Сэс-тегі дайын тағамдарды тексеруде Қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ӨНДІРІСТІ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Өнімнің тағайындалу аймағы және сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Технологиялық процесстің өлшеу құралын таңдауын негіздеу ... ... ... .
1.3 Стандарт, метрологиялық нормалар мен ережелер талаптарын сақтауды мемлекетік бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ӨНІМ САПАСЫН БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы және өнім сапасын квалиметриялық бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Өнім сапасын бағалаудағы статистикалық әдістер (ЭЕМ . мен есептеу) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Өнімді сынау (жабдықты сынау) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Өнімді сынау және сапа жүйесін сертификаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 ӨНДІРІСТІ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Өнімнің тағайындалу аймағы және сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Технологиялық процесстің өлшеу құралын таңдауын негіздеу ... ... ... .
1.3 Стандарт, метрологиялық нормалар мен ережелер талаптарын сақтауды мемлекетік бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ӨНІМ САПАСЫН БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы және өнім сапасын квалиметриялық бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Өнім сапасын бағалаудағы статистикалық әдістер (ЭЕМ . мен есептеу) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Өнімді сынау (жабдықты сынау) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Өнімді сынау және сапа жүйесін сертификаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Бұл жұмыс СЭС-тегі дайын тағамдарды тексеруде қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіруге арналған.
Қазіргі кезде республикамызда өндірілетін және шет елдерден әкелініп жатқан азық-түлік, шикізаттар мен тағамдық өнімдер адам өмірі үшін қауіпсіз, сапасы да сұраныс деңгейінде болуы тиіс.
Сапаның дамуы қатал бәсекелестікке тәуелді. Бұл өздерінің өнімдерін сатуды, ең жоғарға пайда табуды көздейтін өнім өндірушілердің және тұтынушылардың қажеттілігін жоғары дәрежеде қамтамасыз етуге бағытталған мекемелер мен кәсіпорындар әрекеті. Мұндай іс-әрекеттер өнімдерін сараптауға жұмылдырады. Ұйымда сапалы өнім өндірумен қатар, олардың құжаттық рәсімделуін қадағалау қажет.
Нарықтық экономикаға өту кезінде кез келген кәсіпорынның немесе фирманың жетістігі шығаратын тауардың бәсекелестігіне байланысты болуы, себебімен өнімнің сапасы өте өзекті мәселе болып табылады.
Сапа дегеніміз – объектінің белгіленгн болжаған тұтынуын қаматамыз ету мүмкіншілігі жататын сипаттамалар жиынтығы. Ал сапаны басқару – тауардың барлық өмірлік стадиясында (ендіру, өсу, жетілу, ұсынысты ұстап тұру) өнімнің жоғары сапасын қамтамасыз етуге бағытталған экономикалық, ұйымдастырушылық және басқада іс – шараларды жүргізуді айтады.
Дипломдық жұмыста қарастырылған негізгі мәселе тамақ өнеркәсіптеріндегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету және сапа жүйесін сараптау, осы саладағы жұмыстардың басты мақсаттары болып:
Қазіргі кезде республикамызда өндірілетін және шет елдерден әкелініп жатқан азық-түлік, шикізаттар мен тағамдық өнімдер адам өмірі үшін қауіпсіз, сапасы да сұраныс деңгейінде болуы тиіс.
Сапаның дамуы қатал бәсекелестікке тәуелді. Бұл өздерінің өнімдерін сатуды, ең жоғарға пайда табуды көздейтін өнім өндірушілердің және тұтынушылардың қажеттілігін жоғары дәрежеде қамтамасыз етуге бағытталған мекемелер мен кәсіпорындар әрекеті. Мұндай іс-әрекеттер өнімдерін сараптауға жұмылдырады. Ұйымда сапалы өнім өндірумен қатар, олардың құжаттық рәсімделуін қадағалау қажет.
Нарықтық экономикаға өту кезінде кез келген кәсіпорынның немесе фирманың жетістігі шығаратын тауардың бәсекелестігіне байланысты болуы, себебімен өнімнің сапасы өте өзекті мәселе болып табылады.
Сапа дегеніміз – объектінің белгіленгн болжаған тұтынуын қаматамыз ету мүмкіншілігі жататын сипаттамалар жиынтығы. Ал сапаны басқару – тауардың барлық өмірлік стадиясында (ендіру, өсу, жетілу, ұсынысты ұстап тұру) өнімнің жоғары сапасын қамтамасыз етуге бағытталған экономикалық, ұйымдастырушылық және басқада іс – шараларды жүргізуді айтады.
Дипломдық жұмыста қарастырылған негізгі мәселе тамақ өнеркәсіптеріндегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету және сапа жүйесін сараптау, осы саладағы жұмыстардың басты мақсаттары болып:
1. ҚР – 01- 2005 СМЖ. Сапа бойынша басшылылық нұсқама.
2. ҚР СТ ИСО 9000:2007. Сапа менеджментінің жүйесі. Негізгі ережелер мен сөздік.
3. ҚР СТ 9001:2009. Сапа менеджмент жүйесі. Талаптар.
4. ҚР СТ 9004:2001 Сапа менеджментінің жүйесі. Іс – әрекетті жақсарту бойынша ұсыныс – кеңестер.
5. ҚР СТ 3.15.1 – 2006 Сапа менеджмент жүйелерін сертификаттау. Негізгі ережелер.
6. ҚР СТ 3.15.2 – 2009 Сапа менеджмент жүйелерін сертификаттау. Сапа менеджмент жүйелерін сертификаттау бойынша жұмыстарды жүргізу тәртібі.
7. ҚР СТ 3.4 – 2003 Өнімнің сәйкестігін бекіту тәртібі. Жалпы талаптар.
8. ҚР СТ 3.0 – 2003 ҚР Сертификаттаудың мемлекеттік жүйесі. Негізгі жағдай.
9. ҚР СТ 1.16 – 2000 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың міндетті талаптарын, сертификаттау ережелерін және сертификатталған өнімге мемлекеттік қадағалау мен бақылауды жүзеге асыру тәртібі. Негізгі ережелер.
10. ҚР СТ 1.20 – 2006 Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілердің міндетті талаптарының сақталуына мемлекеттік бақылау өнімді дайындау кезінде мемлекеттік бақылау жүргізу әдістемесі.
11. ҚР СТ 2.18 – 2009 Өлшемдерді орындау әдістемесі. Әзірлеу, метрологиялық аттестаттау, тіркеу және қолдану тәртібі.
12. ҚР СТ 2.41 – 2005 Салыстырып текмеруге жататын өлшем құралдарын қолдану саласы.
13. ҚР СТ 2.15 – 2005 Мемлекеттік метрологялық қадағалау және метрологиялық бақылау. Негізгі ережелер.
14. ГОСТ 31179 – 2002 (ИСО 7966:1993) Статистикалық әдістер. Қабылдау бақылау карталары.
15. ГОСТ 207736 – 75 Сандық белгі бойынша статистикалық қабылдау бақылау. Бақылау жоспарлары.
16. ҚР СТ ГОСТР 50779.50 – 2003 « Статистикалық әдістер. Шухарттың бақылау карталары».
17. ҚР СТ ИСО 9004 – 2001 Сапа менеджмент жүйесі. Қызметтерді жақсарту бойынша көрсетулер.
18. ҚР СТ 3.4 – 2003 талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының мемлекеттік сертификаттау жүйесі. Өнімнің сәйкестігін жүргізу реті. Талаптар.
19. ҚР СТ 3.15.1 – 2006 талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының техникалық реттеу туралы мемлекеттік жүйесі. Сапа менеджмент жүйесін сертификаттау. Негізгі талаптар;
20. ГОСТ 5867 – 90 бойынша Сүт және сүттен жасалған өнімдер. Майды анықтау әдістері.
21. ГОСТ 92225 – 84 бойынша Сүт және сүт өнімдерін микробиологиялық талдау әдісі.
2. ҚР СТ ИСО 9000:2007. Сапа менеджментінің жүйесі. Негізгі ережелер мен сөздік.
3. ҚР СТ 9001:2009. Сапа менеджмент жүйесі. Талаптар.
4. ҚР СТ 9004:2001 Сапа менеджментінің жүйесі. Іс – әрекетті жақсарту бойынша ұсыныс – кеңестер.
5. ҚР СТ 3.15.1 – 2006 Сапа менеджмент жүйелерін сертификаттау. Негізгі ережелер.
6. ҚР СТ 3.15.2 – 2009 Сапа менеджмент жүйелерін сертификаттау. Сапа менеджмент жүйелерін сертификаттау бойынша жұмыстарды жүргізу тәртібі.
7. ҚР СТ 3.4 – 2003 Өнімнің сәйкестігін бекіту тәртібі. Жалпы талаптар.
8. ҚР СТ 3.0 – 2003 ҚР Сертификаттаудың мемлекеттік жүйесі. Негізгі жағдай.
9. ҚР СТ 1.16 – 2000 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың міндетті талаптарын, сертификаттау ережелерін және сертификатталған өнімге мемлекеттік қадағалау мен бақылауды жүзеге асыру тәртібі. Негізгі ережелер.
10. ҚР СТ 1.20 – 2006 Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілердің міндетті талаптарының сақталуына мемлекеттік бақылау өнімді дайындау кезінде мемлекеттік бақылау жүргізу әдістемесі.
11. ҚР СТ 2.18 – 2009 Өлшемдерді орындау әдістемесі. Әзірлеу, метрологиялық аттестаттау, тіркеу және қолдану тәртібі.
12. ҚР СТ 2.41 – 2005 Салыстырып текмеруге жататын өлшем құралдарын қолдану саласы.
13. ҚР СТ 2.15 – 2005 Мемлекеттік метрологялық қадағалау және метрологиялық бақылау. Негізгі ережелер.
14. ГОСТ 31179 – 2002 (ИСО 7966:1993) Статистикалық әдістер. Қабылдау бақылау карталары.
15. ГОСТ 207736 – 75 Сандық белгі бойынша статистикалық қабылдау бақылау. Бақылау жоспарлары.
16. ҚР СТ ГОСТР 50779.50 – 2003 « Статистикалық әдістер. Шухарттың бақылау карталары».
17. ҚР СТ ИСО 9004 – 2001 Сапа менеджмент жүйесі. Қызметтерді жақсарту бойынша көрсетулер.
18. ҚР СТ 3.4 – 2003 талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының мемлекеттік сертификаттау жүйесі. Өнімнің сәйкестігін жүргізу реті. Талаптар.
19. ҚР СТ 3.15.1 – 2006 талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасының техникалық реттеу туралы мемлекеттік жүйесі. Сапа менеджмент жүйесін сертификаттау. Негізгі талаптар;
20. ГОСТ 5867 – 90 бойынша Сүт және сүттен жасалған өнімдер. Майды анықтау әдістері.
21. ГОСТ 92225 – 84 бойынша Сүт және сүт өнімдерін микробиологиялық талдау әдісі.
Пән: Сертификаттау, стандарттау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ФИЗИКА-ТЕХНИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
Жылуфизика және техникалық физика кафедрасы
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға жіберілді
______________Бөлегенова С.Ә.
Дипломдық жұмыс
СЭС-тегі дайын тағамдарды тексеруде қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіру
Мамандығы: 050732 - Стандарттау, сертификаттау және метрология
Орындаған 4 курс студенті ______________ Күлпіденова А.
(қолы)
Ғылыми жетекші:
ф.-м.ғ.к., доцент _______________ Айтқожаев А.
(қолы)
Алматы, 2013
РЕФЕРЕТ
Дипломдық жұмыс 66 беттен, кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды бөлімнен, 21 қолданылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.
Кілттік сөздер: стандарттау, процесс, сапа, өнім, сапа менеджмент жүйесі.
Жұмыстың өзектілігі: СЭС-тегі дайын тағамдарды тексеруде қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіру тақырыбына әдістемелік нұсқауға сай орындалған. Жобада қазіргі таңда әлемдік саудада өзіндік орны бар, үлкен сұранысқа ие, тамақ өнеркәсібіндегі өндірілетін сары май өнімін қарастырдым.
Жобада аталған өнімнің тағайындалу аймағы мен негізгі сипаттайтын көрсеткіштері және технологиялық процесс барысындағы өлшеу құралдары таңдалған.
Жобада әзірленген нормативтік құжаттар Қазақстан Республикасында әрекет ететін ИСО 9000 стандарт талаптарына негізделген.
Зерттеу нысаны - СЭС-тегі дайын тағамдарды тексеруде қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіру.
Бұл жұмыстың мақсаты:
oo өнімнің сапасын жоғарылату,
oo технологиялық процестерді таңдау барысында шығарылған өнімнің сапасына әсер ететін факторларды анықтау;
oo өлшеу құралдарын сараптау және негіздеу жүргізу;
oo қалдықсыз өнім өндіру;
oo материялды шығындарды азайту,
кәсіпорынға сапа менеджмент жүйесін (СМЖ) ендіруден келген экономикалық тиімділікті есептеу.
Зерттеу жұмысының барысы:
1) Өлшеу құралдарын жетілдіру, кемшіліктерді анықтап, оларды жою, өлшеу қателегін жоғары механикалық құралдарды дәл өлшейтін электронды басқару қондырғыларына алмастыру, бақылаудың жаңа әдісін енгізу жұмыстарын жүргізу.
ГЛОССАРИЙ
1. Технологиялық процесс - еңбек бұйымының өзгеруі және жағдайын анықтау бойынша мақсатты әрекетті құрайтын өндірістік процесстің бөлігі.
2. Бұйым - саны данамен есептелінетін өнеркәсіптік өнім бірлігі.
3. Өнім - бұйымда есептелінбейтін тұтынуға қажетті немесе тұтынуды қамтамасыз ететін, өнімді немесе оның өндірісін пайдалануға арналған, бірақ еңбек бұйымына жатпайтын, еңбектің материалдық нәтижесі.
4. Сапа - сапа көрсеткіштерінің белгіленген талаптарға сәйкестік дәрежесі.
5. Талап - бекітілген қажеттілік немесе күту негізінен болжанады немесе міндетті болып табылады.
6. Сапа менеджмент жүйесі - менеджмент жүйесі ұйымды жетекшілікке алу және басқару үшін сапаға қолданылады.
7. Нормативтік құжат - мемлекеттік басқару жүйесімен бекітілген қызметтің әртүрлі немесе олардың нәтижелеріне тиісті нормалар, ережелер және принциптерді орнататын құжат.
8. Метрологиялық бақылау - бұл метрологиялық ережелер мен нормаларының сақталуын тексеру мақсатындағы мемлекеттік басқару органдары мен заңды тұлғалардың жүргізетін метрологиялық қызметі.
Белгілеулер мен қысқартулар
ҚР - Қазақстан Республикасы
ӨҚ - өлшеу құралы
БК - бақылау картасы
НҚ - нормативтік құжат
СМЖ - сапа менеджмент жүйесі
ҚР СТ - Қазақстан Республикасының стандарты
МСЖ - мемлекеттік сертификаттау жүйесі
МБ - метрологиялық бақылау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 ӨНДІРІСТІ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ... ... ... ... ... ... ... ..
0.1 Өнімнің тағайындалу аймағы және сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
0.2 Технологиялық процесстің өлшеу құралын таңдауын негіздеу ... ... ... .
1.3 Стандарт, метрологиялық нормалар мен ережелер талаптарын сақтауды мемлекетік бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 ӨНІМ САПАСЫН БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы және өнім сапасын квалиметриялық бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Өнім сапасын бағалаудағы статистикалық әдістер (ЭЕМ - мен есептеу) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Өнімді сынау (жабдықты сынау) ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Өнімді сынау және сапа жүйесін сертификаттау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл жұмыс СЭС-тегі дайын тағамдарды тексеруде қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіруге арналған.
Қазіргі кезде республикамызда өндірілетін және шет елдерден әкелініп жатқан азық-түлік, шикізаттар мен тағамдық өнімдер адам өмірі үшін қауіпсіз, сапасы да сұраныс деңгейінде болуы тиіс.
Сапаның дамуы қатал бәсекелестікке тәуелді. Бұл өздерінің өнімдерін сатуды, ең жоғарға пайда табуды көздейтін өнім өндірушілердің және тұтынушылардың қажеттілігін жоғары дәрежеде қамтамасыз етуге бағытталған мекемелер мен кәсіпорындар әрекеті. Мұндай іс-әрекеттер өнімдерін сараптауға жұмылдырады. Ұйымда сапалы өнім өндірумен қатар, олардың құжаттық рәсімделуін қадағалау қажет.
Нарықтық экономикаға өту кезінде кез келген кәсіпорынның немесе фирманың жетістігі шығаратын тауардың бәсекелестігіне байланысты болуы, себебімен өнімнің сапасы өте өзекті мәселе болып табылады.
Сапа дегеніміз - объектінің белгіленгн болжаған тұтынуын қаматамыз ету мүмкіншілігі жататын сипаттамалар жиынтығы. Ал сапаны басқару - тауардың барлық өмірлік стадиясында (ендіру, өсу, жетілу, ұсынысты ұстап тұру) өнімнің жоғары сапасын қамтамасыз етуге бағытталған экономикалық, ұйымдастырушылық және басқада іс - шараларды жүргізуді айтады.
Дипломдық жұмыста қарастырылған негізгі мәселе тамақ өнеркәсіптеріндегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету және сапа жүйесін сараптау, осы саладағы жұмыстардың басты мақсаттары болып:
oo өнімнің сапасын жоғарылату,
oo технологиялық процестерді таңдау барысында шығарылған өнімнің сапасына әсер ететін факторларды анықтау;
oo өлшеу құралдарын сараптау және негіздеу жүргізу;
oo қалдықсыз өнім өндіру;
oo материялды шығындарды азайту,
oo кәсіпорынға сапа менеджмент жүйесін (СМЖ) ендіруден келген экономикалық тиімділікті есептеу табылады.
Осы шараларды іске асыру үшін бақылау - өлшеу құралдарын жетілдіру, кемшіліктерді анықтап, оларды жою, өлшеу қателегін жоғары механикалық құралдарды дәл өлшейтін электронды басқару қондырғыларына алмастыру, бақылаудың жаңа әдісін енгізу жұмыстарын жүргізу.
1 ӨНДІРІСТІ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
1.1 Өнімнің тағайындалу аймағы және сипаттамасы
Сары май - өзіне тән спецификалық дәмі болатын сүт майынан тұратын, сүттен алынған, тамақ өнімі болып табылады. Сары май компоненьіне: сүт майы, сүт ақуызы, кактоза, су, минералды заттар және т.б. кіреді.
Сары майдың тұтынушылық көрсеткіші компонент құрамына шикізкт сапасы мен өндіру талаптарына тәуелді болады, сары май түріндегі негізгі компоненттердің массалық үлесі әртүрлі: майдікі - 50-ден 82,5-ке дейін, судікі - 16-дан 42-ге дейін, қалғаны - құрғақ майсыздандырылған сүтті қалдық майдың компоненттерінің құрамының сақталуы мемлекеттік стандартпен кепілдік береді.
Елімізде сары май түржиыны шығарылуда, бұл тұтынушылардың әртүрлі талаптарын қанағаттандыруға және сүт шикізатын жаңаша пайдалануға мүмкіндік береді. Қолданылатын шикізатқа дайын өнімнің түрлік ерекшеліктері мен оның тағайындалуына байланысты келесі топтарды анықтауға болады:
oo сүттен алынған табиғи қаймақтан алынған сары май, мысалы: сиыр немесе буйван сүтінен алынған сүт;
oo шикі қаймақтан алынған шикі май;
oo қаймақтан май бөліну құралымен алынатын ерітілген май;
oo сүт плазмасы мен ерітілген майдан алынған қалыптандырылған май.
Сары май төмендегідей түрге бөлінеді:
oo 1 қайнатылған - 98%;
oo 2 вологодтық - 81,5...82,5% май;
oo 3 әуесқойлық - 77,0...78,0% май;
oo 4 крестьяндық - 71,0...72,5% май;
oo 5 бутербродты - 61,5% май;
oo 6 шоколадты - 62,0% май;
oo 7 ярославтық - 52,0% май.
Сары май тобында екі топқа бөлуге болады: Сары май және Дискреттік сары май.
Бірінші топқа тәтті және қышқылды қаймақты май, 52;6115;72,5 және 82,5 майдың.
Дискреттік сары май тобына 50-60% майдың массалық үлесі бар май түрлері кіреді. Қосылатын ақуызды және дәмдеуіші толықтырушылардың массалық үлесі өнімнің берілген қасиеттерін қамтамасыз ететін шекке орнату қажет.
Сары май үшін дәстүрлік емес компоненттер мен толықтырушылар - түрлі майларды, ақуызды заттарды, шектер мен олардың экстрактын, тұз жемістерін пайдаланған жөн. Бұл өнімдер майдың қатысы бойынша теңестірілуі керек: ақуыз биологиялық құндылығының жоғарылауы мен колориясының төмендеуін қамтамасыз етеді.
Толықтырушыларды таңдаумен тізімін құру тиімділігі үшін берілген май топтарын жеке-жеке топтары арасындағы майдың үлесі интервалы 5 в құрайды.
Майдың түр ерекшелігі ретінде химиялық құрамы, дәмі және иісі бойынша сипаттамаларды түсінуге болады. Түрдің ажыратушы сипаттамасы - майдың дәмі мен иісі. Химиялық құрамының түрлілігі майдың түрін анықтайды.
Химиялық құрам бойынша сарымай мына талаптарға сәйкес болуы керек:
1 - кесте.
Химиялық құрам бойынша сарымай талаптары
Көрсеткіштер
Ылғал, % жоғары емес
16,0
16,0
16,0
20,0
0,7
Май, % жоғары емес
82,0
81,5
82,5
78,0
99,0
Тұз, % жоғары емес
-
1,5
-
-
-
Сары майдың негізгі шикізат көзі - сүт болып табылады.
Сүт - сүт темірінде ұқсас жануарлар түзетін биологиялық сұйықтық. Оның құрамында адамға қажетті заттар бар. Сүт құрамында жоғары қоректік қасиеті мен биологиялық құндылығы болады және оның құрамында тірі ағзаға өмірлік қажетті тамақ заттары - майлар, ақуыздар, көмірсутек, минералды заттар; ал биологиялық белсенді заттар - ферменттер, дәрумендер, гармондар, пигменттер болады.
Сүт компонентінің құрамы. Сүттің құрамына 120 түрлі заттар кіреді, соның ішінде 64 май қышқылдары, 20 аминқышқылдары, 15 дәрумен, 40 минералды заттар. Сүттің химиялық құрамы 2 - кестеде көрсетілген.
Сары майдың дәмдік компоненттері: диацтия, қысқы көміртекті құндылығы бар ұшпалы май қышқылдары, май қышқылының кейбір эфирлері, лецитин, ақуыз, майлар, сүт қышқылы, өз кезегінде олар жағымды дәм мен иіс береді. Сонымен қатар каротин майға жағымды сары бояу береді. Каротин құрамына байланысты майдың қанық түсі болады. Бірқатар елдерде, қыстық майға сары түс беру үшін тамақ бояғыштарын пайдаланылады. Сарымайдың құрамындағы фосфолипид, әсіресе елецитин майдың сырт қабықшасындағы майлы шариктердің қызметін атқарады және азық - түлік бағасын береді.
2-кесте.
Сүттің химиялық құрамы
Компонент
Массалық
үлесі
Компонент
Массалық
үлесі
Су
Құрғақ
қалдық оның
ішінде сүт
майы
Фосфолепид
Стерол
Ақуыздар
Казейн
Сары су
ақуызы
Оның ішінде
b-
лактоглобули
н
а-
лактоглобулин
ақуызды емес
азотты қосылыс
85 - 89
11 - 15
2,5 - 5,0
0,03-
0,05
0,012-
0,013
2,8 - 3,6
2,3 - 2,9
0,6
0,2 - 0,4
0,07 -
0,2
0,02 - 0,08
Көмірсутектер
Лактоза
Галоктоза
глюкоза
Күл
Шектелмеген
Қышқылды
тұздар
Газдар (мл%)
-
4,5 - 5,0
0,01 - 0,1
0,6 - 0,85
0,5 - 0,8
5 - 8
-
-
-
-
-
-
Сары май тобы сары майға қойылатын талаптарға сай өнімдерді біріктіреді: сары майға тән дәм мен иіс жақсы конситенция. Тек сиырдың сүтінен алады. Қазіргі талаптардың есебінен бірнеше түрдің қасиеттері мен компонент құрамын реттеу мақсатында, сүт плазмасының массалық үлесінің жоғарылауы нәтижесінде энергетикалық құндылығының төмендеуіне жол беріледі. Сары майдағы майдың массалық үлесінің диапазоны 50 - 85% құрайды. Қазіргі кезде барлық жабдық 60 - 62% май үлесі бар май алуға мүмкіндік береді, кейбір май түзудің жаңарту кезінде - құрылымды қалыптандыруды пайдаланусыз 50% майдың массалық үлесі болады.
Майдың массалық үлесінің 50%-дейінгі майдың дәмінің, иісінің құрылымдық - механикалық көрсеткішінің өзгеруіне алып келеді, оның градустық сипаттамасын өзгертеді.
3 - кесте.
Сары майдағы майдың массалық үлесі диапазоны
Сары май
Тобы
Сары май топтаулары
Майлылық
диапазоны
Сары
майлылық интервалы
%
Сары май
Сары май: тәтті қаймақты, (тұздалған, тұздалмаған) қышқылды қаймақты
(тұздалған, тұздалмаған) дискреттік сары май (дәмді толықтырғыштарынсыз, толықтырумен)
50-80
50-60
10
5
Арнай
бағыттағы
сары май
Консервленген сары май аспаздық
(азпаздық мақсат үшін) Балаларға арналған 50,0
50-80 майдың жалпы құрамына 40%-ға дейін сүтсіз май қосуға болады
10
Аз колориялы
сары май
Жоғары
майлылықты
сиыр сүті
Дәмдік дәмді толықтыруларсыз дәмді толықтырулармен ерітілген май сүтті май
98,5 -99,5 майдың
жалпы құрамын
40%-ға дейін сүтті емес майларды қосуға мүмкін болады,
50%-ға дейін сиыр сүтін қосуға болады
5
Рационды теңестіру үшін соңғы жылдары мақсаттық бағытына арналған берілген қасиеті бар өнімдер құрылуда: азпаздық мақсатта, балаларды тамақтандыру үшін және қорландыру үшін. Осыған байланысты Арнайы бағыттағы сары май атты реттеуші компанент құралы бар жеке сары май тобын белгілеп алған жөн. Осы топтағы майдың массалық үлесінің ауытқу диапазоны 50 - 80% құрайды, ал түрдің интервал арасында 10%.
Белгіленген топтық өнімдердің қасиеттері мен құрамын реттеуге бағытталған реттеуіш үшін сүт майын сүтті емес май композициясымен алмастыруға болады. Осы негізде түрлі бағыттағы өнімдерді құруға болады. Осы топқа 80% майдың массалық үлесі бар аспаздық май жатады. Жалпы май құрамына қосылатын өсімдік майының шектік массасы 40%-дан аспауы керек.
Топтағы майдың массалық үлесі 49-30%-ға дейін төмендетуге болады. Сүт майын басқа майлармен ауыстыру 40% аспауы керек.
Осы топ өнімдері өзінің консистенциялық және құрылымдық қасиеті бойынша сары майға ұқсауы керек. Осы топтың өнімдерінің компанентінің құрамының бағытталған өзгеруінің арасында осы топ өнімдері диеталық қасиеттерінің жоғарылауымен және биологиялық құндылығымен ерекшеленеді.
Осы топқа майдың асханалық шикізатты түрлері және өткір тұзды немесе қышқылды дәмі мен иісі бар ерекше сары май түрлері жатады.
Осы топтың жаңа өнімдерін жасау кезінде, оған дәмханалық тип түрлілігін қосуға болады. Осы топ үшін майлылық интервалы 5% құрайды.
Майдың жоғары массалық үлесі бар сиыр сүтін жеке топқа бөлген жөн. Мұнда ерітілген май мен сүтті майды жатқызуға болады. Осы өнімді алу кезінде перспективада 50%-ға дейінгі басқа жануардың сүтті майын қолдануға болады.
Май сүт және сүт өнімдерін жасайтын кәсіпорындарға арналған санитарлық ережелер мен нормаларды сақтап, стандарттқа сәйкес бекітілген технологиялық нұсқаулықтар мен рецептура бойынша осы стандарт талаптарына сәйкес өңделеді.
Көрсетілген майлардың түрлері, сапасына қарай және бірінші сортқы бөлінеді.
Дәмі тәне емес, бос, жеткіліксіз таза, нашар білінетін және борсыған, күйік дәмді, түтін иісті майды қанағаттанарлық деп бағалайды.
Тамаққа пайдалануға, өткізуге жіберілмейтін майлар:
oo мұндай өнімдерді және химикаттар дәмі мен иісі, ақшылтым, балық және зеңделген;
oo қатты білінетін азық, ащы, борсыған, күйген, түтін, металл, кермек, олеин және ірімшік дәмі мен исі бар;
oo ішкі жағынан зеңделген майлар, басқа қоспалармен қатар май суы және малмасы бар майлар;
oo дұрыс оралмаған, түсініксіз белгісі бар майлар.
Егер ыдысына немесе пергаментінде зең байқалса, онда қайта тазалануы және оралуы керек.
Бұзылмаған сары майды және ерітілген майды Тұзды көрсеткіші бойынша бағаланғанда жағыдайына қарай 10 бал қояды. Екі немесе оданда көп ақайы болса, балл мен бағалау ақаудың ең жеңілдік беруші ақайымен есептелінеді.
Ұзақ уақыт сақтағанда майдың сапасы мен тұрақтылығына көп факторлар әсер етеді:
oo сиырларды азықтандыру;
oo сүт пен кілегейдің жастығы;
oo кілегейді май алуға өңдеу және май алу;
oo майды орау және сақтау.
Құрылымы, сапасы, сақтау кезіндегі майдың шыдымдылығына біржақты үлестіргіштікке және тамшы судың өлшеміне, ауа өлшеміне және тағы басқалары қатысты болады.
Дәмі мен исі жағынан көптеген азық түлік өнімімен жақсы үйлесуі, өзіндік құнын жоғарылатады (яғни, сүт майлылығы - 97,5%, құрғақ заттар - 94,1%). Сарымайдың энергиялық бағасы 20,0...37,6 МДжкг құрайды. Сарымайдың сонымен қатар, бутербродтар, екінші тағам түріне (қою тағамдарға) және гарнирге, тағыда кондитерлік өнімдерге крем жасауға және тағы басқа тағам түрлеріне қолданылады.
1.2 Технологиялық процестің өлшеу құралдарын таңдауын негіздеу
Сары майды тұрақты майлы эмульсті сүттің майынан дайындау кезіндегі физика - химиялық процесстер өте қиын болады. Негізгі технологиясы майлы фазалы кілегей концентрациясы және пластика аралық сатысынан алынған өнімде келтірілген.
Аралас сатыдағы концентрациялаудан майлы түйіршек немесе өте майлы кілегей алынады.
Майлы түйіршек - суспензиоэмульсиялық концентрациясы, жартылай агрегатты майлы шариктерден тұрады. Өте майлы кілегей - жоғары концентрацияланған жасаушысы майлы сүттің эмульциясынан тұрады. Майлы түйіршіктің негізгі түрленуі кілегейдегі механикалық центрлеумен бөлу алаңындағы өте майлы кілегей және кілегей жасушасының қалдығын ектегіш аппаратынан алады.
Майды технологиялық процесспен өңдеуге концентратталған майлы сүт, эмульсті майдың бұзылуы және өнім құрылымының қалыптасуы берілген қасиетке кіреді.
Сары майды өндірудің екі түрі қарастырылған, кілегейді піспек түрде алу және өте майлы кілегейді түрлендіру.
Кілегейдің піспек түрінде алынған майдың технологиялық процесі келесідігідей болады:
жылыту және сүтті сүт тартқыш машинасында тарту, пастерлеу, төмен температурада піспек кілегейді өндіру, май түйіршіктерін жуу, тұздау (тұзды, майды), механикалық өндіру, майды буып - түю және заводта сақтау. Май өндіруге арналған сүтті сүт тартқыш машинада керекті май алғанша тартады. Егер май жасау кезінде дайындаушылар үздіксіз жұмыс жасаса, онда майлылығы 36 -45 % сары май алады, ал үздіксіз жұмыс жасаса, майлылығы 32 - 35 % құрайтын сары май алады.
Кілегей ең алдымен сүзгіден өтеді, сондықтан кілегей дәкелі немесе лавсанды сүзгіден өткізеді.
Барлық кілегей нормаланыды және пастерленеді. Сонымен қатар, кілегейді май алуға дайындау керек. Кілегей сапасы жағынан және майлылығы жағынан бір қалырты болу керек.
Кілегейді сүзгілеу цилиндрлік сүзгілеуде орындалады, ол кезектесіп жұмыс істейтін екі камерадын тұрады. Өнімділік сүзгі 2000 - 4600 кг сағ, сүзгінің қысымы 02, - 0,25 МПА. Өнімділік сүзгі сүзілген қоспаның тұрақтылығына тәуелді.
Кілегейді пастерлеудің өзіндік мақсаты микрофлорды жою және майдың құрамын бұзатын химиялық реакцияларға қатысатын күрделі органикалық заттарды жою болып табылады. Бұл, майдың төмен жылытқыш аппаратында жай қыздырылатынын түсіндіреді.
Кілегейді пастерлеу де негізінен пластикалық - мұздатқыш пастерлеу аппаратын қолданған жөн, себебі, кілегей жұқа қабатта бір қалыпты жылытылады.
Пастерлеу режимі кілегей немесе өндірілетін май түрінің сапасы және майлылығына қарай таңдалынады.
Бірінші сортты кілегейді 85 - 900 С пастерлейді. Кілегейді бактериялардан тазарту үшін жоғары температурада пастерлейді. Ал екінші сорттағы кілегей 92 - 950С пастерленеді.
Кілегейдің ақауларын жөнге келтіру түрінде жуу және дезодорациялау жатады.
Кілегейді жуу кезінде көптеген дәмдеуіштер жойылады. Бірақ бұлар майдың біразы жуылып кетуіне және қосымша еңбектің кетуіне әкеп соғады.
Кілегейді дезодорациялау керек емес дәмдер мен иістерді жою үшін қолданылады. Кілегейді алдымен пастерлейді содан кейін дезодораторға, ыдырату көрсеткіші 0,06 - 0,07 МПа жіберіледі. Бұл жерде кілегей температурасы 65- 70 0С қайнатылады. Қайнау кезінде пармен бірге майға жағымсыз дәм мен иіс беруші ұшқыш заттар және пастерлеу кезіндегі иістер жойылады. Соңында қайта пастерлеу іске асырылады.
Кілегей пастерлеуден кейін төмен температурада өңделеді. Содан кейін кілегейді мұздатқышта май қатқанша белігілі бір уақытқа дейін мұздатады. Бұл көріністі физикалық жетілдіру болып табылады. Кілегейді физикалық жетілдіру кеізнде сүтті майдың қатаюы, сонымен қатар майлы шариктердің және кілегей қабатының физика - химиялық өзгерістері жүреді.
Сүттің майының қатаюы кристалдану көрсеткіші болып табылады. Кристалдану, мұздаьылған кілегейдегі сүт майының глицерині май жасау процесінде үлкен роль атқарады.
Майды дайындау уақытында оның жағдайының реттелуі жүзеге асырылады. Сүт майының глицеринді кристаллизациялануы майды физикалық жағдайдан механикалық өңдеу кезінде іске асырылады.
Сарымайды өңдеу кезіндегі өте майлы кілегейдің концентрацияланған майлы фазалы сүтті ектегіш аппаратымен өңдейді. Өте майлы кілегейді біркелкі нормаға келтіру жағдайы термомеханикалық өңдеудің алдында қарастырылады. Кілегейдің майлы эмульсиясы және сүт майындағы глицериннің кристаллизациялануының бұзылуы термомеханикалық өндіру уақытында болады.
Физикалық жетілдіру кезінде майлы майдың бір бөлігі ғана қатты түрде сақталып қалады. Сүт майының қатайып қалу көрсеткіші, кілегейді піспек түрде және май түйіршіктерінің механикалық өңдеу кезінде ерекше орын алады. Жақсы көрсеткіштегі сары май алу үшін, қатаю көрсеткіші 30 - 35 %
құрауы керек.
Сүт майының қатаюы және кристалдану көрсеткіштері май шариктерінде жүреді. Кристалдардың өлшемі жоғары май көлемінде толықтырылған.
Сүт майын кристалдау кезінде, аралас кристалданудың екі түрі көрсетіледі: тез ерігіш (ерігішітің температурасы 15 - 250С) және баяу ерігіш (ерігішітің температурасы 27 - 360С).
Майлы фазалы кілегей концентрациясының екі түрі бар, мұздатылған түрде және ыстық түрде - екшеленген.
Қабылданған сүт 35 ... 40 градус темпераьурады екшеленіп, одан керекті майлылықта кілегей алады. Майды өндіру кезінде, 36...50 пайыз құрайтын белгілі бір массалық қоспасы бар майлы кілегейді майды жасаудағы қоспаларды араластырғыш жағдайында қолданылады. Ал майды мұздатылған түрде өңдеу өте майлы майды жасауда периодты түрде және түрлендіру әрекетіндегі кілегейдің массалық үлесі 32...37 пайызды құрайтын орташа майлы майды қолданады.
Жылы режимде өңдеу кезінде кілегейдің және өңделіп жатқан май түрінің сапасын қарастырады. Вологодтық майды өңдеу кезінде бірінші сорттағы кілегей қолданылады, ал жылы режимде өңдеу 105...110 градус температурада жүргізіледі, себебі, өнім спецификалық дәм мен исі болуы үшін.
Бұзылған кілегейді қайта өңдеу кезінде кілегейдің жасушасын ауыстырады. Бұл жағдай негізінен жылы режимде өндіру жағдайында жүргізіледі.
Кілегейді мұздатылған түрде сарымайды өндіру сатысы, сүтті сұрыптау және сақтау, оған сорғы сыйымдылығы, қосымша шомылық және таразы бар, кешенді аппаратта іске асырылады.
Бұл саты түріне сүтті ыстау және екшелендірудің кешенді аппарты кіреді. Ол пастерлейтін - мұздататын иілгіштік қондырғысынан және кілегейді бөлетін - екшелегіштен тұрады.
Келесі кешенді аппаратты кілегейді жылытып өндіру және оны сұрыптау, оның құрамына жылуалмастырғыш иілгіші және мұздатқыш * пастерлеу қондырғы және кілегейді сұрыптау сыйымдылығы.
Кешенді аппараттың негізгі түрі кілегейді мұздатып өндіру және майды механикалық өндіру, май жасауды периодтық таныстыру және үзіліссіз іс әрекеттер.
Аяқтаушы кешенді аппаратқа майды қорапқа буып - түю немесе майды қорапқа автоматты түрде буып - түю жатады.
Сүт сорғының көмегімен сыйымдылыққа жіберіледі де, содан жылытқыш - пастерлеу иілгіш қондырғысында ысытылады және кілегейді бөлгіш - екшелеуде екшелейді.
Екшелегіштегі және бөлгіш екшелегіштегі кілегей, аралықты сақтауға сыйымдылыққа жіберіледі, одан кілегейді дәл мөлшерлеу үшін мұздатқыш - пастердеу иілгішіне өтеді. Көктем - жаз айларында кілегей мұздатқышта 4 - 60 С 5 сағат аралығында мұздатылады. Ал күзгі - қыс күндері 5 - 70С-та мұздатылады. Екшелегіштен өткен майсыздандырылған сүт пастерлеуге жіберіледі, пастерлеуден кейін, кілегей дәлмөлшерлеу және мұздатқыш сыйымдылығына өтеді, олар физикалық сұрыптауды қалпына келтіредің ао содан соң қайта жөндеуге немесе өткізушіден қайтарып алуға өтеді.
Физикалық сұрыптаудан кейінгі кілегей сорғыш бұрама арқылы периодты іс әрекеттегі май жасауға немесе үздіксіз іс әрекеттегі май жасауға жіберіледі, одан кілегейді мұздату, май түйіршіктерін тазарту, майды өңдеу іске асырылады.
Периодты іс әрекеттегі май жасаудағы кілегей вакуумға немесе сорғы арқылы және өлшемі 3...5 мм май түйіршіктерін алғанша мұздатылады. Осыдан кейін қалдық шығарылады да, май түйіршіктерін тазалайды және майды құрғақ тұзбен немесе тұзды сумен араластыруды жүзеге асырады.
Сосын майды механикалық өңдеу арқылы ылғалыд бөлектеп және майды түзілтеді. Конситенцияны жақсарту үшін және май ылғалының үлестірімінің гомогендеу-пластификаттауда өндіреді. Дайын болған майды қорапқа буып-түю үшін машинаға артады.
Үзіліссіз іс әрекетпен майды бөлудің негізгі жұмыс органы болып - мұздатқыш және май жинағыш табылады. Май түйіршіктерін реттегіш үш иірлік бөлмешік (біріншіден - сүтті өңдеу және қалдықты бөлшекке бөлу, екіншіден - май май түйіршіктерін тазалау және суды бөшкіге бөлу, үшіншіден - майды вакуум бөлмешік арқылы өңдеу), дәлмөлшерлегіш жиынтық құрылғысы және майды механикалық өндіру жиынтығынан тұрады. Майдағы ылғалды реттеу судың мөлшерін дәлмөлшерлегіш сорғысының жеткіліксіздігімен жүзеге асырылады. Дайын болған майды тасымалдағыш, қорапқа буып-түю үшін машинаға жіберіледі.
Майларды арнайы арналған көлік құралдарында (суықсыз изотермиялық шанақтарда, салқындатылатын шанақтарда, рефрижераторларда) тез бұзылатын өнімдерді тасымалдау ережелеріне сәйкес, көліктің тиісті түрлерінде және белгіленген тәртіпте рәсімделген санитарлық төлқұжат болса тасымалдайды.
Жылдың жылы уақыттарында майларды плюс 60С-тан жоғары емес температурада тасымалдайды:
oo салқындатылған шанақтарда арнайы көлік алты сағаттан көп емес;
oo суықсыз изотермиялық шанақтарда бір сағаттан көп емес.
Таңбалауды жуғанда (өшіргенде) кетпейтін тәсілмен орама материалға, заттаңбаға немесе құлақшаға түсіру керек. Таңбалау үшін қолданылатын бояулар тамақ өнімдерімен қатынаста болу үшін Қазақстан Республикасының мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалау органдарымен рұқсат етілуі тиіс.
Сары май тізбегіне таңдап өлшеу құралдарының позициялық реті мен сипаттамасы мына төмендегі кестеде келтірілген.
4- кесте.
Сары май тізбегіне таңдап өлшеу құралдарының реті мен сипаттамасы.
№
Позиция
Нөмірі
Өлшеу ортасы
- Өлшеу шегі
Сипаттамасы
1
101
102
103
104
105
106
107
Температура
-10...1000 С
Термоэлектірлік түрлендіргіші бар құрылғылар. Тізбектегі термоқозғалтқыш күш Е-нің пайда болуына негізінде өткізгіштердің әр түрлі материалдардан жасалуына байланысты, олардың температурасының ір түрлілігінде жатады: Е= E1+E0 температурадағы термоэлектрлік қозғаушы күші В.
Термоэлектрлік қозғалу күшінің мәні екіншілік құрылғымен есептелінеді. Түрлендіргіштің термо пісіру арқылы екі әр түрлі өткізгіштерді пісіру немесе біріктіру үшін темір қорытпаға салынады. Конструктивті құрылға термосезгіш элементтен (термопара), қорғаушы арматура, екіншілік құрылғыны және бекітпе бөлшектерін біріктіруге қысқышы бар головкалардан тұрады. Термобіріктірілерге сай өткізгіштерді хромды - копельді немесе хромды - аллюминиді термоэлектрлі түрлендіргіштер қолданылады. Сүт өндірісінде хромды - копельді термоэлектрлі түрлендңргңштер қолданылады, оның ішінде ТХК - 0379 - 0. Ол төмен инерттілікке және кіші габариттік өлшемдеріне байланысты кең қолданысқа ие болған. Ол өлшеу диапазоны - 60-3000С аралығында шығарылады. Инерттілігі 5с-ке дейін болады. Монтажды бөлігінің ұзындығы 10;32;60; және 320 мм болады. Бұл құрылғыларды негізінен сүт құйып, қораптарғңа салып отыратын, үздіксіз жұмыс істеп тұратын аппараттардың бітінің температурасын бақылап отыруға арналған.
2
701
702
703
704
Деңгей өлшеу
0 ... 5
Сызықтық құралдар. Мөлдір материалдардан жасалған көрсеткіш түтіктерді білдіреді. Түтіктің төменгі ақыры бақылайтын сыйымдылықтың төменгі бөлігіне қосылған потрубкада бекітіледі. Егер сыйымдылық ашық болса, онда жоғарғы түтік бос қалады. Егер онда қысым жасалса, онда көрсеткіштің жоғарғы ақыры екінші потрубкада бекітіледі. Түтікті зақымдаудан қорғау үшін қорғаушы арматураға салады. Өткізуші шағылыстыру жарығымен көрсеткіш түтіктерін ажыратады. Бірінші жағдайда Менинск бойынша өлшейді. Ал екінші жағдайда өнімге ішкі беткеймен қаратылған, ішінде паралелльді арықшалар бар, мөлдір материалдардан жасалған көрсеткіш түтіктерде қолданылады.
3
301
302
303
304
Қысым
630
Серіппелі құралдар. Сүт өндірісінде кең қолданылады. Ол серпінді сезімтал элементтен беруші механизммен өлшеу нәтижелері бейнелеу үшін арналған индокаторлы құрылғысынан тұрады. Өлшенетін қысымы түрленуін қамтамасыздандыруша блоктар, унификацияланған электр немесе пневмитикалық сигнал, хабарлаушы және тіркеуші құралдар. ҮҮЭ ретінде бір орамды түтікті және серпімді мембрана қолданылады. Құралда бір орамда түтікті элпті немесе жалпақ болып қималы болып орнатылған. Түтіктің бір ақыры 4 ұстағышқа бекітілген, ол 3 штуцермен аяқталады. Түтіктің екіншісінің ақыры жабық және 5 тұтқамен екі беруші механизм арқылы біріктірілген. Қысымның өзгеру кезінде түтікше қисаяды, қисықтығы өзгеріп бос ақыры орын ауыстырып көрсеткіштің шкала бойынша ықпал етеді.
1.3 Стандарт, метрологиялық нормалар мен ережелер талаптарын сақтауды мемлекеттік бақылау
Міндетті талаптардың сақталынуы үшін мемлекеттік бақылау ҚР СТ 1.16-2003 бойынша жүргізіледі. Мемлекеттің бақылаудың мақсаты жұмыс, қызмет, өнім сапасын, мұнан былай өнім, өмір және азаматтардың денсаулығы, қоршаған орта үшін қауіпсіздік қаматамасыз ету мәселелерінде мемлекеттік мүддесі мен тұтынушылар құқығын қорғау болып табылады.
Мемлекеттік бақылау объектісі:
oo өнім, соның ішінде шетелдік
oo халыққа қызмет, жұмыстар
oo нормативтік, техникалық (конструкторлық, техникалық, жобалық) және өнімге (жұмыс, қызметке) басқа құжаттама;
oo дайындаушылар (сатушылар, орындаушылар) өнімдерін сынау зертханалары, сертификаттау орындары міндетті түркеу жөніндегі жұмыстар;
Мемлекеттік басқарудың негізгі мәселелері:
oo өнімге міндетті талаптарды белгілейтін нормативтік құжаттардың бүлінуін заңды және жеке тұлғалар жағынан болдырмау
oo сертификаттау ережелерін, сертификатталған өнім сапасын сақтауға бақылау
oo нормативтік құжаттардың белгіленген міндетті талаптарын және міндетті сертификаттау, Қазақстан Республикасында шығарылатын және таралатын өнім сапасының күйін заңды және жеке тұлғалар сақтау туралы сенімді ақпарартты басқа мүдделі мекемелерге, мемлекеттік органдарға ұсыну.
Мемлекеттік қадағалау Қазақстан Республикасы аумағында заңды және жеке тұлғаларда, өміршеңдің кезеңінің кез келген сатысында, шетелдік фирмаларды қоса жүзеге асырылады. Өнімнің өндіріске жеткізу және әзірлеу, оны дамыту, тарату, пайдалану, сақтау, тасымалдау және кәдеге жарату, сонымен қатар процестерді орындау мен қызмет көрсету.
Мемлекеттік бақылау техникалық реттеу және метрология комитетінің лауазымдық тұлғаларымен және оның ведомстваға қарасты аумақтық органдармен белгіленген үлгіні куәлігі бар мемлекеттік инспекторлармен жүзеге асырылады.
Тексеруге бақылау қызметтерін орындайтын басқа мемлекеттік органдардың, қоғамдық мекемелердің өкілдері сертификаттау жөніндегі сарапшы аудиторлар таратады.
Барлық жағдайларда техникалық реттеу және метрология комитетінің лауазымдық тұлғалары немесе мемқадағалау жөніндегі оның аумақтық органдары басқарады.
Техникалық реттеу және метрология комитетінің құзырына жататын, мемлекеттік бақылау жөніндегі Қазақстан Республикасының бас мемлекеттік, инспекторы комитетінің төрағасы болып табылады.
Бас мемлекеттік инспектордың орынбасардың техникалық реттеу және метрология комитетінің төрағасының орынбасары болып табылады.
Облыс, қалалар, бекітілген аумақтардың бас мемлекеттік инспекторы мемлекеттік бақылау жөніндегі аумақтық органдарының басшысы және негізгі бөлімшенің орналасқан жеріне тыс тұрған оның құрылымдық элементтері.
Мемлекеттік қадағалау жүргізілген кезде сыртқы қарау, өнімді сәйкестендіру, өлшеу және сынау бақылауы мен қадағалау нәтижелерінің сенімділігі мен әділдігін қамтамасыз ететін басқа әдістер қолданылады.
Заңды тұлғалардың басшылары мен жеке тұлғалар оларға оларды орындау үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз етуге міндетті:
Мемлекеттік инспекторы куәлігін және мембақылаудың аумақтық органында және қажет болса заңдарда белгіленген талаптарға сәйкес прокуратура органдарында тіркелген тексеру тапсырмасын ұсынған кезде қызметтік және өндірістік бөлімшелеріне еркін рұқсатын.
Мемлекеттік бақылау үшін қажетті қажетті құжаттар мен құралдарын, тексеру актілерін рәсімдеуге арналған бөлмелер мен ұйымдастыру техникасын, сынауға үлгілерді жеткізуге арналған көлік құралдарын ұсыну, актілерге, хаттарға қол қоюға құқығы бар жауапты тұлғаларды бөлу тиіс.
Сынау жүргізуге тексерілетін объект шығындарына жаратылған үлгілер мен шығындардың құнын жатқызып нормативтік құжаттардың міндетті талаптарын олардың сәйкестігін бақылау үшін өнім үлгілері сынамаларды іріктеу.
Мемлекеттік бақылау төмендегілерді ескеріп таңдаулы тексерулер арқылы жүзеге асырылады:
oo жыл сайын техникалық реттеу және метрология комитеті белгіленген мемлекеттік бақылаудың басымдылық бағыттарын;
oo Үкімет техникалық реттеу және метрология комитетінің және жергілікті атқарушы органдардың мақсаттық тапсырмаларын;
oo Нақты заңды тұлғаларды тексеруді талап ететін тұтынушылар шағымдары мен басқа жағдайлары;
oo Сертификаттау жөніндегі органдар мен тіркелетін сынау зертханалары туралы Қазақстан Республикасы мемтізімінің деректерін.
oo Өнімді дайындаушылар мен нормативтік құжаттардың міндетті талаптарын сақтаудың жоспарлық тексерулерінің дүркінділігі жылына бір рет.
Өнімнің өміршеңдік кезеңінің басқа сатыларында жоспарлық тексерулерінің дүркінділігі белгіленбейді және бүлінулер мүмкінділігі мен барлығына байланысты.
Өнімге нормативтік құжаттармен белгіленген талаптарды, жоғарыдағы мекемелер мен жергілікті билік органдарының қосымша тапсырмаларын заңды және жеке тұлғалар бұзған фактілері бойынша мембақылау жөніндегі аумақтық органдарға шағымдар мен кінәрат талап түскен кезде жоспарлы тексеру жүргізілсе де немесе жүргізілмеседе осы тұлғаларға жоспардан тыс тексерулер жүргізіледі.
Нормативтік құжаттардың міндетті талаптары, сертификаттау ережелері бұзылулары тексреру нәтижесінде табылған және бұзылуларды жою үшін көрсетілген мерзімі бекіткеннен кейін заңдармен белгіленген ұйғарымдар берілген кезде берілген ұйғырамдарды орындауға тексеру жүргізілуі тиіс.
Бұрын берілген ұйғарымдарды орындауды тексеру оларды орындау үшін белгіленген мерзімге дейін ұйымдастырылуы мүмкін, егер ұйғарым берілген заңды тұлға мемқабылдау жөніндегі аумақтық бөлімшелерге табылған бұзылулар туралы хабарласа және тиісті рұқсаттарды беру туралы өтінсе.
Мембақылау жөніндегі аумақтық бөлімшелер ұсыныстар бойынша қалыптастырылатын сертификаттау жөніндегі органдар қызметтерін тексеретін комиссиясынан басқалар сертификаттау жөніндегі органдардан басқа мембақылаудың кез келген объектісін тексеру жөніндегі комиссия облыстың бас мемлекеттік инспекторымен анықталады және бекітіледі және Қазақстан Республикасының бас мемлекеттік инспекторы немесе оның орынбасары бұйрығымен бекітіледі.
Тексеруді ұйымдастыру үшін тексерілетін объектінің басшысы атына мембақылау жөніндегі аумақтық органдарда және егер олар нормативтік құқықтық актілерде белгіленсе прокуратура органдарында тексерулерді есепке алу журналында міндетті тіркелетін тапсырма дайындалады.
Тексеруге дайындаған кезде:
oo алғашқы тексерулер нәтижелері талданады, соның ішінде бақылау жөніндегі басқа мемлекеттік органдармен жүргізілген.
oo тексеру затына жататын нормативтік және техникалық құжаттама
oo тексерілетін объектінің қызмет нәтижесі зерттеледі
oo қажет болса тексеру бағдарламасы әзірленеді.
oo сыртқы мекемелердің бақыланатын өнімдері сапасының саласында мамандар мен эксперттерді тарту қажеттілігін мәселесі әзірленеді.
Тексерілген объектіге келгеннен кейін басшысына немес оның орнындағы тұлғаға құжаттың тармағына сәйкес дайындалған тексеру туралы хабар ламаны береді және тексеру жобасымен таныстырады.
Сол жерде комиссия мүшелері мемлекіттік инспекторлар мен тартылған мамандар арасында таратылады, және тексеру жобасымен таныстырады.
Нормативтік құжаттың міндетті талаптарын сақтауға мемлекеттік бақылау жүргізген кезде белгіленген талаптарды сақтауға бақылау жүргізілуі тиіс.
Осы мақсатпен өнімнің сыртқы түрін қарау, оның сәйкестендірілуі жүргізіледі және оларға сынау жүргізу үшін өнім үлгісі таңдалады.
Іріктеу әдісі мен іріктелген үлгілердің саны нақты өнімнің стандарттар талаптарына сәйкес болуы тиіс.
Егер өнім стандарты тұтас бақылауды қарастырса немесе үлгілерді талдау үшін мөлшерді белгілемесе, онда іріктеу көлемін тексерілетін объекттің басшысы келісімі бойынша мемлекеттік инспектормен анықтайды, бірақ тексерілетін топтамадан 10% өнімнен кем емес немес тұтас бақылауды үш бұйымнан кем емес.
Нормативтік құжаттар талаптарына өнімнің сәйкестігін бағалау стандарттарымен ескерілген бақылау және сынау негізінде жүргізіледі.
Өнімді сыртқы қарау тексерілетін объекттің мамандарын тартып мемлекеттік инспектормен бақыланады. Үлгілерді сынау тексерілетін объектінің сынайтын кез келген тіркелген зертханада жүргізіледі.
Тіркелген зертхана жоқ кезде сынауларды аттестатталған зертханаларда жүргізу рұқсат етіледі.
Іріктелген үлгілерді басқа өнімдермен оқшаулайды, буып түйеді, пломбылайды немесе мөр басады және сынау бағдарламасы көрсетілген, іріктеу актінің көшірмісімен және жолдама бағыт хатымен сынауға жіберіледі.
Үлгілер алынған өнім топтамасы сынау біткенге дейін таратуға жатпайды тез бұзылатын өнімдерді қоспағанда.
Тұтынушылар шағымдары бойынша тексерулерді жүргізген кезде өнәмнің тұтыну қасиетін негіздейтін өнім сәйкессіздігіне сынаулар осы көрсеткіштер бойынша жүргізіледі.
Пайдалыналған шығындардың құны мен сынаулар жүргізуге шығындар тексерілетін объектілердің шығындарына жатады.
Сынау жүргізу мүмкін болмаса тіркелген немесе аттестатталған зертханаларда өнімді сынау тексерілетін объект базасында олардың мамандары күшімен мемлекеттік инспектор бар кезде жүргізіледі.
Ондайда сынау жүргізу алдында мемлекеттік инспектор тексерілетін объекті өлшеу құралдары, өлшеу әдістемесе, сынау жабдықтары, мөлшерленген дәлдікпен бақылау жүргізуге дайындаған қамтамасыз етуіне көз жету тиіс.
Өлшеуі бақылауы, сыртқы қарау және өнімді сәйкестендіру сынаулары нәтижесі еркіндік нысаны бойынша хаттама құрастырылады. Сынаудың қарастырылатын хаттамасы немесе сынау жүргізген тіркелген зертханамен берілген хаттама тексеру актісіне қосымша болып табылады.
Сынау нәтижелері үлгілер іріктелген өнім топтамасы таратылады.
Нормативтік құжаттардың міндетті талаптарына өнім сәйкессіздігі фактілері табылған кезде табылған бұзылулардың себебі белгіленеді және толық бағдарлама бойынша тексеру жүргізіледі.
Міндетті сертификаттауға жататын өнімді бақылау процесінде сонымен қатар тексеріледі:
oo уәкілетті органмен берілген сертификаттың барлығы, оның түпнұсқалықы, рәсімдеу дұрыстығы, тіркеу және күшінің мерзімі;
oo сәйкестік белгісін қолдану құқықтылығы;
oo инспекциялық бақылауды ескеретін сертификаттау сызбасы бойынша сертификат бақылау берген сертификаттау жөніндегі органдар мен инспекциялық бақылау жүргізуді растайтын құжаттар барлығы.
Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар талаптарын сақтауға тексеру жүргізген кезде тексерілетін объектіде бір мезгілде мемстандарт бекіткен әдістемелер бойынша сынау және өлшеу құралдарының күйі мен қамтамасыз етуі тексеріледі.
Азық - түлік айналымы саласында мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын уәкілетті органның лауазымды адамдары:
1. Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттік азық - түлік инспекторы;
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік азық - түлік инспекторы;
3. тиісті облыстар (Астана, республикалық маңызы бар қала) бойынша бас мемлекеттік азық - түлік инспекторлар;
4. тиісті облыстар (Астана, республикалық маңызы бар қала) бойынша мемлекеттік азық - түлік инспекторлар;
Сары май айналымы саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын адамдар жоғары білімі бар Қазақстан Республикасының азаматтары болуы тиіс.
Тамақ өнеркәсіптерінде сапа жүйесі немесе өнім сериялық өндірісі белгіленген тәртіпте сертификатталса, оны мемқадағалау органдарымен келесі жағдайларда тексеріледі:
oo оларға тұтынушылар шағымдары немесе мекемелерден тапсырмалар болған кезде;
oo егер сертификаттау жөніндегі оргналар қызметтеріне тексеру нәтижелерін де осы өнімге сәйкестік сертификатын беру негізсіздігі немесе сертификаттау жөніндегі органдар жағынан сертификатталған өнімдерге инспекциялық бақылауды жүзеге асырған кездегі бұзылулар белгіленген кезде.
2 ӨНІМ САПАСЫН БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ
2.1 Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы және өнім сапасын квалимертиялық бағалау
Сапа - қоғамдық тұтынушылардың және әрбір адамның әртүрлі сұранысын қамтамасыз етуге бағытталған, өнімдік іс-әрекеттің комплексті интеграцияланған түсінігі. Сапа түсінігі эволюциялық даму жолынан өткен. Ол антикалық уақыттан қазіргі уақытқа дейін созылып, көп аспектілі түсінікке ие болады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ФИЗИКА-ТЕХНИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
Жылуфизика және техникалық физика кафедрасы
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға жіберілді
______________Бөлегенова С.Ә.
Дипломдық жұмыс
СЭС-тегі дайын тағамдарды тексеруде қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіру
Мамандығы: 050732 - Стандарттау, сертификаттау және метрология
Орындаған 4 курс студенті ______________ Күлпіденова А.
(қолы)
Ғылыми жетекші:
ф.-м.ғ.к., доцент _______________ Айтқожаев А.
(қолы)
Алматы, 2013
РЕФЕРЕТ
Дипломдық жұмыс 66 беттен, кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды бөлімнен, 21 қолданылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.
Кілттік сөздер: стандарттау, процесс, сапа, өнім, сапа менеджмент жүйесі.
Жұмыстың өзектілігі: СЭС-тегі дайын тағамдарды тексеруде қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіру тақырыбына әдістемелік нұсқауға сай орындалған. Жобада қазіргі таңда әлемдік саудада өзіндік орны бар, үлкен сұранысқа ие, тамақ өнеркәсібіндегі өндірілетін сары май өнімін қарастырдым.
Жобада аталған өнімнің тағайындалу аймағы мен негізгі сипаттайтын көрсеткіштері және технологиялық процесс барысындағы өлшеу құралдары таңдалған.
Жобада әзірленген нормативтік құжаттар Қазақстан Республикасында әрекет ететін ИСО 9000 стандарт талаптарына негізделген.
Зерттеу нысаны - СЭС-тегі дайын тағамдарды тексеруде қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіру.
Бұл жұмыстың мақсаты:
oo өнімнің сапасын жоғарылату,
oo технологиялық процестерді таңдау барысында шығарылған өнімнің сапасына әсер ететін факторларды анықтау;
oo өлшеу құралдарын сараптау және негіздеу жүргізу;
oo қалдықсыз өнім өндіру;
oo материялды шығындарды азайту,
кәсіпорынға сапа менеджмент жүйесін (СМЖ) ендіруден келген экономикалық тиімділікті есептеу.
Зерттеу жұмысының барысы:
1) Өлшеу құралдарын жетілдіру, кемшіліктерді анықтап, оларды жою, өлшеу қателегін жоғары механикалық құралдарды дәл өлшейтін электронды басқару қондырғыларына алмастыру, бақылаудың жаңа әдісін енгізу жұмыстарын жүргізу.
ГЛОССАРИЙ
1. Технологиялық процесс - еңбек бұйымының өзгеруі және жағдайын анықтау бойынша мақсатты әрекетті құрайтын өндірістік процесстің бөлігі.
2. Бұйым - саны данамен есептелінетін өнеркәсіптік өнім бірлігі.
3. Өнім - бұйымда есептелінбейтін тұтынуға қажетті немесе тұтынуды қамтамасыз ететін, өнімді немесе оның өндірісін пайдалануға арналған, бірақ еңбек бұйымына жатпайтын, еңбектің материалдық нәтижесі.
4. Сапа - сапа көрсеткіштерінің белгіленген талаптарға сәйкестік дәрежесі.
5. Талап - бекітілген қажеттілік немесе күту негізінен болжанады немесе міндетті болып табылады.
6. Сапа менеджмент жүйесі - менеджмент жүйесі ұйымды жетекшілікке алу және басқару үшін сапаға қолданылады.
7. Нормативтік құжат - мемлекеттік басқару жүйесімен бекітілген қызметтің әртүрлі немесе олардың нәтижелеріне тиісті нормалар, ережелер және принциптерді орнататын құжат.
8. Метрологиялық бақылау - бұл метрологиялық ережелер мен нормаларының сақталуын тексеру мақсатындағы мемлекеттік басқару органдары мен заңды тұлғалардың жүргізетін метрологиялық қызметі.
Белгілеулер мен қысқартулар
ҚР - Қазақстан Республикасы
ӨҚ - өлшеу құралы
БК - бақылау картасы
НҚ - нормативтік құжат
СМЖ - сапа менеджмент жүйесі
ҚР СТ - Қазақстан Республикасының стандарты
МСЖ - мемлекеттік сертификаттау жүйесі
МБ - метрологиялық бақылау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 ӨНДІРІСТІ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ... ... ... ... ... ... ... ..
0.1 Өнімнің тағайындалу аймағы және сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
0.2 Технологиялық процесстің өлшеу құралын таңдауын негіздеу ... ... ... .
1.3 Стандарт, метрологиялық нормалар мен ережелер талаптарын сақтауды мемлекетік бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 ӨНІМ САПАСЫН БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы және өнім сапасын квалиметриялық бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Өнім сапасын бағалаудағы статистикалық әдістер (ЭЕМ - мен есептеу) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Өнімді сынау (жабдықты сынау) ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Өнімді сынау және сапа жүйесін сертификаттау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Бұл жұмыс СЭС-тегі дайын тағамдарды тексеруде қазақстандық және шетелдік стандарттарға өзара сәйкестендіруге арналған.
Қазіргі кезде республикамызда өндірілетін және шет елдерден әкелініп жатқан азық-түлік, шикізаттар мен тағамдық өнімдер адам өмірі үшін қауіпсіз, сапасы да сұраныс деңгейінде болуы тиіс.
Сапаның дамуы қатал бәсекелестікке тәуелді. Бұл өздерінің өнімдерін сатуды, ең жоғарға пайда табуды көздейтін өнім өндірушілердің және тұтынушылардың қажеттілігін жоғары дәрежеде қамтамасыз етуге бағытталған мекемелер мен кәсіпорындар әрекеті. Мұндай іс-әрекеттер өнімдерін сараптауға жұмылдырады. Ұйымда сапалы өнім өндірумен қатар, олардың құжаттық рәсімделуін қадағалау қажет.
Нарықтық экономикаға өту кезінде кез келген кәсіпорынның немесе фирманың жетістігі шығаратын тауардың бәсекелестігіне байланысты болуы, себебімен өнімнің сапасы өте өзекті мәселе болып табылады.
Сапа дегеніміз - объектінің белгіленгн болжаған тұтынуын қаматамыз ету мүмкіншілігі жататын сипаттамалар жиынтығы. Ал сапаны басқару - тауардың барлық өмірлік стадиясында (ендіру, өсу, жетілу, ұсынысты ұстап тұру) өнімнің жоғары сапасын қамтамасыз етуге бағытталған экономикалық, ұйымдастырушылық және басқада іс - шараларды жүргізуді айтады.
Дипломдық жұмыста қарастырылған негізгі мәселе тамақ өнеркәсіптеріндегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету және сапа жүйесін сараптау, осы саладағы жұмыстардың басты мақсаттары болып:
oo өнімнің сапасын жоғарылату,
oo технологиялық процестерді таңдау барысында шығарылған өнімнің сапасына әсер ететін факторларды анықтау;
oo өлшеу құралдарын сараптау және негіздеу жүргізу;
oo қалдықсыз өнім өндіру;
oo материялды шығындарды азайту,
oo кәсіпорынға сапа менеджмент жүйесін (СМЖ) ендіруден келген экономикалық тиімділікті есептеу табылады.
Осы шараларды іске асыру үшін бақылау - өлшеу құралдарын жетілдіру, кемшіліктерді анықтап, оларды жою, өлшеу қателегін жоғары механикалық құралдарды дәл өлшейтін электронды басқару қондырғыларына алмастыру, бақылаудың жаңа әдісін енгізу жұмыстарын жүргізу.
1 ӨНДІРІСТІ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
1.1 Өнімнің тағайындалу аймағы және сипаттамасы
Сары май - өзіне тән спецификалық дәмі болатын сүт майынан тұратын, сүттен алынған, тамақ өнімі болып табылады. Сары май компоненьіне: сүт майы, сүт ақуызы, кактоза, су, минералды заттар және т.б. кіреді.
Сары майдың тұтынушылық көрсеткіші компонент құрамына шикізкт сапасы мен өндіру талаптарына тәуелді болады, сары май түріндегі негізгі компоненттердің массалық үлесі әртүрлі: майдікі - 50-ден 82,5-ке дейін, судікі - 16-дан 42-ге дейін, қалғаны - құрғақ майсыздандырылған сүтті қалдық майдың компоненттерінің құрамының сақталуы мемлекеттік стандартпен кепілдік береді.
Елімізде сары май түржиыны шығарылуда, бұл тұтынушылардың әртүрлі талаптарын қанағаттандыруға және сүт шикізатын жаңаша пайдалануға мүмкіндік береді. Қолданылатын шикізатқа дайын өнімнің түрлік ерекшеліктері мен оның тағайындалуына байланысты келесі топтарды анықтауға болады:
oo сүттен алынған табиғи қаймақтан алынған сары май, мысалы: сиыр немесе буйван сүтінен алынған сүт;
oo шикі қаймақтан алынған шикі май;
oo қаймақтан май бөліну құралымен алынатын ерітілген май;
oo сүт плазмасы мен ерітілген майдан алынған қалыптандырылған май.
Сары май төмендегідей түрге бөлінеді:
oo 1 қайнатылған - 98%;
oo 2 вологодтық - 81,5...82,5% май;
oo 3 әуесқойлық - 77,0...78,0% май;
oo 4 крестьяндық - 71,0...72,5% май;
oo 5 бутербродты - 61,5% май;
oo 6 шоколадты - 62,0% май;
oo 7 ярославтық - 52,0% май.
Сары май тобында екі топқа бөлуге болады: Сары май және Дискреттік сары май.
Бірінші топқа тәтті және қышқылды қаймақты май, 52;6115;72,5 және 82,5 майдың.
Дискреттік сары май тобына 50-60% майдың массалық үлесі бар май түрлері кіреді. Қосылатын ақуызды және дәмдеуіші толықтырушылардың массалық үлесі өнімнің берілген қасиеттерін қамтамасыз ететін шекке орнату қажет.
Сары май үшін дәстүрлік емес компоненттер мен толықтырушылар - түрлі майларды, ақуызды заттарды, шектер мен олардың экстрактын, тұз жемістерін пайдаланған жөн. Бұл өнімдер майдың қатысы бойынша теңестірілуі керек: ақуыз биологиялық құндылығының жоғарылауы мен колориясының төмендеуін қамтамасыз етеді.
Толықтырушыларды таңдаумен тізімін құру тиімділігі үшін берілген май топтарын жеке-жеке топтары арасындағы майдың үлесі интервалы 5 в құрайды.
Майдың түр ерекшелігі ретінде химиялық құрамы, дәмі және иісі бойынша сипаттамаларды түсінуге болады. Түрдің ажыратушы сипаттамасы - майдың дәмі мен иісі. Химиялық құрамының түрлілігі майдың түрін анықтайды.
Химиялық құрам бойынша сарымай мына талаптарға сәйкес болуы керек:
1 - кесте.
Химиялық құрам бойынша сарымай талаптары
Көрсеткіштер
Ылғал, % жоғары емес
16,0
16,0
16,0
20,0
0,7
Май, % жоғары емес
82,0
81,5
82,5
78,0
99,0
Тұз, % жоғары емес
-
1,5
-
-
-
Сары майдың негізгі шикізат көзі - сүт болып табылады.
Сүт - сүт темірінде ұқсас жануарлар түзетін биологиялық сұйықтық. Оның құрамында адамға қажетті заттар бар. Сүт құрамында жоғары қоректік қасиеті мен биологиялық құндылығы болады және оның құрамында тірі ағзаға өмірлік қажетті тамақ заттары - майлар, ақуыздар, көмірсутек, минералды заттар; ал биологиялық белсенді заттар - ферменттер, дәрумендер, гармондар, пигменттер болады.
Сүт компонентінің құрамы. Сүттің құрамына 120 түрлі заттар кіреді, соның ішінде 64 май қышқылдары, 20 аминқышқылдары, 15 дәрумен, 40 минералды заттар. Сүттің химиялық құрамы 2 - кестеде көрсетілген.
Сары майдың дәмдік компоненттері: диацтия, қысқы көміртекті құндылығы бар ұшпалы май қышқылдары, май қышқылының кейбір эфирлері, лецитин, ақуыз, майлар, сүт қышқылы, өз кезегінде олар жағымды дәм мен иіс береді. Сонымен қатар каротин майға жағымды сары бояу береді. Каротин құрамына байланысты майдың қанық түсі болады. Бірқатар елдерде, қыстық майға сары түс беру үшін тамақ бояғыштарын пайдаланылады. Сарымайдың құрамындағы фосфолипид, әсіресе елецитин майдың сырт қабықшасындағы майлы шариктердің қызметін атқарады және азық - түлік бағасын береді.
2-кесте.
Сүттің химиялық құрамы
Компонент
Массалық
үлесі
Компонент
Массалық
үлесі
Су
Құрғақ
қалдық оның
ішінде сүт
майы
Фосфолепид
Стерол
Ақуыздар
Казейн
Сары су
ақуызы
Оның ішінде
b-
лактоглобули
н
а-
лактоглобулин
ақуызды емес
азотты қосылыс
85 - 89
11 - 15
2,5 - 5,0
0,03-
0,05
0,012-
0,013
2,8 - 3,6
2,3 - 2,9
0,6
0,2 - 0,4
0,07 -
0,2
0,02 - 0,08
Көмірсутектер
Лактоза
Галоктоза
глюкоза
Күл
Шектелмеген
Қышқылды
тұздар
Газдар (мл%)
-
4,5 - 5,0
0,01 - 0,1
0,6 - 0,85
0,5 - 0,8
5 - 8
-
-
-
-
-
-
Сары май тобы сары майға қойылатын талаптарға сай өнімдерді біріктіреді: сары майға тән дәм мен иіс жақсы конситенция. Тек сиырдың сүтінен алады. Қазіргі талаптардың есебінен бірнеше түрдің қасиеттері мен компонент құрамын реттеу мақсатында, сүт плазмасының массалық үлесінің жоғарылауы нәтижесінде энергетикалық құндылығының төмендеуіне жол беріледі. Сары майдағы майдың массалық үлесінің диапазоны 50 - 85% құрайды. Қазіргі кезде барлық жабдық 60 - 62% май үлесі бар май алуға мүмкіндік береді, кейбір май түзудің жаңарту кезінде - құрылымды қалыптандыруды пайдаланусыз 50% майдың массалық үлесі болады.
Майдың массалық үлесінің 50%-дейінгі майдың дәмінің, иісінің құрылымдық - механикалық көрсеткішінің өзгеруіне алып келеді, оның градустық сипаттамасын өзгертеді.
3 - кесте.
Сары майдағы майдың массалық үлесі диапазоны
Сары май
Тобы
Сары май топтаулары
Майлылық
диапазоны
Сары
майлылық интервалы
%
Сары май
Сары май: тәтті қаймақты, (тұздалған, тұздалмаған) қышқылды қаймақты
(тұздалған, тұздалмаған) дискреттік сары май (дәмді толықтырғыштарынсыз, толықтырумен)
50-80
50-60
10
5
Арнай
бағыттағы
сары май
Консервленген сары май аспаздық
(азпаздық мақсат үшін) Балаларға арналған 50,0
50-80 майдың жалпы құрамына 40%-ға дейін сүтсіз май қосуға болады
10
Аз колориялы
сары май
Жоғары
майлылықты
сиыр сүті
Дәмдік дәмді толықтыруларсыз дәмді толықтырулармен ерітілген май сүтті май
98,5 -99,5 майдың
жалпы құрамын
40%-ға дейін сүтті емес майларды қосуға мүмкін болады,
50%-ға дейін сиыр сүтін қосуға болады
5
Рационды теңестіру үшін соңғы жылдары мақсаттық бағытына арналған берілген қасиеті бар өнімдер құрылуда: азпаздық мақсатта, балаларды тамақтандыру үшін және қорландыру үшін. Осыған байланысты Арнайы бағыттағы сары май атты реттеуші компанент құралы бар жеке сары май тобын белгілеп алған жөн. Осы топтағы майдың массалық үлесінің ауытқу диапазоны 50 - 80% құрайды, ал түрдің интервал арасында 10%.
Белгіленген топтық өнімдердің қасиеттері мен құрамын реттеуге бағытталған реттеуіш үшін сүт майын сүтті емес май композициясымен алмастыруға болады. Осы негізде түрлі бағыттағы өнімдерді құруға болады. Осы топқа 80% майдың массалық үлесі бар аспаздық май жатады. Жалпы май құрамына қосылатын өсімдік майының шектік массасы 40%-дан аспауы керек.
Топтағы майдың массалық үлесі 49-30%-ға дейін төмендетуге болады. Сүт майын басқа майлармен ауыстыру 40% аспауы керек.
Осы топ өнімдері өзінің консистенциялық және құрылымдық қасиеті бойынша сары майға ұқсауы керек. Осы топтың өнімдерінің компанентінің құрамының бағытталған өзгеруінің арасында осы топ өнімдері диеталық қасиеттерінің жоғарылауымен және биологиялық құндылығымен ерекшеленеді.
Осы топқа майдың асханалық шикізатты түрлері және өткір тұзды немесе қышқылды дәмі мен иісі бар ерекше сары май түрлері жатады.
Осы топтың жаңа өнімдерін жасау кезінде, оған дәмханалық тип түрлілігін қосуға болады. Осы топ үшін майлылық интервалы 5% құрайды.
Майдың жоғары массалық үлесі бар сиыр сүтін жеке топқа бөлген жөн. Мұнда ерітілген май мен сүтті майды жатқызуға болады. Осы өнімді алу кезінде перспективада 50%-ға дейінгі басқа жануардың сүтті майын қолдануға болады.
Май сүт және сүт өнімдерін жасайтын кәсіпорындарға арналған санитарлық ережелер мен нормаларды сақтап, стандарттқа сәйкес бекітілген технологиялық нұсқаулықтар мен рецептура бойынша осы стандарт талаптарына сәйкес өңделеді.
Көрсетілген майлардың түрлері, сапасына қарай және бірінші сортқы бөлінеді.
Дәмі тәне емес, бос, жеткіліксіз таза, нашар білінетін және борсыған, күйік дәмді, түтін иісті майды қанағаттанарлық деп бағалайды.
Тамаққа пайдалануға, өткізуге жіберілмейтін майлар:
oo мұндай өнімдерді және химикаттар дәмі мен иісі, ақшылтым, балық және зеңделген;
oo қатты білінетін азық, ащы, борсыған, күйген, түтін, металл, кермек, олеин және ірімшік дәмі мен исі бар;
oo ішкі жағынан зеңделген майлар, басқа қоспалармен қатар май суы және малмасы бар майлар;
oo дұрыс оралмаған, түсініксіз белгісі бар майлар.
Егер ыдысына немесе пергаментінде зең байқалса, онда қайта тазалануы және оралуы керек.
Бұзылмаған сары майды және ерітілген майды Тұзды көрсеткіші бойынша бағаланғанда жағыдайына қарай 10 бал қояды. Екі немесе оданда көп ақайы болса, балл мен бағалау ақаудың ең жеңілдік беруші ақайымен есептелінеді.
Ұзақ уақыт сақтағанда майдың сапасы мен тұрақтылығына көп факторлар әсер етеді:
oo сиырларды азықтандыру;
oo сүт пен кілегейдің жастығы;
oo кілегейді май алуға өңдеу және май алу;
oo майды орау және сақтау.
Құрылымы, сапасы, сақтау кезіндегі майдың шыдымдылығына біржақты үлестіргіштікке және тамшы судың өлшеміне, ауа өлшеміне және тағы басқалары қатысты болады.
Дәмі мен исі жағынан көптеген азық түлік өнімімен жақсы үйлесуі, өзіндік құнын жоғарылатады (яғни, сүт майлылығы - 97,5%, құрғақ заттар - 94,1%). Сарымайдың энергиялық бағасы 20,0...37,6 МДжкг құрайды. Сарымайдың сонымен қатар, бутербродтар, екінші тағам түріне (қою тағамдарға) және гарнирге, тағыда кондитерлік өнімдерге крем жасауға және тағы басқа тағам түрлеріне қолданылады.
1.2 Технологиялық процестің өлшеу құралдарын таңдауын негіздеу
Сары майды тұрақты майлы эмульсті сүттің майынан дайындау кезіндегі физика - химиялық процесстер өте қиын болады. Негізгі технологиясы майлы фазалы кілегей концентрациясы және пластика аралық сатысынан алынған өнімде келтірілген.
Аралас сатыдағы концентрациялаудан майлы түйіршек немесе өте майлы кілегей алынады.
Майлы түйіршек - суспензиоэмульсиялық концентрациясы, жартылай агрегатты майлы шариктерден тұрады. Өте майлы кілегей - жоғары концентрацияланған жасаушысы майлы сүттің эмульциясынан тұрады. Майлы түйіршіктің негізгі түрленуі кілегейдегі механикалық центрлеумен бөлу алаңындағы өте майлы кілегей және кілегей жасушасының қалдығын ектегіш аппаратынан алады.
Майды технологиялық процесспен өңдеуге концентратталған майлы сүт, эмульсті майдың бұзылуы және өнім құрылымының қалыптасуы берілген қасиетке кіреді.
Сары майды өндірудің екі түрі қарастырылған, кілегейді піспек түрде алу және өте майлы кілегейді түрлендіру.
Кілегейдің піспек түрінде алынған майдың технологиялық процесі келесідігідей болады:
жылыту және сүтті сүт тартқыш машинасында тарту, пастерлеу, төмен температурада піспек кілегейді өндіру, май түйіршіктерін жуу, тұздау (тұзды, майды), механикалық өндіру, майды буып - түю және заводта сақтау. Май өндіруге арналған сүтті сүт тартқыш машинада керекті май алғанша тартады. Егер май жасау кезінде дайындаушылар үздіксіз жұмыс жасаса, онда майлылығы 36 -45 % сары май алады, ал үздіксіз жұмыс жасаса, майлылығы 32 - 35 % құрайтын сары май алады.
Кілегей ең алдымен сүзгіден өтеді, сондықтан кілегей дәкелі немесе лавсанды сүзгіден өткізеді.
Барлық кілегей нормаланыды және пастерленеді. Сонымен қатар, кілегейді май алуға дайындау керек. Кілегей сапасы жағынан және майлылығы жағынан бір қалырты болу керек.
Кілегейді сүзгілеу цилиндрлік сүзгілеуде орындалады, ол кезектесіп жұмыс істейтін екі камерадын тұрады. Өнімділік сүзгі 2000 - 4600 кг сағ, сүзгінің қысымы 02, - 0,25 МПА. Өнімділік сүзгі сүзілген қоспаның тұрақтылығына тәуелді.
Кілегейді пастерлеудің өзіндік мақсаты микрофлорды жою және майдың құрамын бұзатын химиялық реакцияларға қатысатын күрделі органикалық заттарды жою болып табылады. Бұл, майдың төмен жылытқыш аппаратында жай қыздырылатынын түсіндіреді.
Кілегейді пастерлеу де негізінен пластикалық - мұздатқыш пастерлеу аппаратын қолданған жөн, себебі, кілегей жұқа қабатта бір қалыпты жылытылады.
Пастерлеу режимі кілегей немесе өндірілетін май түрінің сапасы және майлылығына қарай таңдалынады.
Бірінші сортты кілегейді 85 - 900 С пастерлейді. Кілегейді бактериялардан тазарту үшін жоғары температурада пастерлейді. Ал екінші сорттағы кілегей 92 - 950С пастерленеді.
Кілегейдің ақауларын жөнге келтіру түрінде жуу және дезодорациялау жатады.
Кілегейді жуу кезінде көптеген дәмдеуіштер жойылады. Бірақ бұлар майдың біразы жуылып кетуіне және қосымша еңбектің кетуіне әкеп соғады.
Кілегейді дезодорациялау керек емес дәмдер мен иістерді жою үшін қолданылады. Кілегейді алдымен пастерлейді содан кейін дезодораторға, ыдырату көрсеткіші 0,06 - 0,07 МПа жіберіледі. Бұл жерде кілегей температурасы 65- 70 0С қайнатылады. Қайнау кезінде пармен бірге майға жағымсыз дәм мен иіс беруші ұшқыш заттар және пастерлеу кезіндегі иістер жойылады. Соңында қайта пастерлеу іске асырылады.
Кілегей пастерлеуден кейін төмен температурада өңделеді. Содан кейін кілегейді мұздатқышта май қатқанша белігілі бір уақытқа дейін мұздатады. Бұл көріністі физикалық жетілдіру болып табылады. Кілегейді физикалық жетілдіру кеізнде сүтті майдың қатаюы, сонымен қатар майлы шариктердің және кілегей қабатының физика - химиялық өзгерістері жүреді.
Сүттің майының қатаюы кристалдану көрсеткіші болып табылады. Кристалдану, мұздаьылған кілегейдегі сүт майының глицерині май жасау процесінде үлкен роль атқарады.
Майды дайындау уақытында оның жағдайының реттелуі жүзеге асырылады. Сүт майының глицеринді кристаллизациялануы майды физикалық жағдайдан механикалық өңдеу кезінде іске асырылады.
Сарымайды өңдеу кезіндегі өте майлы кілегейдің концентрацияланған майлы фазалы сүтті ектегіш аппаратымен өңдейді. Өте майлы кілегейді біркелкі нормаға келтіру жағдайы термомеханикалық өңдеудің алдында қарастырылады. Кілегейдің майлы эмульсиясы және сүт майындағы глицериннің кристаллизациялануының бұзылуы термомеханикалық өндіру уақытында болады.
Физикалық жетілдіру кезінде майлы майдың бір бөлігі ғана қатты түрде сақталып қалады. Сүт майының қатайып қалу көрсеткіші, кілегейді піспек түрде және май түйіршіктерінің механикалық өңдеу кезінде ерекше орын алады. Жақсы көрсеткіштегі сары май алу үшін, қатаю көрсеткіші 30 - 35 %
құрауы керек.
Сүт майының қатаюы және кристалдану көрсеткіштері май шариктерінде жүреді. Кристалдардың өлшемі жоғары май көлемінде толықтырылған.
Сүт майын кристалдау кезінде, аралас кристалданудың екі түрі көрсетіледі: тез ерігіш (ерігішітің температурасы 15 - 250С) және баяу ерігіш (ерігішітің температурасы 27 - 360С).
Майлы фазалы кілегей концентрациясының екі түрі бар, мұздатылған түрде және ыстық түрде - екшеленген.
Қабылданған сүт 35 ... 40 градус темпераьурады екшеленіп, одан керекті майлылықта кілегей алады. Майды өндіру кезінде, 36...50 пайыз құрайтын белгілі бір массалық қоспасы бар майлы кілегейді майды жасаудағы қоспаларды араластырғыш жағдайында қолданылады. Ал майды мұздатылған түрде өңдеу өте майлы майды жасауда периодты түрде және түрлендіру әрекетіндегі кілегейдің массалық үлесі 32...37 пайызды құрайтын орташа майлы майды қолданады.
Жылы режимде өңдеу кезінде кілегейдің және өңделіп жатқан май түрінің сапасын қарастырады. Вологодтық майды өңдеу кезінде бірінші сорттағы кілегей қолданылады, ал жылы режимде өңдеу 105...110 градус температурада жүргізіледі, себебі, өнім спецификалық дәм мен исі болуы үшін.
Бұзылған кілегейді қайта өңдеу кезінде кілегейдің жасушасын ауыстырады. Бұл жағдай негізінен жылы режимде өндіру жағдайында жүргізіледі.
Кілегейді мұздатылған түрде сарымайды өндіру сатысы, сүтті сұрыптау және сақтау, оған сорғы сыйымдылығы, қосымша шомылық және таразы бар, кешенді аппаратта іске асырылады.
Бұл саты түріне сүтті ыстау және екшелендірудің кешенді аппарты кіреді. Ол пастерлейтін - мұздататын иілгіштік қондырғысынан және кілегейді бөлетін - екшелегіштен тұрады.
Келесі кешенді аппаратты кілегейді жылытып өндіру және оны сұрыптау, оның құрамына жылуалмастырғыш иілгіші және мұздатқыш * пастерлеу қондырғы және кілегейді сұрыптау сыйымдылығы.
Кешенді аппараттың негізгі түрі кілегейді мұздатып өндіру және майды механикалық өндіру, май жасауды периодтық таныстыру және үзіліссіз іс әрекеттер.
Аяқтаушы кешенді аппаратқа майды қорапқа буып - түю немесе майды қорапқа автоматты түрде буып - түю жатады.
Сүт сорғының көмегімен сыйымдылыққа жіберіледі де, содан жылытқыш - пастерлеу иілгіш қондырғысында ысытылады және кілегейді бөлгіш - екшелеуде екшелейді.
Екшелегіштегі және бөлгіш екшелегіштегі кілегей, аралықты сақтауға сыйымдылыққа жіберіледі, одан кілегейді дәл мөлшерлеу үшін мұздатқыш - пастердеу иілгішіне өтеді. Көктем - жаз айларында кілегей мұздатқышта 4 - 60 С 5 сағат аралығында мұздатылады. Ал күзгі - қыс күндері 5 - 70С-та мұздатылады. Екшелегіштен өткен майсыздандырылған сүт пастерлеуге жіберіледі, пастерлеуден кейін, кілегей дәлмөлшерлеу және мұздатқыш сыйымдылығына өтеді, олар физикалық сұрыптауды қалпына келтіредің ао содан соң қайта жөндеуге немесе өткізушіден қайтарып алуға өтеді.
Физикалық сұрыптаудан кейінгі кілегей сорғыш бұрама арқылы периодты іс әрекеттегі май жасауға немесе үздіксіз іс әрекеттегі май жасауға жіберіледі, одан кілегейді мұздату, май түйіршіктерін тазарту, майды өңдеу іске асырылады.
Периодты іс әрекеттегі май жасаудағы кілегей вакуумға немесе сорғы арқылы және өлшемі 3...5 мм май түйіршіктерін алғанша мұздатылады. Осыдан кейін қалдық шығарылады да, май түйіршіктерін тазалайды және майды құрғақ тұзбен немесе тұзды сумен араластыруды жүзеге асырады.
Сосын майды механикалық өңдеу арқылы ылғалыд бөлектеп және майды түзілтеді. Конситенцияны жақсарту үшін және май ылғалының үлестірімінің гомогендеу-пластификаттауда өндіреді. Дайын болған майды қорапқа буып-түю үшін машинаға артады.
Үзіліссіз іс әрекетпен майды бөлудің негізгі жұмыс органы болып - мұздатқыш және май жинағыш табылады. Май түйіршіктерін реттегіш үш иірлік бөлмешік (біріншіден - сүтті өңдеу және қалдықты бөлшекке бөлу, екіншіден - май май түйіршіктерін тазалау және суды бөшкіге бөлу, үшіншіден - майды вакуум бөлмешік арқылы өңдеу), дәлмөлшерлегіш жиынтық құрылғысы және майды механикалық өндіру жиынтығынан тұрады. Майдағы ылғалды реттеу судың мөлшерін дәлмөлшерлегіш сорғысының жеткіліксіздігімен жүзеге асырылады. Дайын болған майды тасымалдағыш, қорапқа буып-түю үшін машинаға жіберіледі.
Майларды арнайы арналған көлік құралдарында (суықсыз изотермиялық шанақтарда, салқындатылатын шанақтарда, рефрижераторларда) тез бұзылатын өнімдерді тасымалдау ережелеріне сәйкес, көліктің тиісті түрлерінде және белгіленген тәртіпте рәсімделген санитарлық төлқұжат болса тасымалдайды.
Жылдың жылы уақыттарында майларды плюс 60С-тан жоғары емес температурада тасымалдайды:
oo салқындатылған шанақтарда арнайы көлік алты сағаттан көп емес;
oo суықсыз изотермиялық шанақтарда бір сағаттан көп емес.
Таңбалауды жуғанда (өшіргенде) кетпейтін тәсілмен орама материалға, заттаңбаға немесе құлақшаға түсіру керек. Таңбалау үшін қолданылатын бояулар тамақ өнімдерімен қатынаста болу үшін Қазақстан Республикасының мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалау органдарымен рұқсат етілуі тиіс.
Сары май тізбегіне таңдап өлшеу құралдарының позициялық реті мен сипаттамасы мына төмендегі кестеде келтірілген.
4- кесте.
Сары май тізбегіне таңдап өлшеу құралдарының реті мен сипаттамасы.
№
Позиция
Нөмірі
Өлшеу ортасы
- Өлшеу шегі
Сипаттамасы
1
101
102
103
104
105
106
107
Температура
-10...1000 С
Термоэлектірлік түрлендіргіші бар құрылғылар. Тізбектегі термоқозғалтқыш күш Е-нің пайда болуына негізінде өткізгіштердің әр түрлі материалдардан жасалуына байланысты, олардың температурасының ір түрлілігінде жатады: Е= E1+E0 температурадағы термоэлектрлік қозғаушы күші В.
Термоэлектрлік қозғалу күшінің мәні екіншілік құрылғымен есептелінеді. Түрлендіргіштің термо пісіру арқылы екі әр түрлі өткізгіштерді пісіру немесе біріктіру үшін темір қорытпаға салынады. Конструктивті құрылға термосезгіш элементтен (термопара), қорғаушы арматура, екіншілік құрылғыны және бекітпе бөлшектерін біріктіруге қысқышы бар головкалардан тұрады. Термобіріктірілерге сай өткізгіштерді хромды - копельді немесе хромды - аллюминиді термоэлектрлі түрлендіргіштер қолданылады. Сүт өндірісінде хромды - копельді термоэлектрлі түрлендңргңштер қолданылады, оның ішінде ТХК - 0379 - 0. Ол төмен инерттілікке және кіші габариттік өлшемдеріне байланысты кең қолданысқа ие болған. Ол өлшеу диапазоны - 60-3000С аралығында шығарылады. Инерттілігі 5с-ке дейін болады. Монтажды бөлігінің ұзындығы 10;32;60; және 320 мм болады. Бұл құрылғыларды негізінен сүт құйып, қораптарғңа салып отыратын, үздіксіз жұмыс істеп тұратын аппараттардың бітінің температурасын бақылап отыруға арналған.
2
701
702
703
704
Деңгей өлшеу
0 ... 5
Сызықтық құралдар. Мөлдір материалдардан жасалған көрсеткіш түтіктерді білдіреді. Түтіктің төменгі ақыры бақылайтын сыйымдылықтың төменгі бөлігіне қосылған потрубкада бекітіледі. Егер сыйымдылық ашық болса, онда жоғарғы түтік бос қалады. Егер онда қысым жасалса, онда көрсеткіштің жоғарғы ақыры екінші потрубкада бекітіледі. Түтікті зақымдаудан қорғау үшін қорғаушы арматураға салады. Өткізуші шағылыстыру жарығымен көрсеткіш түтіктерін ажыратады. Бірінші жағдайда Менинск бойынша өлшейді. Ал екінші жағдайда өнімге ішкі беткеймен қаратылған, ішінде паралелльді арықшалар бар, мөлдір материалдардан жасалған көрсеткіш түтіктерде қолданылады.
3
301
302
303
304
Қысым
630
Серіппелі құралдар. Сүт өндірісінде кең қолданылады. Ол серпінді сезімтал элементтен беруші механизммен өлшеу нәтижелері бейнелеу үшін арналған индокаторлы құрылғысынан тұрады. Өлшенетін қысымы түрленуін қамтамасыздандыруша блоктар, унификацияланған электр немесе пневмитикалық сигнал, хабарлаушы және тіркеуші құралдар. ҮҮЭ ретінде бір орамды түтікті және серпімді мембрана қолданылады. Құралда бір орамда түтікті элпті немесе жалпақ болып қималы болып орнатылған. Түтіктің бір ақыры 4 ұстағышқа бекітілген, ол 3 штуцермен аяқталады. Түтіктің екіншісінің ақыры жабық және 5 тұтқамен екі беруші механизм арқылы біріктірілген. Қысымның өзгеру кезінде түтікше қисаяды, қисықтығы өзгеріп бос ақыры орын ауыстырып көрсеткіштің шкала бойынша ықпал етеді.
1.3 Стандарт, метрологиялық нормалар мен ережелер талаптарын сақтауды мемлекеттік бақылау
Міндетті талаптардың сақталынуы үшін мемлекеттік бақылау ҚР СТ 1.16-2003 бойынша жүргізіледі. Мемлекеттің бақылаудың мақсаты жұмыс, қызмет, өнім сапасын, мұнан былай өнім, өмір және азаматтардың денсаулығы, қоршаған орта үшін қауіпсіздік қаматамасыз ету мәселелерінде мемлекеттік мүддесі мен тұтынушылар құқығын қорғау болып табылады.
Мемлекеттік бақылау объектісі:
oo өнім, соның ішінде шетелдік
oo халыққа қызмет, жұмыстар
oo нормативтік, техникалық (конструкторлық, техникалық, жобалық) және өнімге (жұмыс, қызметке) басқа құжаттама;
oo дайындаушылар (сатушылар, орындаушылар) өнімдерін сынау зертханалары, сертификаттау орындары міндетті түркеу жөніндегі жұмыстар;
Мемлекеттік басқарудың негізгі мәселелері:
oo өнімге міндетті талаптарды белгілейтін нормативтік құжаттардың бүлінуін заңды және жеке тұлғалар жағынан болдырмау
oo сертификаттау ережелерін, сертификатталған өнім сапасын сақтауға бақылау
oo нормативтік құжаттардың белгіленген міндетті талаптарын және міндетті сертификаттау, Қазақстан Республикасында шығарылатын және таралатын өнім сапасының күйін заңды және жеке тұлғалар сақтау туралы сенімді ақпарартты басқа мүдделі мекемелерге, мемлекеттік органдарға ұсыну.
Мемлекеттік қадағалау Қазақстан Республикасы аумағында заңды және жеке тұлғаларда, өміршеңдің кезеңінің кез келген сатысында, шетелдік фирмаларды қоса жүзеге асырылады. Өнімнің өндіріске жеткізу және әзірлеу, оны дамыту, тарату, пайдалану, сақтау, тасымалдау және кәдеге жарату, сонымен қатар процестерді орындау мен қызмет көрсету.
Мемлекеттік бақылау техникалық реттеу және метрология комитетінің лауазымдық тұлғаларымен және оның ведомстваға қарасты аумақтық органдармен белгіленген үлгіні куәлігі бар мемлекеттік инспекторлармен жүзеге асырылады.
Тексеруге бақылау қызметтерін орындайтын басқа мемлекеттік органдардың, қоғамдық мекемелердің өкілдері сертификаттау жөніндегі сарапшы аудиторлар таратады.
Барлық жағдайларда техникалық реттеу және метрология комитетінің лауазымдық тұлғалары немесе мемқадағалау жөніндегі оның аумақтық органдары басқарады.
Техникалық реттеу және метрология комитетінің құзырына жататын, мемлекеттік бақылау жөніндегі Қазақстан Республикасының бас мемлекеттік, инспекторы комитетінің төрағасы болып табылады.
Бас мемлекеттік инспектордың орынбасардың техникалық реттеу және метрология комитетінің төрағасының орынбасары болып табылады.
Облыс, қалалар, бекітілген аумақтардың бас мемлекеттік инспекторы мемлекеттік бақылау жөніндегі аумақтық органдарының басшысы және негізгі бөлімшенің орналасқан жеріне тыс тұрған оның құрылымдық элементтері.
Мемлекеттік қадағалау жүргізілген кезде сыртқы қарау, өнімді сәйкестендіру, өлшеу және сынау бақылауы мен қадағалау нәтижелерінің сенімділігі мен әділдігін қамтамасыз ететін басқа әдістер қолданылады.
Заңды тұлғалардың басшылары мен жеке тұлғалар оларға оларды орындау үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз етуге міндетті:
Мемлекеттік инспекторы куәлігін және мембақылаудың аумақтық органында және қажет болса заңдарда белгіленген талаптарға сәйкес прокуратура органдарында тіркелген тексеру тапсырмасын ұсынған кезде қызметтік және өндірістік бөлімшелеріне еркін рұқсатын.
Мемлекеттік бақылау үшін қажетті қажетті құжаттар мен құралдарын, тексеру актілерін рәсімдеуге арналған бөлмелер мен ұйымдастыру техникасын, сынауға үлгілерді жеткізуге арналған көлік құралдарын ұсыну, актілерге, хаттарға қол қоюға құқығы бар жауапты тұлғаларды бөлу тиіс.
Сынау жүргізуге тексерілетін объект шығындарына жаратылған үлгілер мен шығындардың құнын жатқызып нормативтік құжаттардың міндетті талаптарын олардың сәйкестігін бақылау үшін өнім үлгілері сынамаларды іріктеу.
Мемлекеттік бақылау төмендегілерді ескеріп таңдаулы тексерулер арқылы жүзеге асырылады:
oo жыл сайын техникалық реттеу және метрология комитеті белгіленген мемлекеттік бақылаудың басымдылық бағыттарын;
oo Үкімет техникалық реттеу және метрология комитетінің және жергілікті атқарушы органдардың мақсаттық тапсырмаларын;
oo Нақты заңды тұлғаларды тексеруді талап ететін тұтынушылар шағымдары мен басқа жағдайлары;
oo Сертификаттау жөніндегі органдар мен тіркелетін сынау зертханалары туралы Қазақстан Республикасы мемтізімінің деректерін.
oo Өнімді дайындаушылар мен нормативтік құжаттардың міндетті талаптарын сақтаудың жоспарлық тексерулерінің дүркінділігі жылына бір рет.
Өнімнің өміршеңдік кезеңінің басқа сатыларында жоспарлық тексерулерінің дүркінділігі белгіленбейді және бүлінулер мүмкінділігі мен барлығына байланысты.
Өнімге нормативтік құжаттармен белгіленген талаптарды, жоғарыдағы мекемелер мен жергілікті билік органдарының қосымша тапсырмаларын заңды және жеке тұлғалар бұзған фактілері бойынша мембақылау жөніндегі аумақтық органдарға шағымдар мен кінәрат талап түскен кезде жоспарлы тексеру жүргізілсе де немесе жүргізілмеседе осы тұлғаларға жоспардан тыс тексерулер жүргізіледі.
Нормативтік құжаттардың міндетті талаптары, сертификаттау ережелері бұзылулары тексреру нәтижесінде табылған және бұзылуларды жою үшін көрсетілген мерзімі бекіткеннен кейін заңдармен белгіленген ұйғарымдар берілген кезде берілген ұйғырамдарды орындауға тексеру жүргізілуі тиіс.
Бұрын берілген ұйғарымдарды орындауды тексеру оларды орындау үшін белгіленген мерзімге дейін ұйымдастырылуы мүмкін, егер ұйғарым берілген заңды тұлға мемқабылдау жөніндегі аумақтық бөлімшелерге табылған бұзылулар туралы хабарласа және тиісті рұқсаттарды беру туралы өтінсе.
Мембақылау жөніндегі аумақтық бөлімшелер ұсыныстар бойынша қалыптастырылатын сертификаттау жөніндегі органдар қызметтерін тексеретін комиссиясынан басқалар сертификаттау жөніндегі органдардан басқа мембақылаудың кез келген объектісін тексеру жөніндегі комиссия облыстың бас мемлекеттік инспекторымен анықталады және бекітіледі және Қазақстан Республикасының бас мемлекеттік инспекторы немесе оның орынбасары бұйрығымен бекітіледі.
Тексеруді ұйымдастыру үшін тексерілетін объектінің басшысы атына мембақылау жөніндегі аумақтық органдарда және егер олар нормативтік құқықтық актілерде белгіленсе прокуратура органдарында тексерулерді есепке алу журналында міндетті тіркелетін тапсырма дайындалады.
Тексеруге дайындаған кезде:
oo алғашқы тексерулер нәтижелері талданады, соның ішінде бақылау жөніндегі басқа мемлекеттік органдармен жүргізілген.
oo тексеру затына жататын нормативтік және техникалық құжаттама
oo тексерілетін объектінің қызмет нәтижесі зерттеледі
oo қажет болса тексеру бағдарламасы әзірленеді.
oo сыртқы мекемелердің бақыланатын өнімдері сапасының саласында мамандар мен эксперттерді тарту қажеттілігін мәселесі әзірленеді.
Тексерілген объектіге келгеннен кейін басшысына немес оның орнындағы тұлғаға құжаттың тармағына сәйкес дайындалған тексеру туралы хабар ламаны береді және тексеру жобасымен таныстырады.
Сол жерде комиссия мүшелері мемлекіттік инспекторлар мен тартылған мамандар арасында таратылады, және тексеру жобасымен таныстырады.
Нормативтік құжаттың міндетті талаптарын сақтауға мемлекеттік бақылау жүргізген кезде белгіленген талаптарды сақтауға бақылау жүргізілуі тиіс.
Осы мақсатпен өнімнің сыртқы түрін қарау, оның сәйкестендірілуі жүргізіледі және оларға сынау жүргізу үшін өнім үлгісі таңдалады.
Іріктеу әдісі мен іріктелген үлгілердің саны нақты өнімнің стандарттар талаптарына сәйкес болуы тиіс.
Егер өнім стандарты тұтас бақылауды қарастырса немесе үлгілерді талдау үшін мөлшерді белгілемесе, онда іріктеу көлемін тексерілетін объекттің басшысы келісімі бойынша мемлекеттік инспектормен анықтайды, бірақ тексерілетін топтамадан 10% өнімнен кем емес немес тұтас бақылауды үш бұйымнан кем емес.
Нормативтік құжаттар талаптарына өнімнің сәйкестігін бағалау стандарттарымен ескерілген бақылау және сынау негізінде жүргізіледі.
Өнімді сыртқы қарау тексерілетін объекттің мамандарын тартып мемлекеттік инспектормен бақыланады. Үлгілерді сынау тексерілетін объектінің сынайтын кез келген тіркелген зертханада жүргізіледі.
Тіркелген зертхана жоқ кезде сынауларды аттестатталған зертханаларда жүргізу рұқсат етіледі.
Іріктелген үлгілерді басқа өнімдермен оқшаулайды, буып түйеді, пломбылайды немесе мөр басады және сынау бағдарламасы көрсетілген, іріктеу актінің көшірмісімен және жолдама бағыт хатымен сынауға жіберіледі.
Үлгілер алынған өнім топтамасы сынау біткенге дейін таратуға жатпайды тез бұзылатын өнімдерді қоспағанда.
Тұтынушылар шағымдары бойынша тексерулерді жүргізген кезде өнәмнің тұтыну қасиетін негіздейтін өнім сәйкессіздігіне сынаулар осы көрсеткіштер бойынша жүргізіледі.
Пайдалыналған шығындардың құны мен сынаулар жүргізуге шығындар тексерілетін объектілердің шығындарына жатады.
Сынау жүргізу мүмкін болмаса тіркелген немесе аттестатталған зертханаларда өнімді сынау тексерілетін объект базасында олардың мамандары күшімен мемлекеттік инспектор бар кезде жүргізіледі.
Ондайда сынау жүргізу алдында мемлекеттік инспектор тексерілетін объекті өлшеу құралдары, өлшеу әдістемесе, сынау жабдықтары, мөлшерленген дәлдікпен бақылау жүргізуге дайындаған қамтамасыз етуіне көз жету тиіс.
Өлшеуі бақылауы, сыртқы қарау және өнімді сәйкестендіру сынаулары нәтижесі еркіндік нысаны бойынша хаттама құрастырылады. Сынаудың қарастырылатын хаттамасы немесе сынау жүргізген тіркелген зертханамен берілген хаттама тексеру актісіне қосымша болып табылады.
Сынау нәтижелері үлгілер іріктелген өнім топтамасы таратылады.
Нормативтік құжаттардың міндетті талаптарына өнім сәйкессіздігі фактілері табылған кезде табылған бұзылулардың себебі белгіленеді және толық бағдарлама бойынша тексеру жүргізіледі.
Міндетті сертификаттауға жататын өнімді бақылау процесінде сонымен қатар тексеріледі:
oo уәкілетті органмен берілген сертификаттың барлығы, оның түпнұсқалықы, рәсімдеу дұрыстығы, тіркеу және күшінің мерзімі;
oo сәйкестік белгісін қолдану құқықтылығы;
oo инспекциялық бақылауды ескеретін сертификаттау сызбасы бойынша сертификат бақылау берген сертификаттау жөніндегі органдар мен инспекциялық бақылау жүргізуді растайтын құжаттар барлығы.
Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар талаптарын сақтауға тексеру жүргізген кезде тексерілетін объектіде бір мезгілде мемстандарт бекіткен әдістемелер бойынша сынау және өлшеу құралдарының күйі мен қамтамасыз етуі тексеріледі.
Азық - түлік айналымы саласында мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын уәкілетті органның лауазымды адамдары:
1. Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттік азық - түлік инспекторы;
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік азық - түлік инспекторы;
3. тиісті облыстар (Астана, республикалық маңызы бар қала) бойынша бас мемлекеттік азық - түлік инспекторлар;
4. тиісті облыстар (Астана, республикалық маңызы бар қала) бойынша мемлекеттік азық - түлік инспекторлар;
Сары май айналымы саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын адамдар жоғары білімі бар Қазақстан Республикасының азаматтары болуы тиіс.
Тамақ өнеркәсіптерінде сапа жүйесі немесе өнім сериялық өндірісі белгіленген тәртіпте сертификатталса, оны мемқадағалау органдарымен келесі жағдайларда тексеріледі:
oo оларға тұтынушылар шағымдары немесе мекемелерден тапсырмалар болған кезде;
oo егер сертификаттау жөніндегі оргналар қызметтеріне тексеру нәтижелерін де осы өнімге сәйкестік сертификатын беру негізсіздігі немесе сертификаттау жөніндегі органдар жағынан сертификатталған өнімдерге инспекциялық бақылауды жүзеге асырған кездегі бұзылулар белгіленген кезде.
2 ӨНІМ САПАСЫН БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ
2.1 Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы және өнім сапасын квалимертиялық бағалау
Сапа - қоғамдық тұтынушылардың және әрбір адамның әртүрлі сұранысын қамтамасыз етуге бағытталған, өнімдік іс-әрекеттің комплексті интеграцияланған түсінігі. Сапа түсінігі эволюциялық даму жолынан өткен. Ол антикалық уақыттан қазіргі уақытқа дейін созылып, көп аспектілі түсінікке ие болады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz