ШҚО географиялық орналасуы, демографиялық ахуалы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1. Георгафиялық орналасуы

1. 1. Табиғи-климаттық жағдайы

1. 2. Пайдалы қазбалар

1. 3. Инфрақұрылым

2. ШҚО демографиясының ахуалы

2. 1. ШҚО халық саны

2. 2. Табиғи өсім

2. 3. Демографиялық көрсеткіштер

2. 4. Халықтың саны және ұлттық құрамы

2. 5. Халықтың көші-қоны Халықтың итититити1рп

3. Шаруашылығы мен өнеркәсібі

3. 1. Өнеркәсібі

3. 2. Шаруашылығы

Кіріспе

Қазіргі таңда халықтың өмір сүру сапасы мемлекеттің даму деңгейін сипаттайтын басты көрсеткіші болып табылады. Халықтың әлеуметтік - экономикалық жағдайының нашар болуы оның өмір сүру сапасы мен деңгейіне тікелей байланысты. Еліміз жаңа экономикалық өзгерістерді енгізе отырып, халықтың өмір сүру сапасын көтеруге бет алды. Әр адамның денсаулығы, әлеуметтік жағдайы, өмір сүру ортасының экологиялық жағдайы ескеріле басталды. Шығыс Қазақстан облысы өте үлкен аумақты алып жатыр, табиғат байлығы мол, индустриясы дамыған. Сондықтан, Шығыс Қазақстан облыс халқының өмір сапасын зарттеу, оны бағалау арқылы, қазіргі кездегі кері әсер ететін үдерістерді анықтауға болады. Халықтың өмір сүру сапасын жаңа, едәуір жақсы деңгейге көтеру үшін, бұл зерттеудің жүргізудің өзектілігі өте зор.

1 Георгафиялық орналасуы

Шығыс Қазақстан облысы - Алтай тауларының оңтүстік-батысын, Зайсан ойпатын, Қалба таулы-қыратын, Сауыр-Тарбағатай жоталарын, Ертісмаңы жазығын және Қазақтың ұсақ шоқыларының шығыс бөлігін қамтиды.

Шығыс Қазақстан облысы солтүстігінде Ресеймен, шығысында Қытай Халық Республикасымен, оңтүстігінде Алматы облысымен, батысында Павлодар облысымен және Қарағанды облысымен шектеседі. Шығыс Қазақстан облысы - Қытай және Ресей мемлекеттері мен шекаралас жатқан, Қазақстанның шығысындағы облысы. . Шығыс Қазақстан облысы 1932 жылы құрылды, 1997 жылы өңір аумағына Семей облысы қосылды. 1720 жылы негізі қаланған және Ертіс пен Үлбі өзендерінің қиылысында орналасқан Өскемен қаласы Әкімшілік орталық болып табылады.

Жер көлемі - 283 000 шаршы шақырымды құрайды, мемлекет территориясының 10, 4 пайызын алып жатыр. 14 обылыс ішінде Шығыс Қазақстан облысы, жер көлемі жағынан 3 орында. Халқы 1 396 746 адам (2011 жыл), яғни 9, 1% мемлекет халқы осы Шығыс Қазақстан облысында шоғырланған, бір шаршы шақырымға 5 адамнан келеді. Аймақтың географиялық орналасуы табиғи жағдайының әр -түрлілігімен ерекшеленеді. Шығыс Қазақстанның оңтүстік - батыс аймағы түгелдей ұсақшоқылы, ал орталығы жазықты болып келеді. Қазақстан республикасының шегіне, Алтай таулы аймағының батыс бөлігі ғана кіреді де және ол таулы үстүрттің абсолюттік бейіктерінің көтерілумен, яғни оңтүстік - шығысқа қарай биіктігініңі үлкеюімен сипатталады.

1. Табиғи-климаттық жағдайы

Облыстың географиялық жағдайының ерекшелігі - ең ірі континент Евразияның ортасында, Батыс Сібір жазығымен шекаралас орналасуында. Облыс аумағында жер шарының континентальды полюсі және Евразияның географиялық орталығы орналасқан. Табиғат жағдайларының әртүрлілігі шаруашылықтың дамуына қолайлы жағдай туғызады.

Табиғи-климаттық жағынан Шығыс Қазақстан бірегей аймақ болып табылады. Мұнда дала, шөл және таулы тайга ландшафтары ұштасады. Облыс аумағының солтүстік және шығыс бөліктерін жер қойнауында түсті, қымбат және сирек металдардың бай қорлары бар Батыс, Орталық және Оңтүстік Алтайдың тау бөктерлері мен жоталары алып жатыр. Алтай тауларының оңтүстігінде Сауыр-Тарбағатай жоталарымен шектелген құрғақ Зайсан қазаншұңқыры көсілуде. Облыстың барлық оңтүстік -батыс және батыс бөлігін Қазақтың ұсақ шоқылары алып жатыр. Облыстың орталық бөлігінде Қалба тауларының белестенген жазықтықтары басым. Орман облыс аумағының 11, 9 % алып жатыр. Орман алқаптары негізінен Алтай таулары жоталарының салаларында орналасқан. Мұнда жасыл қылқанды орман таралған. Орман аумағының төменгі белдеуінде жапырақты және аралас орман өседі. Облыстың көзтартарлық жері облыстың солтүстік - батысындағы белдеулі қарағайлы ормандар босып саналады. Жалпы алғанда Кенді Алтайда өсімдік әлемінің 1000- нан астам түрлері бар, әртүрлі құстардың 300- ден астам, сүт қоректілердің 100- ге жуық түрлері мекендейді. Ормандар мен далалы белдеуде бұлан, тау ешкісі, арқар, құдыр, елік, қасқыр, аю, сілеусін, аққіс, аққұлақ, бұлғын, сасық күзен, сары күзен, түлкі, қоян өседі. Бұқтырма өзенінің жоғарғы жағында марал сақталған. Тау бөктерлерінде, өзендер мен көлдердің жағалауларында доңыз мекендейді.

Территория су қорына аса бай. Ертістің оң жағын түгел Батыс Алтай сілемдері қамтиды. Бұл таулы өңір Нарын аңғары арқылы Кенді Алтай және Оңтүстік Алтай жотасы массивтеріне ажырайды. Ертістің сол жағын белесті Қалба жотасы алып жатыр. Облыс территориясының оңтүстік-шығыс бөлігінде Тарбағатай және Сауыр жоталары орналасқан. Таулы өлкелерде мұздықтар шоғыры көп кездеседі.

Ертіс өзені облыстың территориясын оңтүстік-шығыстан, солтүстік-батысқа қарай кесіп өтеді де, оны Батыс Сібірдің солтүстік, мұнайлы бөлігімен жалғастырады. Локоть станциясы арқылы өтетін темір жол Батыс Сібірдің оңтүстік-шығыс, көмірлі металлургиялы бөлігіне, ал Аягөз және Ақтоғай станциялары арқылы Алматыған, Оңтүстік Қазақстан мен Орта Азия шығуына жол ашады.

Шығыс Қазақстан территориясы жер беті ағын суына бай, әсіресе облыстың Алтайлық бөлігінде өзендер мол. Қазақстанның ең ірі өзені Ертіс осы облыс жерінен өтеді. Таудағы ылғал қорларынан басталатын Күршім, Нарын, Бұқтырма, Үлбі, Уба, Шар, Қызылсу т. б. өзендер Ертіс өзеніне құяды. Облыс жері гидроэнергия қорына өте бай, республика гидроэнергия қорының 38, 1 % -і осында.

1. 2. Пайдалы қазбалары

Пайдалы қазбалар . Шығыс Қазақстан облысының аумағында өңірдің минерал-шикізат ресурстарына қажеттілігін қамтамасыз ететін қорлы пайдалы қазбалардың: түсті металдардың (Риддер-Сокольный, Тишин, Малеев, Николаев, Артемьев, Орлов және басқа да), алтынның (Бақыршық, Суздаль, Мизек, Күршім өзенінің шашыранды және басқа да), сирек металдардың (Бакен, Ақтау, Юбилейный, Ахмет), көмірдің және тақта тастың (Қаражыра, Кендірлік, Бобровка, Белокаменка), кенді емес шикізаттың (отқа төзімді шикізат, карамзит және бетонит батпағы, әк, кірпіштік және цементтік саз-құмды тау жынысы, шыны шикізаты және құрылыс материалдары) барланған көптеген кен орындары, және сондай-ақ жерасты минералды су және ауыз су (Өскемен, Лениногор, Богатырев, Құлынды) орындары белгілі.

Республикадағы жалпы қорғасын қорының 27%, мырыштың 47, 7%, мыстың 47, 9% баланс қорлары облыс аумағында шоғырланған. Республиканың жалпы ресурсында облыстағы қорғасының болжамдалған ресурстарының үлесі 24, 8%, мырыштікі 56, 7 %, мыстікі 29, 3 % құрайды.

Облыс аумағында қорлары мемлекеттік баланста ескеріліген 50, соның ішінде 27 негізгі және 23 шашыранқы кен орындары орналасқан.

Қазір пайдалы қазбалар кенорындарының көпшілік бөлігіне отандық және шетелдік инвесторларға геологиялық барлау жұмыстарын жүргізуге және өндіруге лицензиялар берілген және келісім-шарттар жасалынған. Риддер-Сокольный, Тишин, Малеев және Грехов кен орындарын «Қазмырыш» ААҚ-ның тау-кен өндіру кәсіпорындары пайдалануда. Орлов, Николаев, Шемонаиха, Артемьев, Юбилейный- Снегириха, Ақтоғай кен орындарын «Қазақмыс» корпорациясының кәсіпорындары пайдалануда.

Лениногор кен ауданында Жаңа Лениногор, Чекмарь, Долинное, Стрежан, Обручев және басқалары резервтік кен орындары болып табылады. Ертіс жағалауындағы Артемьев қор кен орындары болып саналады. Геологиялық барлау жұмыстары Ертіс жағалауы, Риддер және Зырян аудандарында қазіргі уақытта іс жүзінде жүргізілмеуде және бұрын жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде жасалынған минерал-шикізат қорлары азаюда. Алтын кен орындарынан қазіргі таңда Суздаль, Орталық Мүкір, Миялы және басқалары әзірленуде. Геологиялық барлау жұмыстарына және өнеркәсіптік игеру үшін инвестиция жұмсау мәселесінде, полиметалдар бойынша- Орлов (Шығыс, Оңтүстік, Солтүстік-шығыс учаскелері), Николаев (Солтүстік- Николаев, Батыс, Шығыс, Жаңа Николаев учаскелері) және Шемонаиха кенорындарының маңдары, Ертіс жағалауы кен ауданындағы Пригон, Сугатов учаскелері, Солонов-Выдриха және Жоғары Уба кен алқаптары, Ревнюшин антиклинал құрылымының оңтүстігіндегі Соловьев учаскесі, никель бойынша -Мақсұт кенорны, алтын бойынша - Кішіресей учаскесі, Ләйлі, Жұмба, Баладжал кен орындары, көмір бойынша- Кендірлік, Маңырақ кенорындары, минералды су бойынша: Жеменей, Арасан - Талды, Шәкелмес, Қара Бөрік кен орындары және тағы басқалары, ауызсу бойынша - Қарабұлақ, Шілікті, Қазақстан кенорындары айтарлықтай қызығушылық туғызады.

Шығыс Қазақстан облысы батыс-шығыс ауа массаларының тасымалымен ерекшеленетін қоңыржай климаттың оңтүстік жартысында орналасқан. Облыс аумағы қоңыржай және аз ылғалданған, ал тау сілемдері биіктеген сайын ылғал жоғарылайтын зонаға жатады.

Ертіс маңы мен тауалды жазықтарында қаңтар айының орташа температурасы -17-ден -22 ⁰ С, тау сілемдерінде -13-15 ⁰ С, тау қазаншұңқырларында -24-27 ⁰ С нөлден төмен. Облыстың солтүстігінде аязды күндер -40-55 ⁰ С (бұл көрсеткіштер қаңтар 1969 ж., қараша 1987 ж., қаңтар және ақпан 2001 ж. болған) .

Ал жаздағы ең жылы аймақ - Зайсан және Алакөл қазаншұңқырлары: шілде айының орташа температурасы +23, ал абсолютті жоғарғы температура +42 ⁰ С (Бахты метеостанциясының мәліметі бойынша) . Облыстың ең жылы аймағы Кенді Алтай тау сілемдері болып тіркелген (Лениногор метеостанциясы) қаңтар айының орташа температурасы -12, 7 ⁰ С.

Ал жазда Ертісмаңы, Көкпекті, Шар ұсақшоқыларының Алтай тауалды жазықтарында орташа ауа температурасы +18 . . . +23 ⁰ С, тау сілемдерінде +16 . . . +18 ⁰ С, тау қазаншұңқырларында +14 . . . +16 ⁰ С құрайды. Абсолютті максимум +40 . . . +43 ⁰ С құрайды.

1. 3. Инфрақұрылымы

Шығыс Қазақстан облысы дамыған өндірістік инфрақұрылымымен ерекшеленеді, ол көліктің барлық негізгі түрлері: теміржол, әуе, су және автомобиль көлігімен ұсынылған. Темір жол облыс орталығын Зырян, Риддер, Семей, Аягөз, Шемонаиха қалаларымен байланыстырады. Облыстан тысқары жерлерге алып баратын теміржол желілері-«Защита-Локоть» (Ресей), «Семей-Локоть», «Семей-Алматы», «Ақтоғай-Достық» жолы (Қытай) .

Облыста Өскемен және Семей қалаларында орналасқан екі әуежай жұмыс істейді. Кеме жүретін жолдармен жолаушыларды және жүктерді тасымалдауды екі параход шаруашылығы жүзеге асырады, екі жүк кемежайы жұмыс істейді.

Жүк және жолаушы тасымалдаудың айтарлықтай үлкен көлемі автомобиль және теміржол көліктеріне тиесілі. Автомобиль көлігімінен жүктердің 89, 9%, теміржол көлігімінен 10% тасымалданды. Автомобиль көлігімен жолаушылар тасымалдау көлемі 97, 2%, теміржол көлігімен 2, 5%- ды құрады.

Жалпы пайдаланылатын автомобиль жолдары ішкі тасымалдауды жүзеге асыруда өте маңызды орын алады, олардың жағдайы және даму деңгейі өңірдің экономикалық көрсеткіштеріне әсер етеді. Жалпы пайдаланылатын автомобиль жолдарының ұзындығы 11734 км, осының ішінде республикалық маңызы бар жолдар- 3420 км, жергілікті - 8416, 5 км-ді құрайды. Республикалық жолдардың жалпы ұзындығының қатты жамылғылысы 3351 км, қара жолы 69 км құрайды. Қатты жамылғылы жергілікті жолдардың ұзыңдығы 7565, 3 км, қара жолы 851, 2 км-ді құрайды.

Өңір экономикасының мамандануы. Бүгінгі таңда өнеркәсіп өндірісіндегі жетекші сала бұрынғыдағыдай түсті металлургия болып табылады, оның өнірдің жалпы әлеуетіндегі үлес салмағы 55%-ға жуық және ол іс жүзінде толығымен экспортқа жіберіледі. Сондай-ақ машина жасау және металл өңдеу, орман және ағаш өңдеу, жеңіл және тамақ өнеркәсібі салалары, электроэнергетика, агроөнеркәсіп кешені де жеткілікті түрде дамыған.

2. Шығыс Қазақстан облысының демографиясы.

Қазіргі таңда халықтың өмір сүру сапасы мемлекеттің даму деңгейін сипаттайтын басты көрсеткіші болып табылады. Халықтың әлеуметтік - экономикалық жағдайының нашар болуы оның өмір сүру сапасы мен деңгейіне тікелей байланысты. Тәуелдсіз, егеменді және дамыған мемлекеттер катарына косылу үшін халқымыздын денсаулығын, тұрмыс-тіршілігін, қоршаған ортамыздын жағдайын жаксарту, басты мақсаттардың бірі болып саналады. Еліміз жаңа экономикалық өзгерістерді енгізе отырып, халықтың өмір сүру сапасын көтеруге бет алды. Әр адамның денсаулығы, әлеуметтік жағдайы, өмір сүру ортасының экологиялық жағдайы ескеріле басталды. Шығыс Қазақстан облысы өте үлкен аумақты алып жатыр, табиғат байлығы мол, индустриясы дамыған. Сондықтан, Шығыс Қазақстан облыс халқының өмір сапасын зарттеу, оны бағалау арқылы, қазіргі кездегі кері әсер ететін үдерістерді анықтауға болады. Халықтың өмір сүру сапасын жаңа, едәуір жақсы деңгейге көтеру үшін, бұл зерттеудің жүргізудің өзектілігі өте зор.

Облыста Қазақстан халқының 9, 4%-ы шоғырланған, 1 396 746 адам (+ жыл) 3 орында. Көрсеткіштін жоғары болуының басты себептері: облыстын өте үлкен аумақты алып жатуымен, табиғат байлығы мол, индустриясы дамыған облыс болғандықтан.

Шығыс Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық құрылысы мынадай:

• Ауылдық аудан - 15
• Қала - 10Қалалық маңыздылығы бар қала - 5Облыстық маңыздылығы бар қала - 5
• Кент - 24
• Ауыл - 826

Қазіргі таңда Өскемен қаласынын демографиялық жағдай.

Алдын ала деректер бойынша Өскемен қаласы халқының 2011 жылғы 1 сәуірге саны 318, 8 мың адам болды, соның ішінде қала халқы - 307, 2 мың адамды (жалпы санының 96, 4%-ы) және ауыл халқы - 11, 6 мың адамды (3, 6%) құрады.

Қала тұрғындарының табиғи қозғалысын сипаттайтын негізгі көрсеткіштер

Кесте 1

2010 жылғы қаңтар-сәуірмен салыстырғанда туылғандардың саны 10, 4%-ға кеміп, 1496 адамды құрады. Содан басқа өлі туылған 22 бала тіркелді.
2011 жылғы қаңтар-сәуірде 1399 адам қайтыс болды, 2010 жылғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда 3, 9%-ға кеміді.

Өлімге соқтырған аурулардың ішінде қан айналымы жүйесі ауруларынан қайтыс болғандар (өлгендер ішінен 46, 7%), жүректің ишемиялық ауруы (16, 9%), мидағы қан тамырларының зақымдануы (18, 2%), ісік аурулары (14, 4%), жазатайым оқиғалар және улану мен жарақат алу (8, 6%) басым болды.

2010 жылғы қаңтар-сәуірмен асқазан ауруынан қайтыс болғандар саны -9, 1%-ға, тыныс алу органдары ауруларынан қайтыс болғандар саны -10, 0%-ға өсті. Қан айналымы жүйесі ауруларынан қайтыс болғандар - 3, 8%-ға, Ісік ауруларынан қайтыс болғандар-7, 3% кеміді.

1 жасқа дейінгі 27 сәби қайтыс болды. Соның ішінде: перинатальды кезеңде пайда болатын жағдайлардан - 10 сәби (2010ж. сәйкес кезеңіне 30, 3%), туа пайда болған аномалиядан - 6 (40, 0%) сәби қайтыс болды.

2011 жылғы қаңтар-сәуірде Өскемен қаласында 721 неке және 481 ажырасу тіркелді. 2010 жылғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда тіркелген неке саны 4, 6%-ға қеміді, ажырасқандар 2, 8%-ға артты. Қалалық жерде неке саны 5, 7%-ға қеміді, ажырасу 3, 0%-ға артты, ауылдық жерде 24 некелесу және ажырасу 2.

Кесте 2 Халықтың жалпы саны жыл басына, адам

2 - ші кестеде мемлекетте және облыстарда халықтың жалпы саны корсетілген (2003-2011 жылдар аралығы) . Кестеде байкағанымыздай 2003 жылмен салыстырғанда (14 866 837 адам) 2011 жылы халық саны 1, 5 млн. адамға көбейген (16 441 959 адам) . Ал Шығыс Қазақстан облысында халық санының азаюы байкалады. Бұл көрсеткіш негізінде, мемлекетіміз тәуелсіздік алғалы бері басқа ұлт өкілдерінің өз тарихи отандарына оралуымен тікелей байланысты. 2003 жылы облыстың халық саны 1 465 931 адамды құраса, 8 жыл ішінде бұл көрсеткіш 1 млн. адамга азайған, 2011 жылы 1 398 083 адам құрады (кесте 2) .

Жалпы мемлекеттімізде табиғи өсімнің корсеткіші жоғарлаған, 2003 жылы 92 669 адамды құраса, 2010 жылы бұл көрсеткін 2, 5 есеге көбейді. 2003 жылы 3 облыста табиғи өсімнің теріс корсеткіші болған, олар Солтүстік Қазақстан облысы -995, Шығыс Қазақстан облысында - 356 және Қостанай облысында -173 болған. Бірақ 2010шы жылдың мәліметіне сүйенсек еш бір облыста табиғи өсімнің теріс көрсеткіші байқалмайды.

Кесте 3 Табиғи өсім адам

Халық санының азаюының тағы бір себебі болып табиғи өсімнің теріс көрсеткіштің болуы. Облыс бойынша 2009 жылы табиғи өсімнің көрсеткіші 5, 3 - ті құраса (1000 адам тұрғынға), 2010 жылы 4, 4 азайған. Зырян қаласында облыс бойынша табиғи өсімнің ең жоғарғы теріс көрсеткіші байқалады, 2009 жылы - 6, 3 болса, 2010 жылы бұл көрсеткіш - 7, 5 ті құрады. Сонымен қатар, 2010 жылғы мәлімет бойынша, Риддер қаласында -6, 1, Шемонаихада -5, 2, Глубокое ауданында -2, 3. Сонымен қатар облыстын аудандары мен қалаларында 2009-шы жылмен салыстырғанда 2010-шы жылы табиғи өсімнің төмендеуі байқалады (кесте 4) .

Халықтың демографиялық санасы көп қатпарлы, ол ұлттық санамыздың бастау алар мәйегі және оны өсіре алатын басты дәнекері.

Республикамыздың географиялық картасына көз салсақ екі бірдей құрлықтың териториямызда орналасқанын байқаймыз. Алып Евразия суперконтинентінің кіндік ортасы Қазақстанда жатқандықтан және республика жер көлемінің 400 мың шаршы шақырымы, яғни 15%-і (Швеция мемлекетінің жерімен тең) Европада орналасқандықтан өзімізді Европалық және Евразиялық мемлекет деп есептеуге болады.

Саны жағынан қатты әлсіреген қазақ халқының өз жерінде азшылықта қалуынан кереғар, күңгірт көріністер туындайын болса оның өзінен саны басым халықтармен іргелес жатуы қосымша қиыншылықтарға алып келеді.

Туған отанымыз Қазақстанның бүкіл Евразия құрлығындағы нағыз демократиялық өркениетті, жан-жақты дамыған, жетілген елге айналары анық.

Кесте 4 Демографиялық көрсеткіштер (1000 адам тұрғынға)

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс