Қазақстандағы 1921-1922 ж.ж. жер-су реформасы

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Қазақстанда 1921—22 жылдары ЖЭС аясында жүргізілгеншаралардың бірі жер-су реформасы болды. Реформаның негізгі міндеті 1920 жылы құрылған ҚАКСР-нің аумағында қазақ жерлерін біріктіру болды. Патшалық биліктің жүргізген саясаты нəтижесінде Қазақстанда жер мəселесі өте күрделі мəселелердің біріне айналған eді. Ресейдің орталық аудандарынан, әсіресе сталиндік реформа кезеңінде шаруалардың қоныс аударуы Орта Азия мен Қазақстанда отарлаудың құрамды шарттарының бірі болды. Патша өкіметінің қоныстандыру саясаты барысында келімсек орыс шаруалары жергілікті тұрғындардан орасан зор егістік жерлерді басып алды. Тек 1916 ж. өзінде Жетісу мен Сырдария облыстарында қоныстанушы шаруалардың қолында 2659 млн. десятина жер болды. Жергілікті тұрғындардың жерін тартып алу 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісті басып-жаншу барысында ерекше жыртқыштықпен жүргізілді. Жазалаушылардан қашқан тұтқындардың иесіз қалған жерін иемденумен бірге, шұрайлы егістік жерлерді жазалау шараларын қолданып, қорқытып - үркіту тәсілдері арқылы да иелену кең өріс алды. Осылайша жерді басып алу келімсек шаруалар тарапынан 1920 жылға дейін жалғасып келді. Патша әкімшілігінің тікелей қамқорлық жасауы нәтижесінде орыс және жергілікті шаруаның жер иеленуге деген құқында теңсіздік көзге ұрып тұрды. Жер-су реформасы қарсаңында орыс шаруалары барлық дақылдар егістігінің тең жартысын иемденді және жергілікті тұрғындармен салыстырғанда жермен 15 есе артық қамтамасыз етілді.
Міне, осындай теңсіздік жағдай Түркістанның егінші дихандарын бұрынғы тартып алынған жерлерді қайтаруды талап етуге итермеледі. Басшы органдар кеңес үкіметінің беделін көтеру мақсатында бұл талаптарды түсіністікпен қабылдады. Біріншіден, отаршылдықтың қалдығын жойып, жергілікті тұрғындардың сеніміне ие болса, екіншіден “ауылшаруашылығы пролетариатының” мүддесіне қызмет жасаған болып, тап күресінің өртін тұтатып жіберу еді. Реформа барысында Кеңес өкіметінің жергілікті органдары бұл міндеттерді іске асыра алды.

1. Туркестан в начале ХХ века. К истории истоков национальной независимости. Ташкент 2000г. 672
2. ЦГА РУз. Ф 25,оп 1 , д.1704, л 23-31
3. История советского престьянство в пяти томах. Т 1. М, 1986.
4. Рыскулов. Т.Р. Джетысуйские вопросы. ІІ собр. сы в трех томах. Т.2. Алматы. 1997, с. 384
5. Сонда 384 бет

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандағы 1921-1922 ж.ж. жер-су реформасы.
Қазақстанда 1921 -- 22 жылдары ЖЭС аясында жүргізілгеншаралардың бірі жер-су реформасы болды. Реформаның негізгі міндеті 1920 жылы құрылған ҚАКСР-нің аумағында қазақ жерлерін біріктіру болды. Патшалық биліктің жүргізген саясаты нəтижесінде Қазақстанда жер мəселесі өте күрделі мəселелердің біріне айналған eді. Ресейдің орталық аудандарынан, әсіресе сталиндік реформа кезеңінде шаруалардың қоныс аударуы Орта Азия мен Қазақстанда отарлаудың құрамды шарттарының бірі болды. Патша өкіметінің қоныстандыру саясаты барысында келімсек орыс шаруалары жергілікті тұрғындардан орасан зор егістік жерлерді басып алды. Тек 1916 ж. өзінде Жетісу мен Сырдария облыстарында қоныстанушы шаруалардың қолында 2659 млн. десятина жер болды. Жергілікті тұрғындардың жерін тартып алу 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісті басып-жаншу барысында ерекше жыртқыштықпен жүргізілді. Жазалаушылардан қашқан тұтқындардың иесіз қалған жерін иемденумен бірге, шұрайлы егістік жерлерді жазалау шараларын қолданып, қорқытып - үркіту тәсілдері арқылы да иелену кең өріс алды. Осылайша жерді басып алу келімсек шаруалар тарапынан 1920 жылға дейін жалғасып келді. Патша әкімшілігінің тікелей қамқорлық жасауы нәтижесінде орыс және жергілікті шаруаның жер иеленуге деген құқында теңсіздік көзге ұрып тұрды. Жер-су реформасы қарсаңында орыс шаруалары барлық дақылдар егістігінің тең жартысын иемденді және жергілікті тұрғындармен салыстырғанда жермен 15 есе артық қамтамасыз етілді.
Міне, осындай теңсіздік жағдай Түркістанның егінші дихандарын бұрынғы тартып алынған жерлерді қайтаруды талап етуге итермеледі. Басшы органдар кеңес үкіметінің беделін көтеру мақсатында бұл талаптарды түсіністікпен қабылдады. Біріншіден, отаршылдықтың қалдығын жойып, жергілікті тұрғындардың сеніміне ие болса, екіншіден "ауылшаруашылығы пролетариатының" мүддесіне қызмет жасаған болып, тап күресінің өртін тұтатып жіберу еді. Реформа барысында Кеңес өкіметінің жергілікті органдары бұл міндеттерді іске асыра алды.
Осыған байланысты қазақ автономиясы құрамында жер саясатын жүргізуші жетекші орган -- Жер комитеті құрылды. Ол қазақ автономиясы аясында қазақ жерлерін біріктіру мақсатымен 1921 жылы 7 ақпанда декрет қабылдады. Қазақ АКСР-нің Жер комитеті
қабылдаған бұл декрет бойынша кезінде көш-қон қорына (переселенческий фонд) тартып алынып, пайдаланылмай тұрған Семей, Ақмола, Торғай жəне Орал облыстарындағы бос жатқан жерлер, олардың 1917 жылға дейін алынғанына қарамастан қазақтарға қайтарылады. Бұл сияқты 1921 жылы 19 сəуірде Жер комитеті кезінде патша үкіметінің Сібір жəне Орал казак əскерлерінің тартып алған жерлерін қазақтарға қайтару туралы тағы шешім қабылдады. Осы декреттерге сай казактар Ертіс өзені бойында 177 мың, Орал өзені жағалауында 208 мың десятинадан астам жерлерді қайтаруға тиіс болды. 1922 жылы 26 тамызда Федералды Жер комитеті мен БОАК-ті "Қазақстанда негізгі еңбекпен жерді пайдалану туралы" заңы қабылданды. Ол заң 31 тамызда күшіне енді. Бұл заң бойынша əркімнің өз жерінде қалуға жəне ол жерді пайдалануға құқығы болды. Жер заңға сəйкес құжатталған жағдайда ғана оны пайдаланушы сол жердің иесі болады. Ал даулы жерлерге заңға негізделген съездің немесе жер органдарының шешімі қажет болды.
Осы кезде қалыптасқан жағдайға байланысты Қазақстанның оңтүстігінде 1921-1922 жж. Жер-су реформасы атауымен қазақтарды жерге орналастыру науқаны қызу жүргізілді. Қазақстанның оңтүстігінде жер мәселесі барынша өткір қойылды. Патша үкіметінің отарлау саясаты барысында Сырдария мен Жетісу губернияларында 1917 жылға дейін қазақ халқынан 5501438 десятина қолайлы жер тартып алынып, осы территорияда 444 казак станицалары мен қоныс аударушылар поселкілері орналастырылған еді. Ондағы жер "Әрбір орыс шаруасына 3.7, ал әрбір көшпелі шаруаға 0.21 десятина немесе 15 есе кем" бөлінді. Жер бөлудегі мұндай әділетсіздік жоғары деңгейдегі саяси жиындарда талқыланды. "... Жетісу облысы қырғыз кедейінің жері болмаса және 125 десятина жері 15 жалшысы бар орыс кулагы одан жоғары тұрса, ол қырғызға интернационализмнің жақсы екендігін және кеңестік билікті қолдау керек екендігін қанша айтқаныменде, ол оны түсінбейді.
Ол кеңес билігін тек осы кулак арқылы таниды ". Мұндай көңіл-күй ізсіз кетпеді. Түркістан АКСР Кеңестерінің IX cъезі және Түркістан коммунистік партиясының Vсъезі қалыптасқан жағдайды ескеріп жерсу реформасын жүргізу туралы директива жасап, оны қабылдады. Оны іске асыруда мынандай шаралар белгіленді: қоныс аудару басқармасы жоспарланған немесе қырғыздардан (қазақтардан) өз бетінше тартып алынған барлық жерлерді қазақтарға қайтару, қоныс аударушыларға еңбек үлесі көлемінде ғана жер қалдыру. Сонымен бірге көшпелі шаруашылықтарды біртіндеп отырықшылыққа айналдыру үшін оларға жайылымдық жерлермен бірге егістік жерлер де бөлу; барлық кулак ұйымдарын жою, кулактарды қарусыздандырып, реэммиграция жүйесін қолданып, оларды өкіметтің жергілікті ұйымдарына және шаруашылық құрылысына қандай да болмасын ықпал жасау мүмкіндігінен айыру сияқты саяси мәні зор шаралар белгіленді.
Реформа нәтижесінде, 1916 жылғы көтерілістегі жеңілістен соң және уақытша өкімет билігі кезеңінде жергілікті халықтан тартып алынған 232891 десятина жер қазақтар мен қырғыздарға қайтарылды". Осылайша Оңтүстік өңірлерде жер-су реформасы 1922 жылдың жазында аяқталды. Жер-су реформасы Қазақстандағы түйінді аграрлық мәселелердің бәрін шеше алған жоқ, тек 7000отбасы ғана орыс кулактарынан тартып алынған жерлерге ие болды. Дегенмен жер-су реформасының жағдайында халық шаруашылығы саласында жетістігі аз болғанымен, оның сол кездегі Қазақстан жағдайында саяси маңызы орасан зор болды және аса ірі революциялық шаралардың біріне айналды. Содан да осы реформа барысында орын алған кемшіліктер аймақта кейінгі жылдары іске асырылған аграрлық саладағы өзгерістердің бағыты мен сипаттарына елеулі әсер етті.
Жер-су реформасы 1922 жылдың күзінде аяқталды деп есептелінеді. 1922 жылдың 18 шілдесінде РК(б)П ОК Ортаазиялық бюросының пленумында Түркістандағы жер реформасы аяқталды, алдағы уақытта барлық жер аудару, қоныс аудару дегендер тоқтатылатындығы атап көрсетілді . Түркістан өкіметінің 1922 жылы 5 қыркүйегіндегі қаулысымен "Республикадағы жерді еңбекпен пайдалану туралы негізгі заңның" күшіне енуіне байланысты жер-су реформасы аяқталды. Дегенмен, Түркістанда жерге орналастыруға байланысты жұмыстар бұрынғы бағытымен жүргізіле берді. Қазіргі заманғы тарихи тәжірбие тұрғысынан бағалар болсақ, облыстағы 1921-1922жж жер-су реформасы және одан кейінгі жерге орналастыру акциялары жер-суды пайдаланудың патриархалдық-феодалдық қатынастардың дәстүрлі түрлерін түбірімен өзгерте алмады. Қазақ ауылдарындағы жерге қауымдық меншікке бұл шаралар елеулі ықпал жасаған жоқ. Түркістан Компартиясының VI съезінде бұл мәселеге: "Жер реформасы бұратана тұрғындардың таптық жіктелуі және Кеңес үкіметі мен компартияның әлеуметтік базасын кеңейту тұрғысынан аса ірі саяси тиімділікке қол жеткізгенімен , шаруашылық тұрғыдан әлдеқандай елеулі нәтиже бере қойған жоқ " деп орынды баға берілді.
Алайда осы негізгі заңнан соң 1922 жылы 30 қазанда Кеңес үкіметі Ресей аумағын түгел қамтыған "Жер кодексін" қабылдады. Осы кезден бастап жер туралы бүкіл мəселенің бəрі мемлекеттің идеологиялық құндылықтарына негізделген құқыққа ие болды.
Бұл кодекс бойынша жермен тұрғылықты халық қамтамасыз етілуі керек болды. Сонымен бірге автономияларға қосымша ұсыныстар мен негіздемелер жасауға рұқсат етілді. Бұл кодекс отырықшы-егіншілікпен айналысатын аудандарды қамтыды да, көшпелі аудандар мүлде кірмей қалды. Соның салдарынан қазақ қоғамы жермен толық қамтамасыз етілмеді.
Біздің пікірімізше, кеңес үкіметінің аграрлық саясатының бірінші кезеңі: 1921-1922 жж. аралығын қамтиды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.