аймақтарда периодты түрде әлсін-әлсін балқу әрекеттеріне ұшырап отырады. Жер қойнауына тереңдеген сайын температура белгілі бір заңдылық бойынша,біртіндеп артып отыратындығы белгілі. Мысалы, 10км тереңдікте температура 1300-1500` С шамасына дейін көтеріледі. Осы жағдайда егер қысымның шамасы атмосфералық қысымға тең келетін болса ,тау жыныстары балқыған күйде болар еді. Бірақ, мұндай тереңдікте байқалатын қысымның шамасы тау жыныстарының балқу температурасынан әлдеқайда жоғары болғандықтан,олар балқыған күйге ауыса алмайды. Белгілі бір аудандарда тектоникалық ірі жарықтардың пайда болуына байланысты қысымның кенеттен күрт төмендеуі немесе басқа себептермен температураның жоғарлауы заттардың сұйық күйге ауысып, магмалық ошақтардың пайда болуына әкеледі. Әдетте, алғашқы магмалық ошақтар жер қыртысының төменгі қабаттарында немесе жоғарғы мантияның астносфера қабатында астенолиттер түрінде құралады. Олар жер қыртысының жоғарғы қабаттарына қарай көтеріліп,қайта қалыптасқан жағдайда аралық магмалық ошақтар пайда болады. Сонымен, магматизм әрекеттері тектоникалық қозғалыстармен тікелей байланыста болып, геосинклиналдық аймақтарда жиі байқалады.
3. Ядро. Планетаның ортасында ядро жатыр. Оның жоғарғы шекарасы 2900 км тереңдіктен басталады. Ядро темір мен кремний қоспасынан түзілген деп болжайды. Ядроның сыртқы бөлігі балқыған күйде, ал ішкі бөлігі қатты күйде болады.
Жердің ішкі құрылысын зерттеуде бұрғылау әдісінің үлкен ролі бар. Қазіргі аса терең ұңғымалар 10-15 км тереңдікке кетеді,ал ол жер радиусының 0,1%ын құрайды. Орта есеппен әрбір 100м тереңдеген сайын +3 C-ге артып отырады.
4.Жер қыртысын түзетін тау жыныстары . Минерал тау жыныстары құрайтын заттар. Тау жыныстары: гранит,құм, әктас,тұз, көмір, мұнай.
Жер бетінде 3000 шамасында түрлі минералдар, 7000 түрлі тау жыныстары бар. Жер қыртысы тау жыныстарынан түзілген. Олар миллиондаған жылдар бұрын пайда болған. Бірақ қазіргі кезде жаңа жыныстар да түзілуде. Тау жыныстарының тегіне қарай З категориясы бар: магмалық, шөгінді және метаморфты тау жыныстары.
А) Шөгінді тау жыныстары өсімдік, жануарлардың қалдықтары және әртүрлі жыныстар мен фрагменттерден құралған. Олар құрлықтан желмен ұшып немесе сумен шайылып,теңіз түбіне шөгеді. Қабаттардың түзілуіне байланысты астыңғы бөлігінде жатқан жыныстар тығыздалып, біртіндеп қатты жыныстарға айналады.
Ә)Метаморфты жыныстар - температураның және қысымның әсерінен пайда болған жыныстар. Олар магмалық ошақтың жақын орналасуына байланысты қызады немесе жердің ішкі қабығының қозғалысынан қысылуы мүмкін. Бұл жағдайда кейбір жыныстар қатты күйге, кейбірі жұмсақ қабатқа айналады.
Б)Магмалық жыныстар жер астындағы магма суып, қатты күйге айналғанда түзіледі. Егер бұл үрдіс жер астында болса, түзілген жыныстар магмалық жыныстар деп аталады. Магма жанартау арқылы жер бетіне шығып қатса, пайда болған жыныстар экструзивті магмалық жыныстар деп аталады.
5. Жер қыртысының қозғалысы. Жер қыртысының қозғалысы жер қыртысының көтерілуі мен жер қыртысының төмендеуінен тұрады. Жер қыртысы әрқашан қозғалыста болады. Бірі көтерілсе, бірі шөгеді. Қозғалыста жер майысуға таяу. Жер сілкіну - жер асты дүмпулері мен жер бетінің тербелуі. Жер қыртысы мен жер мантиясының жоғарғы бөлігінің кенеттен жарылуы және жылжуы нәтижесінде пайда болады.
Жер қойнауы қызуына байланысты ондағы заттар балқып, бір-бірімен араласып, құрамы мен үлес салмағы аздар қалқып жоғары қабатқа көтеріліп ,үлес салмағы ауырлар төмен түсіп орта қабатқа жиналған. Жер шарының ортасында радиусы 3500км шамасында өте тығыз орасан зор жердің ядросы пайда болған. Оның салмағы жер шарының 34% құрайды. Ядроны айнала қоршап жатқан,радиусы 2900 км шамасындағы қабатты мантия деп атайды.
Литосфера Жер планетасының біршама берік тау жыныстары кешендерінен тұратын, төменгі жапсары ішінара балқымалы яки онша берік емес атмосфера қабатымен шектелетін ең сыртқы қабаты. Литосфера жер қыртысын (Жердің ең сыртқы қатты қабыршағын) және осы қыртыс пен атмосфера аралығын қамтитын қатты заттардан тұратын, литосфералық мантия деп аталатын жоғарғы мантияның ең жоғарғы қабатын біріктіреді. Литосфералық мантия қабаты жер қыртысынан Мохоровичич шегі арқылы дараланады, бұл қабатты құрайтын тау жыныстарының құрамы негізінен оливин мен пироксеннен тұратын аса негізді жыныстарға сәйкес келетін болса керек. Литосфераның беткі жазықтығы атмосферамен немесе гидросферамен шектеледі. Литосфера қалыңдығы 50-200 шақырым аралығында деп есептелінеді.
6.Литосфераның даму заңдылықтары. Жер шарын салыстырмалы түрде жұқа, біртұтас қатты қабық түрінде көмкеріп жатқан литосфера -- географиялық қабықтың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Литосфераның жоғарғы бөлігі болып табылатын жер қыртысының 90%-дан астамын 8 химиялық элемент: оттек, кремний, алюминий, темір, кальций, натрий, калий, магний құрайды. Тектоника ғылымында ұзақ уақыт бойы жер қыртысының платформалық-геосинклинальдық дамуы жайлы тұжырымдама басым болып келді. Бұл тұжырымдама бойынша, материктік жер қыртысы салыстырмалы түрде тұрақты бөліктерге -- платформаларға және қозғалмалы бөліктерге -- геосинклинальдарға жіктеледі. Жер қыртысының үздіксіз дамуы нәтижесінде геосинклинальдар платформаларға айналады, бұл процесс екі кезенде жүзеге асады. Ұзаққа созылған алғашқы кезеңде қатты майысып, су басқан жер қыртысының ойыстарында қалыңдығы 15 -- 20 км-ге жететін шөгінді жыныстар жиналады. Салмақ күшінің артуына байланысты Жердің ішкі қойнауындағы күштер арасалмағы өзгереді. Соның нәтижесінде геосинклинальдарда жерсілкінулер, жанартау атқылаулары күшейіп, қатпарлану жүреді. Осылайша биік таулар түзіледі. Ал неғұрлым қысқа уақытты қамтитын екінші кезеңде түзілген тау жүйелері сыртқы күштердің әсерінен үгіліп аласарады. бұл процесс көбінесе материктер аумағында жүзеге асатындықтан, "платформалық-геосинклинальдық" дамуы жайлы тұжырымдама бойынша литосфералық тақталар саны тұрақты емес, геологиялық уақыт аралығында олар рифтілер арқылы бөлшектеніп немесе тектоникалық қозғалыстар әсерінен қайта бірігіп отырады. Қазіргі кезде Жер шарында 7 ірі және ондаған ұсақ литосфералық тақталар ажыратылады.
Материктік жер қыртысының жоғарғы бөлігінде шөгінді жыныстар қабаты, ал одан төменде геофизикалық деректер бойынша, гранит және базальт қабаттары орналасқан. Гранит және базальт қабаттарының шекаралас бөліктерінде сейсмикалық толқындардың жылдамдығы күрт өзгеретіні байқалған. Мұхиттың жер қыртысында гранит қабаты болмайды және шөгінді жыныстар қабаты салыстырмалы түрде жұқа болып келеді. Материктер мен мұхиттардың шекаралас аймақтарында жер қыртысы өтпелі сипат алады. Жер қыртысының осындай құрылымы Еуразияның Тынық мұхитпен шектескен бөлігінде кездеседі. Оған аралдар доғасы мен оны бойлай орналасқан терең мұхит шұңғымалары дәлел бола алады.
Материктік жер қыртысы платформалар мен геосинклинальдарға жіктеледі. Платформалар аумағында жер бедері көбінесе жазық болып келеді. Бұл -- ұзақ уақыт бойы сырткы күштер әсерінен жер бедерінің тегістелуінің нәтижесі. Жазық-платформалық аймақтар құрлық ауданының шамамен 53%-ын алып жатыр. Дүниежүзіндегі аса ірі Шығыс Еуропа, Батыс Сібір, Ұлы Қытай, Ұлы жазық пен Орталық жазық, Амазонка, Ла-Плата және т.б. жазықтар платформалық құрылымдарда орналасқан.
Негіздері архей мен протерозойда қалыптасқан ежелгі платформалар қалқандар мен тақталардан құралады .
Қалқандарда платформаның негізін құрайтын кристалды жыныстар жер бетіне шығып жатады, оларға көбінесе қыратты-үстіртті жер бедері сәйкес келеді. Қалкандарды құрайтын жыныстардың ерекшелігіне байланысты оларда үгілу біршама баяу жүреді. Платформаның қалқаннан тыс, шөгінді жыныстармен жабылған бөлігін тақта деп атайды.
Неотектоникалық қозғалыстар әсеріне ұшыраған платформалар қозғалмалы сипат алады. Мәселен, мезозой және альпі қатпарлықтары әсерінен Қытай платформасының тұтастығы бұзылып, бірнеше бөліктерге ажырап кеткен. Қазіргі кезде оның аумағында жерсілкіну жиі байқалады. Сондықтан оны параплатформа (қозғалмалы) деп атайды. Тіпті күштердің әсерінен кейбір платформалардың іргетасында терең жарықтар пайда болып, интрузивті жыныстардың жоғары көтерілуі жүрген. Соның әсерінен жарылыс күшті жүрген Сібір және Үндістан платформаларында бағалы металдар мен асыл тастардың бай кен орындары түзілген.
Геосинклинальдар аумағында тектоникалық жарықтар жиілігі жоғары болғандықтан ішкі күштердің ықпалы күшті байқалады. Сондықтан магманың жоғары көтерілуі қарқынды жүреді, бұл өз тарапынан жанартау атқылауы мен жерсілкіну құбылыстарына себепші болады. Геосинклинальдарда ішкі күштер әсерінен қатпарлану қозғалыстары жүреді. Соның нәтижесінде антиклинорийлер (тау жоталары) мен синклинорийлер (тауаралық және тауалды ойыстары) түзіледі. Мәселен, Кавказ таулы аймағында Үлкен Кавказ, Кіші Кавказ жоталары антиклинорийлерге, ал олардың арасындағы Колхида мен Ленкорань ойпаттары синклинорийлерге сәйкес келеді. Мұндай құрылым Гималай тауы мен Үнді-Ганг ойпатына да тән.
7.Жердің жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Литосфера жер қабығы;
2. Мантия қабаты;
3. Ядро;
4. Жер қыртысын түзетін тау жыныстары:
А) Шөгінді жыныстар;
Ә) Метаморфты жыныстар;
Б) Магмалық жыныстар;
5. Жер қыртысының қозғалуы;
6. Литосфераның даму заңдылықтары;
7. Жердің жалпы ерекшеліктері;
8. Жердің пішіні мен өлшемі:
А) Жердің өлшемі;
Ә) Жердің құрылысы;
9. Литосфераның беткі қабаты.
Кіріспе
Литосфера, 50-70км тереңдікке дейінгі Жердің сыртқы бөлігі литосфера аталатын қабықтан тұрады. Ол материктер аумағында біраз қалыңдау,мұхиттар түбінде біршама жұқа келеді. Литосфераны көбіне жер қыртысы деп атайды. Минералдық шикізаттардың негізгі көзі болғандықтан , Жердің бөлігі толығырақ зерттелген. Литосфера орташа тығыздығы 2,7-2,8 г болып келетін әр түрлі тау жыныстары мен минералдардан тұрады. Бұл қабықтың 16км тереңдікке дейінгі бөлігі негізінен оттек, кремний мен алюминийден тұрады. Литосфераның жоғарғы бөлігі біршама жұқалау келген шөгінді жыныстар қабатынан тұратыны анықталды. Осы қабат астында граниттік қабат, ал одан төменіректе базальттық қабат орналасқан.
Граниттік қабық негізінен граниттік жыныстардан құралған, материктерде оның орташа қалыңдығы 15-20км жетеді. Бұдан төменгі базальттық қабаттың қалыңдығы 30км дейін жетеді. Ол базальт, габбро типтес жыныстардан құралады. Соңғы уақытта бұл қабатты мантия қабаты деп атап жүр.
Ядро. Жер ядросы жөнінде түсінік пен мәлімет әзірге жеткіліксіз. Сейсмикалық деректерге қарағанда ядро тығыздығының ең жоғарғы мәні 12,3гсмге жетеді, қысым 3,6млн.атмосфералық қысымға, температура 5000 С. Ядроның жоғары тығыздығын ,оны құраушы заттың аса жоғары қысымда металдың тығыздығына жеткендігі арқылы түсіндіруге болады.
1.Литосфера -- жер қабығы . Жердің сыртқы қатты қабаты жоғарғы гидросфера және атмосферамен шектеседі. Жер қабығының жоғарғы бөлімі -- шөгінді қабық; ол шөгінді тау жыныстарынан тұрады, кейде бұған эффузивтер жамылғысын да енгізеді. Жер қабығының тербеліс тарихы қозғалысына байланысты, оның калыңдығы әр орында әр түрлі болып келеді. Шөгінді қабықтың астында граниттік қабат орналасады; бұл қабат мұхит ойыстарында ұшырамайды. Граниттік қабаттың астында аралық немесе базальттық аса тығыз жыныстар қабаты жатады.
Литосфера мантияның жоғарғы қабаты мен жер қыртысынан тұрады. Жер қыртысының қалыңдығы мұхиттардың астында 5-10км, жазықтардың астында 35-45км,тау сілемдерінің астында 70км дейін тереңдікке кетеді. 2. Мантия. Жер қыртысынан тереңге қарай 3000км-лік мантия жайласқан.(грекше мантион - жамылғы). Мантия жер қыртысы мен ядроның ортасында жатыр. Қазіргі кездегі көзқарас бойынша , жер қыртысын немесе мантия қабатын құрайтын заттар термодинамикалық жағдайлардың өзгерістері нәтижесінде белгілі бір аймақтарда периодты түрде әлсін-әлсін балқу әрекеттеріне ұшырап отырады. Жер қойнауына тереңдеген сайын температура белгілі бір заңдылық бойынша,біртіндеп артып отыратындығы белгілі. Мысалы, 10км тереңдікте температура 1300-1500` С шамасына дейін көтеріледі. Осы жағдайда егер қысымның шамасы атмосфералық қысымға тең келетін болса ,тау жыныстары балқыған күйде болар еді. Бірақ, мұндай тереңдікте байқалатын қысымның шамасы тау жыныстарының балқу температурасынан әлдеқайда жоғары болғандықтан,олар балқыған күйге ауыса алмайды. Белгілі бір аудандарда тектоникалық ірі жарықтардың пайда болуына байланысты қысымның кенеттен күрт төмендеуі немесе басқа себептермен температураның жоғарлауы заттардың сұйық күйге ауысып, магмалық ошақтардың пайда болуына әкеледі. Әдетте, алғашқы магмалық ошақтар жер қыртысының төменгі қабаттарында немесе жоғарғы мантияның астносфера қабатында астенолиттер түрінде құралады. Олар жер қыртысының жоғарғы қабаттарына қарай көтеріліп,қайта қалыптасқан жағдайда аралық магмалық ошақтар пайда болады. Сонымен, магматизм әрекеттері тектоникалық қозғалыстармен тікелей байланыста болып, геосинклиналдық аймақтарда жиі байқалады.
3. Ядро. Планетаның ортасында ядро жатыр. Оның жоғарғы шекарасы 2900 км тереңдіктен басталады. Ядро темір мен кремний қоспасынан түзілген деп болжайды. Ядроның сыртқы бөлігі балқыған күйде, ал ішкі бөлігі қатты күйде болады.
Жердің ішкі құрылысын зерттеуде бұрғылау әдісінің үлкен ролі бар. Қазіргі аса терең ұңғымалар 10-15 км тереңдікке кетеді,ал ол жер радиусының 0,1%ын құрайды. Орта есеппен әрбір 100м тереңдеген сайын +3 C-ге артып отырады.
4.Жер қыртысын түзетін тау жыныстары . Минерал тау жыныстары құрайтын заттар. Тау жыныстары: гранит,құм, әктас,тұз, көмір, мұнай.
Жер бетінде 3000 шамасында түрлі минералдар, 7000 түрлі тау жыныстары бар. Жер қыртысы тау жыныстарынан түзілген. Олар миллиондаған жылдар бұрын пайда болған. Бірақ қазіргі кезде жаңа жыныстар да түзілуде. Тау жыныстарының тегіне қарай З категориясы бар: магмалық, шөгінді және метаморфты тау жыныстары.
А) Шөгінді тау жыныстары өсімдік, жануарлардың қалдықтары және әртүрлі жыныстар мен фрагменттерден құралған. Олар құрлықтан желмен ұшып немесе сумен шайылып,теңіз түбіне шөгеді. Қабаттардың түзілуіне байланысты астыңғы бөлігінде жатқан жыныстар тығыздалып, біртіндеп қатты жыныстарға айналады.
Ә)Метаморфты жыныстар - температураның және қысымның әсерінен пайда болған жыныстар. Олар магмалық ошақтың жақын орналасуына байланысты қызады немесе жердің ішкі қабығының қозғалысынан қысылуы мүмкін. Бұл жағдайда кейбір жыныстар қатты күйге, кейбірі жұмсақ қабатқа айналады.
Б)Магмалық жыныстар жер астындағы магма суып, қатты күйге айналғанда түзіледі. Егер бұл үрдіс жер астында болса, түзілген жыныстар магмалық жыныстар деп аталады. Магма жанартау арқылы жер бетіне шығып қатса, пайда болған жыныстар экструзивті магмалық жыныстар деп аталады.
5. Жер қыртысының қозғалысы. Жер қыртысының қозғалысы жер қыртысының көтерілуі мен жер қыртысының төмендеуінен тұрады. Жер қыртысы әрқашан қозғалыста болады. Бірі көтерілсе, бірі шөгеді. Қозғалыста жер майысуға таяу. Жер сілкіну - жер асты дүмпулері мен жер бетінің тербелуі. Жер қыртысы мен жер мантиясының жоғарғы бөлігінің кенеттен жарылуы және жылжуы нәтижесінде пайда болады.
Жер қойнауы қызуына байланысты ондағы заттар балқып, бір-бірімен араласып, құрамы мен үлес салмағы аздар қалқып жоғары қабатқа көтеріліп ,үлес салмағы ауырлар төмен түсіп орта қабатқа жиналған. Жер шарының ортасында радиусы 3500км шамасында өте тығыз орасан зор жердің ядросы пайда болған. Оның салмағы жер шарының 34% құрайды. Ядроны айнала қоршап жатқан,радиусы 2900 км шамасындағы қабатты мантия деп атайды.
Литосфера Жер планетасының біршама берік тау жыныстары кешендерінен тұратын, төменгі жапсары ішінара балқымалы яки онша берік емес атмосфера қабатымен шектелетін ең сыртқы қабаты. Литосфера жер қыртысын (Жердің ең сыртқы қатты қабыршағын) және осы қыртыс пен атмосфера аралығын қамтитын қатты заттардан тұратын, литосфералық мантия деп аталатын жоғарғы мантияның ең жоғарғы қабатын біріктіреді. Литосфералық мантия қабаты жер қыртысынан Мохоровичич шегі арқылы дараланады, бұл қабатты құрайтын тау жыныстарының құрамы негізінен оливин мен пироксеннен тұратын аса негізді жыныстарға сәйкес келетін болса керек. Литосфераның беткі жазықтығы атмосферамен немесе гидросферамен шектеледі. Литосфера қалыңдығы 50-200 шақырым аралығында деп есептелінеді.
6.Литосфераның даму заңдылықтары. Жер шарын салыстырмалы түрде жұқа, біртұтас қатты қабық түрінде көмкеріп жатқан литосфера -- географиялық қабықтың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Литосфераның жоғарғы бөлігі болып табылатын жер қыртысының 90%-дан астамын 8 химиялық элемент: оттек, кремний, алюминий, темір, кальций, натрий, калий, магний құрайды. Тектоника ғылымында ұзақ уақыт бойы жер қыртысының платформалық-геосинклинальдық дамуы жайлы тұжырымдама басым болып келді. Бұл тұжырымдама бойынша, материктік жер қыртысы салыстырмалы түрде тұрақты бөліктерге -- платформаларға және қозғалмалы бөліктерге -- геосинклинальдарға жіктеледі. Жер қыртысының үздіксіз дамуы нәтижесінде геосинклинальдар платформаларға айналады, бұл процесс екі кезенде жүзеге асады. Ұзаққа созылған алғашқы кезеңде қатты майысып, су басқан жер қыртысының ойыстарында қалыңдығы 15 -- 20 км-ге жететін шөгінді жыныстар жиналады. Салмақ күшінің артуына байланысты Жердің ішкі қойнауындағы күштер арасалмағы өзгереді. Соның нәтижесінде геосинклинальдарда жерсілкінулер, жанартау атқылаулары күшейіп, қатпарлану жүреді. Осылайша биік таулар түзіледі. Ал неғұрлым қысқа уақытты қамтитын екінші кезеңде түзілген тау жүйелері сыртқы күштердің әсерінен үгіліп аласарады. бұл процесс көбінесе материктер аумағында жүзеге асатындықтан, "платформалық-геосинклинальдық" дамуы жайлы тұжырымдама бойынша литосфералық тақталар саны тұрақты емес, геологиялық уақыт аралығында олар рифтілер арқылы бөлшектеніп немесе тектоникалық қозғалыстар әсерінен қайта бірігіп отырады. Қазіргі кезде Жер шарында 7 ірі және ондаған ұсақ литосфералық тақталар ажыратылады.
Материктік жер қыртысының жоғарғы бөлігінде шөгінді жыныстар қабаты, ал одан төменде геофизикалық деректер бойынша, гранит және базальт қабаттары орналасқан. Гранит және базальт қабаттарының шекаралас бөліктерінде сейсмикалық толқындардың жылдамдығы күрт өзгеретіні байқалған. Мұхиттың жер қыртысында гранит қабаты болмайды және шөгінді жыныстар қабаты салыстырмалы түрде жұқа болып келеді. Материктер мен мұхиттардың шекаралас аймақтарында жер қыртысы өтпелі сипат алады. Жер қыртысының осындай құрылымы Еуразияның Тынық мұхитпен шектескен бөлігінде кездеседі. Оған аралдар доғасы мен оны бойлай орналасқан терең мұхит шұңғымалары дәлел бола алады.
Материктік жер қыртысы платформалар мен геосинклинальдарға жіктеледі. Платформалар аумағында жер бедері көбінесе жазық болып келеді. Бұл -- ұзақ уақыт бойы сырткы күштер әсерінен жер бедерінің тегістелуінің нәтижесі. Жазық-платформалық аймақтар құрлық ауданының шамамен 53%-ын алып жатыр. Дүниежүзіндегі аса ірі Шығыс Еуропа, Батыс Сібір, Ұлы Қытай, Ұлы жазық пен Орталық жазық, Амазонка, Ла-Плата және т.б. жазықтар платформалық құрылымдарда орналасқан.
Негіздері архей мен протерозойда қалыптасқан ежелгі платформалар қалқандар мен тақталардан құралады .
Қалқандарда платформаның негізін құрайтын кристалды жыныстар жер бетіне шығып жатады, оларға көбінесе қыратты-үстіртті жер бедері сәйкес келеді. Қалкандарды құрайтын жыныстардың ерекшелігіне байланысты оларда үгілу біршама баяу жүреді. Платформаның қалқаннан тыс, шөгінді жыныстармен жабылған бөлігін тақта деп атайды.
Неотектоникалық қозғалыстар әсеріне ұшыраған платформалар қозғалмалы сипат алады. Мәселен, мезозой және альпі қатпарлықтары әсерінен Қытай платформасының тұтастығы бұзылып, бірнеше бөліктерге ажырап кеткен. Қазіргі кезде оның аумағында жерсілкіну жиі байқалады. Сондықтан оны параплатформа (қозғалмалы) деп атайды. Тіпті күштердің әсерінен кейбір платформалардың іргетасында терең жарықтар пайда болып, интрузивті жыныстардың жоғары көтерілуі жүрген. Соның әсерінен жарылыс күшті жүрген Сібір және Үндістан платформаларында бағалы металдар мен асыл тастардың бай кен орындары түзілген.
Геосинклинальдар аумағында тектоникалық жарықтар жиілігі жоғары болғандықтан ішкі күштердің ықпалы күшті байқалады. Сондықтан магманың жоғары көтерілуі қарқынды жүреді, бұл өз тарапынан жанартау атқылауы мен жерсілкіну құбылыстарына себепші болады. Геосинклинальдарда ішкі күштер әсерінен қатпарлану қозғалыстары жүреді. Соның нәтижесінде антиклинорийлер (тау жоталары) мен синклинорийлер (тауаралық және тауалды ойыстары) түзіледі. Мәселен, Кавказ таулы аймағында Үлкен Кавказ, Кіші Кавказ жоталары антиклинорийлерге, ал олардың арасындағы Колхида мен Ленкорань ойпаттары синклинорийлерге сәйкес келеді. Мұндай құрылым Гималай тауы мен Үнді-Ганг ойпатына да тән.
7.Жердің жалпы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz