«қазақтың спорт комметаторлары»
Бүгінгі таңда ақыл-оймен, қос аяқтың шеберлігін талап ететін футбол ойыны десе ішкен асын жерге қоймайтын еркек кіндіктілер ілуде біреу. Оларға керегі жасыл алаңдағы командалардың шебер де, көрікті ойынынан бөлек, сол ойынның тұздығын келтіріп, оны одан сайын жандандырып, бойына қан таратып отыратын комментаторлар тілінің көркемдігі.
Осы күндері өздеріңізге мәлім еліміздің 5 арнасы атап айтсам: «Қазақстан», «Хабар», «7 арна», «КТК» және «Ел арна» футбол сүйер қауымның көңілін қалдырып жүрген жоқ. «Ел арна» және «Қазақстан» өзіміздің ішкі біріншіліктен репортаж таратса, «7 арна» мен «КТК» қазіргі таңда ең мықты біріншіліктер болып саналатын Испания мен Англия клубтарының ойындарын әр апта сайын үзбей көрермендер назарына паш етуде. Олары үшін алғыс айтпасақ, қарғыс айтпаймыз.Дегенмен, сол ойындағы тағы бір маңызды бөлшек, көрермендер үшін жасыл алаңдағы қос командадан кем түспейтін фактор бар ,ол алаңда жүрмесе де 23 ойыншының рөлін атқаратын , алғашқылары аяқпен ойнаса, бұл экран алдында ұлтарақтай тілімен ойнайтын комментаторлар. Әрбірден соң ойынның қызықты өту-өтпеуі соған байланысты. Егер, микрафон алдындағы ойыншының ойы мен тілі, алаңдағылардың бірі құсап жарақат алған болса, немесе дұрыс жаттықпаған жағдайда оның да өз алаңында еркін көсілуі екі талай. Жаттығусыз комментатор жүргізген ойын, тұздығы келіпенген тамақ, немесе тұзы дұрыс сіңбеген сүр ет тәрізді болары бесенеден белгілі.
Осы күндері өздеріңізге мәлім еліміздің 5 арнасы атап айтсам: «Қазақстан», «Хабар», «7 арна», «КТК» және «Ел арна» футбол сүйер қауымның көңілін қалдырып жүрген жоқ. «Ел арна» және «Қазақстан» өзіміздің ішкі біріншіліктен репортаж таратса, «7 арна» мен «КТК» қазіргі таңда ең мықты біріншіліктер болып саналатын Испания мен Англия клубтарының ойындарын әр апта сайын үзбей көрермендер назарына паш етуде. Олары үшін алғыс айтпасақ, қарғыс айтпаймыз.Дегенмен, сол ойындағы тағы бір маңызды бөлшек, көрермендер үшін жасыл алаңдағы қос командадан кем түспейтін фактор бар ,ол алаңда жүрмесе де 23 ойыншының рөлін атқаратын , алғашқылары аяқпен ойнаса, бұл экран алдында ұлтарақтай тілімен ойнайтын комментаторлар. Әрбірден соң ойынның қызықты өту-өтпеуі соған байланысты. Егер, микрафон алдындағы ойыншының ойы мен тілі, алаңдағылардың бірі құсап жарақат алған болса, немесе дұрыс жаттықпаған жағдайда оның да өз алаңында еркін көсілуі екі талай. Жаттығусыз комментатор жүргізген ойын, тұздығы келіпенген тамақ, немесе тұзы дұрыс сіңбеген сүр ет тәрізді болары бесенеден белгілі.
1. Тұрсын Қ, Нұсқабайұлы Ж. Теледидар сөздігі – тележурналист анықтамалығы. Оқу құралы. Алматы. Білім; 2003. – 380 бет.
2. Справочник журналиста Казахстана. Алматы. Санат. 2002.- стр. 208.
3. Цвик В.Л. Журналист с микрофоном. Москва. 1987.-стр. 595.
4. Ворошилов В.В. Журналистка. Санкт-Петербург. 2000.- стр. 121.
5. Әбдіжәділқызы Ж. Тікелей эфир табиғаты. Алматы. Қазақ университеті 2003.- 59 бет.
6. Мұқатай Ж. Қазақ телережиссурасы қай деңгейде? // Қазақ әдебиеті. 2004. 27 тамыз. 3 бет.
7. Омашев Н. Журналистиканың жаңа стилі //Ақиқат. №9. 1997. 85-88 бет.
8. Тұрсын Қ. Сөз сиқыры. Алматы: Қазақ университеті, 1998. 112 бет.
9. Ықсан А. Қазақ теледидарының үні неге құмығыңқы? //Қазақ әдебиеті. 2001. 24 тамыз. 4 бет.
10. Боқаш Ғ. «Теледидар тілі оңай шағылатын жаңғақ емес. //Ана тілі. 2004. 16 сәуір. 2 бет.
11. Ворошилов В.В. Журналистика. Санкт-Петербург. 2000. стр.121.
12. Уәли Б. Дода халыққа бет алды. http: www. 31.kz. сайты. 2006. 3 наурыз.
13. Құрманбай Ш. Қап сүйреген қазақ ток-шоудың тапқырлығы ма?.. //Айқын. 2006. 16 ақпан.
14. Қосбармақов Б. Танымалдық. http: www. 31.kz. сайты. 2006. 1 наурыз.
15. Бораш Қ. БАҚ халыққа жақ болуы тиіс. //Егемен Қазақстан. 2005. 30 мамыр. 1 бет.
16.Сағымбеков Р. Алматыдан сөйлеп тұрмыз.- Алматы: Қазақстан, 1979.47бет.
17. Барманқұлов М. Телевидение: Деньги или власть? – Алматы. Санат 1997. стр.268.
18. Хамазин К. 28-маусым – Қазақстан журналистер күні! Қазақ университеті. Маусым. Шілде, 1999.
19. Негимов С. Шешендік өнер. – Алматы: Ана тілі, 1977. 221 бет.
20. Зарва М.З. Слово в эфире. – Москва: Исскуство, 1971. стр.127.
21. Жолдыбай К. Ізденіс әркімнің өзінен басталады. //Егемен Қазақстан, 2002. 5 сәуір.
22. Броватая Л. Психологический фактор в работе ведущих прямого эфира. //Хабаршы. Журналистика сериясы. №5. Алматы, 1999. стр.
23. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. Алматы. Қазақ университеті, 1998. 265 бет.
24. Тұрсын Қ. Телевизиядағы кері байланыс процесі. Алматы. Қазақ университеті, 2003. 132 бет.
25. Шеннон К. Работы по теоррии информации и кибернетики. Москва. 1963. стр.5.
26. Масғұтов С. Көгілдір экран - өмір айнасы. Алматы. 1975. 37 бет.
27. Егоров В. Телевидение и зритель. Москва. МГУ, 1977, стр. 69.
28. Сәрсенов Қ. Тележурналистка терең тамырлы өнер. //Егемен Қазақстан 2004. 28 желтоқсан.
29.Олжабай Л. Қазақ телевизиясының қара шаңырағы .//Егемен Қазақстан 2003. 8 наурыз.
30. Әшімбаев с. Парасатқа құштарлық. Алматы: Қазақ университеті. 1985. 38-44 бет.
31. Бетпе-бет. Хабар агенттігінің интернеттегі сайты: www.khabar.kz
2. Справочник журналиста Казахстана. Алматы. Санат. 2002.- стр. 208.
3. Цвик В.Л. Журналист с микрофоном. Москва. 1987.-стр. 595.
4. Ворошилов В.В. Журналистка. Санкт-Петербург. 2000.- стр. 121.
5. Әбдіжәділқызы Ж. Тікелей эфир табиғаты. Алматы. Қазақ университеті 2003.- 59 бет.
6. Мұқатай Ж. Қазақ телережиссурасы қай деңгейде? // Қазақ әдебиеті. 2004. 27 тамыз. 3 бет.
7. Омашев Н. Журналистиканың жаңа стилі //Ақиқат. №9. 1997. 85-88 бет.
8. Тұрсын Қ. Сөз сиқыры. Алматы: Қазақ университеті, 1998. 112 бет.
9. Ықсан А. Қазақ теледидарының үні неге құмығыңқы? //Қазақ әдебиеті. 2001. 24 тамыз. 4 бет.
10. Боқаш Ғ. «Теледидар тілі оңай шағылатын жаңғақ емес. //Ана тілі. 2004. 16 сәуір. 2 бет.
11. Ворошилов В.В. Журналистика. Санкт-Петербург. 2000. стр.121.
12. Уәли Б. Дода халыққа бет алды. http: www. 31.kz. сайты. 2006. 3 наурыз.
13. Құрманбай Ш. Қап сүйреген қазақ ток-шоудың тапқырлығы ма?.. //Айқын. 2006. 16 ақпан.
14. Қосбармақов Б. Танымалдық. http: www. 31.kz. сайты. 2006. 1 наурыз.
15. Бораш Қ. БАҚ халыққа жақ болуы тиіс. //Егемен Қазақстан. 2005. 30 мамыр. 1 бет.
16.Сағымбеков Р. Алматыдан сөйлеп тұрмыз.- Алматы: Қазақстан, 1979.47бет.
17. Барманқұлов М. Телевидение: Деньги или власть? – Алматы. Санат 1997. стр.268.
18. Хамазин К. 28-маусым – Қазақстан журналистер күні! Қазақ университеті. Маусым. Шілде, 1999.
19. Негимов С. Шешендік өнер. – Алматы: Ана тілі, 1977. 221 бет.
20. Зарва М.З. Слово в эфире. – Москва: Исскуство, 1971. стр.127.
21. Жолдыбай К. Ізденіс әркімнің өзінен басталады. //Егемен Қазақстан, 2002. 5 сәуір.
22. Броватая Л. Психологический фактор в работе ведущих прямого эфира. //Хабаршы. Журналистика сериясы. №5. Алматы, 1999. стр.
23. Тұрсын Қ. Көгілдір экран құпиясы. Алматы. Қазақ университеті, 1998. 265 бет.
24. Тұрсын Қ. Телевизиядағы кері байланыс процесі. Алматы. Қазақ университеті, 2003. 132 бет.
25. Шеннон К. Работы по теоррии информации и кибернетики. Москва. 1963. стр.5.
26. Масғұтов С. Көгілдір экран - өмір айнасы. Алматы. 1975. 37 бет.
27. Егоров В. Телевидение и зритель. Москва. МГУ, 1977, стр. 69.
28. Сәрсенов Қ. Тележурналистка терең тамырлы өнер. //Егемен Қазақстан 2004. 28 желтоқсан.
29.Олжабай Л. Қазақ телевизиясының қара шаңырағы .//Егемен Қазақстан 2003. 8 наурыз.
30. Әшімбаев с. Парасатқа құштарлық. Алматы: Қазақ университеті. 1985. 38-44 бет.
31. Бетпе-бет. Хабар агенттігінің интернеттегі сайты: www.khabar.kz
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Баспасөз және электронды Бақ кафедрасы
Журналистика факультеті
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақтың спорт комметаторлары
Орындаған: Шөкенов Д., 103-топ
Тексерген: Әбдіжәділқызы Ж.
Алматы, 2012 ж.
Бүгінгі таңда ақыл-оймен, қос аяқтың шеберлігін талап ететін футбол ойыны десе ішкен асын жерге қоймайтын еркек кіндіктілер ілуде біреу. Оларға керегі жасыл алаңдағы командалардың шебер де, көрікті ойынынан бөлек, сол ойынның тұздығын келтіріп, оны одан сайын жандандырып, бойына қан таратып отыратын комментаторлар тілінің көркемдігі.
Осы күндері өздеріңізге мәлім еліміздің 5 арнасы атап айтсам: Қазақстан, Хабар, 7 арна, КТК және Ел арна футбол сүйер қауымның көңілін қалдырып жүрген жоқ. Ел арна және Қазақстан өзіміздің ішкі біріншіліктен репортаж таратса, 7 арна мен КТК қазіргі таңда ең мықты біріншіліктер болып саналатын Испания мен Англия клубтарының ойындарын әр апта сайын үзбей көрермендер назарына паш етуде. Олары үшін алғыс айтпасақ, қарғыс айтпаймыз.Дегенмен, сол ойындағы тағы бір маңызды бөлшек, көрермендер үшін жасыл алаңдағы қос командадан кем түспейтін фактор бар ,ол алаңда жүрмесе де 23 ойыншының рөлін атқаратын , алғашқылары аяқпен ойнаса, бұл экран алдында ұлтарақтай тілімен ойнайтын комментаторлар. Әрбірден соң ойынның қызықты өту-өтпеуі соған байланысты. Егер, микрафон алдындағы ойыншының ойы мен тілі, алаңдағылардың бірі құсап жарақат алған болса, немесе дұрыс жаттықпаған жағдайда оның да өз алаңында еркін көсілуі екі талай. Жаттығусыз комментатор жүргізген ойын, тұздығы келіпенген тамақ, немесе тұзы дұрыс сіңбеген сүр ет тәрізді болары бесенеден белгілі.
Өкінішке орай біздің бүгінгі 23-ші ойыншыларымыз жоғарда айтып кеткен екі мысалымның бірі: не ойынға салғырт қарап, қойшы, әйеуір 90 минут ауыз жаппай сөйлеп берсем болды емес пе? деп, өз көрермендерін силамай, экран алдына жаттығусыз шығады. Не артық қыламын деп, тыртық қылып жаттығу үстінде сіңірлерін созып алған ойыншы құсап, тілдерін тістеп алады немесе тағысын тағы. Содан кейін келіп ойын барысында отарына ілесе алмаған ақсақ, көтерем қойлардай іс атқарып отырады, шабуылдың соңында қалып, ойын қызған тұста кім қай қалада туды, ол бұрын қай клубта ойнады, сабақты қалай оқыды сынды қосалқы құрамдағы ойыншылар сияқты, қосалқы құрамдағы ойларды ортаға салып отырады. Сөйтіп жанып келе жатқан шабуылдың көркін одан сайын үдете түскеннің орынына, қалың ұйқының құшағында жатқан адамның үстінен тастай суық суды құйып оятқандай әсер қалдырып отырады. Керісінше тіл қарагерін дұрыс баптап атшаптырымдай-ақ жердің аумағында ала допты қуалаған ойыншылардың әрбір аяқ алысын бағып, керек жерінде табан асты ұтымды ойлар мен суреттеулерге толы тіркестер айтса қандай тамаша, бұндай жағдайда ел біріншілігінің ең соңғы екі командасы ойнап жатса да, бас командалары ақтық сында жанкешті әрекеттерге тлы ойын көрсетіп жатқандай әсер аларың сөзсіз. Әттең, бірақ бүгінгі қазақ комментаторларының өнері көңіл толтырарлықтай емесі жанға батады.
Бұл сөзіммен барлығына бірдей топырақ шашқым келмейді. Амангелді Сейтхан, Есей Жеңісұлы сынды кемеліне толған, тіл тұлпарлары әбден бапаталған ағаларымыз жоқ емес, бар. Бірақ жаңағы шашқан топырағымның көпшілігіне тиіп кетері өкінішті-ақ.
Осы төңірегінде өткен ел ағаларымен болған болып өткен сұхбаттарға көз жүгіртіп өтсек: - : Алаш айнасы газеті
Қазақ телевизиясына, оның ішіне спорттық комментаторлыққа 33 жыл ғұмырын арнаған Рабат Жәнібеков ағамыз жақында өзінің 67 жасқа толуын атап өтті. Осыған орай, майталман ағамызбен сұхбат ұйымдастыруды жөн көргенбіз. Сөйтсек, Рабат ағамыздың бүгінгі спорттық комментарие жөнінде айтары көп болып шықты. Әңгімеміздің басын туған күнімен құттықтаудан бастаған біз сөз кезегін туған күн иесінің өзіне берген едік.
- Қазақ телевизиясына 1972 жылы келіп, сонда 2003 жылға дейін еңбек еттім, - деп бастады өз әңгімесін Рабат ағамыз. - Кеңес одағы кезінде талай білікті мамандармен араласып, кейін біраз шәкірт тәрбиелеп шығардым. Олардың қатарында Хабар телеарнасындағы спорт бөлімінің редакторы Амангелді Сейітхан, КТК телеарнасының спорт журналисі Төлеген Жұмабеков, Рахат телеарнасында қызмет атқаратын Ақын Ордабайұлы да өз шәкіртім. Сондай-ақ, жақында ғана Сейдахмет Бердіқұлов атындағы жүлдеге ие болған Телжан Күдеров те менің тәрбиемнен өткен. Қазір қарап отырсам, бұлардың барлығы да спорт журналистикасында өз орнын тапқан білікті мамандарға айналыпты.
- Рабат аға, қазақ тіліндегі спорт комментариесінің негізін қалаушылардың бірі және бірегейі ретінде бүгінгі спорт комментаторлығына өз көзқарасыңызды білдірсеңіз...
- Сын түзелмей, мін түзелмейді дейміз ғой, менің кейбір қазақ тілді комментаторлардың спорттық репортаждарды жүргізулеріне көңілім мүлде толмайды. Мәселен, соңғы жылдары Хабар және Еларна телеарналарында Асхат Сағынаев комментаторлық жасап жүр. Бірақ, шыны керек, репортажды жүргізгендеріне көңілім толмайды. Бас кезінде оның сөздерін диктофоныма жазып алатынмын да, артынан өзіне қате жерлерін түсіндіретінмін. Қазір Сағынаев репортаж жүргізе бастаса, теледидардың дауысын өшіріп тастайтын болдым. Бір күні тыңдап отырсам, былай дейді: Міне, Қайраттың қарсыласы Қайраттың шабуылына шыдай алмай, барлығы үйлеріне барып тұрып алды дейді. Оу, футбол алаңында үй деген нәрсе жоқ қой. Оның орнына Қайраттың шабуылына шыдай алмаған қарсыластары өз қақпасының маңына топтасып тұрып алды деп айтуға болар еді. Жалпы, айта берсең Асхаттың сөздерінде қате көп. Осыдан кейін оның репортаждарын көргің де келмейді. Сөз білетін адам сөйлемді солай ұйқастыра ма?!
- Ал көңіліңізден шығатын комментаторлар бар ма?
- Өкінішке қарай, соңғы кездері Амангелді Сейітханға комментаторлықты аз беріп жүр. Әйтпесе, Амангелді өз ісінің нағыз шебері. Қай кезде қалай сөйлеу керек екенін біледі. Сондай-ақ, соңғы кездері Қазақстан ұлттық арнасының спорттық репортаждарын жүргізіп жүрген Есей Жеңсұлында да ширақтық бар. Бірақ, Есей бауырымның дауысы эфирге келмейтін сияқты. Сондай-ақ, Ақын Ордабайұлы да репортаждарды жақсы жүргізе алар еді.
- Жалпы, сіздің ойыңызша, бүгінгі қазақ тілді спорт комментаторларына не жетіспейді?
- Бізге комментаторларды дайындайтын мектеп ашу керек. Ол жоғарғы оқу орнында арнайы пән ретінде өтсе, тіптен жақсы. Сөйтіп, спортқа зейіні бар жастардың басын қосып, оларды комментаторлыққа баулу керек.
- Рабат аға, сіздердің кездеріңізде спорттық репортаждарды жүргізу оңай болған шығар. Өйткені, комментаторларды сынайтын сіз сияқты ағалар көп болған жоқ қой...
- Керісінше, қайта біздің кезімізде қазақша репортаждар жүргізу қиын болды. Кейбір спорттық терминдердің қазақша баламаларын таппай қиналатынбыз. Бүгінде қолданыста жүрген көптеген терминдерді сол кезде біз ойлап тапқанбыз.
- Сіздердің кездеріңіздегі комментаторлық пен қазіргі кездегі комментаторлықты салыстырып көрсеңіз...
- Жалпы, өз басым бір комментатордың бірнеше спорт түрінен репортаж жүргізгеніне қарсымын. Мәселен, футбол ойынын аяқдопты жақсы меңгерген комментатор жүргізуі керек, бокс спортын боксқа қызығушылығы бар комментаторға беруі керек деп ойлаймын. Біздің кезімізде бізді боксқа да, футболға да, қысқы спорт түрлеріне де тықпалай беретін. Сондықтан кейбір жағдайларда аздап қиналып қалатынбыз. Бірақ, бұл мәселе әлі күнге дейін шешімін таппай келе жатқан сияқты.
- Ал бұрынғы спортшыларды комментаторлыққа дайындаса қалай болар екен?
- Бұл тәжірибе көптеген елдерде бар. Мәселен, алысқа бармай-ақ көрші Ресейді алайықшы. Футбол мен теннис спортын жүргізетін Николай Озеров жас кезінде теннисші болған, футболмен де айналысқан. Сол сияқты футболды жүргізетін Владимир Маслаченко 1950 жылдары Кеңес Одағының керемет қақпашыларының бірі болған. Біз де сол тәжірибеге сүйеніп, бұрынғы спортшыларды комментаторлыққа шақырсақ, ұтылмаймыз. Көбісі, Спортшылардың тіл байлығы аз деп ойлауы мүмкін. Бірақ, мен талай спортшылармен араласып жүрмін. Қазақ тіліне ағып тұрған талай саңлақтарды білемін. Тек, аздап тәжірибе жинаса, спортшылардың комментаторлықты меңгеріп кете алатынына сенімдімін. Осыдан біраз жыл бұрын Олимпиада ойындарының жүлдегері Болат Жұмаділов Хабар телеарнасына спорттық комментатор болып қызметке тұрады екен деген жаңалықты естігенде, кәдімгідей қуанып қалғанмын. Бірақ, өкінішке қарай, Болат ақыры комментаторлыққа келмеді.
Кім тұңғыш?
Бұл Сұлтанғали Қаратаев екеуміздің арамыздағы шешілмеген мәселе. Шыны керек, қазақ тілінде спорттық репортаж жүргізуді, комментаторлықты менен бұрын Сұлтанғали бастаған. Бірақ, ұзақ тұрақтай алған жоқ. Белгілі себептерге байланысты бір жарым жылдан кейін басшылар оның орнына мені тағайындады. 1974 жылы радио мен телеарнаның спортын қосты. Сөйтіп, қазақ тілінде репортаждарды Өмірзақ Жолымбетов екеуміз жүргізіп отырдық.
Жалдамалы спортшылар туралы
Жалдамалы спортшылар алу деген жаныма қатты батып жүр. Анау Хрусталеваның елімізге әперген бір күмісіне бәріміз қуанып жүрміз. Бірақ, ол бұдан кейінгі жарыстарда, Азаптанып қайтем?! Бесінші орын алсам жетпей ме? Чемпиондықтың қажеті не? деп ойлауы мүмкін. Ол ақшасын, пәтерін, өзіне керегінің барлығын алды. Енді ол Ванкуверде көрсеткен нәтижесін қайта көрсете алмайды. Мен оған сенімдімін. Бұл бұрыннан бар тәжірибе. Сондықтан, жалдамалы спортшыларға қарсымын.
Әзиз Жұмаділ
Бізде бәріне комментатор кінәлі Жас қазақ газеті:
Қазақ комментаторларының деңгейі қашан көтеріледі, Олар репортаж жасағанда құлағымды жауып отырамын, болмаса даусын басып тастаймын, Спорт комментаторы көпірме көп сөзді емес, білімді де білікті, қазақ тіліне жетік маман болуы тиіс, Асхат Сағынаевтың сөздерін естіп отырып, құлаққа түрпідей тиетіні, қарныңның ашатыны соншалық, репортажды көрмей тұрып кеткім келеді. Міне, кез келген сайтта қазақ комментаторлары туралы жазылған мақалаға оқырман қауым осындай пікірлерін қалдырып отырады. Бұған қазақ комментаторлары не дейді екен. Жас қазақ конференциясының кезекті қонақтары: еліміздің белгілі спорт комментаторы Сұлтанғали Қаратаев, әл Фараби атындағы ҚазҰУ-нің журналистика факультеті Телерадио журналистика кафедрасының меңгерушісі Құдайберген Тұрсын, КТК телеарнасының спорт журналисті Төлеген Жұмабек, телекомментаторлар Аманкелді Сейітханов, Есей Жеңісұлы, Ермұхамед Мәулен.
Жас қазақ: Арамызда қазақтілді тұңғыш спорт комментаторы Сұлтанғали Қаратаев отыр. Аға, қателеспесем 1964 жылы жұмыс тәжірибеңізді бастадыңыз. Ол кезде жағдай қалай еді?
Сұлтанғали ҚАРАТАЕВ: Біз алғаш рет спорт әлеміне қадам басқанда елімізде бұл сала тек бір-ақ тілде сөйледі. Кезінде Кенжеғұл Жекебаев деген кісі болды. Бұл кісінің футболға деген ықыласы өте күшті болатын. Сәуір айында футболдан жарыс өтетін болып, алаңға бардық. Күн суық болатын. Соған қарамастан, ауруханада емделіп жатқан Кенжеғұл Жекебаев қалың киініп, футболды көруге келіпті. Сол кісі мені Абай Шәріпов сияқты орыстілді комментаторлардың қасына қосты. Біздің жұмыс орнымыздың есігі болса, терезесі болмайтын. Сондай жағдайда жұмыс жасадық. Мен спорт журналисі емес, тіл маманымын. Бүгінде спорт терминдері біршама қалыптасқан болса, ол кезде орыстілді сөздерге балама таппай әуре-сарсаңға түсетінбіз. 1930 жылғы газеттерге қарап отырсаң, шаңғы қоссайысы ойынын екі күрес жарысы деп жазған. Бірақ ол кездің бір артықшылығы спорт журналистері оқиға болған жерге барып, көзбен көргенін жазатын. Қазір интернеттің арқасында жұмыс орнынан шықпайды. Футболға барғанда ойыншылардың киінетін бөлмесіне дейін кіріп, ішкі дүниесін беруге тырысамыз. Бокс болса, оның да жаттығу бөлмелеріне кіретінбіз. Қазіргідей диктофон жоқ, қолымыздан қаламымыз бен парағымызды тастамаймыз. Телеарналар болса, 720 келілік бейнекамерасымен алысып жүретін. Оны құрастырғанға екі-үш сағат кетеді. Владимир Толчинскиймен бірге талай репортаж жасадым. Оның даусы жақсы, футболдың қыр-сырын өте жақсы білетін. Бірақ ол қазақ тілінде репортаж жүргізуге қарсы шықты. Тек орыс тілінде жалғыз өзі жүргізгенді қалады. Қазақтар орыс тілін біледі, оның үстіне қазақша терминдер қалыптаспаған, - деді. Дегенмен мұндай қарсылықтарға мойынсұнбай өз ісімізді жалғастыра бердік. Ал терминдер жөнінде айтатын болсақ, бір ғана футболда қаншама сөздер бар. Боковая линия, литцевая линия, вратарьская площадь тағысын тағы. Бүгінде осы сөздердің тура балама сөзін айтпайды. Қақпа алаңы деудің орнына аренадағы деп соғып жатады. Мына жерде бүгінгі комментаторлар отыр. Менікі дұрыс емес десе, айтсын. Үш адамнан тосқауыл (стенка) қойып жатса, соны тірі қабырға қойды деп айтып жататындары бар. Қосалқы құрам, қосымша топ деген сөз тіркестерін енгізген біз. Пауэр лифт дегенді әлі күнге өзгертпей айтып жүр. Бұның балама сөзі - салмақ көтеру. Бұл да сәтті табылған балама. Жұлқа, серпе көтеру деген терминдерді біз тапқанбыз.
Жас қазақ: Құдайберген аға, әл Фараби атындағы ҚазҰУ-нен қаламы өткір, талай журналистердің шыққаны белгілі. Бірақ 80 жылға таяу тарихы бар журналистика факультетінде арнайы комментатор дайындайтын бөлім әлі күнге жоқ.
Құдайберген ТҰРСЫН: Оның рас. Журналистика факультетінде теле-радио кафедрасы 1976 жылы іске қосылды. Негізін Тауман Амандосов қалаған. Міне, содан бері 40 жылға жуық уақыт өтсе де, әлі күнге дейін телекомментатор дайындайтын бөлім жоқ. Соңғы жылдары Т.Жүргенов атындағы өнер академиясы телекомментатор дайындау мәселесін қолға ала бастапты. Бірақ оларды кім дайындап жатыр? Кімдерді дайындап жатыр? Сұлтанғали ағамыз сияқты оттың ішінде шыңдалғандар ма, әлде кеше ғана жоғары оқу орнын тәмамдаған сарыауыз балапандар ма? Негізі кез келген істің басында білікті, істің көзін таба білетін адам отыру керек. Мәселен, журналистика факультетін кімдер басқарды? Қайыржан Бекхожин, Тауман Амандосов, Темірбек Қожакеев. Олар көтерілген биікке әлі шыққан жоқпыз. Тіпті солардың жазған дүниесін ұқсатамай келе жатырмыз. Сіздер бұл жерге бізді жинап, қазақ комментатор - ларының жағдайын ойлап отырсыздар. Ал мен жалпы қазақ журналистика - сының болашағына алаңдаймын. Біз әуелі осы мәселені ойластырғанымыз абзал. Жер бауырлап жатқан қазақ журналистикасының еңсесін көтеру керек. Не себепті осыған көңіл бөлінбейді? Ғылым және білім министрлігі тарапынан, Мәдениет және ақпарат министрлігі тарапынан журналистиканың мәселесін көтерген адам бар ма? Кеңестік кезеңде қазақ телевизиясының хал - -ахуалы бір рет орталық комитетте, екі рет орталық комитеттің отырысында қаралған еді. Содан бері қазақ телевизиясы, қазақ журналистикасы туралы қандай да бір келелі жиын өткен жоқ. Жабулы қазан, жабулы күйінде. Сен тимесең, мен тиме бадыраң көз. Сонда біз қайда бара жатырмыз? Қазір елімізде 40 жоғары оқу орны журналист мамандарын дайындайды. 80 жылға таяу тарихы бар журналистика факультетінде білікті ұстаздар жетіспей жатқанда, қалғандарының жағдайы оңып тұр дейсіз бе? Жалғыз спорт емес, әр салаға комментатор дайындауымыз керек. Комментатор дегеніңіз - кез келген тақырыпқа өз тарапынан түсініктеме беретін маман. Сұлтанғали, Рабат ағалардың көзі тірісінде комментаторлардың жеке мектебін қалыптастыру керек. Бүгінде комментаторлар арасында образға енетін, тақырыбын бейнелі түрде ашатын, соны түгел қазбалап зерттейтіндері жоқ. Журналистердің де еңбегін бағалап жатқан ешкім жоқ. Жегені жантақ, арқалағаны алтын. Журналистер санда бар, санатта жоқ. Әуелі біз саннан, санатқа өтуіміз керек. Мемлекеттік қызметкерлердің қатарына қосылуымыз керек. Оларға жасалған жағдай неге бізге де жасалмайды?
Төлеген ЖҰМАБЕК: Қазақ журналистикасының жағдайы сондай болып жатқан кезде, спорт комментаторларының деңгейі қайдан көтерілсін. Бұл - дағдарыс. Дегенмен бүгінде отандық телеарналардың спортқа деген ықыласы жақсы. Әлем чемпионаттары, Олимпиадалық ойындар, Еуропа чемпионаттарынан мүмкіндігінше - репортаждар беруде. Әзірге комментаторлардың деңгейі төмен болғанымен, осындай жарыстарда репортаж жасау арқылы ысылады деп ойлаймын. Комментатор спорттан бөлек тарихты, географияны, саясатты жақсы білу керек. Бойында ұлттық рух болғаны абзал. Қазір мүмкіндік молынан берілуде. Соны жастарымыз оңтайлы пайдаланып, сауатты репортаж жасаса. Содан кейін комментатордың міндетті түрде журналист болуы - заңды емес. Бокстан қол үзген спортшыны, болмаса футболдан кеткен ойыншының да комментатор болуына болады. Олар қайта сол спорт түрінің ішкі дүниесін өте жақсы түсінеді.
Есей ЖЕҢІСҰЛЫ: Негізі қазақ комментаторларының деңгейі қалай? деген мәселені дәл қазір күн тәртібіне қоюдың қажеті жоқ. Себебі, таза қазақ тілінде репортаж жүргізіп жатқанымызға алты ай уақыт болды. Біреу жақтырса, екіншісі жақтырмайды. Сұлтанғали ағамыз жұмысқа келеді де, қарсы шабуыл емес, қарымта шабуыл болу керек деп ескеру айтады. Ойланып қаласың, шынында да, логикалық тұрғыда ағамыздың айтып тұрғаны дұрыс. Мәселен, футболда прострел деген сөз бар. Ол кезде доп не жерге тимейді, не әуелеп ұшпайды. Соны бір сөзбен қайтып айтасың. Навес дегенді айып алаңында әуеде до-о-п деп айтамыз. Бір сөздің орнына төрт сөз. Біздің қандай қиындықта жүргенімізді жанкүйерлер түсіне бермейді. Қолынан түк келмейтін жастар сынауға құштар. Ғаламторда қазақ комментаторлары туралы жазғанын көрсең еріксіз күлесің. Мен, Ермұхамед, Шалқар, Ермек төртеуіміз тек қазақ тілінде жүргіземіз. Бұл - бізге берілген мүмкіндік. Қазақстан телеарнасы эфирінің 20 пайызын спортқа арнап жүр. Биыл Еуропа чемпионатының 22 матчына репортаж жасаймыз. Баскетбол, волейбол ойындарын береді. Соған орай қазақ комментаторлары ауадай қажет. Қазақстан телеарнасында екі рет кастинг өтті. Сол екі кастингтен өтіп, қатарымызға қосылған бір адам жоқ. Қайда сол білгіштер? Интернетте болмайтын сөзді жазғанша, келіп репортаж жасамай ма? Өткен жолы бір сайтқа берген сұхбатымда ойын алдында екі сағат ұйықтап аламын деп айтқам. Сөйтсем, біреу сол екі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Баспасөз және электронды Бақ кафедрасы
Журналистика факультеті
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақтың спорт комметаторлары
Орындаған: Шөкенов Д., 103-топ
Тексерген: Әбдіжәділқызы Ж.
Алматы, 2012 ж.
Бүгінгі таңда ақыл-оймен, қос аяқтың шеберлігін талап ететін футбол ойыны десе ішкен асын жерге қоймайтын еркек кіндіктілер ілуде біреу. Оларға керегі жасыл алаңдағы командалардың шебер де, көрікті ойынынан бөлек, сол ойынның тұздығын келтіріп, оны одан сайын жандандырып, бойына қан таратып отыратын комментаторлар тілінің көркемдігі.
Осы күндері өздеріңізге мәлім еліміздің 5 арнасы атап айтсам: Қазақстан, Хабар, 7 арна, КТК және Ел арна футбол сүйер қауымның көңілін қалдырып жүрген жоқ. Ел арна және Қазақстан өзіміздің ішкі біріншіліктен репортаж таратса, 7 арна мен КТК қазіргі таңда ең мықты біріншіліктер болып саналатын Испания мен Англия клубтарының ойындарын әр апта сайын үзбей көрермендер назарына паш етуде. Олары үшін алғыс айтпасақ, қарғыс айтпаймыз.Дегенмен, сол ойындағы тағы бір маңызды бөлшек, көрермендер үшін жасыл алаңдағы қос командадан кем түспейтін фактор бар ,ол алаңда жүрмесе де 23 ойыншының рөлін атқаратын , алғашқылары аяқпен ойнаса, бұл экран алдында ұлтарақтай тілімен ойнайтын комментаторлар. Әрбірден соң ойынның қызықты өту-өтпеуі соған байланысты. Егер, микрафон алдындағы ойыншының ойы мен тілі, алаңдағылардың бірі құсап жарақат алған болса, немесе дұрыс жаттықпаған жағдайда оның да өз алаңында еркін көсілуі екі талай. Жаттығусыз комментатор жүргізген ойын, тұздығы келіпенген тамақ, немесе тұзы дұрыс сіңбеген сүр ет тәрізді болары бесенеден белгілі.
Өкінішке орай біздің бүгінгі 23-ші ойыншыларымыз жоғарда айтып кеткен екі мысалымның бірі: не ойынға салғырт қарап, қойшы, әйеуір 90 минут ауыз жаппай сөйлеп берсем болды емес пе? деп, өз көрермендерін силамай, экран алдына жаттығусыз шығады. Не артық қыламын деп, тыртық қылып жаттығу үстінде сіңірлерін созып алған ойыншы құсап, тілдерін тістеп алады немесе тағысын тағы. Содан кейін келіп ойын барысында отарына ілесе алмаған ақсақ, көтерем қойлардай іс атқарып отырады, шабуылдың соңында қалып, ойын қызған тұста кім қай қалада туды, ол бұрын қай клубта ойнады, сабақты қалай оқыды сынды қосалқы құрамдағы ойыншылар сияқты, қосалқы құрамдағы ойларды ортаға салып отырады. Сөйтіп жанып келе жатқан шабуылдың көркін одан сайын үдете түскеннің орынына, қалың ұйқының құшағында жатқан адамның үстінен тастай суық суды құйып оятқандай әсер қалдырып отырады. Керісінше тіл қарагерін дұрыс баптап атшаптырымдай-ақ жердің аумағында ала допты қуалаған ойыншылардың әрбір аяқ алысын бағып, керек жерінде табан асты ұтымды ойлар мен суреттеулерге толы тіркестер айтса қандай тамаша, бұндай жағдайда ел біріншілігінің ең соңғы екі командасы ойнап жатса да, бас командалары ақтық сында жанкешті әрекеттерге тлы ойын көрсетіп жатқандай әсер аларың сөзсіз. Әттең, бірақ бүгінгі қазақ комментаторларының өнері көңіл толтырарлықтай емесі жанға батады.
Бұл сөзіммен барлығына бірдей топырақ шашқым келмейді. Амангелді Сейтхан, Есей Жеңісұлы сынды кемеліне толған, тіл тұлпарлары әбден бапаталған ағаларымыз жоқ емес, бар. Бірақ жаңағы шашқан топырағымның көпшілігіне тиіп кетері өкінішті-ақ.
Осы төңірегінде өткен ел ағаларымен болған болып өткен сұхбаттарға көз жүгіртіп өтсек: - : Алаш айнасы газеті
Қазақ телевизиясына, оның ішіне спорттық комментаторлыққа 33 жыл ғұмырын арнаған Рабат Жәнібеков ағамыз жақында өзінің 67 жасқа толуын атап өтті. Осыған орай, майталман ағамызбен сұхбат ұйымдастыруды жөн көргенбіз. Сөйтсек, Рабат ағамыздың бүгінгі спорттық комментарие жөнінде айтары көп болып шықты. Әңгімеміздің басын туған күнімен құттықтаудан бастаған біз сөз кезегін туған күн иесінің өзіне берген едік.
- Қазақ телевизиясына 1972 жылы келіп, сонда 2003 жылға дейін еңбек еттім, - деп бастады өз әңгімесін Рабат ағамыз. - Кеңес одағы кезінде талай білікті мамандармен араласып, кейін біраз шәкірт тәрбиелеп шығардым. Олардың қатарында Хабар телеарнасындағы спорт бөлімінің редакторы Амангелді Сейітхан, КТК телеарнасының спорт журналисі Төлеген Жұмабеков, Рахат телеарнасында қызмет атқаратын Ақын Ордабайұлы да өз шәкіртім. Сондай-ақ, жақында ғана Сейдахмет Бердіқұлов атындағы жүлдеге ие болған Телжан Күдеров те менің тәрбиемнен өткен. Қазір қарап отырсам, бұлардың барлығы да спорт журналистикасында өз орнын тапқан білікті мамандарға айналыпты.
- Рабат аға, қазақ тіліндегі спорт комментариесінің негізін қалаушылардың бірі және бірегейі ретінде бүгінгі спорт комментаторлығына өз көзқарасыңызды білдірсеңіз...
- Сын түзелмей, мін түзелмейді дейміз ғой, менің кейбір қазақ тілді комментаторлардың спорттық репортаждарды жүргізулеріне көңілім мүлде толмайды. Мәселен, соңғы жылдары Хабар және Еларна телеарналарында Асхат Сағынаев комментаторлық жасап жүр. Бірақ, шыны керек, репортажды жүргізгендеріне көңілім толмайды. Бас кезінде оның сөздерін диктофоныма жазып алатынмын да, артынан өзіне қате жерлерін түсіндіретінмін. Қазір Сағынаев репортаж жүргізе бастаса, теледидардың дауысын өшіріп тастайтын болдым. Бір күні тыңдап отырсам, былай дейді: Міне, Қайраттың қарсыласы Қайраттың шабуылына шыдай алмай, барлығы үйлеріне барып тұрып алды дейді. Оу, футбол алаңында үй деген нәрсе жоқ қой. Оның орнына Қайраттың шабуылына шыдай алмаған қарсыластары өз қақпасының маңына топтасып тұрып алды деп айтуға болар еді. Жалпы, айта берсең Асхаттың сөздерінде қате көп. Осыдан кейін оның репортаждарын көргің де келмейді. Сөз білетін адам сөйлемді солай ұйқастыра ма?!
- Ал көңіліңізден шығатын комментаторлар бар ма?
- Өкінішке қарай, соңғы кездері Амангелді Сейітханға комментаторлықты аз беріп жүр. Әйтпесе, Амангелді өз ісінің нағыз шебері. Қай кезде қалай сөйлеу керек екенін біледі. Сондай-ақ, соңғы кездері Қазақстан ұлттық арнасының спорттық репортаждарын жүргізіп жүрген Есей Жеңсұлында да ширақтық бар. Бірақ, Есей бауырымның дауысы эфирге келмейтін сияқты. Сондай-ақ, Ақын Ордабайұлы да репортаждарды жақсы жүргізе алар еді.
- Жалпы, сіздің ойыңызша, бүгінгі қазақ тілді спорт комментаторларына не жетіспейді?
- Бізге комментаторларды дайындайтын мектеп ашу керек. Ол жоғарғы оқу орнында арнайы пән ретінде өтсе, тіптен жақсы. Сөйтіп, спортқа зейіні бар жастардың басын қосып, оларды комментаторлыққа баулу керек.
- Рабат аға, сіздердің кездеріңізде спорттық репортаждарды жүргізу оңай болған шығар. Өйткені, комментаторларды сынайтын сіз сияқты ағалар көп болған жоқ қой...
- Керісінше, қайта біздің кезімізде қазақша репортаждар жүргізу қиын болды. Кейбір спорттық терминдердің қазақша баламаларын таппай қиналатынбыз. Бүгінде қолданыста жүрген көптеген терминдерді сол кезде біз ойлап тапқанбыз.
- Сіздердің кездеріңіздегі комментаторлық пен қазіргі кездегі комментаторлықты салыстырып көрсеңіз...
- Жалпы, өз басым бір комментатордың бірнеше спорт түрінен репортаж жүргізгеніне қарсымын. Мәселен, футбол ойынын аяқдопты жақсы меңгерген комментатор жүргізуі керек, бокс спортын боксқа қызығушылығы бар комментаторға беруі керек деп ойлаймын. Біздің кезімізде бізді боксқа да, футболға да, қысқы спорт түрлеріне де тықпалай беретін. Сондықтан кейбір жағдайларда аздап қиналып қалатынбыз. Бірақ, бұл мәселе әлі күнге дейін шешімін таппай келе жатқан сияқты.
- Ал бұрынғы спортшыларды комментаторлыққа дайындаса қалай болар екен?
- Бұл тәжірибе көптеген елдерде бар. Мәселен, алысқа бармай-ақ көрші Ресейді алайықшы. Футбол мен теннис спортын жүргізетін Николай Озеров жас кезінде теннисші болған, футболмен де айналысқан. Сол сияқты футболды жүргізетін Владимир Маслаченко 1950 жылдары Кеңес Одағының керемет қақпашыларының бірі болған. Біз де сол тәжірибеге сүйеніп, бұрынғы спортшыларды комментаторлыққа шақырсақ, ұтылмаймыз. Көбісі, Спортшылардың тіл байлығы аз деп ойлауы мүмкін. Бірақ, мен талай спортшылармен араласып жүрмін. Қазақ тіліне ағып тұрған талай саңлақтарды білемін. Тек, аздап тәжірибе жинаса, спортшылардың комментаторлықты меңгеріп кете алатынына сенімдімін. Осыдан біраз жыл бұрын Олимпиада ойындарының жүлдегері Болат Жұмаділов Хабар телеарнасына спорттық комментатор болып қызметке тұрады екен деген жаңалықты естігенде, кәдімгідей қуанып қалғанмын. Бірақ, өкінішке қарай, Болат ақыры комментаторлыққа келмеді.
Кім тұңғыш?
Бұл Сұлтанғали Қаратаев екеуміздің арамыздағы шешілмеген мәселе. Шыны керек, қазақ тілінде спорттық репортаж жүргізуді, комментаторлықты менен бұрын Сұлтанғали бастаған. Бірақ, ұзақ тұрақтай алған жоқ. Белгілі себептерге байланысты бір жарым жылдан кейін басшылар оның орнына мені тағайындады. 1974 жылы радио мен телеарнаның спортын қосты. Сөйтіп, қазақ тілінде репортаждарды Өмірзақ Жолымбетов екеуміз жүргізіп отырдық.
Жалдамалы спортшылар туралы
Жалдамалы спортшылар алу деген жаныма қатты батып жүр. Анау Хрусталеваның елімізге әперген бір күмісіне бәріміз қуанып жүрміз. Бірақ, ол бұдан кейінгі жарыстарда, Азаптанып қайтем?! Бесінші орын алсам жетпей ме? Чемпиондықтың қажеті не? деп ойлауы мүмкін. Ол ақшасын, пәтерін, өзіне керегінің барлығын алды. Енді ол Ванкуверде көрсеткен нәтижесін қайта көрсете алмайды. Мен оған сенімдімін. Бұл бұрыннан бар тәжірибе. Сондықтан, жалдамалы спортшыларға қарсымын.
Әзиз Жұмаділ
Бізде бәріне комментатор кінәлі Жас қазақ газеті:
Қазақ комментаторларының деңгейі қашан көтеріледі, Олар репортаж жасағанда құлағымды жауып отырамын, болмаса даусын басып тастаймын, Спорт комментаторы көпірме көп сөзді емес, білімді де білікті, қазақ тіліне жетік маман болуы тиіс, Асхат Сағынаевтың сөздерін естіп отырып, құлаққа түрпідей тиетіні, қарныңның ашатыны соншалық, репортажды көрмей тұрып кеткім келеді. Міне, кез келген сайтта қазақ комментаторлары туралы жазылған мақалаға оқырман қауым осындай пікірлерін қалдырып отырады. Бұған қазақ комментаторлары не дейді екен. Жас қазақ конференциясының кезекті қонақтары: еліміздің белгілі спорт комментаторы Сұлтанғали Қаратаев, әл Фараби атындағы ҚазҰУ-нің журналистика факультеті Телерадио журналистика кафедрасының меңгерушісі Құдайберген Тұрсын, КТК телеарнасының спорт журналисті Төлеген Жұмабек, телекомментаторлар Аманкелді Сейітханов, Есей Жеңісұлы, Ермұхамед Мәулен.
Жас қазақ: Арамызда қазақтілді тұңғыш спорт комментаторы Сұлтанғали Қаратаев отыр. Аға, қателеспесем 1964 жылы жұмыс тәжірибеңізді бастадыңыз. Ол кезде жағдай қалай еді?
Сұлтанғали ҚАРАТАЕВ: Біз алғаш рет спорт әлеміне қадам басқанда елімізде бұл сала тек бір-ақ тілде сөйледі. Кезінде Кенжеғұл Жекебаев деген кісі болды. Бұл кісінің футболға деген ықыласы өте күшті болатын. Сәуір айында футболдан жарыс өтетін болып, алаңға бардық. Күн суық болатын. Соған қарамастан, ауруханада емделіп жатқан Кенжеғұл Жекебаев қалың киініп, футболды көруге келіпті. Сол кісі мені Абай Шәріпов сияқты орыстілді комментаторлардың қасына қосты. Біздің жұмыс орнымыздың есігі болса, терезесі болмайтын. Сондай жағдайда жұмыс жасадық. Мен спорт журналисі емес, тіл маманымын. Бүгінде спорт терминдері біршама қалыптасқан болса, ол кезде орыстілді сөздерге балама таппай әуре-сарсаңға түсетінбіз. 1930 жылғы газеттерге қарап отырсаң, шаңғы қоссайысы ойынын екі күрес жарысы деп жазған. Бірақ ол кездің бір артықшылығы спорт журналистері оқиға болған жерге барып, көзбен көргенін жазатын. Қазір интернеттің арқасында жұмыс орнынан шықпайды. Футболға барғанда ойыншылардың киінетін бөлмесіне дейін кіріп, ішкі дүниесін беруге тырысамыз. Бокс болса, оның да жаттығу бөлмелеріне кіретінбіз. Қазіргідей диктофон жоқ, қолымыздан қаламымыз бен парағымызды тастамаймыз. Телеарналар болса, 720 келілік бейнекамерасымен алысып жүретін. Оны құрастырғанға екі-үш сағат кетеді. Владимир Толчинскиймен бірге талай репортаж жасадым. Оның даусы жақсы, футболдың қыр-сырын өте жақсы білетін. Бірақ ол қазақ тілінде репортаж жүргізуге қарсы шықты. Тек орыс тілінде жалғыз өзі жүргізгенді қалады. Қазақтар орыс тілін біледі, оның үстіне қазақша терминдер қалыптаспаған, - деді. Дегенмен мұндай қарсылықтарға мойынсұнбай өз ісімізді жалғастыра бердік. Ал терминдер жөнінде айтатын болсақ, бір ғана футболда қаншама сөздер бар. Боковая линия, литцевая линия, вратарьская площадь тағысын тағы. Бүгінде осы сөздердің тура балама сөзін айтпайды. Қақпа алаңы деудің орнына аренадағы деп соғып жатады. Мына жерде бүгінгі комментаторлар отыр. Менікі дұрыс емес десе, айтсын. Үш адамнан тосқауыл (стенка) қойып жатса, соны тірі қабырға қойды деп айтып жататындары бар. Қосалқы құрам, қосымша топ деген сөз тіркестерін енгізген біз. Пауэр лифт дегенді әлі күнге өзгертпей айтып жүр. Бұның балама сөзі - салмақ көтеру. Бұл да сәтті табылған балама. Жұлқа, серпе көтеру деген терминдерді біз тапқанбыз.
Жас қазақ: Құдайберген аға, әл Фараби атындағы ҚазҰУ-нен қаламы өткір, талай журналистердің шыққаны белгілі. Бірақ 80 жылға таяу тарихы бар журналистика факультетінде арнайы комментатор дайындайтын бөлім әлі күнге жоқ.
Құдайберген ТҰРСЫН: Оның рас. Журналистика факультетінде теле-радио кафедрасы 1976 жылы іске қосылды. Негізін Тауман Амандосов қалаған. Міне, содан бері 40 жылға жуық уақыт өтсе де, әлі күнге дейін телекомментатор дайындайтын бөлім жоқ. Соңғы жылдары Т.Жүргенов атындағы өнер академиясы телекомментатор дайындау мәселесін қолға ала бастапты. Бірақ оларды кім дайындап жатыр? Кімдерді дайындап жатыр? Сұлтанғали ағамыз сияқты оттың ішінде шыңдалғандар ма, әлде кеше ғана жоғары оқу орнын тәмамдаған сарыауыз балапандар ма? Негізі кез келген істің басында білікті, істің көзін таба білетін адам отыру керек. Мәселен, журналистика факультетін кімдер басқарды? Қайыржан Бекхожин, Тауман Амандосов, Темірбек Қожакеев. Олар көтерілген биікке әлі шыққан жоқпыз. Тіпті солардың жазған дүниесін ұқсатамай келе жатырмыз. Сіздер бұл жерге бізді жинап, қазақ комментатор - ларының жағдайын ойлап отырсыздар. Ал мен жалпы қазақ журналистика - сының болашағына алаңдаймын. Біз әуелі осы мәселені ойластырғанымыз абзал. Жер бауырлап жатқан қазақ журналистикасының еңсесін көтеру керек. Не себепті осыған көңіл бөлінбейді? Ғылым және білім министрлігі тарапынан, Мәдениет және ақпарат министрлігі тарапынан журналистиканың мәселесін көтерген адам бар ма? Кеңестік кезеңде қазақ телевизиясының хал - -ахуалы бір рет орталық комитетте, екі рет орталық комитеттің отырысында қаралған еді. Содан бері қазақ телевизиясы, қазақ журналистикасы туралы қандай да бір келелі жиын өткен жоқ. Жабулы қазан, жабулы күйінде. Сен тимесең, мен тиме бадыраң көз. Сонда біз қайда бара жатырмыз? Қазір елімізде 40 жоғары оқу орны журналист мамандарын дайындайды. 80 жылға таяу тарихы бар журналистика факультетінде білікті ұстаздар жетіспей жатқанда, қалғандарының жағдайы оңып тұр дейсіз бе? Жалғыз спорт емес, әр салаға комментатор дайындауымыз керек. Комментатор дегеніңіз - кез келген тақырыпқа өз тарапынан түсініктеме беретін маман. Сұлтанғали, Рабат ағалардың көзі тірісінде комментаторлардың жеке мектебін қалыптастыру керек. Бүгінде комментаторлар арасында образға енетін, тақырыбын бейнелі түрде ашатын, соны түгел қазбалап зерттейтіндері жоқ. Журналистердің де еңбегін бағалап жатқан ешкім жоқ. Жегені жантақ, арқалағаны алтын. Журналистер санда бар, санатта жоқ. Әуелі біз саннан, санатқа өтуіміз керек. Мемлекеттік қызметкерлердің қатарына қосылуымыз керек. Оларға жасалған жағдай неге бізге де жасалмайды?
Төлеген ЖҰМАБЕК: Қазақ журналистикасының жағдайы сондай болып жатқан кезде, спорт комментаторларының деңгейі қайдан көтерілсін. Бұл - дағдарыс. Дегенмен бүгінде отандық телеарналардың спортқа деген ықыласы жақсы. Әлем чемпионаттары, Олимпиадалық ойындар, Еуропа чемпионаттарынан мүмкіндігінше - репортаждар беруде. Әзірге комментаторлардың деңгейі төмен болғанымен, осындай жарыстарда репортаж жасау арқылы ысылады деп ойлаймын. Комментатор спорттан бөлек тарихты, географияны, саясатты жақсы білу керек. Бойында ұлттық рух болғаны абзал. Қазір мүмкіндік молынан берілуде. Соны жастарымыз оңтайлы пайдаланып, сауатты репортаж жасаса. Содан кейін комментатордың міндетті түрде журналист болуы - заңды емес. Бокстан қол үзген спортшыны, болмаса футболдан кеткен ойыншының да комментатор болуына болады. Олар қайта сол спорт түрінің ішкі дүниесін өте жақсы түсінеді.
Есей ЖЕҢІСҰЛЫ: Негізі қазақ комментаторларының деңгейі қалай? деген мәселені дәл қазір күн тәртібіне қоюдың қажеті жоқ. Себебі, таза қазақ тілінде репортаж жүргізіп жатқанымызға алты ай уақыт болды. Біреу жақтырса, екіншісі жақтырмайды. Сұлтанғали ағамыз жұмысқа келеді де, қарсы шабуыл емес, қарымта шабуыл болу керек деп ескеру айтады. Ойланып қаласың, шынында да, логикалық тұрғыда ағамыздың айтып тұрғаны дұрыс. Мәселен, футболда прострел деген сөз бар. Ол кезде доп не жерге тимейді, не әуелеп ұшпайды. Соны бір сөзбен қайтып айтасың. Навес дегенді айып алаңында әуеде до-о-п деп айтамыз. Бір сөздің орнына төрт сөз. Біздің қандай қиындықта жүргенімізді жанкүйерлер түсіне бермейді. Қолынан түк келмейтін жастар сынауға құштар. Ғаламторда қазақ комментаторлары туралы жазғанын көрсең еріксіз күлесің. Мен, Ермұхамед, Шалқар, Ермек төртеуіміз тек қазақ тілінде жүргіземіз. Бұл - бізге берілген мүмкіндік. Қазақстан телеарнасы эфирінің 20 пайызын спортқа арнап жүр. Биыл Еуропа чемпионатының 22 матчына репортаж жасаймыз. Баскетбол, волейбол ойындарын береді. Соған орай қазақ комментаторлары ауадай қажет. Қазақстан телеарнасында екі рет кастинг өтті. Сол екі кастингтен өтіп, қатарымызға қосылған бір адам жоқ. Қайда сол білгіштер? Интернетте болмайтын сөзді жазғанша, келіп репортаж жасамай ма? Өткен жолы бір сайтқа берген сұхбатымда ойын алдында екі сағат ұйықтап аламын деп айтқам. Сөйтсем, біреу сол екі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz