Бидайдың сапасын зерттеу

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ . . .

КІРІСПЕ . . .: НЕГІЗГІ БӨЛІМ . . .

4: 5

КІРІСПЕ . . .: 1

4: Әдебиетке шолу . . .

КІРІСПЕ . . .: 1. 1

4: Бидайдың морфологиялық ерекшеліктері . . .

КІРІСПЕ . . .: 1. 2

4: Бидай сапасының физикалық белгілері . . .

КІРІСПЕ . . .: 1. 3

4: Топырақтың тұздануы және оның алдын алу . . .

КІРІСПЕ . . .: 1. 4

4: Топырақ тұздануының өсімдіктерге әсері

КІРІСПЕ . . .: 2

4: Зерттелген материалдары және әдістері

КІРІСПЕ . . .: 2. 1

4: зерттеу материалына сипаттама . . .

КІРІСПЕ . . .: 2. 2

4: Физиологиялық және морфо-анатомиялық зерттеу әдістері………. .

КІРІСПЕ . . .: 3

4: Зерттеу нәтижелері және оны талдау

КІРІСПЕ . . .: 3. 1

4: «Казахстанская - 3» сортының морфо-анатомиялық зерттеу нәтижелер. .

КІРІСПЕ . . .: 3. 2

4: «Шағала» сортының морфо-анатомиялық ерекшеліктері . . . . .

КІРІСПЕ . . .: 3. 3

4: «Қайыр» сортының жапырақ және тамырының морфологиялық және анатомиялық құрылысы. . . .

КІРІСПЕ . . .: 3. 4

4: «Мельтурн» сортының морфологиялық және анатомиялық ерекшеліктері. .

КІРІСПЕ . . .: 3. 5

4: «Казахстанская ранняя» жапырақ және тамырының морфо-анатомиялық құрылысы. . . .

КІРІСПЕ . . .: ҚОРЫТЫНДЫ . . .

4: 39

КІРІСПЕ . . .: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

4: 40

КІРІСПЕ

Кең байтақ Қазақстан жері өсімдіктер қорына бай. Осы өлкеде өсетін өсімдіктердің көбі біздің өнеркәсіптерімізде, фармацевтикада, ауыл шаруашылықтарымызда пайдаланып келеді. Қазіргі кезде жаңа технологиялық әдістермен өндірістерде де қолданыс табуда. Адамзаттың даму тарихы қоршаған әлемді танып білумен және табиғи ресурстарды шаруашылықта пайдалануға ендірумен тығыз байланысты. Адамдар өзінің күнделікті шаруашылығында өсімдіктер әлемі байлығын ерте заманнан бері, сондай-ақ дамуының алғашқы кезеңдерінен бастап өздерін қоршаған өсімдіктерді сипаттап, олардың пайдалы жақтарына көңіл аударған.

Қазіргі таңда Қазақстанда өсетін ауылшаруашылық дақылдарынан мол өнім алуға ерекше көңіл бөлінуде. Ауыл шаруашылық дақылдарының бірі бидай сортын тиімді пайдалану келесі экологиялық факторларға тәуелді: ауаның ылғалдылығы, топырақтың құнарлылығы, күн сәулесін тиімді пайдалану, топырақ құрамында қышқылдық және нейтралды реакциясын қалыпты сақтау, жаңа сорттар алу, өсімдіктің өсу жиілігін бақылау. Жер бетінің шамамен 25% және дақылданатын егістіктердің бес пайызы әртүрлі деңгейде тұзданған. Тұздану бұл дақылды өсімдіктердің өнімділігін шектейтін қауіпті экологиялық факторлардың бірі болып саналады. Қазіргі кезде топырақтың екіншілік тұздану аумағы жоғарылап отыр.

Осылайша, тұздану ауыл шаруашылық дақылдардың өнімділігін лимиттеуші және өсімдіктің тіршілік етуінің барлық жағына терең әсер ететін маңызды фактор екені мойындалды. Осыған байланысты С4 фотосинтезі жүретін аса бағалы өсімдік түрлеріне ерекше көңіл бөлініп отыр, олар жүгері, қонақ жүгері, тарының кейбір түрлері, яғни шөлейттену мен тұздануға жақсы жерсіндіріліп кетуге қабілетті өсімдіктер. Бидай - дәнді-дақылдар тобына жататын, көбінесе біржылдық шөптесін өсімдік. Дәнді-дақылдардың ішіндегі ең басты және ең көп өндірілетін дақыл. Бидайдың 20-ға жуық жабайы және мәдени түрі белгілі. Бидай сұрыптары құрамындағы эндосперманың (80-84%) мөлшеріне байланысты бағаланады. Бидай біздің заманымызға дейінгі 6000-5000 жылдары Ежелгі Грекияда өсіріле бастаған. Мысыр мен Қытайда біздің заманымыздан 4000 жыл бұрын бидайдан тағамдар жасаған. Адамдар бидайды тек тағам ретінде ғана емес, сонымен қатар емдік қасиеттері үшін де ерте заманнан бағалаған. Мәселен, өнген бидайда В2 дәрумені 10 есе көп. Осындай керемет қасиеттерінің арқасында өнген бидайды жеу адам ағзасы үшін аса пайдалы. Бидайдың дәніне қарағанда, қабығы мен ұрығында Е дәрумені, антиоксиданттар, В тобындағы дәрумендер өте көп болады.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

1. 1 Бидайдың морфологиялық ерекшеліктері

Бидай - бүкіл әлемде 148 елдің негізгі азық-түлігі болып табылады және көптеген елдердің экономикасында ерекше орын алады. Бүкіл дәнді дақылдар өнімінің 60% мөлшері бидайдан алынады. Бидайдың жиырмадан астам түрі бар. Солардың ішінде ең көп тарағаны-жұмсақ бидай. Бұл дақылдың, алуан түрлі сорттары бар және олар жер шарының барлық аймақтарында егіледі.
Азық-түлік өнімі ретінде бидайдың көптеген аса бағалы қасиеттері бар. Бидай дәні - аса құнарлы да қуатты азық, оны сақтау да қиын емес, бір жерден екінші жерге тасып жеткізу де оңай және оны өңдеп алуан түрлі өнім алуға болады [1] .
Европадағы елдерде адамға қажетті барлық калорияның 35% бидайдан алынады. Адам организмі үшін қажетті белоктар мен углеводтардың жартысына жуығын, В витаминінің 70-80%, РР және Е витаминінің де біраз бөлігін, минералдық тұздарды және басқа қажетті заттарды бидай өнімі береді. Бидай наны азық-түлік көзі ғана емес, сонымен қатар ерекше катализатор болып табылады. Оны пайдалану нәтижесінде ас қорыту жақсарады, жете басқа қоректер де жақсы сіңеді. Бидай белогының да ерекше бағалы қасиеттері бар, оның амин қышқылдық құрамы үйлесімді келеді. Қазіргі жоғары механикаландырылған және мамандандырылған ауыл шаруашылығы өндірісі жағдайында бидай түсімін арттыра берудің және мол өнімін алудың негізгі факторы - ылғал. Ылғал режимінің ең қолайлы жағдайын жасау арқылы, дақылдың аса бағалы сорттарын өсіріп шығару болып табылады.

Адамға қажетті азық-түлік пен мал азығы және шикізат үшін қажетті өнімдер молшылығын жасауда дәнді дақылдар селекциясының маңызы зор.
Қазіргі заманғы өсімдіктер селекциясының мақсаты - әр түрлі агроэкотипке арналып шығарылған сорттарды сыртқы орта жағдайына мүмкіндігінше көбірек бейімдей түсу, яғни белгілі бір генотип пен сыртқы ортаның абиотикалық және биотикалық факторлары арасындағы үйлесімділікті барынша арттыра түсу болып табылады. Бидайдан ұн, ұнтақ жармасын, «тритикале» және «булгур» жармасын жасайды. Ұнтақ жармасы - өзімізге белгілі «манная крупа». «Тритикале» - будандастырылған бидай мен қарабидайдан жасалған жарма. Ұннан нан, макарон, кондитерлік тағамдар өндіріледі. Кебектің қайнатпасы теріні жұмсартады. Бидайдың масағы флористикада гүл шоғырлары мен композицияларын безендіру үшін қолданылады. Биіктігі 40 - 130 см, тамыр жүйесі - шашақты, тарамданған. Сабағы қуыс, жұмыр, жапырағы таспа тәрізді, сағағы сабағын орай орналасқан.

Гүл шоғыры - күрделі масақ, оның қынабында 2 масақша қабыршағынан тұратын масақтар орналасқан, ал олардың аралығында 3 - 5 гүлдері болады [2, 3] .

Бидайдың морфологиялық белгілері систематиктер үшін түрлерді және әр түрдің ішіндегі түршелерді теңестіру құралы болып қызмет атқарады. Сонымен қатар кейбір морфологиялық белгілер селекционерлер үшін сұрыптау объектілері, генетиктер үшін тұқым қуалау белгілерін бақылау материалы болып табылады және ең ақырында, олар иммунологтар үшін де қажет болып саналады. Алайда түсімділік, технологиялық сапалар секілді аса маңызды белгілер зор шаруашылық маңызға ие бола отырып, теңестіру мақсатына жарамайды, өйткені сыртқы орта жағдайлары оларға едәуір дәрежеде әсер етеді және сонымен қатар оларды оңай да тез әрі дәлме-дәл өлшеу мүмкін емес.

Бидай өсімдігінің тамыры екі түрлі болады. Тұқым өніп шыққанда жас өсімдікте ұрық тамырлары түзіледі. Қосымша тамырлар немесе буын тамырлары әдетте бесеу, колеоптильдік тамырлар біреу-екеу болады, буын тамырларының саны ауа райына, топырақ жағдайларына қарай өзгеріп отырады. Ұрық тамырлары әрқашан да жіңішке, диаметрлері бірдей, бүйір тармақтары бар және олар бүкіл вегетациялық кезең болып қызмет атқарады. Ұрық тамырының негізі дәнде астық тұқымдастар сүттеніп пісуінің бастапқы кезеңінде, бірінші жұбы -сүттеніп пісудің басы мен орта кезеңінде, екінші жұбы - сүттеніп пісудің соңы мен балауызданып пісудің бастапқы кезеңінде түзіледі. Балауызданып пісудің ортасы мен соңында колеоптильдік тамырдың меристералық ошақтары оқшауланады. Буын тамырлары негізгі өркенде жаздық бидайдың 1-4 жапырақтары, күздік бидайдың 1-8 жапырақтары бекінетін жерден жоғары қарай түзіледі. Тамыр жүйесі жалпы алғанда жаздық бидайда түқым көктеп шыққаннан кейін 30-40 күн өткен соң, күздік бидайда 50-60 күн өткен соң толық қалыптасады [4] .

Сабақ дегеніміз - бидайдың өнім түзуге қатысатын мүшелерін көтеріп тұратын орталық өсі. Сабақ жапырақтардың, масақ өзегінің, жанама өркендерінің, қосалқы тамырдың қалыптасуына тікелей қатысады. Сабақта мүшелерді бірыңғай жүйеге біріктіріп, заттар айналымын қамтамасыз ететін өткізгіш тканьдер орналасады. Дон байлау кезінде пайдаланылатын қор заттары да сабақта жиналады. Ол сондай-ақ ассимиляциялық қызмет атқарып, құрғақ заттардың түзілуіне қатысады. Бидайдың сабағы тік өседі, цилиндр пішінді келеді, ол буындар мен буын аралығынан тұрады, әдетте беті тегіс, қалыпты өскен сабақ буындар мен буын аралықтарынан тұрады. Бидай сабағының әдетте жер бетінде 5-6 буыны болады, буын аралығы сабақтың төменгі жағында қысқа болады. Сабақ жер астындағы бірінші буын аралығынан өсе бастайды да, кейінгілеріне тарала береді, мұнда екінші буын аралығы өсуі жөнінен бірінші буын аралығын, үшіншісі - екіншісін басып озады және т. с. с. Сонымен, барлық астық тұқымдастар секілді бидайдың өзіне тән ерекшеліктері бірнеше.
Өсу нүктелерінің болуы. Олар әрбір буын аралығының түбіндегі буын үстінде орналасқан. Жоғарғы буын аралығы төменгі буын аралығынан 6-12 есе ұзын болады. Бидайдың көптеген сорттарының буын аралықтары қуыс болса, бунақтары бітеу, олардың іші толы болады. Далалы кейбір сорттарда буын аралықтарының да іші бітеу келеді. Өсімдіктің биіктігі (сабағының ұзындығы) генетикалық негізге байланысты, бірақ көп ретте сыртқы орта жағдайларына да тәуелді болады. Өсімдік биіктігінің бидай өндірісінде өте зор маңызы бар, өйткені ол дақылды жинау әдісі мен оның ауыр-жеңілдігі соған да байланысты болады, сонымен қатар ол дақылдың құлап жатып қалуына да қатысы бар. Жерге кұлап жатып қалмайтын көптеген сорттардың аласа әрі мықты сабағы болады [5] .

Жапырақ-бидайдың негізгі ассимиляциялаушы мүшесі. Ол жапырақ тақтасынан және сағақты қамтитын қынаптан тұрады. Нағыз жапырақтар сабақта екі қатар болып орналасады. Әрбір жапырақ өзінен жоғары және төмен орналасқан жапырақтарға 180° бұрыш жасай орналасады.
Қалыпты қынап сабақтың төменгі 2/3 бөлігін жауып тұрады, ал қолайсыз жағдайларда масақ қынаптан толық ұзарып шықпайды. Әрбір қынап буынға дейін бойлай бөлінген. Жапырақ тақтасына сызықтық және параллель жүйкелену тән, бұл жағдай бүкіл типтері тұқымдасына ортақ. Жапырақтың үстіңгі бетінде бірқатар бойлық қырлар пайда болады, олар өткізгіш шоқтардың үстіңгі жағына орналасқан тканьдерден түзілген. Ортаңғы жүйке тақтасының астыңғы бетінен керініп тұрады. Тақтаның екі бетінде де устьицалар болады, устьицалар астыңғы бетіне қарағанда үстіңгі бетінде кебірек болады. Жапырақ тақтасының төменгі бетінде қыр болмайды және ол үстіңгі бетіне қарағанда әдетте едәуір тегіс келеді.
Жапырақ тақтасы мен қынап түйісетін найза тәрізді түзіліп, қынап пен сабақты қарама-қарсы екі жағынан да еркін қамтиды. Жарғақты өскін (тілше) жапырақ тақтасы мен қынаптың түйіскен жерінде орналасқан жұқа өсінді болып табылады.
Жаздық бидайдың негізгі өркенінен 7-8 жапырақ шығады. Күздік бидайдың негізгі өркенінен 13-14 дейін жапырақ еседі. Жапырақтардың көпшілігі өскін майда болған соң қалыптасады. Жаздық бидайда жапырақ тіршілігінің жалпы ұзақтығы 49-78 күнге созылады. Жаздық бидайда жапырақтар тіршілігінің тоқтауы редукциялық бөліну нәтижесінде пайда болатын төрт клетканың - тетраданың қалыптасуынан, ал күздік бидайда - масақ өзегінің сегментациясынан басталады [6, 1] .

Масағы мен дәнегі. Дақыл түптей бастаған кезде масақ қалыптасады. Бидайдың гүлшоғы- масақ. Жапырақ ішіндегі қынап сабағының өсуіне қарай масақ қалыптасады да, осыдан сыртка шығады. Оның негізгі қылтанағы (өзегі) -иректелген, тіс тәрізді. Ол бірқатар қысқарған буындар мен буын аралықтарынан тұрады. Өзектің әрбір буын аралығы түбіне қарай тарылып, ұш жағына кеңейеді. Масақ жетілмеген, түрі өзгерген өркенге айналған масақшалардан тұрады. Бидай масағы - қондырма масақ. Масақшада үштен беске дейін гүл болады. Жоғары гүл әдетте рудименттік мүше. Әр масақ бүйірінен бір-екі масақ қауызымен оранған, ал әрбір гүлдің сыртқы және ішкі гүл қауызы бар. Гүлдің ішінде үш аталық және екі ауызды аналық орналасқан. Гүлдің ең түбінде шағын екі пленка - лодикул орналасқан. Гүлдеу кезінде олар ісініп, гүл ашады. Гүлдеп болған соң лодикул солады. Тозаңқаптың пішіні жебеге ұқсайды. Оның әрқайсысы гүлге жіңішке аталық жіпшесімен бекінген. Масақтың және гүл қауызының хлорофильді ткані, түтік шоғы және устьицалары болады. Сондықтан олар ассимиляция және булану процестеріне қатысады. Масақтанудың соңында ала гүлдеу процесі басталады. Ең алдымен масақтың ортаңғы бөлігінің гүлдері, одан соң төменгі және жоғарғы бөліктерінің гүлдері гүлдей бастайды. Тозаңқабы ең жоғарғы шегіне жетіп, сарғаяды, ал бұл кезде аналық та жайылып өседі [7] .

Қалқанша дегеніміз-түрі өзгерген тұкым жарнақ жапырағы. Ол тұқым өнген кезде қоректі заттарды эндоспермнен ұрыққа жеткізу кызметін аткарады. Қалқанша эпителиймен көмкерілген паренхималық тканінен тұрады. Эпителий клеткаларының үлкен сору күші болады, бұл клеткалар ұрық өскен кезде ересек өсімдіктің тамыр түкшелері орнына қызмет атқарады. Эпибласт тамырдың сабақка өтер жерінде орналасқан. Оның маңызы толық анықталмаған. Эпибласт ткані борпылдақ құрылымды, осының арқасында ол ылғалды барынша сіңіріп алып, оны ұрық өскен кезде ұрыққа береді. Иванов (1971) эпибластың бұл қызметі ұрық тіршілігінің алғашкы кезеңінде өте маңызды деп атап көрсетті.

Дәнектің қалыптасуы сыртқы орта жағдайлары мен организмнің генотипіне байланысты. Жаздық бидайда дәнектің қалыптасу ұзақтығы 9-13 күн, суару ұзақтығы-14 күн, пісу ұзақтығы 8-12 күн болады. Алайда ауа райы жағдайларына байланысты керсетілген диапазондар әр жаққа қарап біршама өзгереді. Күздік бидайда дәнек қалыптасуының орташа ұзақтығы 10-16 күн, суару ұзақтығы 9-14 күн, пісу ұзактығы 8-13 күн. Дәннің қалыптасып жетілуін шартты түрде үш фазаға бөледі: сүттену, балауыздану және толық пісу фазалары. Бұл фазалардан өту процесінде өсімдіктің өзінде, сонымен қатар дәнде, морфологиялық және биохимиялық өзгерістер болады. Сүттеніп пісу фазасында дән жасыл реңді, айтарлықтай толысқан болады және сыққан кезде одан сүт реңдес қоймалжың бөлініп шығады. Ақ түсті болуы ондағы крахмал дәндеріне байланысты. Дәнде еритін қант көп болады. Ұрық әлі де жұмсақ болады. Ал құрғағаннан кейін өніп шығуға қабілетті келеді. Бұл кезде сабақ, жоғарғы жапырақтар мен масақ әлі де өзінің жасыл реңін сақтайды, бірақ өсімдік тіршілігінің тоқталу белгілері байқала бастайды. Ассимиляция процесі әлі де жалғаса береді. Балауызданып пісу фазасында дәннің құрамындағы заттар алдымен жабысқақ күйге өтеді де, соңынан балауыз секілді жұмсақ болады.
Бұл кезде дәнді тырнақпен кесу оңай. Көлемі жөнінен ол сүттеніп пісу фазасындағы дәннен едәуір кіші болады, біртіндеп жасыл реңінен айырылады. Сабақ, жапырақ және масақ сарғая бастайды, жапырақтар морт сынғыш болады да, бірақ сабақ өзінің иілгіштік қасиетін сақтайды. Ассимиляция процесі тоқталады. Бұл фазада заттар бір топтан екінші топқа қарқынды түрде өте бастайды, дәннің масақпен физиологиялық байланысы жойылады, бірақ гүл және масақ қауызы дәнді ылғалмен және синтез өнімдерімен қамтамасыз ету қызметін атқара береді [8] .

Толық пісу фазасында дән қатая түседі және оның көлемі кішірейеді, сондықтан кейбір сорттарда олар оңай шашылады, пластикалық заттардың бір топтан екінші топқа ауысуы аяқталады. Пісу дәрежесіне қарай дәнектің анатомиялық құрылымы өзгереді. Дәнектің өсу процесі кезінде эндоспермнің крахмал бөлігінің клеткалары пластидтік крахмал жинақтайды, ал жеміс қабықшасының клеткалары жұмыр крахмал дәндеріне толады. Эндосперм клеткалары пластидтік крахмалмен толған соң хондриозомдық крахмал жинала бастайды. Эндоспермнің белоктік заттары қоюланып, бірте-бірте желімтек бола береді.

Түсім кепілі. Түсімнің мөлшері негізінен алғанда белгілі жердегі өсімдіктердің санына, масақтың мөлшеріне, масақтағы және өсімдіктегі дәннің массасына байланысты болады. Даму арқылы төзімді формалар өсіріп шығаруда төзімділіктің бір түрінің таралуына жол бермеу үшін, төзімділіктің бірнеше көзін пайдалану керек. Соңғы уақытта көп линиялы сорттар селекциясына барған сайын көп көңіл бөлінуде. Бұл - агрономиялық белгілері ұқсас, бірақ әр түрлі төзімділік гендері бойынша бір-бірінен айырмашылығы бар линия популяциясы, яғни бұл сорт төзімділігі әр түрлі бірнеше генотиптің қоспасы болып табылады. Көп линиялы сорттар дүние жүзінің бірқатар елдерінде бидайды сары таттан қорғау үшін кеңінен пайдаланылады.

Жұмсақ бидайдың (triticum aestіvum) масағы да жұмсақ, дәні жұмыр әрі жылтыр, сабағы қуыс. Оның ұнынан көбіне нан пісіріледі, ол нәрлі және жоғары сапалы болып саналады, құрамында 16%-тей белок болады, жылтырлығы 70%, дән уызы серпімді әрі созылмалы келеді. Жұмсақ бидай Қазақстанда егіс көлемінің негізгі бөлігін алып жатыр. Табиғаттың әр түрлі жағдайына ыңғайлы, өсу қабілеті жоғары болуына байланысты оны көптеген аймақтарда өсіреді. Бидайдың дәнінен жарма, ұнынан нан, макарон, кеспе жасайды, кондитер өнеркәсібінде кең пайдаланады. Әсіресе, Қазақстанның Батыс, Орталық, Шығыс аудандарында өсетін жұмсақ бидай өте құнды болып есептеледі.

Жаздық бидай Қазақстанда негізгі азық-түлік дақылы. Бұл дақылдың егістік көлемінен және астық жинаудан Қазақстан, Ресей Федерациясынан кейін екінші. Жаздық бидайдың егістіктерінің негізгі аумақтары республиканың солтүстік Қазақстандық далалы жерлері. Көпжылдық мемлекеттік сорт сынаудың мәліметі бойынша, тек осы жерлерде, жаздық бидайдың дәнінде ең көп ақ уыз бен желімтік болады. Жоғары сапалы бидай астығын өндіруде бүгінгі таңда Канаданың абыройы асып тұр. Қазақстанның бұл бағытта мүмкіндігі мол. Жаздық бидайдың үлесі жалпы бидай астығынан - 94, 8% болды [1, 5] .

Жаздық бидайдың өнімділігін көтеру жолдарының біреуі- жоғарғы өнімді сорттарды құрастырып өндіріске енгізе отырып, олардың тиімді өндіру технологияларын жасау. Сондықтан қазіргі уақытта дүние жүзінде бағалы сорттарды алуға көп көңіл бөлуде және селекция әдістері мен тәсілдерін жақсартып, теориялық негіздерін жетілдіруде.

1. 2 Бидай сапасының физикалық белгілері

Дәннің натуралық салмағы. Бидайдың натуралық салмағы - сапаның неғұрлым кең таралған және қарапайым белгісі. Ол көпшілік елдерде килограммен алынған бір гектолитр дәннің салмағын білдіреді. Дәннің натуралық салмағына әсер ететін негізгі факторларды Глиннат пен Бушук (1959) анықтаған. Олар үлгі ретінде алынған дәннің өлшемі натуралық салмаққа әсер етпейді деуге болады немесе мүлде әсер етпейді, ал екінші жағынан алғанда дәннің формасы және оның өлшемінің бір тектілігі натуралық салмаққа әсер етеді, өйткені дәл осы екі фактор дәннің тиісті ыдыста орналасу сипатын анықтайды деп көрсетті.
Натуралық салмақка айтарлықтай әсер ететін келесі маңызды фактор - бұл дәннің тығыздығы. Дәннің тығыздығы дәннің биологиялық құрылысы мен мөлшерін қоса химиялық құрамына да байланысты. Дәннің натуралық салмағы - астықтың барлық классификациясындағы өте маңызды фактор. Бұл көрсеткіштің маңызы ең алдымен мынада: ол астықтан алынатын ұн мөлшерінің көрсеткіші болып табылады.

Дәннің мөлшері мен пішіні. Дәннің мөлшері оның салмағымен тығыз байланысты және ғалымдардың пікірінше ол алынатын ұнның маңызды көрсеткіші бола алады. Дәннің көлденең қимасының ауданына сәйкес бидай дәнінің мөлшерін анықтау әдісі бар. Ши (1960) дән пішіні мен астықты диірменге тартқан соң алынған нақты тауарлы ұн мөлшері арасындағы +0, 957 болатын корреляция коэффициентін анықтады. Селекционерлер мен технологтар көбінесе осынау маңызды көрсеткішті пайдаланады. Біз де осы әдісті қолдауға бейімбіз, өйткені біздің алған мәліметтеріміз бойынша да дәннің пішіні мен одан алынатын ұнның арасында зор байланыс бар [9, 1] .

Дәннің қаттылығы. Жылтыр дән қатты болады. Оның үстіне қатты дәнді, жылтыр бидайда негізінен белок пен жақсы сапалы клейковина (желімтек) көп болады. Нан пісіруге қажетті ұн негізінен алғанда қатты дәнді бидайдан даярланады. Мұндай нан жақсы бағаланады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.