Ақша массасы мен ақша базасының құрылымын реттеу

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Ақша аумағының кеңеюі мен оның құнсыздануы және инфляцияның күш алуына Үкімет Ұлттық банкті, ол өз кезе¬гін¬де коммер¬циялық банктерді жаз¬ғырып жатады. Шын мәнінде, мұндай жағдайдың орын алуын ең алдымен ақша ұсыны¬сы¬ның шек¬тен тыс көп болуынан із¬дестіру керек секілді. Жалпы, эконо¬мика¬да ақшаны екі арна арқылы ұсы¬на¬ды. Оның біреуі – мемлекет, екін¬ші¬сі – коммерциялық банктер. Мемлекет атынан орталық банктің ақша ұсынуы, біріншіден, қолма-қол ақша эмиссия¬сы, екіншіден, коммерциялық банктер үшін басы артық ақша қорын құрып беру арқылы жүзеге асырылуда. Ал бұл процесс экономикадағы ақша мас¬сасының бірнеше есе еселе¬нуіне қыз¬мет жасайды. Сонымен бірге нарық жағ¬да¬йын¬да ақша шығару бастамасы тек орталық банкке ғана тиесілі емес. Ақша шыға¬ру жолымен ақша ұсы¬ну¬да коммер-ция¬лық банктердің де үлесі мол. Яғни олар несие және инвестиция опера-ция¬ларын бел¬сен¬ді жүзеге асыра оты¬рып, қосым¬ша ақша жасайды. Соның нәти¬же¬сінде, коммерциялық банк¬тер¬де жаңа депозиттер пайда болып, жа¬ңа ақ¬шалар ағыны құйылады. Жаңа пай¬да болған ақшаларды несиеге бе¬ріп, ол ақша массасын ұлғайта береді. Соны¬мен қатар коммерциялық банк-тердің эмис¬сиялық функциясы екінші рынок арқылы тікелей немесе жанама қайта қаржыландыру тәртібі бо¬йынша мем¬лекеттік құнды қағаздар түрінде бе¬рі¬летін орталық банктің басы артық ре¬зервтік ақша өсімімен шектелмейді.
Яғни ашық та, жариялы эконо¬ми¬ка мен көп валюталы ақша жүйе¬сінде коммерциялық банктердің орталық банк қамтамасыз ететін басы артық ақша резервтерінен де басқа, жаңа де¬позиттердің неше түрлі кең спектр¬ле-рін құруға мүмкіндіктері мол. Еліміздің банктеріне қазіргі жағдайда дәл осы сипат тән болып тұр. Ақша ресурста¬рын тарту үшін сыртқы және ішкі ақ¬ша рыноктарының көптеген сегмент¬те¬рінің пайда болуы коммерциялық банк¬терді ҚР Ұлттық банктің резервтік жүйесінен мүлдем тәуелсіз болуына жол ашып отыр. Бұдан шығатын қоры¬тын¬ды – Қазақстанның коммерция¬лық банктерінде өздерінің несиелік экспансиясын қамтамасыз ету үшін тұ¬рақты түрде басы артық ақша ре¬зервтерінің болуын ҚР Ұлттық банкі қамтамасыз етіп отырған жоқ. Олар оны ішкі және сыртқы ақша рыногы арқылы тартып отыр. Осылай коммер¬циялық банктердің орталық резервтік ақшаның және ҚР Ұлттық банктің эмиссиялық бастамасының қатысуын¬сыз, өз бетінше корпоративтік ақша жа¬сай алу қабілеті ақша ұсынысы ар¬туының негізгі факторы болып шығады. .

1. Сейітқасымов.Ғ.С «Ақша несие банктер». Алматы- 2006.
2. Мақыш.И «Ақша несие банк».

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Ақша массасы мен ақша базасының
құрылымын реттеу.
Ақша аумағының кеңеюі мен оның құнсыздануы және инфляцияның күш алуына Үкімет Ұлттық банкті, ол өз кезе - гін - де коммер - циялық банктерді жаз - ғырып жатады. Шын мәнінде, мұндай жағдайдың орын алуын ең алдымен ақша ұсыны - сы - ның шек - тен тыс көп болуынан із - дестіру керек секілді. Жалпы, эконо - мика - да ақшаны екі арна арқылы ұсы - на - ды. Оның біреуі - мемлекет, екін - ші - сі - коммерциялық банктер. Мемлекет атынан орталық банктің ақша ұсынуы, біріншіден, қолма-қол ақша эмиссия - сы, екіншіден, коммерциялық банктер үшін басы артық ақша қорын құрып беру арқылы жүзеге асырылуда. Ал бұл процесс экономикадағы ақша мас - сасының бірнеше есе еселе - нуіне қыз - мет жасайды. Сонымен бірге нарық жағ - да - йын - да ақша шығару бастамасы тек орталық банкке ғана тиесілі емес. Ақша шыға - ру жолымен ақша ұсы - ну - да коммер - ция - лық банктердің де үлесі мол. Яғни олар несие және инвестиция опера - ция - ларын бел - сен - ді жүзеге асыра оты - рып, қосым - ша ақша жасайды. Соның нәти - же - сінде, коммерциялық банк - тер - де жаңа депозиттер пайда болып, жа - ңа ақ - шалар ағыны құйылады. Жаңа пай - да болған ақшаларды несиеге бе - ріп, ол ақша массасын ұлғайта береді. Соны - мен қатар коммерциялық банк - тердің эмис - сиялық функциясы екінші рынок арқылы тікелей немесе жанама қайта қаржыландыру тәртібі бо - йынша мем - лекеттік құнды қағаздар түрінде бе - рі - летін орталық банктің басы артық ре - зервтік ақша өсімімен шектелмейді.
Яғни ашық та, жариялы эконо - ми - ка мен көп валюталы ақша жүйе - сінде коммерциялық банктердің орталық банк қамтамасыз ететін басы артық ақша резервтерінен де басқа, жаңа де - позиттердің неше түрлі кең спектр - ле - рін құруға мүмкіндіктері мол. Еліміздің банктеріне қазіргі жағдайда дәл осы сипат тән болып тұр. Ақша ресурста - рын тарту үшін сыртқы және ішкі ақ - ша рыноктарының көптеген сегмент - те - рінің пайда болуы коммерциялық банк - терді ҚР Ұлттық банктің резервтік жүйесінен мүлдем тәуелсіз болуына жол ашып отыр. Бұдан шығатын қоры - тын - ды - Қазақстанның коммерция - лық банктерінде өздерінің несиелік экспансиясын қамтамасыз ету үшін тұ - рақты түрде басы артық ақша ре - зервтерінің болуын ҚР Ұлттық банкі қамтамасыз етіп отырған жоқ. Олар оны ішкі және сыртқы ақша рыногы арқылы тартып отыр. Осылай коммер - циялық банктердің орталық резервтік ақшаның және ҚР Ұлттық банктің эмиссиялық бастамасының қатысуын - сыз, өз бетінше корпоративтік ақша жа - сай алу қабілеті ақша ұсынысы ар - туының негізгі факторы болып шығады. .
Коммерциялық банктерде жаңа депозиттердің құрылу процесі Ұлттық банктің резервтік ақшасы арқылы бақылауды әлсіретті. Сөйтіп, жалғыз эмиссиялық институт және ақша мас - са - сы айналымын реттейтін монетар - лық орган болып есептелетін Ұлттық банк қолындағы құзырын жүргізе алмай, қалды. Яғни қазіргі кезде резервтік ақша Ұлттық банктің белсенді ұстанымы арқылы ай - налымға шығып жатқан жоқ, кері - сінше, коммерциялық банктер Ұлттық банкті ақша резервімен қамтамасыз етіп жатыр. Эмиссиялық белсенділікті коммерциялық банктер қолына алып алған.
Ақша ұсынуда мемлекет пен ком - мер - циялық банктер арасындағы қатынас өзгеріп екінші деңгейлі банктер ақ - шаны көбірек ұсына бастады. Ре - зерв - тік ақшалар банк секторының өтім - ді - лігі мен коммерциялық банктердің ішкі және сыртқы несие-депозиттік экспан - сия - сын реттеу міндетін әлсіретіп алды. Резервтік ақша жасаудың коммер - ция - лық банктердің депозиттік-несиелік экспансиясының дамуы соңынан пас - сивті түрде ілесіп отыру нәтижесінде, орталық банктің ақша ұсынуды рет - теудегі дәстүрлі ынталандыру немесе шектеу құралдары әлсіреп қалды. Бұл жағдай Қазақстанда көптеген өтімді - лік коэффициенттерін жасауға және сол коэффициенттер мәнін жиі өзгер - туге ұшыратты. Ақша ұсынысын реттеудің мұндай қалпы ақша-несие саясатын жүргізуді күрделендіре түсіп, оның құралдарын әлсіретеді. Мұндай жағ - дайда ақша-несие саясатының ақша массасын дәстүрлі құралдармен бақы - лауын жүзеге асыру қиындады.
Жалпы ақша массасы дегеніміз-жеке және заңды тұлғаларға мемлекетке тиісті және шаруашылық айналымына қызмет ететін сатып алу және төлем құралдарының жиынтығы болып табылады.Ақша массасы сол елдің несие ақша жүйесімен анықталады.
Оған айналыстағы қолма-қол ақшалар,яғни халықтың қолындағы, сондай-ақ кәсіпорындардың, мекемелердің және ұйымдардың кассаларындағы барлық қағаз ақшалар мен металл монеталар кіреді.Ақша массасы қолма-қол ақшамен қатар халықтың сондай-ақ кәсіпорындардың, мекемелердің және ұйымдардың өтімділігіне қарай олардың банктік депозиттерін немесе салым ақшаларын құрайды.Ақша массасының ұғымы өтімді актив топтарына жатады.
Дүниежүзілік тәжірибеде ақша массасының құрылымын ақша агрегаттары арқылы анықтайды:
М1ақша агрегатына қатысты бірегей көзқарас бар,оған айналыстағы нақты ақшалармен мерзімсіз депозиттерді жатқызады.Кейбір елдер бұған барлық ағымдағы салымдарды мысалға, Ұлыбритания тек пайызбен есептелейтін депозиттерді жатқызады.АҚШ-та сондай-ақ М1-ге банктік емес мекемелермен шығарылған аккредитивті,ал Жапонияда-7күн бұрын алдын ала хабарлауға жататын депозиттерді жатқызады.
М2-М3 агрегаттарын анықтау барысында елдер арасында мәнді айырмашылықтар бар. Францияда М2-ге,М1-мен қоса,4жылға дейінге мерзімсіз депозиттерді; АҚШ-та жинақ шоттарындағы қалдықтарды,ақша нарығы қорларының акцияларын, АҚШ-тағы банктерде және шетелдегі банктердегіАҚШ резиденттерінің еуродолларын; Ұлыбританияда-чек шығаруға болатын депозиттерді бір ай бұрын хабарлайтын депозиттерді жатқызады.
М3 агрегаты және М2-ден басқа Францияда резидент еместердің ақшалай активтерін: мерзімді депозиттерді, кассалық бондар және қаржы мекемелерінің депозиттік сертификаттарын; Германияда- жинақ депозиттерін; Ұлыбританияда- мерзімді депозиттік сертификаттарды,валютадағы депозиттер мен сертификаттар жатқызылады.
Біздің республикамыздағы айналыстағы ақша қаражаттарының құрылымы төмендегідей:
* М0 - айналыстағы қолма-қол ақшалар;
* М1өзіне - М0агрегатын қосады,сонымен қатар шаруашылықтардың есеп айырысу немесе басқа да депозиттік шоттарындағы қаражаттардың қалдықтары,ұзақ мерзімді қаржыландыру мен несиелеу қорларының шоттарындағы чектік және аккредитивтік шоттардағы қаражат қалдықтары, халықтың және заңды тұлғалардың талап еткенге дейінгі салымдры және т.б жатады.
* М2өзіне М1агрегатын қосады сондай-ақ заңды және жеке тұлғалардың мерзімді салымдарын қамтиды;
М3өзіне М2агрегатын қосады,мемлекеттік займ облигацияларын қамтиды.
Бұл агрегаттардағы ақша массасының мөлшерін бағалау ақша-несие айналымының әр түрлі параметрлерін толығырақ сипаттауға,ақша айналысының даму тенденциясын және олардың экономикаға сәйкесуін бағалауға мүмкіндік береді.Айналысқа қажетті ақша массасын тауар айналымының мөлшері мен құрылымына қарай анықтап қоймай, халықтың ақшалай табысының шамасы мен құрылымын, сондай-ақ ақша сұранысы мен ұсынысының ара-қатынасын ескеру керек. Елімізде ақша агрегаттары мен өндіріс қарқыны арасындағы өзгерістерге түзету енгізу шамалы ғана деңгейде жүріп отырғаны белгілі. Оның басты себебі, эконо - микадағы ақша айналымының өте төмен екендігінде. Кейбір са - рапшылар ақша айналымының деңгейін белгілі бір жағдайларда экономикаға сенім деңгейі ретін - де де қарастыру қажет дейді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.